Dick Cheney
(folut:
Richard Bruce Cheney
;
Lincoln
(
Nebraska
),
30 jannewaris
1941
), is in
Amerikaansk
Repulikeinsk
politikus
en sakeman fan mingd
Ingelsk
,
Welsk
,
Iersk
en
hugenoatsk
Fransk
etnysk
komof. Om utens krige er pas bekendheid doe't er fan
2001
oant
2009
under
George W. Bush
de 46ste
fise-presidint
fan 'e
Feriene Steaten
wie; yn eigen lan spile er lykwols al folle langer yn 'e top fan 'e polityk mei, en wied er foartiid u.m. minister fan Definsje en stefsjef fan it
Wite Hus
. As fise-presidint waard er runom sjoen as de "tsjustere macht efter de troan", dy't yn it echt de beslissings naam, wylst Bush syn marionet wie. It is unwierskynlik dat it safier gie, mar in feit is dat er ien fan 'e ynfloedrykste fise-presidinten ut 'e Amerikaanske skiednis wie. Mei dertroch, mar ek fanwegen it trochinoar griemen fan syn politike taken mei syn wurkpaad as undernimmer, is Cheney teffens ien fan 'e meast hate politisy fan 'e Feriene Steaten.
Cheney waard yn
1941
berne yn
Lincoln
, yn 'e
steat
Nebraska
, as ien fan 'e trije bern fan Richard Herbert Cheney, in wurknimmer fan it
Amerikaanske Ministearje fan Lanbou
op it med fan grunbehald (d.w.s it tsjingean fan
gruneroazje
), en Marjorie Lorraine Dickey, dy't yn 'e 1930-er jierren in ferneamd
softbalspylster
wie. Cheney syn foarfaar William Cheney ymmigrearre yn 'e
santjinde iuw
fan
Ingelan
nei
Massachusetts
, en hy is in fiere neef fan twa
Demokratyske
presidinten fan 'e Feriene Steaten,
Harry Truman
en
Barack Obama
, dy't mei him in foarmem gemien hawwe yn Mareen Duvall, in
hugenoate
dy't yn 'e santjinde iuw
Frankryk
untflechte en har earst yn Ingelan en letter yn
Marylan
nei wenjen sette.
Syn bernetiid brocht Cheney foar it grutste part troch yn
Sumner
, yn Nebraska. Doe't er in jier as tsien wie, ferhuze it gesin nei
Casper
, yn 'e steat
Wyoming
, der't er de middelbere skoalle folge. Neitiid studearre er oan 'e prestizjeuze
Universiteit fan Yale
, yn
New Haven
, mar fanwegen oanpassingsswierrichheden briek er der twaris syn studzje of. Letter learde er fierder oan 'e
Universiteit fan Wyoming
, te
Laramie
, der't er in bachelors- en in masterstitel yn
politikology
behelle. Dernei sette er utein mei in doktoraalstudzje oan 'e
Universiteit fan Wiskonsin
te
Madison
, mar makke dy net of. Hy waard oproppen foar militere tsjinst (under de
Fjetnamoarloch
wie yn Amearika de
tsjinstplicht
fan kreft), mar frege fiif kear utstel oan. Doe't him der yn in fraachpetear yn
1989
nei frege waard, antwurde er:
"Ik hie yn 'e jierren sechstich oare prioriteiten as militere tsjinst."
Presidint
Gerald Ford
(m.), mei syn stefsjef fan it
Wite Hus
Donald Rumsfeld
(l.) en dy syn assistint Dick Cheney (rj.), yn april
1975
.
Yn novimber
1962
, doe't er 21 jier wie, waard Cheney arrestearre en letter feroardiele foar
riden under ynfloed
. It jiers derop barde dat nochris. Neffens himsels holp de rjochtsferfolging him om fan 'e drank of te kommen. Yn
1964
troude er mei
Lynne Vincent
, syn faam fan 'e middelbere skoalle, dy't er foar it earst met hie doe't se allebeide fjirtjin jier wiene. Yn jannewaris
1966
, doe't Cheney syn fyfde en leste utstel fan militere tsjinst oanfrege, wie syn frou tsien wiken
swier
fan harren earste bern, en waard er derfandinne foarearst utsunder fan tsjinst fanwegen it feit dat er in gesin hie. It jiers derop waard er 26 en foel er buten de tsjinsplicht, dy't er sadwaande nea ferfolle hat.
