Donibane Lohizune
|
---|
Lapurdi
,
Euskal Herria
|
Donibane Lohizune, Nazioarteko Espazio Estaziotik ikusia. Behealdean, ezkerrean,
Ziburu
ikus daiteke.
|
Armarria
|
|
|
Herrialdea
|
Euskal Herria
|
---|
Lurraldea
|
Lapurdi
|
---|
|
Estatua
|
Frantzia
|
---|
Eskualdea
|
Akitania Berria
|
---|
Departamendua
|
Pirinio Atlantikoak
|
---|
Elkargoa
| Euskal Hirigune Elkargoa
|
---|
Barrutia
| Baiona
|
---|
Kantonamendua
| Donibane Lohizune
|
---|
Izen ofiziala
| Saint-Jean-de-Luz
|
---|
Auzapeza
| Jean-Francois Irigoien
(2020-2026)
(
DVD
)
|
---|
Posta kodea
| 64500
|
---|
INSEE kodea
| 64483
|
---|
Herritarra
| donibandar
|
---|
|
Koordenatuak
| 43°23′25″N
1°39′35″W
/
43.3903°N 1.6597°W
/
43.3903; -1.6597
|
---|
|
Azalera
| 19,05 km
2
|
---|
Garaiera
| 0-84 metro
|
---|
Distantzia
| 22 km (
Baionatik
)
|
---|
|
Biztanleria
| 14.198 (2018:
319)
|
---|
|
7.730 (%52,9)
|
| (%43,6) 6.363
| |
|
|
Dentsitatea
| 680,68 biztanle/km²
|
---|
Zahartzea
[1]
| % 33,85
|
---|
Ugalkortasuna
[1]
| ‰ 41,1
|
---|
|
Jarduera
[1]
| % 70,63
(2011)
|
---|
Desberdintasuna
[1]
| % 6,04
(2011)
|
---|
Langabezia
[1]
| % 9,11
(2013)
|
---|
|
Euskaldunak
| % 8,38
(2010)
|
---|
Erabilera
| % 0,39
(2011)
|
---|
|
Sorrera
| XIII. mendea
baino lehenago. urtea
|
---|
Webgunea
| https://www.saintjeandeluz.fr/eu/
|
---|
Donibane Lohizune
[2]
Lapurdiko
mendebaldeko
udalerri
bat da,
Bizkaiko golkoko
itsasertzean eta
Donibane Lohizuneko badian
kokatua,
Donibane Lohizuneko kantonamenduan
.
Baionatik
23 bat kilometrora dago, probintziako mendebaldean. Udatiarren egonleku ezaguna da.
Donibane Lohizune
Urdazuri
ibaiaren amaieran dago,
Zokoa
eta
Zibururekin
batera
Donibane Lohizuneko badia
turistiko garrantzitsua osatuz.
Donibane Lohizuneko herriko etxearen arabera, hiria 5 auzotan banatuta dago:
- Barra
- Errepira
- Erromardia
- Baionako bidea
- Urdazuri
Hiriaren historia itsasoari eta
Done Jakue bideari
lotua izan da.
Erdi Aroan
Santiago bidea egiten zuten erromesen ospitale zen Donibane Lohizune.
Donibane Lohizune
XII. mendearen
hasierako dokumentuetan agertzen da. Herrigunearen hastapenak
arrantzari
lotuak izan zirela uste dute askok, baina garai haietan jarduera nagusi
nekazaritza
zuten .
Nafarroako erregearen
tropek Donibaneko parrokia?eliza hartu zutenean,
1245ean
, nekazaritza soilik aipatu zuten. Etxe dotoreak eta nekazaritza?etxeak barrualdeko auzoetan zeuden: Akotz, Jalday, Fagonda, Urthaburu, Fagozu. Horrenbestez, itsasoari lotutako jardueren berririk ez dugu.
XIII. menderako
hirigune komertzial garrantzitsua zen,
bertoko portua
kortsario bilgunea
zen eta
Bizkaiko golkoa
ikuskatu eta balearen arrantzan zebiltzan ontziak irteten ziren bertatik.
XV. mendean
euskal arrantzaleek
Ternuko
lehen kostaldeak aurkitu zituzten, eta balearen arrantzak izena eta aberastasuna eman zizkion Donibane-Lohizuneri.
