Garinoain
|
---|
Nafarroa Garaia
,
Euskal Herria
|
|
|
|
|
Herrialdea
|
Euskal Herria
|
---|
Lurraldea
|
Nafarroa Garaia
|
---|
Merindadea
|
Erriberri
|
---|
Eskualdea
| Erdialdea
|
---|
|
Estatua
|
Espainia
|
---|
Erkidegoa
|
Nafarroa
|
---|
Barrutia
| Tafalla
|
---|
Izen ofiziala
| Garinoain
|
---|
Alkatea
(2019-2023)
| Asier Arcilla Ballabriga
(Garinoainen Aldeko Elkartea)
|
---|
Posta kodea
| 31395
|
---|
INE kodea
| 31114
|
---|
Herritarra
| garinoaindar
|
---|
|
Koordenatuak
| 42°35′38″N
1°39′39″W
/
42.59379382°N 1.66076335°W
/
42.59379382; -1.66076335
|
---|
Azalera
| 10,26 km²
|
---|
Garaiera
| 477-647 metro
|
---|
Distantzia
| 26,8 km (
Irunetik
)
|
---|
|
Biztanleria
| 523 (2023:
?11)
|
---|
|
236 (%45,1)
| (2019)
| (%50,3) 263
| |
|
|
Dentsitatea
| 50,97 biztanle/km²
|
---|
Zahartzea
[1]
| % 17,08
|
---|
Ugalkortasuna
[1]
| ‰ 36,7
|
---|
|
Jarduera
[1]
| % 82,09
(2011)
|
---|
Desberdintasuna
[1]
| % 0
(2011)
|
---|
Langabezia
[1]
| % 12,45
(2013)
|
---|
|
Eremua
| eremu mistoa
|
---|
Euskaldunak
[1]
[2]
| % 5,80 (2018:
%2,78)
|
---|
|
Sorrera
| 1847
(independentzia)
|
---|
Webgunea
| www.garinoain.es
|
---|
Garinoain
[3]
[a]
Euskal Herriko
udalerri bat da,
Nafarroa Garaia
lurraldean kokatuta.
Erriberriko merindadean
eta
Erdialdea
eskualdean dago,
Irunea
hiriburutik 26,8 kilometrora. Altuera 477 eta 647 metro artekoa da, eta 10,26 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 523 biztanle zituen.
Barasoainekin
batera hiri jarraitua osatuz,
Zidakos
eta
Leotz
ibaiek inguratzen duten ordoki txiki baten gainean dago Garinoain.
Orbaibarreko
bigarren herrigunea da,
Barasoain
bizilagunaren atzetik bakarrik, eta bere etxeak ibarreko arkitektura tipikoari jarraitzen diote, fatxadak erabat pilatutako harriez osatuta daudela. Hala eta guztiz ere,
Orbaibarko
ibarburu administratiboa da, ibarburua beti izan baita gaur egun hutsik dagoen
Katalainen
esku, orain Garinoaingo mugartean dagoena. Bertan,
XII. mendeko eliza erromanikoa
nabarmentzen da,
Nafarroako
landa-giroko
erromanikoaren
erakusgarri handienetako bat.
Bertako biztanleak
garinoaindarrak
dira.
Garinoain toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:
[4]
- Garinduang
(1072)
- Garindoin
(1193)
- Garinnoain
(1194)
- Garinoayn
(1268)
- Guarinoayn
(1280)
- Garinoain
(1366)
- Garinoain
(1534)
- Garyncayn
(1587)
- Garinoain
(1802)
- Garinoain
(1945)
- Garinoain
(1979)
Mikel Belaskok
adierazten du bere esanahia ziurrenik "
Garindo
izeneko pertsona baten jabetzakoa" (
garino
+
ain
) dela, lehenengo elementua
Garindo
pertsonaren izena izanik eta bigarrena jabetza adierazten duen atzizkia. Egileak dio
Garindo
dela
Galindo
izen propioaren
euskal
baliokidea. Gainera,
Koldo Mitxelenak
Zuberoako
Garindaine
herriaren izena Garinoainekin alderatzen duela dio. Gainera,
1072
eta
1115ean
-nn-
duten bi aldaera aipatzen ditu,
Garindo
>
Garino
eboluzioaren aldekoak.
Luis Mari Mujika Urdangarinek
Garinius
pertsonaren izena dokumentatzen du, eta izen hori toponimoaren parte dela uste du.