Cheney en de frou krigen twa bern,
Elizabeth "Liz" Cheney
, dy't troud is mei
Philip J. Perry
, in eardere hege amtner op it
Amerikaanske Ministearje fan Thuslanbefeiliging
, en
Mary Cheney
, in
lesbienne
dy't mei har frou Heather Poe yn
Great Falls
, yn 'e steat
Firginia
, wennet. De Cheneys hawwe san bernsbern. Fanwegen de
homoseksualiteit
fan syn jongste dochter rint Cheney wat ut 'e pas mei de rest fan 'e
Repulikeinske Partij
, en is er sunt
2004
in iepentlik foarstanner fan 'e ynfiering fan it
homohoulik
yn it hiele lan.
Cheney as minister fan Definsje.
Cheney begun syn karriere as
Republikeinsk
politikus yn
1969
, yn 'e hoedanichheid fan stazjer foar
William A. Steiger
, in lid fan it
Amerikaanske Hus fan Offurdigen
. Under de regearings fan
Nixon
en
Ford
klom er op ta in posysje yn 'e stef fan it
Wite Hus
, en under Gerald Ford wied er fan
1975
oant
1977
sjef fan 'e stef fan it Wite Hus. Yn
1978
waard er keazen ta lid fan it Hus fan Offurdigen foar syn thussteat
Wyoming
, in amt der't er fiif kear foar werkeazen waard en dat er fan
1979
oant
1989
ferfolle. Under it presidintskip fan
George H.W. Bush
wied er fan
1989
oant
1993
minister fan Definsje. Yn dy hoedanichheid joech er u.m. lieding oan 'e
Amerikaanske ynfal
yn
Panama
, yn
1989
, werby't de yn 'e ynternasjonale
drugshannel
behelle Panameeske
diktator
Manuel Noriega
ofset en finzen nommen waard, en
Operaasje
Desert Storm
, de Amerikaanske dielname oan 'e
Earste Golfoarloch
, om it troch
Irak
besette
Koeweit
te befrijen.
Nei't yn
1993
it regear fan Bush it fjild romje moatten hie foar de
Demokratyske
presidint
Bill Clinton
, sette Cheney utein mei in karriere yn it sakelibben, en wied er fan
1995
oant
2000
direkteur fan 'e
Halliburton Company
, in grutte spiler yn 'e Amerikaanske en mondiale
oaljeyndustry
. It bedriuw ferhannelet sels gjin oalje, mar biedt tsjinsten oan der't men ferlet fan hat by it boarjen nei oalje. Cheney syn wurkpaad by
Halliburton
is net alhiel unbesmodzge, en hy waard letter neamd as ferklage by ferskate rjochtsaken tsjin it bedriuw, werunder ien foar
korrupsje
dy't yn
2010
troch de
Nigeriaanske
steat oanspand waard (en buten de rjochter om troch
Halliburton
foar $250 miljoen ofkocht waard). Cheney syn fermogen, dat rusd wurdt tusken de $19 en $86 miljoen, hat er fierhinne yn syn perioade by
Halliburton
opboud.
Presidint
George W. Bush
mei syn wichtichste adviseurs, minister fan Definsje
Donald Rumsfeld
(l.) en fise-presidint Dick Cheney (rj.).
Yn
2000
waard Cheney troch de Republikeinske presidintskandidaat
George W. Bush
frege om syn
running mate
(fise-presidintskandidaat) te wurden. Derop naam er untslach by
Halliburton
, wermei't er neffens himsels eltse
belangeferminging
foarkaam. Tegearre mei Bush waard er by de presidintsferkiezings it Demokratyske kandidaatspear
Al Gore
en
Joseph Lieberman
oermansk, en yn
2004
waarden hy en Bush werkeazen nei't se
John Kerry
en
John Edwards
ferslein hiene. Sadwaande wie Cheney fan
2001
oant
2009
de 46ste fise-presidint fan 'e Feriene Steaten. Yn dy hoedanichheid makke er himsels geandewei ympopulerder, oant er ien fan 'e meast hate persoanen yn 'e Amerikaanske polityk wie. De krityk op him wie fral rjochte op syn grutte ynfloed op it belied fan 'e regearing-Bush, dy't er nei de oanslaggen op
9/11
brukte om 'e
Twadde Golfoarloch
en de
Amerikaanske besetting fan Irak
troch te setten. Dat by de weropbou fan Irak opdrachten fan in wearde dy't yn 'e miljarden run oan 'e
Halliburton Company
gund waarden, skeat withoefolle Amerikanen yn it ferkearde kielsgat, mei't dat sjoen waard as in frijwol iepentlike foarm fan
freonepolityk
en
korrupsje
. Fierders wie Cheney in grut en unberoulik foarstanner fan alle maatregels fan 'e regearing-Bush oangeande de bestriding fan
terrorisme
, werunder net inkeld militere aksje om utens, mar ek yllegale oflusterpraktiken en saneamde "utwreide underfregingstechniken" lykas
waterboarding
en oare foarmen fan
marteling
.
