Klima
eskualde bateko
eguraldia
(regularra) edo atmosferaren egoeraren seriea da
[1]
, beraz, denbora luzean neurtuak
[2]
. Honek esan nahi du egoera guztiak kontuan hartzen direla, bai adierazgarriak, bai ez ohikoak: egoeren gertaerak, beren dinamika, nola gertatzen diren eta zein erritmotan gertatzen diren... Klima mota ezartzeko tokian tokiko eguratsaren neurri estatistikoak, urtekoak eta hilabetekoak, kontuan hartzen dira:
tenperatura
,
prezipitazioa
,
eguzki
-orduak,
argia
,
hezetasuna
,
haizearen
abiadura etab. Leku zehatz baten kliman eragina dute
latitudeak
eta
longitudeak
, inguruko
erliebea
,
altitudeak
,
lurzoruaren erabilerak
edo gertu dituen
ur masak
eta bere
korronteek
[3]
.
Klimak batezbesteko aldagaien eta egoera tipikoen arabera sailka daitezke, batez ere tenperaturaren eta prezipitazioen arabera. Sailkapen-eskema erabiliena
Koppenen sailkapen klimatikoa
izan da.
Thornthwaite sistemak
[4]
, 1948tik erabiltzen denak,
ebapotranspirazioa
gehitzen du, tenperaturari eta prezipitazioei buruzko informazioarekin batera, eta
dibertsitate biologikoa
eta
klima-aldaketak
nola eragiten dion aztertzeko erabiltzen da. Azkenik, Bergeron eta
Sailkapen Sinoptiko Espazialeko Sistemek
eskualde bateko klima definitzen duten aire-masen jatorria dute ardatz.
Paleoklimatologia
antzinako klimen azterketa da. Paleoklimatologoak Lurraren zati guztien aldaketa klimatikoak azaltzen saiatzen dira
garai geologiko
jakin batean, Lurraren eraketaren garaitik hasita. XIX. mendea baino lehen klimari buruzko zuzeneko behaketa gutxi zegoenez, paleoklimak zeharkako aldagaietatik ondorioztatzen dira. Horien artean daude proba ez-biotikoak (
lakuetako
ohantzeetan eta
izotz-nukleoetan
aurkitutako
sedimentuak
, adibidez) eta proba biotikoak (
zuhaitzen eraztunak
eta
korala
).
Eredu klimatikoak
iraganeko, oraingo eta etorkizuneko klimen eredu matematikoak dira. Klima-aldaketa denbora-eskala luze eta laburretan gerta daiteke, hainbat faktoreren ondorioz. Gaur egun klima-aldaketaren gaineko kezka dago,
berotze globala
dela eta
[5]
.
Hitzaren jatorria
grezierazko
kλ?μα
,
klima
, da, ≪inklinazioa≫ adieran. Izan ere, lehenengo klima eskualdeak banatu zirenean, eguzki izpien inklinazioaren arabera erabaki ziren.
Meteorologoek ≪
eguraldi
≫ hitza erabiltzen dutenean,
eguratsean
epe labur batean gertatzen diren gorabeherez ari dira, hau da,
tenperaturan
,
hodeietan
,
prezipitazioetan
eta
haizeetan
minutu batetik bestera, hil batetik bestera gertatzen diren aldaketez.
Eguraldiaren epe luzeko adierazpenari klima esaten zaio. Beste era batera esanda: eskualde jakin bateko klima, delako eskualde horretan eguraldiak epe luze samar batean ?zenbait
hamarraldi
? dituen estatistika ezaugarrien araberakoa da. Aditu batzuen ustez, 10 eta 100 km² bitarteko eremua duten eskualdeen klima
mesoklima
baten parte gisa har daiteke. Hala, beraz,
ibar
baten edo
hiri
baten propietate atmosferikoak kategoria horri dagozkio.