Garinoaingo armarriak honako blasoi hau du:
[5]
≪
|
Armarri erdibituta: lehen hondo urdin batez eta aurrean balantza batez osatua dago, J. F. (
Justizia
eta
Fuerza
-Indarra-) urrezko letretan, eta bigarren hondo zuri batez eta aurrean lehoi gorri batez osatua dago.
|
≫
|
Garinoaingo banderak Garinoaingo armarri dauka hondo gorrindol baten gainean, armarriaren azpian urrezko letretan "Garinoain" inskripzioa duela.
Garinoain
Erdialdea
eskualdean dago,
Orbaibar
ibarrean.
Garinoain
Erriberriko merindadearen
iparraldean dago,
Iruneko merindadearen
hegoaldeko mugatik gertu. Herrira ailegatzeko
N-121
errepidea hartu behar da
Iruna
-
Tafalla
norabidean.
Garinoaingo udalerriaren inguruetan, seinalaturiko ibilbide mikologikoa dago.
Udalerrian 2
herri hustu
daude guztira:
Gandiriain
eta
Katalain
.
Garinoaingo klimaren ezaugarriak klima mediterraniar eta azpimediterraniarraren arteko nahastea dira, urteko batez besteko prezipitazioak 600 eta 900mm artekoak eta tenperaturak 12 eta 13 gradu bitartekoak dira.
Udak
nahiko lehorrak, eta
neguak
hotzak dira. Urteroko egun euritsuak 80 eta 100 inguru izaten dira.
Udalerriaren gehiena estaltzen zuten jatorrizko basoen azalera asko gutxitu da, eta gaur egun apenas aurki daiteke haritz eta arterik herrigunetik gertu.
Garinoainen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere,
Barasoain
pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 524 metrora,
Nafarroako Gobernuak
1975ean
jarritako estazio meteorologikoa dago.
[6]
Datu klimatikoak (
Barasoain
, 1975-2020)
|
Hila
|
Urt
|
Ots
|
Mar
|
Api
|
Mai
|
Eka
|
Uzt
|
Abu
|
Ira
|
Urr
|
Aza
|
Abe
|
Urtekoa
|
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)
|
20.0
|
22.0
|
27.0
|
29.0
|
36.0
|
40.0
|
42.0
|
41.0
|
37.0
|
31.0
|
25.0
|
18.0
|
42.0
|
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)
|
9.2
|
10.9
|
14.3
|
16.1
|
20.6
|
25.3
|
28.4
|
28.7
|
23.8
|
18.6
|
12.6
|
9.5
|
18.2
|
Batez besteko tenperatura (ºC)
|
5.4
|
6.4
|
9.1
|
10.7
|
14.7
|
18.8
|
21.4
|
21.8
|
17.9
|
13.8
|
8.6
|
5.7
|
12.9
|
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)
|
1.6
|
1.9
|
3.9
|
5.3
|
8.7
|
12.2
|
14.4
|
15.0
|
12.0
|
8.9
|
4.6
|
2.0
|
7.5
|
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)
|
-7.5
|
-9.0
|
-10.0
|
-3.0
|
0.0
|
2.0
|
7.0
|
7.0
|
2.0
|
-3.0
|
-7.0
|
-11.0
|
-11.0
|
Batez besteko
prezipitazioa
(mm)
|
44.2
|
34.6
|
41.8
|
66.6
|
55.1
|
42.6
|
25.3
|
28.8
|
43.9
|
54.3
|
59.9
|
51.7
|
548.8
|
Prezipitazio
maximoa 24 ordutan (mm)
|
46.0
|
22.0
|
44.0
|
40.0
|
42.0
|
38.5
|
39.0
|
86.0
|
95.0
|
44.0
|
53.0
|
40.0
|
95.0
|
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)
|
10.5
|
9.0
|
8.0
|
10.7
|
10.5
|
6.4
|
5.1
|
4.9
|
5.4
|
9.8
|
11.4
|
10.9
|
102.5
|
Elur egunak (≥ 1 mm)
|
0.9
|
1.1
|
0.9
|
0.3
|
0.0
|
0.0
|
0.0
|
0.0
|
0.0
|
0.0
|
0.2
|
1.2
|
4.7
|
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua
[7]
|
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu
datu gordinak
.
