Rin fan de Tsjonger
Sluske yn it Tsjongerkanaal
Tsjongermole
by
Mildaam
De Tsjonger by Hoarnstersweach
De
Tsjonger
(
Stellingwerfsk
en offisjeel:
Kuunder
;
Nederlansk
:
Tjonger
) is in rivier yn
Fryslan
dy't fan sudeast nei it suden fan Fryslan rint. Earder mune de Tsjonger ut yn de
Sudersee
by
de Kunder
yn Oerisel, mar troch de oanlis fan de
Ofslutdyk
en
Noardeastpolder
is de muning blokkearre. It wetter ut de Tsjonger wurdt sunttiid fia de Fryske boezem offierd.
Ein
19e iuw
is de Tsjonger kanalisearre foar de skipfeart en untwettering. Derom wurdt tsjintwurdich faak sein fan it Tsjongerkanaal.
De Tsjonger wie eartiids underdiel fan de
Fryske Wetterliny
.
De Tsjonger begjint by de Drintske grins, tusken
De Haule
yn de gemeente
Eaststellingwerf
en
Feanhuzen
yn de gemeente
Noardenfjild
yn Drinte. De rin gong likernoch der't it
Hauler Diep
leit. Fan der rint de rivier as de
Boppe Tsjonger
nei it westen en dan tusken
Donkerbroek
en
Easterwalde
troch nei it suden.
Nei it krusen fan de
Opsterlanske Kompanjonsfeart
rint de rivier nei it westen en sudwesten, under de namme Tsjongerkanaal, om't de rivier hjir kanalisearre is, by
Aldeberkeap
del. Der lizze ut en troch noch eardere meanders by de rivier, der't de grutste fan sudlik fan it
Ketliker Skar
lizze: de
Tsjongerdellen
. Foarby de Tsjonger-dellen rint de rivier nei it noardwesten, nei
Mildaam
, mar rint dan wer nei it sudwesten, oant de
Engelenfeart
.
Fan der of hjit de rivier gewoan De Tsjonger, en giet hieltyd noch kanalisearre fierder nei it sudwesten, oant de omkriten fan
Rotstergaast
ta. Der foarby giet de mear natuerlike rin fan de rivier fral nei it suden, troch
It Wiid
, foarby
De Langelille
, nei
Skoattersyl
.
Foarby Skoattersyl giet De Tsjonger troch de
Tuskenlinde
fierder nei
Slikenboarch
, der't eartiids de
Linde
der by kaam. De Linde brukt no de alde rin fan De Tsjonger, wylst De Tsjonger der nest nei it suden rint troch it
Nije kanaal
. Sa komt de Tsjonger ut by
de Kunder
, der't De Tsjonger earder yn de Sudersee utmune. Under de namme
Alde Tsjonger
leit eastliker noch in part fan in aldere rin, dy't wat westliker as Slikenboarch begun en wat eastliker as de Kunder yn see run.
Doe't yn
1998
bliken die, dat by ekstreem heech wetter it wetter net hurd genoch fuortkomme koe, binne oan de westkant fan de Tsjonger dielen fan de kaai ferlein en is der in stripe fan sompe en reidlan kaam. Ek is de kaai ferhege.
Nei it teien fan de iisbedekking yn de tiid fan it
Saalien
(150.000-120.000 jaar lyn) bleau der in grut klaailiemplato efter yn Noard-Nederlan. Op it heger lizzend gebiet, it
Frysk-Drintsk balstienliemplato
, untstie in wetterstelsel dat it wetter nei de see brocht. De Tsjonger dy't doe untstie, is hjir in foarbyld fan. Yn de rin fan de tiid hat de Tsjonger in delling utsliten yn de
balstienliem
. Yn perioaden fan kjeld yn foaral de leste iistiid (
Weichselien
) is troch de wyn boppe-op it liem deksan ofset. Sunt de leste faze fan it Weichselien en it
Holoseen
deroan untstie yn de Tsjongerdelling fean, foaral op legere dielen en oan de oeren.
De Tsjonger is in grinsrivier. It is de grins tusken de
Stellingwerven
en
Frysktalich
Fryslan, en dermei tusken
Eaststellingwerf
en
Weststellingwerf
oan de sudkant en
It Hearrenfean
en
Skarsterlan
oan de noardkant. Sudlik fan de
Fjouwerhuster Feart
wurdt it dan de grins tusken Weststellingwerf en
Lemsterlan
. En as leste foarmet de Tuskenlinde de grins mei
Oerisel
.
-
Tsjonger
-
Tsjonger
-
Tsjonger