Iparraldeko artxiboetan beti ere zokomiran, Goyenetchek aurkitutako itsasgizon donibandar antzinakoenak
1545ekoak
dira: Martin de Barreyne (Saintserro baleontziaren armadorea); Johannicot Etchauesten (Saint Joan de Bus baleontziaren patroia; eta Pellento de Reparatse, aurrekoen kidea. Euskal itsasgizonak Mundu Berriaren itsasertzera lehenago iritsi al ziren
Kristobal Kolon
bera baino? Frogagiririk ez dugu oraingoz, baina ez da harritzekoa
baleak
harrapatzetik soilik bizi ziren itsasgizon trebe haiek, balea harrapatzearekin itsututa,
Atlantikoaren
beste ertzeraino iristea, aurkitzaile ofizialari aurrea hartuta.
Ternuako
hegoaldeko
Saint-Pierre eta Mikeluneko
biztanleak Donibane Lohizune inguruko arrantzaleen ondorengoak dira. Garai hartako arrantzaleak baleen bila joan ziren, eta baleak desagertzen ziren heinean,
bakailaoak
harrapatzeari ekin zioten. Bakailaoa aurkitzean ur handitako arrantza garatu zuten, eta hari eskerrak suteak eta bestelako zoritxarrak gainditu zituen Donibane Lohizunek.
1558an
gertatutako lazeriaren ondoren (Ezkerrenea etxea soilik salbatu zen), eraikitzeari ekin zioten: parrokia?eliza, udaletxea, langile eta marinelen etxe xumeak, eta armadoreen eta kortsarioen etxe dotoreak eraiki zituzten, denetarik baitzegoen hirian.
XVII. mendea
urrezko mendea izan sen Donibane Lohizunerentzat, nahiz eta
1636n
espainiar
armadek (gehienak Bidasoaz mendebaldeko miliziak) hiria hartu zuten, baina Frantziako errege-armadak hurrengo urtean berreskuratu zuen. XVII. mende hasieran, Donibane Lohizune eta Zibururen arteko gatazka piztu zen, bigarren herri hori eta bere portua independente bilakatu eta gero.
Urtubiako jauna
, errege interesen adierazle, kontra jarri zitzaien ziburutarrei, baita lohizundar burgesia ere. Sorginkeria akusazioak hasi eta jazarpena piztu zen; manera horretan, ordena absolutista baten haziak erein ziren Lapurdin, eta Espainiako muga gotortu. Elite itsastarrek estutu egiten zuten Frantziako koroarekiko harremana, haren aginduak betearaziz eta kanpaina militarretan lagunduz. Hartara nabarmendu zen Haraneder familia, hala nola Jean Peritz de Haraneder merkatari eta kortsarioa (1652?1730).
[3]
Pirinioetako Itunaren
ondoren (
1659ko
azaroaren 7a
),
Luis XIV.a
hirira iritsi zen
Maria Teresa Austriakoa
Espainiako infantarekin ezkontzera. Bikotea irten zen elizako atea hiru urtez izan zen itxita, inskripzio batek dioenez.
Aitzitik,
XVIII. mendea
aurkakoa izan zen, batez ere itsasgizonentzat. Izan ere,
1708an
berebiziko ekaitza pairatu zuten, kronika batzuetan itsasikaratzat jo zutena. Ekaitzak euste?hormak apurtu zituen, etxeak eraitsi zituen, eta herria urpean gelditu zen. Bost urte geroago,
1713ko
Utrechteko Itunaren
ondorioz, Frantziak
Kanada
eta
Ternua
galdu eta
Britainia Handiaren
esku gelditu ziren, kolpe latza emanez Donibaneri. Herbeheretarrek eta ingelesek indar handia hartu zuten itsasoan. Gainera lehendik ere
balea
desagertua zen Bizkaiko golkotik, eta itsasoak apurtuak zituen badia babesten zuten
Zokoa
eta
Santa Barbara barrak
, portua eta hiriko zati bat suntsituz. Honen ondoriozko gainbehera izan zela-eta, arrantzale askok herritik alde egin behar izan zuten.
Tarteka tamaina ez oso handiko herri protestak eta altxamenduak gertatzen ziren; adierazgarriak dira 1756ko urtean izandakoak: mugan izan ohi ziren kantonamendu militarrak liskar bide izaten ziren sarritan inguruko herrietan; eta hartan, frantsesez hitz egiten ez zuen bertako zahar baten eta euskararik ez zekien Artilleriako Errege Gorputzeko ingienari baten artean izandako eztabaida hutsal batek, militar horien eta herriaren arteko borroka gogor bat eragin zuen.