Hedadura handiko alde bateko (eskualde bat, herrialde bat edo are
kontinente
bat) ezaugarri meteorologikoak azaltzeko, berriz,
makroklima
terminoa erabiltzen da.
Mikroklima
hitza, aldiz,
ekologian
-eta oso erabilia,
organismo
baten
habitat naturalaren
klima ezaugarriei dagokio, ingurune jakin eta ongi mugatu bat hartzen du,
landarediak
,
lur osagaiek
eta eguzki argiari buruzko orientazioak eta esposizioak zehaztua, zeinean, oso tarte txikian, gorabeherak izan baitaitezke alde batetik bestera.
Oro har, eguratsaren batez besteko egoera bezala definitu da klima, eta zenbait hamarralditan (hogeita hamar urtetik berrogeita hamar urtera) jasotako datuetan oinarrituta egiten da batez besteko hori. Baina eskualde klimatiko guztietan eguratseko eguraldia etengabe aldatzen ari dela kontuan izan gabe, definizioa ez dago behar bezala osaturik.
Klimaren definizioan, beraz, kontuan izan behar da eguraldiaren bilakaera normala edo batez bestekoa, dituen gorabehera guztiekin. Hala, leku jakin bateko klimari buruzko zenbakizko ezaugarriak jakin nahi badira, tenperatura, prezipitazio eta haizearen batez besteko balioak ez ezik haiek noiz eta nola eskuratu ziren ere jakin beharra dago, eta orobat batez besteko balioari buruzko maiztasuna eta gorabeherak ere, eta airearen hezetasuna,
egurats presioa
, hodeiak,
zeru
garbiko eguzki orduak, ikusgaitasuna,
elur
geruza, eta, oro har,
estatistika
bidez bereiz daitekeen meteorologia gertaera oro. Hala egin dira klima mapak, alegia, datuen batez besteko balioak erabiliz eta kalkulu estatistikoak eginez. Denboran zehar aldagarriak baina
batez besteko
egoera baten inguruan aldagaitzak diren parametroen multzoa da klima, eta
klimatologia
, berriz, parametro horiez diharduen jakintza.
Klima sistema 1975ean definitu zen lehenengo aldiz, Munduko Meteorologia Elkartearen Egurats Ikerketarako Programa Orokorrak prestatu zuen dokumentu batean.
Honela zioen definizioak:
- elkarrekin loturik dauden bost osagaiez eraturiko sistema bat da klima sistema:
eguratsa
,
hidrosfera
,
kriosfera
,
litosfera
eta
biosfera
.
Osagai horietako bakoitzak azpisistema heterogeneo termohidrodinamikoak eratzen ditu, besteek ez bezalako tasun fisikoak ditu, estu loturik dago gainerako osagaiekin energia eta materia jarioak eragiten dituzten prozesu konplexuen bidez, eta
eguzki irradek
(kontuan hartzeko moduko energia iturri bakarra baita hori) gobernatzen dute.
Lurreko klima sistema energia trukeen mende eta orekan dagoen sistema bat da. Sistema horren barruan hiru zati bereizten dira: sarrerak (sistemaren funtzionamendua baldintzatzen duten mekanismoak), erdigunea (eguratsa, sarreren kontrolpean) eta irteerak (Lurreko klimak, multzo oso horren ondorioa).
Sistemaren funtzionamendua, beraz, mekanismo edo eragile askoren mende dago (sarrerak): eguzki irraden energia, Lurraren errotazioa,
orbita
mugimendua, itsaso eta lurren banaketa, lurraren eta ozeanoen
topografia
, eta eguratsaren eta ozeanoen osaera. Eragile horietan eguzki irraden energia da, dudarik gabe, nagusia, sistemaren barruan sortzen diren prozesu gehienen oinarrizko
energia iturria
baita bera. Klima sistemaren erdigunea, berriz, eguratsa da: izan ere, lur azaleko eguraldia eta klima eratzen duten energia trukatze eta eraldatze gehienak airearen mugimenduaren bidez egiten dira, aireak berehala erantzuten baitie bero banaketaren gorabeherei.