Udalerriko lehen biztanleak historiaurrekoak dira, baina herriaren benetako garapena
erromatarren
garaian gertatu zen. Hego ekialdean,
Orisoain
eta
Tafalla
bitarteko bidean,
Gandiriain
izeneko herri-hustua dago.
Erromatarren
garaiko hainbat aztarna aurkitu dira, zeramika, etxe eta bestelakoen arrastoak. Aztarna horiek, gaur egungo Katalaingo basilikan eta Santa Zezilia baselizaren azpian ere aurkitu dira, eraikin erlijioso horiek dauden tokiak,
erromatarren
garaietatik, gurtze tokiak direla agerian utziz.
XV. mendearen
erdialdean gaztelu bat zegoen herrian,
Espartzako Beltranen jabetzako jauregia
. Jauregitik dorretzarra baino ez da zutik gaur egun.
Katalaingo basilikan
, bilera eta batzar ugari egin zituzten
Erdi Aroan
zehar inguruko lau zendeetako ordezkariek eta
Orbaibarreko
ordezkariek. Basilika
Orreagako monasterioaren
jabetza izan zen,
1207an
eginiko dohaintzaren ostean.
XX. mendean
herriak biztanle ugari galdu zuen, herritarrek
Irunera
lan egoera hobearen bila jo zutelako. Joera, inguruko herri guztietan eman zen. Gaur egun,
Leozko
Udalak eta Garinoaingoak "Orbalan" izeneko enplegu erakundea sortu dute, herrietako garbiketa eta mantenu lanak egin eta herrietan lanpostuak sortzeko.
XX. mendean
zehar izandako biztanleri galeraren ondorioz,
Izarbeibar
osoko eskola gehienek ateak itxi zituzten, tartean ibarreko handiena zen Garinoaingoa ere. Horrela, ibar osoko umeek
Tafallako
eskoletara joan behar izan zuten. Dena den, pixkanaka biztanleri galera amaitu, eta berriz ere eskola zabaltzea lortu zuten, eta horrela, ibarreko umeen eskola Garinoainen dago berriro ere.
2011ko maiatzeko Udal hauteskundeetan
ez zen hautagaitzarik aurkeztu Garinoaingo Udalarako, eta, beraz, urte bereko azaroan errepikatu ziren. Alkatetzara aurkeztu zen alderdi bakarra
Naparra ta Espanico Escune
izan zen, Gonzalo Vicuna zerrendaburu zuela, nahiz eta herriarekin inolako loturarik ez izan. Herritarrek, jakin zutenean, ezin izan zuten ezer egin, botoen % 5 baino gehiago lortuz gero, automatikoki udaleko 7 zinegotziak lortzeko, aurkeztutako zerrenda bakarra baitzen. Emaitzak hauek izan ziren: 305 boto zuri, 47 abstentzio, 18 boto alderdi extremistarentzat eta 6 baliogabe. Boto baliodunen % 5 baino apur bat gehiago eskuratuta,
Naparra ta Espanico Escunek
zazpi zinegotzigoak lortu zituzten, nahiz eta hauteskunde-legeria ez bete, pertsona horietako batzuk udal desberdinetara aurkeztu baitziren hauteskunde beretan, eta herrikideen artean polemika handia sortu zuten, ez baitziren sentitzen herriarekin loturarik ez zuen eskuin muturreko zerrenda baten ordezkari. Zerrendaburuak uko egin ondoren, zerrendako bigarrena urtarrilaren 4an jabetu zen karguaz, Garinoaingo bizilagunen protestaren aurrean. Legegintzaldian zehar, bizilagunek behin baino gehiagotan salatu zuten udalbatza ez zela eraginkorra. Hasieran aurkeztu ziren zinegotzi guztiek dimititu zuten, batek izan ezik. Aldi horretan, alkateak astean 3 ordu baino ez zituen eman herrian, legeriak horri buruz ezartzen duen gutxienekoa.
[8]
2023 urteko erroldaren arabera 523 biztanle zituen Garinoainek.
[9]
1842
|
1857
|
1860
|
1877
|
1887
|
1897
|
1900
|
1910
|
1920
|
1930
|
1940
|
1950
|
1960
|
1970
|
1981
|
1991
|
2001
|
2011
|
2021
|
162
|
376
|
391
|
365
|
390
|
352
|
387
|
373
|
398
|
414
|
399
|
395
|
377
|
328
|
311
|
293
|
396
|
517
|
503
|
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Garinoaingo udaletxea herrigunean dago, eta idazkaria, era berean,
Orisoaingo
,
Oloritzeko
,
Puiuko
eta
Untzueko
Udaletako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta sei zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Asier Arcilla Ballabriga da,
Garinoain Aldeko Elkarteko
hautagai gisa aurkeztu zena.