Op
27 febrewaris
2007
, wylst Cheney in besyk brocht oan 'e Alliearde loftmachtbasis op it
Fleanfjild Bagram
, fuort buten de
Afgaanske
haadsted
Kabul
, besocht in
selsmoardterrorist
tagong te krijen ta de basis, en brocht, doe't dat net slagge, syn bom ta untploffing, werby't 23 minsken omkamen en nochris 20 ferwune rekken. De
Taliban
easken letter de ferantwurding foar de oanslach op en ferklearren dat Cheney it doelwyt west hie.
Dick Cheney yn
2011
.
Yn
2006
kaam Cheney yn it nijs doe't er by in jachtpartij yn it
Teksaanske
Kenedy County
by fersin in kunde fan him, de 78-jierrige
abbekaat
Harry Whittington
, fan in ofstan fan 40 m mei hagel yn it gesicht en boarst skeat. De man waard daliks holpen troch it medysk personeel en de
Secret Service
-aginten dy't Cheney by him hie, en hoewol't er letter yn it sikehus noch in
hertoanfal
krige om't teminsten ien hagelkerl yn of fuortby syn hert bedarre wie, bettere er wer hielendal op (al besleaten de
dokters
om in stik as tritich stikken hagel yn syn lichem te litten om't it fuortheljen derfan gruttere risiko's opsmiet as om se mar gewurde te litten). Sawol Cheney as Whittington hawwe befestige dat it om in unnoazel ungelok gie. Whittington wegere lykwols te antwurdzjen doe't him frege waard oft Cheney syn untskuldigings oanbean hie. De fise-presidint waard fanwegen dit ynsidint yn 'e media unmeilydsum op 'e hak nommen, en syn populariteitssifers dukelen yn fjirtjin dagen tiid fan 23% nei 18%.
Hoewol't it suver wenst is dat in fise-presidint him nei de uterste termyn fan syn presidint ferkiesber steld foar it Amerikaanske presidintskip, seach Cheney der yn
2008
fanof, mei it each op syn ympopulariteit en syn sunensswierrichheden. Sunt er begjin
2009
fise-presidint-of waard, hat er him ferskate kearen tige kritysk utlitten oer it belied fan 'e regearing-
Obama
. Yn
2011
ferskynde syn
autobiografy
, dy't er tegearre mei syn dochter Liz skreaun hie:
In My Time: A Personal and Political Memoir
.
Al desennia lang lijt Cheney oan slimme
hertproblemen
. Hy hat troch de jierren hinne fiif
hertoanfallen
han, de earste yn
1978
, doe't er noch mar 37 jier wie. De tweintich jier derfoar hied er likernoch trije pakjes
sigaretten
deis smookt; dat sil der grif wat mei te krijen han hawwe. Lettere hertoanfallen hied er yn
1984
,
1988
,
2000
en
2010
. Yn
1988
en twaris yn
2001
undergie er in hertoperaasje, en yn
2006
en nochris yn
2007
waard er operearre oan 'e
ieren
yn syn skonken, der't er bloedklunten untwikkele hie. Yn
2012
undergie er einlings in folsleine
herttransplantaasje
. Presintator
Pierce Morgan
, dy't in praatprogramma hat op 'e stjoerder
CNN
, neamde Cheney yn
2013
"de lokkichste man op 'e wrald"
, want
"eltse kear as er it hast ofleit, fynt de medyske wittenskip wer wat nijs ut dat him it libben redt."