Martin Charles Scorsese
(
1942ko
azaroaren 17a
,
New York
)
Ameriketako Estatu Batuetako
zinema zuzendari
,
gidoigile
eta
ekoizlea
da.
[1]
Kritika onak sarri jasota, adituek gerra ondoko zuzendari onenetakotzat jo ohi dute. Bost izendapenen ostean,
2007an
Oscar saria
irabazi zuen azkenean.
[2]
Bere ibilbidean zehar, zuzendari onenaren kategorian Oscar sarietarako bederatzi aldiz izendatu dute ?kategoria horretan izendapen gehien lortu dituen eta gaur egun bizirik dagoen zuzendaria da?, eta historiako bigarrena.
[3]
Bere filmetan auzi batzuk jorratu ditu, hala nola italiar nortasuna
Ameriketako Estatu Batuetan
, errua eta erredentzioa
Eliza Katolikoan
, matxismoa eta bortizkeria...
[4]
Zinemagintzan 1967tik dihardu. Harenak dira historiako zenbait harribitxi,
AEBetako
krimen antolatuari lotutako
Godfellas
(
1990
) eta
The Departed
(
2006
) tartean,
Mafiaren
gaia beti izan du gogoko, eta adibidez,
Charles Brandten
I Heard You Paint Houses
liburuan oinarrituta,
2019
an hiru ordu eta erdiko
The Irishman
film arranditsua egin zuen.
[5]
Zinemagile gisa trebatzen ari zela,
New Yorkeko Unibertsitatean
graduatu eta gutxira, lehen film laburrak eta
Who's That Knocking at My Door
(
1967
) film luzea egin zituen. Ondoren, kritikaren arreta erakarri zuen
Mean Streets
gangster-zintarekin (
1973
): hor hasi zen nabaritzen zuzendari gisa zuen estiloa.
Hollywood Berriaren
osagai gisa katapultatzea lortu zuen gero,
Taxi Driver
(
1976
) eta
Raging Bull
(
1980
) film dramatikoak zuzendu zituenean. Film horiek ospea sendotu zioten,
Robert de Niro
ren arrakastari esker. Hamar urteko emaitza apalen ondoren, bere mailarik onenera itzuli zen
Goodfellas
ekin (
1990
).
[6]
Nahiz eta
Goodfellas
,
Casino
(
1995
) edo
The Irishman
(
2019
) gangster-filmak zuzentzeagatik ezaguna izan, Scorsesek gaitasuna frogatu du hainbait arlo desberdin lantzen.
[7]
Horrela, haren filmografiak
New York, New York
(
1977
) drama musikala eta
The King of Comedy
(
1983
) eta
After Hours
komedia beltzak hartzen ditu. Haren lana ez da eztabaidetatik kanpo egon, hala nola,
The Last Temptation of Christ
(
1988
) filmean sortutakoa, edo
Kundun
(
1997
) filmaz
Txinako
gobernu komunistak ireki zuena. XXI. mendean, haren lan historikoek aurrekontu handiagoa lortu zuten eta, kasu batzuetan, aurrekaririk gabeko arrakasta komertzialak ere lortu zituen.
[8]
Gangs of New York
(
2002
) drama historikoak
Leonardo DiCaprio
rekin izandako lankidetzaren hasiera markatu zuen. DiCapriok sei film luzetan parte hartu zuen, besteak beste,
The Aviator
(
2004
) biografikoan,
The Departed
(
2006
)
[9]
thriller
poliziakoan,
Shutter Island
thriller
psikologikoan (
2010
) eta umore beltzezko
The Wolf of Wall Street
satiran (
2013
).
[10]
[11]
Gainera, Scorsese garai hartan
Hugo
abentura-drama (
2011
) eta
Silence
drama historikoa (
2016
) zuzendu zituen.
Hainbat urtetan Izendapen ugari jaso ondoren, Scorsesek
Zuzendari onenaren Oscar saria
irabazi zuen
The Departed
-en
egindako lanari esker (
2006
). Zuzendari onenaren Oscar sarirako hamar Izendapenekin,
[12]
bizirik dauden zuzendarien artean kategoria horretan izendapen gehien lortu dituena da, eta historiako bigarrena. Oscar sariaz gain, beste sari ugari ere jaso ditu, besteak beste,
Urrezko Globo
saria,
BAFTA
,
Primetime Emmy
saria, SAGUES, Urrezko Palma,
zuzendari onenaren Canneseko Zinemaldiaren
saria eta
Veneciako Zilarrezko Lehoia
. Kultur eragin handien izan duten zuzendarietako bat bihurtu da, eta,
Roger Ebert
zinema-kritikariaren iritziz, ≪jarduneko zuzendari estatubatuar onena≫ da.
[13]
Haren filmetako batzuk inoiz izan diren onenetako gisa hautatu dituzte
American Film Institut
ek edota
Sight and Sound
eta
Empire
aldizkariek.