Alderdia
|
Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
|
1979
|
1983
|
1987
|
1991
|
1995
|
1999
|
2003
|
2007
|
2011
|
2015
|
2019
|
Garinoainen Aldeko Elkartea
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
7
|
Garinoainek Elkartuak
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
7
|
-
|
Naparra ta Espanico Escune
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
7
|
-
|
-
|
Garinoaingo Hautesle-elkarte Independentea
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
2
|
4
|
-
|
-
|
-
|
Gandiriain
|
-
|
-
|
-
|
-
|
2
|
7
|
5
|
3
|
-
|
-
|
-
|
Murugain
|
-
|
-
|
-
|
-
|
5
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Herri Hautesle-elkartea
|
4
|
4
|
7
|
7
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Zentro Demokratikoaren Batasuna
|
-
|
3
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Hauek dira
Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen
azken bi deialdiak:
|
2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
|
Alderdia
|
Bozak
|
guztira
|
%
|
+/-
|
Ahal Dugu
|
63
|
23,68
|
?
|
Nafar Herriaren Batasuna
|
47
|
17,67
|
?
|
Euskal Herria Bildu
|
42
|
15,79
|
?
|
Geroa Bai
|
35
|
13,16
|
?
|
Nafarroako Alderdi Sozialista
|
22
|
8,27
|
?
|
Izquierda-Ezkerra
|
15
|
5,64
|
?
|
Nafarroako Alderdi Popularra
|
9
|
3,38
|
?
|
Herritarrak - Herritarron Alderdia
|
9
|
3,38
|
?
|
Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia
|
3
|
1,13
|
?
|
Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa
|
3
|
1,13
|
?
|
Equo
|
2
|
0,75
|
?
|
|
Udalaren egoitza eta udaletxea herrigunean dago.
- HELBIDEA: Kale Nagusia z/g
Garinoaingo Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Asier Arcilla Ballabriga da,
Garinoain Aldeko Elkartea
zerrendakoa. Zinegotziak 6 daude:
- Joseba Intxusta Irisarri (Garinoain Aldeko Elkartea)
- Amagoia Jimenez Talavera (Garinoain Aldeko Elkartea)
- Mikel Lizarraga Cabanas (Garinoain Aldeko Elkartea)
- Virginia Ruiz Pe (Garinoain Aldeko Elkartea)
- Bherta Sanchez Luna (Garinoain Aldeko Elkartea)
- Ruben Sanz Valencia (Garinoain Aldeko Elkartea)
1979tik
, Garinoainek 8 alkate izan ditu:
Alkatea
|
Agintaldi hasiera
|
Agintaldi amaiera
|
Alderdia
[10]
|
Luis Markina Arregi
|
1979
|
1995
|
|
Herri Hautesle-elkartea
|
Jose Ignacio Sanz Otazu
|
1995
|
1999
|
|
Murugain
|
Carlos Sola Pabolleta
|
1999
|
2003
|
|
Gandiriain
|
Javier Ignacio Inchusta Laza
|
2003
|
2007
|
|
Gandiriain
|
Xabier Barrena Mendiorotz
|
2007
|
2011
|
|
Garinoaingo Hautesle-elkarte Independentea
|
Francisco Javier Echarri Cabodevilla
|
2011
|
2015
|
|
Naparra ta Espanico Escune
|
Inigo Arregi Oderitz
|
2015
|
2019
|
|
Garinoainek Elkartuak
|
Asier Arcilla Ballabriga
|
2019
|
jardunean
|
|
Garinoainen Aldeko Elkartea
|
Nafarroako Hiriarteko Garraioa
sareko
322
linea zerbitzua ematen dio udalerri honi. Herriak bi autobus geldialdi du zeharkarrikan: bat
Irunerantz
eta beste bat
Tafallarantz
.