Irteerak, berriz, Lurreko klimak dira, bakoitzak bere ezaugarriak dituela eta sarrerako mekanismo bat edo besteren eragina erakusten duela.
Klima sistemaren oreka horren ondorioetako bat Lurreko irradaren oreka da: Lurrak Eguzkitik hartzen duena adina energia islatzen du kanpoaldera, eta, beraz, lurraren batez besteko tenperatura ez da aldatzen.
Beste ondorio bat Lurreko uraren oreka da:
ozeanoaren
, eguratsaren eta kontinenteen artean ura lekuz aldatzeak horien artean sortzen den ur gehiegitasuna eta gutxiegitasuna orekatzen ditu.
Sistemaren oreka orokorrak Lurreko klimen egonkortasuna dakar. Horrek ez du, inondik ere, klimak aldatzen ez direnik esan nahi. Aitzitik, gertaera larri batek, izan kanpoko perturbazio bat (klima sistemaren kanpoko eragileren batean aldaketaren bat gertatu izanak eragina: gorabeherak eguzki irradetan, aldaketak Lurrak Eguzkiaren inguruan egiten duen orbitan), izan barneko bat (
sumendietako
erupzioak, aldaketak
hormaguneen
zabaleran edo lur azalaren gora-beheretan,
karbono dioxidoaren
gehitzea,
baso galtzea
, etab.), aldaketak eragiten ditu klimetan eta klimen banaketan.
Beraz, gaur egungo klimen mosaiko hau klimen historia jarraituaren une jakin bat besterik ez da, aldaberatasun naturala baita, hain zuzen, klimen berezitasun nagusietako bat.
Sistemako atalen arteko doitze eta kontrol prozesuetan zeresan berezia dute
berrelikatze
edo
feedback
mekanismoek: aldagai batek beste bati eragiten dionean, bigarrenaren eraginak lehenengoa eraldatzen du atzera; zirkuitu itxi bat eratzen da orduan, eta hasitako prozesua, edo areagotu egiten da (berrelikatze positiboa) edo moteldu (berrelikatze negatiboa). Eta hala, kanpoko edo barneko perturbazio baten eraginpean dagoenean klima sistema, berrelikatze mekanismoak sortzen dira aldagaien artean, denbora eskala ez beti berdinetan (hilabeteak edo milaka urteak). Lurraren gainazala jotzen duten eguzki energiaren aldaketek tenperaturan izan dezaketen eragina aztertzea izango litzateke berrelikatze positiboaren adibide bat: baldin lur azalera eguzki energia gutxiago iristen bada, tenperaturak behera egingo du, elur gehiago egingo du,
hormaguneak
ere hedatuz joango dira, eta horren ondorioz,
albedoa
handitu egingo da; eguzki irrada gehiago igorriko litzateke kanpora eta tenperatura are gehiago apalduko litzateke.
Klimaren hau bezain sistema konplexu batean
anomalia
batek aldaketak eragin ohi ditu beste aldagai batzuetan, hasierako perturbazioa zer motatakoa den, non gertatu den, eta zer
magnitude
duen betiere. Baina, klimak kontrolik izango badu, barneko doitze mekanismoek neutralizatu egin behar dituzte berrelikatze positiboko mekanismoak prozesuaren uneren batean.
Are gehiago, berrelikatze mekanismoen eragin erregulatzailea konplexua da, askotarikoa baita elkarri eraginez dauden azpisistema guztien jokabidearen denbora eskala.