[14]
Fikziozko film luzeak zuzentzeaz gain bestelako lanak ere egin ditu zinemagintzan. Hasieran, muntatzaile-lanak egin zituen,
Woodstock
(
1970
)
[15]
dokumentalean parte hartu zuen, eta
John Cassavetes-ek
aukeratu zuen
Minnie and Moskowitz
(
1971
) filmean soinua editatzeko laguntzaile gisa lan egiteko.
[16]
Telebista-munduan, zuzendari exekutiboa izan zen eta
HBO Boardwalk Empire
(
2016
) serieetako kapitulu pilotuak zuzendu zituen. Musikazale zenez, gai horri buruzko dokumental-sorta zabala zuzendu zuen, besteak beste, The
The Last Waltz
(
1978
), musika-dokumental onenetakotzat jotzen dena.
[17]
Beste hauek ere zuzendu zituen:
No Direction Home
(
2005
),
Shine a Light
(
2008
),
George Harrison: Living in the Material World
(
2011
) eta
Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story by Martin Scorsese
(
2019
)
.
Era berean, 1990rean sortutako
The Film Foundation
erakundearen bidez, filmak zaintzeko ahaleginetan dihardu.
[18]
[19]
Taula honetan ikus daitezke filmaren bi aktore, enpresa ekoizlea eta beste izenburuak beste hizkuntza batera itzuli bada (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera):
Urtea
|
Filma
|
Antzezleak
|
Ekoizlea
|
Hizkuntzak
|
1963
|
What's a Nice Girl Like You Doing in a Place Like This?
|
Martin Scorsese
|
New York University
|
|
1964
|
It's Not Just You
|
Andrea Martin
,
Mardik Martin
|
|
gaztelaniaz
: It's Not Just You, Murray!
|
1967
|
The Big Shave
|
|
|
|
1968
|
Who's That Knocking at My Door
|
Harvey Keitel
,
Harry Northup
|
Warner Bros.
|
|
1970
|
Woodstock
|
Richie Havens
,
Joan Baez
|
Warner Bros.
|
katalanez
: Woodstock (pel·licula)
|
1970
|
Street Scenes
|
Harvey Keitel
,
William Kunstler
|
|
|
1972
|
Boxcar Bertha
|
Barbara Hershey
,
David Carradine
|
American International Pictures
|
frantsesez
: Bertha Boxcar
|
1973
|
Mean Streets
|
Robert De Niro
,
Richard Romanus
|
Warner Bros.
|
|
1974
|
Italianamerican
|
Catherine Scorsese
,
Charles Scorsese
|
|
|
1974
|
Alice Doesn't Live Here Anymore
|
Ellen Burstyn
,
Kris Kristofferson
|
Warner Bros.
|
gaztelaniaz
: Alicia ya no vive aqui
frantsesez
: Alice n'est plus ici
katalanez
: Alicia ja no viu aqui
galizieraz
: Alicia xa non vive aqui
|
1976
|
Taxi Driver
|
Robert De Niro
,
Jodie Foster
|
Columbia Pictures
|
|
1977
|
New York, New York
|
Liza Minnelli
,
Robert De Niro
|
Chartoff-Winkler Productions
|
|
1978
|
The Last Waltz
|
Rick Danko
,
Levon Helm
|
United Artists Corporation
|
frantsesez
: La Derniere Valse
|
1978
|
American Boy: A Profile of Steven Prince
|
Martin Scorsese
,
George Memmoli
|
|
|
1980
|
Raging Bull
|
Joe Pesci
,
Robert De Niro
|
United Artists Corporation
|
gaztelaniaz
: Toro salvaje
katalanez
: Toro salvatge
galizieraz
: Touro salvaxe
|
1982
|
The King of Comedy
|
Robert De Niro
,
Jerry Lewis
|
20th Century Studios
|
gaztelaniaz
: El rey de la comedia
frantsesez
: La Valse des pantins
|
1985
|
After Hours
|
Rosanna Arquette
,
Verna Bloom
|
|
katalanez
: Quina nit!
|
1986
|
The Color of Money
|
Paul Newman
,
Tom Cruise
|
Touchstone Pictures
|
gaztelaniaz
: El color del dinero
frantsesez
: La Couleur de l'argent
katalanez
: El color dels diners
|
1988
|
The Last Temptation of Christ
|
Willem Dafoe
,
Harvey Keitel
|
Cineplex Odeon Films
|
gaztelaniaz
: La ultima tentacion de Cristo
frantsesez
: La Derniere Tentation du Christ
|
1989
|
New York Stories
|
Larry David
,
Mae Questel
|
Touchstone Pictures
|
gaztelaniaz
: Historias de Nueva York
katalanez
: Histories de Nova York
|
1990
|
Goodfellas
|
Joe Pesci
,
Robert De Niro
|
Warner Bros.
