Djibutiko Errepublika
|
---|
??????? ????? (
Jumh?riyyah Dj?b?t?
)
Republique de Djibouti
|
Ereserkia
:
Djibouti
(en)
|
Goiburua: Unite, Egalite, Paix
("Batasuna, Berdintasuna, Bakea")
|
|
|
|
Hiriburua
| Djibuti
11°35′42″N 43°8′53″E
|
---|
Azalera
| 23.200 km²
|
---|
Punturik altuena
| Musa Ali
(2.028 m)
|
---|
Punturik sakonena
| Assal aintzira
(?155 m)
|
---|
Kontinentea
| Afrika
|
---|
Mugakideak
| Etiopia
,
Eritrea
eta
Somalia
|
---|
|
Djibutiko presidentea
| Ismail Omar Guelleh
(en)
|
---|
Prime Minister of Djibouti
(en)
| Abdoulkader Kamil Mohamed
(en)
|
---|
Legebiltzarra
| National Assembly
(en)
|
---|
Harreman diplomatikoak
| Ikusi mapa Wikidatan
|
---|
Zeren kide
| |
---|
|
Biztanleria
| 956.985
(2017)
84.053 (2013)
|
---|
Dentsitatea
| 41,25 bizt/km²
|
---|
Hizkuntza ofizialak
| |
---|
Erabilitako hizkuntzak
| |
---|
Ezkontzeko adina
| genero guztiak
: 18
|
---|
Emankortasun-tasa
| 3,195
(2014)
|
---|
Eskolaratu gabeko umeak
| 137.785
(2008)
|
---|
Bizi-itxaropena
| 62,465
(2016)
|
---|
Giniren koefizientea
| 41,6
(2017)
|
---|
Giza garapen indizea
| 0,509
(2021)
|
---|
|
BPG nominala
| 1.844.674.434,5037 $
(2017)
80.405.965,5638 (2016)
|
---|
BPG per capita
| 1.927 $
(2017)
55 (2016)
|
---|
BPG erosketa botere paritarioa
| 2.342.710.799 nazioarteko dolar
(2011)
|
---|
BPG per capita EAPn
| 2.705,406 nazioarteko dolar
(2011)
|
---|
BPGaren hazkuntza erreala
| 6,5 %
(2016)
|
---|
Erreserbak
| 556.097.628 $
(2017)
148.683.373 (2016)
|
---|
Inflazioa
| 3 %
(2016)
1,1 (2015)
|
---|
|
Sorrera data
:
1977ko
ekainaren 23a
|
|
Aurrezenbakia
| +253
|
---|
ISO 3166-1 alpha-2
| DJ
|
---|
ISO 3166-1 alpha-3
| DJI
|
---|
Ordu eremua
| |
---|
Elektrizitatea
| 220 V. 50 Hz.
Europlug
(en)
eta
Type E
(en)
|
---|
Internet domeinua
| .dj
|
---|
presidence.dj
|
Djibuti
[1]
(
arabieraz
:
??????
,
J?b?t?
,
afarreraz
:
Gabuutih
,
somalieraz
:
Jabuuti
,
frantsesez
:
Djibouti
) ofizialki
Djibutiko Errepublika
,
Ekialdeko Afrikako
estatua da,
Afrikako Adarrean
kokatua,
Itsaso Gorriaren
ertzean. Mugakide ditu
Eritrea
iparraldean,
Etiopia
mendebaldean eta
Somalia
hego-ekialdean.
Itsaso Gorria
zeharkatuz, 20 kilometro dago
Yemen
,
Arabiar penintsulan
. 23.200 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta
2016an
846.687 biztanle zituen.
[2]
Hiriburua
Djibuti
da.
[3]
1977
arte, frantziar kolonia izan zen. Herrialde
musulmana
denez, nazioarteko erakunde islamikoetan parte hartzen du.
Arabiar Ligako
,
Afrikar Batasuneko
eta
IGADeko
(
Intergovernmental Authority on Development
) kidea da. Azken honen egoitza
Djibutin
dago.
Djibuti Afrikako ipar-ekialdean dago,
Adengo golkoan
,
Itsaso Gorriaren
hegoaldeko sarreran.
Eritrea
du iparraldean,
Etiopia
mendebaldean eta
Somalia
hego-ekialdean. Ekialdean 314 kilometroko kostaldea du Itsaso Gorriaren ertzean. Eritrearekin kilometroko muga du, Etiopiarekin 337 kilometrokoa eta Somaliarekin 58 kilometrokoa (guztira 506 kilometro). Kokapen estrategikoa du, munduko itsasontzi mugimendurik gehienetakoa duen Itsaso Gorrian eta
Arabiako
petrolio
zelaietatik hurbil.