Herri horretan, fatxada zainduak eta jauntxo-etxeak dira nagusi,
XVI. mendeko
berezko tipologiari jarraitzen diotenak, harlanduxkako bloke handi batzuk, dobela handiko erdi-puntuko arkuak eta giltzarrian armarria dituztenak, lehen atalean irekiak. Blasoi hauek
Orbaibarreko
leinu ezagunen armarriak dira, hala nola Pabolleta eta Esain leinuenak, Hermoso de Mendozak eta Aiantzeko Kondearenak, besteak beste. Etxerik aipagarrienetako bat parrokiako plazan dagoen jauregia da, L-ren eskema bat eskaintzen duena eta armarrian Virto eta Azpilkueta familiaren oinetxea zena.
XVI. mendeko
eraikina da,
Erdi Aroko
aztarnak aprobetxatzen dituela dirudi.
XVI. mendearen
amaieran (
1587
) lurralde euskaldunean sartuta zegoen. Bi mende geroago ere (
1778
) ohikoa zen
euskara
.
Luis Luziano Bonapartek
,
1869an
, Garinoain atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.
[11]
Koldo Zuazok
,
2010ean
, Garinoain ez-euskal-eremuan sailkatu zen.
[12]
Nafarroako Gobernuak
onartutako
Euskararen Foru Legearen
arabera, Garinoain eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra
gaztelania
zen.
2001eko
erroldaren arabera, herritarren %3,11k zekien
euskaraz
hitz egiten,
2010ean
% 3,02k eta
2018n
% 5,80k.
2006an
Udalak
eremu mistoan
sartzeko eskatu zuen, euskarak nolabaiteko onarpena izan zezan udalerrian.
[13]
2008an
Nafarroako Ezker Batuak
eta
Nafarroa Baik
Euskararen Foru Legea
aldatu eta eremu mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Garinoain) proposamena aurkeztu zuten
Nafarroako Parlamentuan
.
Nafar Herriaren Batasuna
ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean,
Nafarroako Alderdi Sozialistaren
ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.
[14]
2017ko
ekainaren 22an
Nafarroako Parlamentuak
eremu mistora
pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.
- Andre Mari Zuriaren jaiak,
irailaren
lehengo asteburuan
-
-
-
-
Andre Mari Zuriaren baseliza
-
- ↑
/ga?ino.ain/
ahoskatua
(
laguntza
)
Azentua: zorrotza bigarren silaban
- ↑
a
b
c
d
e
f
Euskal Herriari Begira.
Udalbiltza
.
- ↑
Nafarroako Gobernua. (2018).
Nafarroako Datu Soziolinguistikoak.
Euskarabidea, 50-55 or.
.
- ↑
Euskaltzaindia
.
155. araua: Nafarroako udal izendegia.
.
- ↑
≪Garinoain - Lekuak - EODA≫
www.euskaltzaindia.eus
(Noiz kontsultatua: 2021-08-30)
.
- ↑
Otazu Ripa, Jesus Lorenzo. (D.L. 1990).
Heraldica municipal, merindad de Olite.
Diputacion Foral de Navarra, Direccion de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular
ISBN
84-235-0276-7
.
PMC
911388951
.
(Noiz kontsultatua: 2021-08-31)
.
- ↑
Meteo Navarra.
≪Estazioko datuak - Barasoain≫
meteoeu.navarra.es
(Noiz kontsultatua: 2021-09-01)
.
- ↑
Barasoaingo estazioko balio klimatologikoak.
Nafarroako Gobernua
(Noiz kontsultatua: 2020-08-24)
.
- ↑
(Gaztelaniaz)
Lopez, Almudena. (2012-05-18).
≪Herria alkatearen aurka altxatzen da≫
El Pais
ISSN
1134-6582
.
(Noiz kontsultatua: 2022-05-30)
.
- ↑
≪Garinoain≫
www.ine.es
(Espainiako Estatistika Institutua)
(Noiz kontsultatua: 2021-08-31)
.
- ↑
(Gaztelaniaz)
≪Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Politica Territorial y Funcion Publica ::≫
www.mptfp.gob.es
(Noiz kontsultatua: 2020-05-05)
.
- ↑
Luis Luziano Bonaparte.
Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietes
,
1863
.
- ↑
Koldo Zuazo.
El euskera y sus dialectos
. Alberdania, 2010.
- ↑
≪Garinoainek ere eremu mistoa izatea eskatu du Euskararen Legearen eguneratzean≫
web.archive.org
2007-09-28
(Noiz kontsultatua: 2022-05-29)
.
- ↑
Euskarakultur.com webguneko albistea.