[4]
Bestalde, mendearen amaieran
Frantziako Iraultza
hasi zen, eta portua geldirik geratu zen.
Sardinaren
arrantza eta haren kontserbagintza izan ziren salbuespen bakarrak, itsasertzean bertan harrapatzen zituztelako. Hainbeste zoritxarrekin atsekabeturik, familia askok erabaki zuten beste udalerri batera joatea. Hortaz,
XVIII. mendean
, Donibane Lohizuneko biztanleen kopurua ia erdira jaitsi zen: 4.000 biztanle izatetik 2.440 izatera.
1790ko
martxoaren 4ko
legeak
Frantziako
egitura administratibo berria ekarri zuen,
Pirinio Behereko
departamendua sortuz,
Bearno
,
Gaskonia
eta
Iparraldeko
lurraldeak batuz. Iparraldean hiru barruti sortu ziren:
Maule
,
Donapaleu
eta
Uztaritze
, nahiz eta geroago azken hori
Baionara
eraman zen. Frantziako Iraultzaren zurrunbiloak bete-betean astindu zuen Donibane Lohizune, Pinet eta
Cavaignac
herri ordezkari frantses iraultzaileen (
populuaren errepresentanten
) eraginpean. Herriko etxean udalbatza edo kontseilu iraultzaile frantses bat eratu zen, eta herriari izena aldatu zitzaion (Lapurdi osoan egin bezala): Zibururekin batera, "Chauvin-Dragon" deitu komuna edo udalerria eratu zuten.
1794ko lapurtarren deportazioan
harrera zakarra prestatu zuten ilara luze bat Landetara zuzentzen zituzten lapurtarren kontra.
Geroago,
Donibane Lohizuneko badia
itsasotik babesteko lanei ekin zitzaien, kaiak berreraikiz, baina ez zuten luzaroan iraun.
XIX. mendean
berreraiki ziren. Gaur egun, hiritarren kopuru handi bat
bizkaitarren
eta
gipuzkoarren
ondorengo dira. Haietako batzuk
XIX. mendean
Karlistadetan
hemen babesa aurkitu zuten, eta beste batzuk arrantzale profesionalak ziren. Arrantza oso errotuta dago Donibane Lohizunen, eta artisau?arrantzaren alorrean Iparraldeko portu nagusia da. Ontzi batzuk
Irlandako uretan
ahalegintzen dira behin eta berriz denboraldi bakoitzean. Ontziak margotzeko kolorerik kuttunena urdina dute, antza.
Urdazuri
ibaiaren bokaletik gertu uzten dituzte kirolerako eta aisialdirako txalupa motordunak, kanoak eta bailandrak. Halaber, portu horretatik itsasoratzen dira udako itsas bidaiak egiten dituzten ontzi txikiak. Zeruertzean
Larrun
mendiak babesa ematen diola, herri tipiko hori abaroan dago ozeanoaren ertzean.
Nortasun handiko karrikak ditu: Gambetta, Mazarino, Thiers, Sopite, Balearena, Luis XIV.aren plaza, eta arrantza?portua ere bai. Zurezko habe eta panelak dituzten etxe garbi eta behin eta berriz margotuen ilaran azpimarratzekoa da
Lohobiaga jauregia
, fatxadaren alboetan bi dorre dituena.
Luis XIV.a Frantziakoaren
jauregia ere esaten diote, etxe horretan ostatu eman baitzioten. Gaur egun museoa da. Haren ondoan
Donibane Lohizuneko Herriko Etxe
polita,
1635ean
eraikia, ezkila?hormarekin, ordara jotzeko. Kapitulu?gelan Pizkundeko Santiago erromesaren irudi baliotsu bat dago, eta
Ramiro Arrue
margolari bizkaitarraren hiru olio. Sarrerako mailadian, brontzezko Luis XIV.ak zaldi gainean gogora ekartzen digu hemen ezkondu zirela zibilez
Eguzki Erregea
eta Espainiako Maria Teresa printzesa.
Portuko uren gainean
Joanoenia, Haraneder, Infantea edo Errege-alabaren etxea
izenez ezagunagoa, fatxada harlanduz egina, harri zuriak eta gorriak nahastuta. Metro gutxitara, Mazarino kaleko 2. zenbakian Granga Baila etxe ederra dago;
1813an
Wellingtongo dukeak
etxe horretan jarri zuen kuartel nagusia.