Perturbazio batek asaldatu ondoren azpisistema batek atzera orekan jartzeko behar duen denbora da denbora eskala. Denbora eskaletan alde handia dago batetik bestera: eguratsa, bere osoan, eta behe troposfera, bereziki, ozeanoaren gainaldea bezala, duten mugitzeko eta beroa trukatzeko ahalmena dela eta, berehala erreakzionatzen dute tenperatura aldaketa baten aurrean, eta egun gutxi edo aste gutxitan iristen dute oreka. Aitzitik, biosferaren oinarrizko zikloa urtekoa da, eta
uda
-
neguko
aldaketa termikoei erantzuten die. Sistemako beste atal batzuek askoz ere denbora eskala handiagoak dituzte. Ozeanoan, ur sakonetan, doitze denborak hamarraldiak edo mendeak izan daitezke. Kriosferaren erantzuna ere aldakorra da oso: elur geruzak urtetik urtera gorabehera handiak dituen bezala, hormategiak eta hormaguneak askoz polikiago aldatzen dira, bolumenean edota hedaduran kontuan hartzeko aldaketak gertatzerako ehunka milioi urte igarotzen dira. Litosfera da, berriz, sistemako osagai motelena; ehunka milioi urtetan gertatzen baitira aldaketak berorretan.
Ezagutzen den klimen lehen sailkapena grekoek egin zuten. Hiru klima eremu handitan banatu zuten Lurra, tenperaturen banaketa globala kontuan harturik:
tropikala
,
epela
eta
polarra
. Harrezkero sistema asko formulatu dira, batez ere
XX. mendean
, baina, oro har, bi joera nagusi bereiz daitezke. Batetik, klima aniztasuna sortzen duten faktoreetan (eguratsaren zirkulazioa, aire masak eta eguraldi motak) oinarritzen direnak, sailkapen genetikoak deituak (Flohn, Alissov edo Strahlerrenak, adibidez), eta, bestetik, klimaren hainbat elementu (elkortasuna eta tenperaturak) konbinatzen dituztenak, sailkapen enpirikoak deituak (Papadakis, Thornthwaite eta, batez ere,
Koppen
).
Flohnen sailkapen genetikoak (1950) Lurreko
haize
laster handiak eta prezipitazioa hartzen ditu oinarritzat. Kontuan hartzen ditu halaber egurats zirkulazioaren joera orokorrak arotik arora izaten dituen aldeak. Urte guztia haize sistema beraren mende dauden eskualdeak (klima homogeneoa) eta aroaren araberako haizeen mende daudenak (klima heterogeneoa) bereizten ditu. Orotara, zazpi klima eremu bereizten ditu, baina haietako bakoitza zehatz-mehatz mugatzeko zailtasunak direla eta, ez da haien banaketa geografikoa
planisferio
batean irudikatu, eta mapa ideal bat marraztu besterik ez da egin.
Koppen klima sailkapena da sailkapen metodo ezagunena eta erabiliena geografoen artean. Landaredi naturala klimaren adierazle bat delako ideian oinarritzen da; haren kategorietako batzuk landare mota batzuen muga klimatikoetan oinarritzen dira, hain zuzen. Koppenek urteko eta hilabeteko tenperatura eta prezipitazio batez bestekoen arabera definitzen ditu klimak; zenbait talde eta azpitalde klimatiko bereizten ditu, eta letrazko kode baten bidez izendatzen. Bost talde nagusi daude, letra larriz adieraziak, eta beren ezaugarriak batez ere irizpide termikoetan oinarritzen dira:
- A.
Klima tropikal euritsua
: hileko batez besteko tenperatura 18 gradu zentigraduz gorakoa da. Ez da negurik eta euri asko egiten du.
- B.
Klima lehorrak
: lurruntzea prezipitazioa baino handiagoa da eta ez dago ur soberarik.
- C.
Klima epelak eta hezeak
: hilabete hotzenaren batez besteko tenperatura 18 eta -3 °C artekoa da, eta beroenarena, berriz, 10 °C-tik gorakoa.
- D. Negu hotzeko klima epelak: hilabete hotzenaren batez besteko tenperatura -3 °C-tik beherakoa da, eta hilabete beroenarena, berriz, 10 °C-tik gorakoa.
- E.
Klima polarra
: ez dago aro berorik, eta hilabeteko batez besteko tenperatura 10 °C-tik beherakoa da beti.