Lurraldearen gehiengoa basamortu harritsua da; estatuaren erdialdean dauden mendiek
goi-ordoki
bat eta kostaldeko
lautada
banatzen ditu. Punturik baxuena,
Assal aintzira
(-155 metro)
Afrika
osokoa ere da, eta munduko bigarren baxuena. Mendirik altuena
Musa Ali
(2.028 metro) da; Djibuti, Eritrea eta Etiopiak bat egiten duten gunean dago, hiru estatu hauetan sakabanatuta bizi den
afar
herriaren lurraldearen barruan.
Djibutik basamortuko klima dauka,
BWh
eta
BWk
Koppen klima sailkapenaren
arabera
[4]
. Tenperaturak oso beroak dira urte osoan; altuenak 27 °C ingurukoak izaten dira hilabete
freskoetan
, eta 43 °C-raino irits daitezke hilabete beroetan. Prezipitazioak oso urriak eta irregularrak dira: urtean 50-180 milimetro artean.
Itsaso Gorriaren
Indiako ozeanorako
irteeran eta
Arabiatik
kilometro gutxira, Djibutiren historiaren lehen datu ezagunek milaka urte atzera garamatzate: eskualdeko biztanleek
Antzinako Egipto
,
India
eta
Txinako
espezia
eta
lurrinak
,
larruen
truke eskuratzen zituzten.
Somaliar
eta
afar
herriak, Arabiarekin beti harreman estuak izan dituztenak,
Islamaren
eragina jaso zuten
Afrikako
lehenetakoak izan ziren
[5]
.
1862an
Tadjourako golkoko
iparraldea
sultan
batzuen mende zegoen.
1883
eta
1887ren
artean sinatutako itun batzuen bidez,
Frantziak
inguru horren gaineko kontrola lortu zuen eta
Territoire d'Obock
(≪Obockeko lurraldea≫) izena jarri zion
[6]
[7]
.
1894an
,
Leonce Lagardek
Djibuti
hirian frantses administrazioa era iraunkorrean finkatzea lortu zuen, eta
Cote francaise des Somalis
(≪Somaliarren kostalde frantsesa≫) izeneko
kolonia
eratu zuen urte berean, Djibuti eta Obockeko lurraldea baturik. Nazioartean ≪
Somalia Frantsesa
≫ izena eman zitzaion, eta
1967
arte iraun zuen. Urte horretan, izen berria jarri zioten:
Territoire francais des Afars et des Issas
(≪Afar eta Issen
[8]
frantses lurraldea≫)
[9]
.
Afrika
osoan deskolonizatzen azkenetakoa izan zen.
1958an
,
Somalia
auzokidearen independentziaren aurreko denboran hain zuzen
[10]
,
erreferendum
bat antolatu zen Frantziaren mende segitu ala Somaliarekin bat egiteko. Frantziaren aldekoek irabazi zuten; alde batetik somaliarrekin ondo konpondu ezinean zebiltzan
afar
eta europar askoren botoengatik
[11]
eta, bestetik, hauteskunde-iruzurragatik: erreferendumaren egunaren aurretik frantsesek milaka somaliar kanporatu zituzten
[12]
. Independentzia
1977an
heldu zen, ekainaren 27an erreferenduma egin ostean; ordu arte
Afarren eta Issen Frantses Lurraldea
zeritzana estatu burujabe bilakatu zen, Djibutiko Errepublika izena harturik.
Hassan Gouled Aptidon
somaliar frantseszalea egin zuten Gobernu kabineteko lehendakari, lehendabizi, eta Errepublikakoa, gero. 1977ko irailaren 3an,
Arabiar Ligan
onartua izan zen herrialdea. Beti ere, Frantzia beti saiatu da eragina eta presentzia izaten leku estrategiko horretan.
Lurraldearen mugen artifizialtasunak azken urteetako historia markatu du; tokiko bi herrien arteko ika-mikak politika arlora pasatu dira eta
afarren
bazterketak eragin latza utzi du.
1979ko
martxoan, Gouled Aptidonek, Frantziaren laguntza zuen presidenteak,
Aurrerapenerako Herri Batzarra
(
Rassemblement populaire pour le progres
, RPP) sortu zuen eta,
1981etik
aurrera, hori da Djibutiko legezko alderdi bakarra.
1981eko
ekainean, berriro ere errepublikako presidente hautatu zuten Aptidon eta, orobat,
1987ko
apirilean.