|
gaztelaniaz
: Uno de los nuestros
frantsesez
: Les Affranchis
katalanez
: Un dels nostres
galizieraz
: Un dos nosos
|
1990
|
Made in Milan
|
Giorgio Armani
|
|
|
1991
|
Cape Fear
|
Robert De Niro
,
Nick Nolte
|
Amblin Entertainment
|
frantsesez
: Les Nerfs a vif
katalanez
: El cap de la por
|
1992
|
Scorsese X 4: Four Short Films By Martin Scorsese
|
|
|
|
1993
|
The Age of Innocence
|
Daniel Day-Lewis
,
Michelle Pfeiffer
|
Columbia Pictures
|
gaztelaniaz
: La edad de la inocencia
frantsesez
: Le Temps de l'innocence
katalanez
: L'edat de la innocencia
galizieraz
: A idade da inocencia
|
1995
|
A Personal Journey with Martin Scorsese Through American Movies
|
Martin Scorsese
,
Kathryn Bigelow
|
British Film Institute
|
gaztelaniaz
: Un viaje personal con Martin Scorsese a traves del cine americano
frantsesez
: Un voyage avec Martin Scorsese a travers le cinema americain
|
1996
|
Casino
|
Sharon Stone
,
Robert De Niro
|
Universal Pictures
|
|
1997
|
Kundun
|
Tenzin Thuthob Tsarong
,
Yoon C. Joyce
|
Touchstone Pictures
|
|
1999
|
My Voyage to Italy
|
Martin Scorsese
|
|
frantsesez
: Mon voyage en Italie
katalanez
: Il mio viaggio in Italia
|
1999
|
Bringing Out the Dead
|
Nicolas Cage
,
John Goodman
|
Touchstone Pictures
|
frantsesez
: A tombeau ouvert
|
2001
|
The Concert for New York City
|
Salma Hayek
,
Halle Berry
|
|
|
2002
|
Gangs of New York
|
Leonardo DiCaprio
,
Daniel Day-Lewis
|
Intermedia
|
|
2003
|
Feel Like Going Home
|
|
|
gaztelaniaz
: Nostalgia del hogar
frantsesez
: Du Mali au Mississippi
|
2004
|
The Aviator
|
Leonardo DiCaprio
,
Cate Blanchett
|
Intermedia
|
gaztelaniaz
: El aviador
frantsesez
: Aviator
katalanez
: L'aviador
|
2005
|
No Direction Home
|
Bob Dylan
,
The Clancy Brothers
|
|
|
2006
|
The Departed
|
Leonardo DiCaprio
,
Matt Damon
|
Plan B Entertainment
|
gaztelaniaz
: Los infiltrados
frantsesez
: Les Infiltres
katalanez
: Infiltrats
galizieraz
: Infiltrados
|
2007
|
The Key to Reserva
|
Martin Scorsese
,
Simon Baker
|
|
gaztelaniaz
: La clave Reserva
|
2008
|
Shine a Light
|
Mick Jagger
,
Keith Richards
|
Paramount Vantage
|
|
2010
|
Shutter Island
|
Leonardo DiCaprio
,
Mark Ruffalo
|
Paramount Pictures
|
|
2010
|
A Letter to Elia
|
Elia Kazan
|
|
gaztelaniaz
: Una carta a Elia
|
2010
|
Public Speaking
|
Fran Lebowitz
|
|
|
2011
|
Hugo
|
Asa Butterfield
,
Chloe Grace Moretz
|
Infinitum Nihil
|
frantsesez
: Hugo Cabret
|
2011
|
George Harrison: Living in the Material World
|
George Harrison
,
Paul McCartney
|
|
|
2013
|
The Wolf of Wall Street
|
Leonardo DiCaprio
,
Jonah Hill
|
Paramount Pictures
|
gaztelaniaz
: El lobo de Wall Street
frantsesez
: Le Loup de Wall Street
|
2014
|
The 50 Year Argument
|
Michael Stuhlbarg
,
Patricia Clarkson
|
|
gaztelaniaz
: 50 anos de rebeldia
|
2015
|
The Audition
|
Leonardo DiCaprio
,
Martin Scorsese
|
|
gaztelaniaz
: El casting
|
2016
|
Silence
|
Andrew Garfield
,
Liam Neeson
|
Paramount Pictures
|
katalanez
: Silenci
|
2019
|
The Irishman
|
Robert De Niro
,
Al Pacino
|
|
|
2019
|
Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story by Martin Scorsese
|
|
Jeff Rosen
|
frantsesez
: Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story
|
2019
|
The Irishman: In Conversation
|
Martin Scorsese
,
Robert De Niro
|
|
|
2023
|
Killers of the Flower Moon
|
Leonardo DiCaprio
,
Robert De Niro
|
Appian Way Productions
|
gaztelaniaz
: Los Asesinos de la Luna
|
|
---|
Zuzendatuako filmak
| |
---|
Zuzendutako laburmetraiak
| |
---|
Zuzendutako dokumentalak
| |
---|
Ekoiztutako lanak
| |
---|
|
---|
1927?1950
| |
---|
1951?1975
| |
---|
1976?2000
| |
---|
2001?egun
| |
---|