Talde horiek guztiak azpitalde espezifikoagoetan banatzen dira, letra xehez adierazten dira, eta beren ezaugarriak prezipitazioen aroz aroko banaketan oinarritzen dira:
- f
: prezipitazio konstanteak, ez da hilabete lehorrik,
- m
: prezipitazio konstanteak, hilabete lehorren bat izan ezik,
- s
: lehorraldia udan (
sommer
alemanez
).
- w
: lehorraldia neguan (
winter
alemanez
).
Bi letra multzo horiek konbinatuz
Koppen klima sailkapena
osatzen duten hamabi klimak ateratzen dira.
Klima-aldakortasuna da batezbesteko egoeraren aldaketak eta klimaren beste ezaugarri batzuk deskribatzeko terminoa (adibidez, muturreko meteoreologiaren aukera edo probabilitatea, etab.), espazio- eta denbora-eskala guztietan, banakako gertaera meteorologikoetatik haratago.
Aldakortasunaren zati bat ez dirudi sistematikoki gertatzen denik, eta zorizko uneetan gertatzen da. Aldagarritasun horri
zorizko aldagarritasuna
edo
zarata
deitzen zaio. Bestalde, aldakortasun periodikoa nahiko erregularra da, eta aldakortasun modu edo eredu klimatiko desberdinetan gertatzen da.
Korrelazio estuak daude Lurreko oszilazio klimatikoen eta faktore astronomikoen (
barizentroaren
aldaketak, eguzki-orbanen aldaketa,
izpi kosmikoen
fluxua, hodeien albedoaren berrelikadura, Milankovitchen zikloak) eta sistema klimatiko ozeanikoaren artean beroa banatzeko moduen artean. Kasu batzuetan, gaur egungo oszilazio naturalak, historikoak eta
paleoklimatologikoak
ezkutatu egin daitezke
sumendi-erupzio
esanguratsuengatik, inpaktu-gertaerengatik, proxy klimatikoko datuen irregulartasunengatik,
atzeraelikadura positiboko
prozesuengatik edo
berotegi-efektuko
gasak bezalako substantzien
emisio
antropogenikoengatik.
[9]
Urteetan zehar, aldatu egin dira klima-aldakortasunaren definizioak eta
klima-aldaketa
terminoa. Klima-aldaketa terminoak, gaur egun, epe luzeko aldaketa eta giza kausalitatea dakarren arren, 1960ko hamarkadan
klima-aldaketa
hitza erabiltzen zenean, orain klima-aldakortasun gisa deskribatzen duguna adierazten zen, hau da, klima-inkontsistentzia eta -anomalia gisa.
Klima-aldaketa
garaikideak beroketa globala eta
Lurraren
eredu meteorologikoetan dituen eraginak barne hartzen ditu.
Klima-aldaketaren aurreko aldiak egon dira
, baina egungo aldaketak askoz azkarragoak dira eta ez dira kausa naturalen ondorio
[10]
[11]
. Horien ordez,
berotegi-efektuko gasen
isurketek eragiten dituzte, batez ere
karbono dioxidoak
(CO
2
) eta
metanoak
.
Energia
ekoizteko
erregai fosilak
erretzeak sortzen ditu isuri horietako gehienak.
Nekazaritza
-jarduera batzuk,
industria
-prozesuak eta
basoen galera
iturri gehigarriak dira
[12]
. Berotegi-efektuko gasak gardenak dira
eguzkiaren
argitan, eta horrek Lurraren gainazala berotzeko aukera ematen du. Lurrak bero hori erradiazio
infragorri
moduan igortzen duenean, gasek xurgatu egiten dute, beroa lurrazaletik gertu harrapatuta eta berotze globala eraginez.
Klima-aldaketaren ondorioz,
basamortuak
hedatzen ari dira, eta
bero-boladak
eta
baso-suteak
gero eta ohikoagoak dira
[10]
.
Artikoko beroketaren gorakadak
permafrosta
urtzen,
glaziarrek atzera egiten
eta itsas izotza galtzen lagundu du. Tenperaturen gorakadak
ekaitz bortitzagoak
, lehorteak eta
muturreko beste fenomeno meteorologiko
batzuk ere eragiten ditu
[12]
. Mendietako,
koralezko arrezifeetako
eta
Artikoko klima-aldaketa
azkarrak espezie asko birkokatzera edo
desagertzera
daramatza
[13]
. Klima-aldaketak
pertsonak mehatxatzen ditu
elikagaien
eta
uraren eskasiarekin
, uholdeen gorakadarekin, muturreko beroarekin, gaixotasunen gehikuntzarekin eta
galera ekonomikoekin
.
Giza migrazioa
eta gatazkak ere ondorio izan daitezke
[14]
[15]
.
Munduko Osasun Erakundeak
uste du klima-aldaketa munduko osasunarentzako mehatxurik handiena dela XXI. mendean
[16]
. Etorkizuneko
beroketa minimizatzeko ahaleginek
arrakasta badute ere, zenbait
efektuk
mendez mende jarraituko dute. Horien artean,
itsas mailaren igoera
eta ozeano beroago eta
azidoagoak
[17]
.
Inpaktu horietako asko 1,2 °C-ko egungo berotze-mailarekin hautematen dira. Berotze gehigarriak areagotu egingo ditu inpaktu horiek, eta
inflexio-puntuak
eragin ditzake,
Groenlandiako izotz-geruzaren
urtzea, esaterako
[18]
.
2015eko Parisko Akordioan
, nazioek kolektiboki erabaki zuten beroketa "2 °C-tik oso behera" mantentzea. Hala ere, Akordioaren esparruan egindako promesekin, beroketa globala oraindik 2,7 °C-ra iritsiko litzateke mende amaierarako
[19]
. Berotzea 1,5 °C-ra mugatzeko, beharrezkoa izango da 2030a baino lehen isuriak erdira murriztea eta 2050erako isuriak nuluak izatea lortzea
[20]
[21]
.
Emisioak modu drastikoan murrizteko,
erregai fosilak erretzeari
utzi beharko zaio, eta
karbono gutxi isurtzen duten
iturrietatik sortutako elektrizitatea erabili beharko da. Horren barruan sartzen dira
ikatzezko zentral elektrikoak
pixkanaka kentzea,
energia eolikoaren
,
eguzki-energiaren
eta beste
energia berriztagarri
batzuen erabilera handitzea, eta
energiaren erabilera murrizteko
neurriak hartzea.
Elektrizitateak erregai fosilak ordezkatu
beharko ditu garraioa elikatzeko, eraikinak berotzeko eta industria-instalazioak funtzionarazteko
[22]
.
Karbonoa atmosferatik ere ken daiteke
, adibidez,
baso-estalkia handituz
eta
lurzoruko karbonoa harrapatzen
duten metodoekin landuz. Komunitateak
klima-aldaketara egokitu
daitezkeen arren,
kostaldeak hobeto babesteko
ahaleginen bidez, ezin dute saihestu inpaktu larriak, orokorrak eta iraunkorrak izateko arriskua
[16]
.
- ↑
Maximilien Sorre
- ↑
(Ingelesez)
KSC. (2015-03-09).
≪What's the Difference Between Weather and Climate?≫
NASA
(Noiz kontsultatua: 2022-10-01)
.
- ↑
(Ingelesez)
Gough, William A.; Leung, Andrew C. W.. (2022-06).
≪Do Airports Have Their Own Climate?≫
Meteorology
1 (2): 171?182.
doi
:
10.3390/meteorology1020012
.
ISSN
2674-0494
.
(Noiz kontsultatua: 2022-10-01)
.
- ↑
Thornthwaite, C. W.. (1948).
≪An Approach toward a Rational Classification of Climate≫
Geographical Review
38 (1): 55?94.
doi
:
10.2307/210739
.
ISSN
0016-7428
.
(Noiz kontsultatua: 2022-10-01)
.
- ↑
(Ingelesez)
Hughes, Lesley; Hughes, Lesley; Hughes, Lesley. (2000-02-01).
≪Biological consequences of global warming: is the signal already apparent?≫
Trends in Ecology & Evolution
15 (2): 56?61.
doi
:
10.1016/S0169-5347(99)01764-4
.
ISSN
0169-5347
.
PMID
10652556
.
(Noiz kontsultatua: 2022-10-01)
.
- ↑
Peel, M. C. and Finlayson, B. L. and McMahon, T. A.. (2007).
Updated world map of the Koppen?Geiger climate classification.
11, 1633?1644 or.
ISSN
1027-5606
.
.
(direct:
Final Revised Paper
)
- ↑
Scafetta, Nicola. (May 15, 2010).
≪Empirical evidence for a celestial origin of the climate oscillations≫
Journal of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics
72 (13): 951?970.
doi
:
10.1016/j.jastp.2010.04.015
.
Bibcode
:
2010JASTP..72..951S
.
.
- ↑
a
b
(Ingelesez)
Climate change.
2022-09-09
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
Lynas, Mark; Houlton, Benjamin Z; Perry, Simon. (2021-10-19).
≪Greater than 99% consensus on human caused climate change in the peer-reviewed scientific literature≫
Environmental Research Letters
16 (11): 114005.
doi
:
10.1088/1748-9326/ac2966
.
ISSN
1748-9326
.
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
a
b
(Ingelesez)
Climate change.
2022-09-09
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
US EPA, OA.
≪Climate Impacts on Ecosystems≫
19january2017snapshot.epa.gov
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
Cattaneo, Cristina; Beine, Michel; Frohlich, Christiane J.; Kniveton, Dominic; Martinez-Zarzoso, Inmaculada; Mastrorillo, Marina; Millock, Katrin; Piguet, Etienne
et al
.. (2019-07-01).
≪Human Migration in the Era of Climate Change≫
Review of Environmental Economics and Policy
13 (2): 189?206.
doi
:
10.1093/reep/rez008
.
ISSN
1750-6816
.
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
≪Curbing environmentally unsafe, irregular and disorderly migration≫
UNEP
2018-10-25
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
a
b
AR5 Synthesis Report: Climate Change 2014 ? IPCC.
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
Global Warming of 1.5 ºC ?.
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
Arias, Paola A.; Bellouin, Nicolas; Coppola, Erika; Jones, Richard G.; Krinner, Gerhard; Marotzke, Jochem; Naik, Vaishali; Palmer, Matthew D.
et al
.. (2021).
Technical summary.
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
Programme), UNEP (United Nations Environment. (2021).
≪Emissions Gap Report 2021.≫
iifiir.org
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
Rogelj, Joeri; Meinshausen, Malte; Schaeffer, Michiel; Knutti, Reto; Riahi, Keywan. (2015-07-01).
≪Impact of short-lived non-CO2 mitigation on carbon budgets for stabilizing global warming≫
Environmental Research Letters
10 (7): 075001.
doi
:
10.1088/1748-9326/10/7/075001
.
ISSN
1748-9326
.
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
Hilaire, Jerome; Minx, Jan C.; Callaghan, Max W.; Edmonds, Jae; Luderer, Gunnar; Nemet, Gregory F.; Rogelj, Joeri; del Mar Zamora, Maria. (2019-11-01).
≪Negative emissions and international climate goals?learning from and about mitigation scenarios≫
Climatic Change
157 (2): 189?219.
doi
:
10.1007/s10584-019-02516-4
.
ISSN
1573-1480
.
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
Achieving the Paris Climate Agreement Goals.
doi
:
10.1007/978-3-030-05843-2
.
(Noiz kontsultatua: 2022-09-10)
.