Hurrengo kalea bitxia da, plaza eta hondartza elkartzen ditu eta Errepublikaren kalea izena du, kale horretan dago lehen aipatu dugun Ezkerrenea etxea, hiriko zaharrena. Gambetta kalearen 18. zenbakian, elizaren aurrean,
Labrouche etxea
dago,
Josep Labrouche
kortsarioarena, Donibane Lohizuneko alkatea
1808tik
1853ra
.
Gainerako kaleak baino altuago propio egindako hiribide batek apaintzen du Donibaneko hondartza. Ozeanoak errespetatu du, gizakien irmotasunari esker, erasoak menderatzeko teknikak lagun. Ibaia bideratu zuten, eta
Zokoa
, Artha eta Santa Barbara dikeek baretu zuten itsasoaren oldarra, hartara, gaur egungo bainu?hiria eraiki ahal izan zuten.
Dukotenia museoa ez da jada existitzen. Hiria bera, ordea, benetako museo bizia da, tradizioaren eta berrikuntza kirrinkarien nahasketa bitxia. Done Jakue bideko erromesek ospitalea zuten Donibanen, eta ibiltari modernoek dozenaka hotel, jatetxe eta kanpin.
Donibane Lohizunetik irtetean, itsasadarraren eskuinaldean Urdazuri bizitegi?auzoa dago. Zertxobait aurrerago
Xantako
turismo?gunea. Xantakoko golfa entzutetsua da,
Chanban Delmas
frantses politikari ere ohiko bisitaria dute uda?garaian.
XIX. mendean zehar, nahiz eta goranzko joera txikia izan, aski egonkor mantendu zen Donibane Lohizuneko biztanleria. XX. mendearen lehen erdialdean, aldiz, populazioa bikoiztu egin zen eta 10.000 pertsonen langa gainditu zuen. 1980ko hamarkadatik aurrera eta XXI. mendearen hasieran 13.000 lagunen inguruan egonkortu zen populazioa.
Donibane Lohizuneko biztanleria
|
|
Datuen iturburua:
INSEE
|
Arrantza eta merkataritza-portua dago bertan. Industriak garrantzia badu ere (elikagai-industria eta industria kimikoa), turismoa da udalerriko ekonomi jarduera nagusia.
Donibane Lohizuneko
gau eskola
Ipar Euskal Herriko
lehena izan zen. Ofizialki 1980an hasi zen eta hori dela eta 2010ean 30. urteurrena ospatu zuen; aldiz, 1968tik eskolak ematen ibili ziren
[8]
.
Donibane Lohitzuneko euskara
nafar-lapurtera
n
[9]
kokatzen da, zehatzago esanda, sartaldeko azpieuskalkiari
[10]
dagokion Kostatar euskara
[11]
da bertakoa.
2010ean
, herritarren %8,55 zen euskaldunak.
Urtero urrian
Donibane Lohizuneko Zuzendari Gazteen Zinemaldia
egiten dute, gehienez bi
film luze
egin dituzten mundu osoko zinemagileentzat. Sariak
chistera
du izena.
[12]
Maurice Ravel Kontserbatorioa
bertan dago kokatuta, musikagile famatuaren izenarekin, itsasadarraren bestaldean dagoen Ziburun jaio zena.
Musika garaikidean,
Lumi
talde elektronikoa aipagarria da,
2014an
abiatu zena, baita
Tristtan Mourguy eta Horeba
(folk rock elektro),
Beltzez
eta
Ztah
(hardcore) eta
Izate
(rock) ere.
- Pierre Urte
(
1664
-
1725
), euskal idazlea eta gramatikaria.
- Jean Robin
(
1738
-
1821
), euskal idazlea.
- Gabriel Deluc
(
1883
-
1916
), margolari inpresionista.
- Gaetan Bernoville
(
1889
-
1960
), frantsesezko idazlea.
- Michel Etxeberri
(
1919
-
1999
), frantsesezko antzezlea.
- Jean Diharce "Iratzeder"
(
1920
-
2008
), fraide eta euskal idazlea.
- Michele Alliot-Marie
(
1946
), politikaria.
- Marie-Jose Basurco
(
1947
-), erdal idazlea.
- Xabier Soubelet
(
1953
), idazlea, margolaria eta kantaria.
- Bixente Lizarazu
(
1969
), futbolaria.
- Pantxika Telleria
(
1972
), koreografoa.
- Peio Etxeberri-Aintxart
(
1973
), historialaria eta politikaria.
- Patxi Garat
(
1981
), kantautorea eta abeslaria.
- Maddalen Arzallus
(
1990
), bertsolaria.
Donibane Lohizune ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago: