Georgiera
|
---|
??????? ??? ? ????????
|
|
|
Hiztunak
| 3.700.000
(2014)
|
---|
|
giza hizkuntza
ibero-kaukasoar hizkuntzak
Kartveliar hizkuntzak
Karto-Zan
(en)
|
|
Hizkuntza-tipologia
| hizkuntza eranskaria
,
SOV hizkuntza
,
hizkuntza ergatiboa
,
adjective-noun
(en)
,
hizkuntza sintetikoa
eta
postposizioa
|
---|
Kasu gramatikalak
| nominatiboa
,
ergatiboa
,
genitiboa
,
datiboa
,
instrumentala
,
bokatiboa
,
transformative case
(en)
eta
adverbial case
(en)
|
---|
Alfabetoa
| Mxedrulia
,
Georgian Braille
(en)
,
Asomtavruli
(en)
,
Nuskhuri
(en)
eta
Mkhedruli
(en)
|
---|
Aurrekaria
| antzinako georgiera
|
---|
|
ISO 639-1
| ka
|
---|
ISO 639-2
| geo
kat
|
---|
ISO 639-3
| kat
|
---|
Ethnologue
| kat
|
---|
Glottolog
| nucl1302
|
---|
Wikipedia
| ka
|
---|
Linguasphere
| 42-CAB
|
---|
ASCL
| 4902
|
---|
Linguist List
| geor
|
---|
IETF
| ka
|
---|
Georgiera
edo
kartveliera
[1]
Georgiako
hizkuntza ofiziala
da. Herrialde horretan, biztanleen % 83ren
lehen hizkuntza
da, eta beste 500.000 bat lagunek mintzatzen dute Georgiatik at.
Georgiar alfabetoaz
idazten da. Alfabeto horrek hiru aldaera ditu:
asomtavruli
,
nuskhuri
eta
mxedruli
.
Kartveliera
izena ere ematen zaio, georgiera eta hizkuntza hego-kaukasoarrak nahasiz,
kartveliar hizkuntza
hego-kaukasiar guztiei emaniko izena baita.
[erreferentzia behar]
Georgiera hizkuntza horien erreferente literario ia bakarra da, hala ere.
Kivrulia
,
juduek
hitz egiten duten aldaera, 20.000 lagunek mintzatzen dute Georgian, eta 65.000k handik kanpo (
Israelen
, batez ere).
Gaur egungo hizkuntzalaritzan oinarrigabetzat baztertu da
dene-kaukasoar hizkuntzen
hipotesia, georgiera
euskararen
jatorri berekotzat jotzen zuena.
Zortzi
kasu
ko
deklinabidea
du:
nominatiboa
,
ergatiboa
,
datiboa
,
genitiboa
,
instrumentala
, adberbiala,
lokatiboa
eta
bokatiboa
,
izen
,
adjektibo
eta
izenordeekin
erabiliak. Halaber,
postposizioak
darabiltza. Plurala eta singularra
atzizki
batekin adierazten dira, kasua markatzen duten izenetan. Ez dago genero gramatikalik. Aditzek subjektuarekin, objektu zuzenarekin eta zehar objektuarekin batera komunztadura egiten dute: oso sistema konplexua dute eta iragankorra eta iragangaitza bereizten dira. Aditz-formak
orainaldia, aoristoa eta perfektua
dira.
Hitzen ordena oso askea da eta SAO, SOA eta OSA moldeak ditu (S = subjektua; A = aditza; O = objektua). Denera, bost
bokal
ditu eta 29
kontsonante
-
fonema
,
ejektiboak
barne. Kontsonanteak elkarren segidan metatzea arrunt-arrunta da: adibidez, ??????? (
mghvdeli
, ≪apez≫) eta ????????? (
mcvrt'neli
, ≪entrenatzaile≫).
[2]
Eratorpena
oso emankorra da: erro batetik abiatuta, eta
aurrizkiak
zein
atzizkiak
itsatsita, izen eta
adjektibo
berriak sortzen dira. Horrela -
kart
- errotik ondoko hitzak datoz:
Kartv
eli
(≪georgiar≫),
Kart
uli
(≪georgiera≫) eta
Sa
kartv
elo
(≪Georgia≫).
Bertako
abizen
askotako amaieran atzizki berezi bat agertu ohi da: -
dze
(≪seme≫, Georgiako mendebaldean), -
shvili
(≪ume≫, Georgiako ekialdean), -
ia
(Georgiako mendebaldean, Samegrelo), -
ani
(Georgiako mendebaldean, Svaneti), -
uri
(Georgiako ekialdean), etab. Garai bateko nobleziarekin lotzen du -
eli
amaierak (
frantsesezko
de
,
alemanezko
:
von
edo
polonierazko
-
ski
partikulek egiten duten modu berean).
Hogeian oinarritutako zenbakitze-sistema du, euskararenaren antzera. 20 eta 100 arteko zenbaki bat adierazteko, euskaraz bezala, lehen hitzak adierazten du zenbat aldiz metatu behar den hogei, eta gero hemeretzi arteko adierazpena. Horrela, 93 adierazteko ?????????????? erabiltzen da (
otkh-m-ots-da-tsamet'i
, hitzez hitz ≪lau-hogei-hemeretzi≫).
Hiztegi garrantzitsuenetako bat ≪Georgieraren hiztegi argitzailea≫ da (??????? ???? ???????????? ?????????,
kartuli enis ganmart’ebiti leksik’oni
), zortzi liburukik eta 115.000 hitzek osatua, 1950 eta 1964 artean sortua.
Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren
lehen artikulua georgieraz:
????? ???????? ??????? ?????????? ?? ????????? ?????? ????????? ?? ?????????. ??? ?????????? ???? ?????? ?? ??????? ?? ?????????? ?????? ???? ????????? ?????? ?????????????.
q'vela adamiani ibadeba tavisupali da tanasts'ori tavisi ghirsebita da uplebebit. mat minich'ebuli akvt goneba da sindisi da ertmanetis mimart unda iktseodnen dzmobis sulisk'vetebit.
Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute.
[3]