Antzinako
Nafarroako errege-erreginen jauregia
egun
Nafarroako Artxibo Orokorraren
egoitza da eta
Iruneko
eraikin historikorik zahar eta adierazgarrienetakoa da
[1]
.
Eraikina
Nafarroako erregeek
eraiki zuten
XII. mendean
bere egoitza izateko, baina
XVI. mendeko
Nafarroako konkistaren
ondoren
erregeorderena
izan zen. Gero kapitaintza jeneral eta 1971 arte gobernu militar bihurtu zen.
Luzaroan utzita izan ondoren, 2003an
Rafael Moneok
berreraiki eta Nafarroako Errege Artxibo Nagusi bilakatu zen, ordura arte funtzio hori betetzen zuen
Antzinako Nafarroako Artxibo Orokorra
(
Nafarroako jauregiaren
alboan) ordezkatuz.
Iruneko Alde Zaharreko
Maiatzaren Bia kalean
dago,
San Fermin Aldapakoaren elizaren
alboan.
Historian zehar, hainbat izen izan ditu, hona hemen:
- 1189 eta 1841 artean: San Petri errege jauregia, San Petri apezpiku eta errege jauregia, eta Errege-erreginen jauregia.
San Petri
izena bertan zegoen elizatik zetorkion (egun, Aldapa kaleko San Fermin elizan dago kokatuta).
- 1841 eta 1872 artean: Kapitaintza Jeneralaren jauregia.
- 1876 eta 1971 artean: Gobernu Militarra.
- 2003az geroztik: Nafarroako Errege Artxibo Nagusia.
Alfontso Bataiatzaileak
Nabarreriako
muino horretan eraikinak ez egitea agindu zuen azpian zuen
San Zerningo Burgua
babesteko asmotan.
Antso Jakitunak
agindua baliogabetu eta
Iruneko
lurralde guztien jabea zen
apezpikuarekin
akordioa lortu zuen bertan Erreginen Jauregia eraikitzeko.
1198an
Antso VII.ak
jauregia hipotekatu eta auziak sortu zituen errege eta diozesi artean. Hori konpontzeko biek erabili zuten jauregia.
Iruneko harresien
azpitik ikusita.
Tibalt I.ak
,
1246an
Irunera
ailegatu eta,
Petri Ramirez Piedrolakoa
apezpikuak jauregia okupatu izan zuela topatu zuen. Hori zela eta "jauregi zaharretan" jarri izan behar zuen egoitza,
katedralaren
klaustroan zegoen Jesukristo kaperaren ondoan. Honek bien arteko tirabirak areagotu zituen: Tibaltek
Petri Ximenez Gatzolatzekoa
gotzaina saltzailetzat salatu eta apezpikuak erregea
eskumikatu
zuen. Honen ondorioz, apezpikuak
Aragoiko erresuman
zegoen
Navardunera
ihes egin behar zuen. hiru urte eman zituen hantxe. Tibaltek
Erromara
jo zuen eskumikua kentzeko. Gazolazkoak
Tibalt II.ari
Jauregia itzuli bazion ere,
Alexandro IV.a
aita sainduak itzulpena indargabetu zuen.
1276ko
Nabarreriako Gerran
, Jauregia kaltetua oso izan zen, bertatik Nabarreriakoek San Zerningotarrei
katapultaz
eraso zietelako.
Azkenean
Martin V.a
aita sainduak
Zuria I.a Nafarroakoari
San Petriko Errege-Jauregia eman eta erregeen egoitza bilakatu zen
Nafarroako konkista
arte. Inbasioaren ondoren apezpikuek berriro saiatu zuten Jauregia izatea,
Bernardo de Sandovalek
Espainiako
koroa auzitan sartu zuen baina ezin.
Ordurako eta 1539eta gero
erregeordeen
egoitza izan zen.
Espainiako erregeek
Iruneko
bere egonaldietan erabili zuten:
Filipe II.a Espainiakoa
1592an,
Filipe V.a Espainiakoa
1706an eta
Josef Bonaparte
Frantziara
itzultzean.
1936ko otsailetik aurrera
Emilio Molak
, orduan Nafarroako Gobernadore Militarra zena, egoitza zuen,
Espainiako Bigarren Errepublikaren
aurkako altxamenduaren buruzagia aukeratua.
Espainiako armadak
1971n utzi arren, 1976an
Kultura Ondasun
izendatu zuten. Berreraikitzeko lanak hasten ari zirela, eraikina hainbat aldiz su eman zuten, 1978ko maiatzetik ia hilabetero eta 1983ko urriko hamabost egunetan hamabi aldiz.
1987ko irailean Manuel Iniguez eta Alberto Uztarroz arkitektoek
Nafarroako Gobernuari
Nafarroako Historia Museoa eraikitzeko aurreproiektu erakutsi zioten. 1993an, berriz, Nafarroako Agiritegi Nagusia eraikitzea erabaki eta
Rafael Moneo
nafarrari proiektua eskatu zioten. 1994an lanak hasi eta 2003an zabaldu zuten.
Sarrera nagusia eta agiritegiaren dorrea
Ziur asko 1189 inguru eraikia izan bazen ere, badaude aurrekoa dena esaten dutenak. Oraindik gela
erromaniko
bakarra geratzen da, 26,8 x 7,1 metrokoa eta mendebaldean erregeen gelak zituena.
Nafarroako Errege jauregiko areto gotiko gangaduna
Ipar-ekialdeko muturrean zabalkuntza
gotiko
eta
pizkundetarrak
egin zituzten.
XV. mendeko
galeria du, erdialdean
uharka
duena. Gainera
XIV. mendeko
eskailera
gotikoa
izan zuen, azken berrikuntzak kendua.
Filipe II.a Espainiakoak
Nafarroako armarria
kendu eta austriarrena ipini zuen, egun dirauena.
Erdi Aroko
dorreak
XVII. mendera
arte mantendu ziren, orduan
Pierre Bollerrek
egindako margo batean ikus daitekeelako.
1733an lehergailuen biltegia eztanda eta zeharo kaltetu zuen eraikina.
XVII.
eta
XVIII. mendeetan
berrikuntza asko egin zituzten.
XIX. mendean
eskailerak eta galeriak berritu zituzten, gobernadore militarrak aginduta. 2003an
Rafael Moneok
eraikin berria egin zuen, harresiak mantenduz eta gaztelu itxura berreskuratuz.
Nafarroako Errege jauregiko patio nagusia barnetik