1990etik aurrera djibutiarrak gustura ez zeuden seinale garbiak azaleratu ziren:
1990eko
irailaren 27ko atentatua,
1991ko
urtarrileko estatu-kolpe ahalegina eta, batez ere, 1991ko udaberrian, FRUD edo Demokrazia eta Batasunerako Fronte Iraultzaileko gerrillari afarren erasoaldiak. Milaka afar iheslarik
Etiopiako
Afar eskualdera joan behar izan zuten. Frantziak, laguntza militarra ematearen truke, demokraziarako bidea irekiko zuen prozesu bat hasteko eskatu zien Djibutiko agintariei. Hala,
1992ko
konstituzioak onartzen du alderdi aniztasun mugatua, baina ondoren etorri ziren hauteskunde ≪pluralistek≫ (1992ko legebiltzarrerako hauteskundeak, eta
1993ko
maiatzean Gouled Aptidon bera lehendakari hautatzea) ez zuten izan sinesgarritasun handirik, tartean izandako boikot, abstentzio eta irregulartasunak zirela-eta. 1993ko hauteskundeen ostean, armadak gerrilla afarrak kontrolatzen zuen lurraldea (estatuaren hiru laurdenak) mende hartzeko kanpaina burutu zuen.
1994ko
abenduaren 26an, gobernuak eta FRUD alderdiak
su-eten
akordioa sinatu zuten. Hitzarmena ez zen nahikoa izan lasaitasuna eta berradiskidetzea ekartzeko, gerrillak indarberriturik eraso baitzuen
1997ko
irailetik aurrera. Urte horretan,
Hassan Gouled Aptidonek
Ismail Omar Guellehri
pasatu zion agintea.
1999ko
apirilean, Guellehek irabazi zituen presidentetzarako hauteskundeak, gehiengo handiz. Urte horietan oztopoak pilatu zitzaizkion Djibutiko Errepublikari: gerra zibila, frantses tropen gutxitzea,
Nazioarteko Diru Funtsak
ezarritako ekonomia neurri zorrotzak, inguruko herrialdeetatik etorritako iheslari andanak, uholdeak…
2001eko
maiatzaren 12an, FRUD eta gobernuaren arteko beste akordio bat sinatu zen, eta ofizialki gerra zibilari amaiera eman zitzaion, baina afarren kontrako jazarpenak iraun du.
Errepublika erdi-presidentzialista da Djibuti. Presidentea da
estatuburua
, eta lehen ministroa
gobernuburua
.
Botere legegilea
Nazio Biltzarraren esku dago; honek 65 kide ditu, bost urtetik behin hautatzen direnak
[2]
. Alderdi politiko nagusia Aurrerapenerako Herri Batzarra izenekoa da,
1979tik
agintean dagoena. Oposizioko alderdiek askatasun mugatua daukate. Salbazio Nazionalerako Batasunak, oposizioko alderdi nagusiak, 2005 eta 2008ko hauteskundeak boikoteatu zituen, gobernuaren gehiegikeriak salatzeko
[13]
.
Administratiboki 5 eskualdetan eta
hiri
batean zatituta dago. Horrezaz gainera, 11 barrutitan azpizatitua da.
Eskualdeak eta hiriak hauek dira:
Biztanle kopuruak
Urtea
|
Biztanleak
|
1950
|
62,001
|
1955
|
69,589
|
1960
|
83,636
|
1965
|
114,963
|
1970
|
159,659
|
1977
|
277,750
|
1980
|
358,960
|
1985
|
425,613
|
1990
|
590,398
|
1995
|
630,388
|
2000
|
717,584
|
2005
|
784,256
|
2010
|
850,146
|
2015
|
869,099
|
2018
|
884,017
|
2016ko estimazioaren arabera, 846.687 biztanle daude, 37,2 biztanle kilometro koadroko dentsitatearekin
[2]
. 0-14 urte bitartekoak dira %31,7, 15-24 urte bitartekoak %21,5, 25-54 urte bitartekoak %38,4, 55-64 urte bitartekoak %4,7 eta 65 urtetik gorakoak %3,7
[2]
. Bizi itxaropena 63,2 urtekoa da, 60,7 urtekoa gizonezkoena eta 65,8 urtekoa emakumezkoena (2016ko zenbatespenak). Emankortasun tasa 2,35 haurrekoa da emakumeko
[2]
.
Djibutiko ezaugarri geografikoak eta klima gogorra direla-eta, nekazaritzak ez du indar handirik, nahiz eta, tradizioz, artzain nomadak izan diren (gameluak, behiak, ahuntzak, ardiak). 1980ko hamarkadako lehorteak areagotu baizik ez zuen egin tradiziozko nomadismoaren gainbehera, eta ordu arte artzaintzatik bizitako asko hiriburura joan ziren bizitzera, Etiopia eta Somaliako gerretatik ihesi etorritako askorekin batera. 2015ean, hirietan bizi zen biztanleriaren %77,3
[2]
.
Txantiloi:Historical populations
|
|
|
Somaliar gizona
|
|
|
Biztanleria bi talde nagusitan banatzen da:
Europar
(batez ere
frantziar
eta
italiarrak
),
arabiar
eta
etiopiar
bakan batzuk ere daude; denen artean %5
[2]
.
Hizkuntza ofizialak kolonialismoak ezarritako
frantsesa
, eta
erlijio
eta
merkataritza
harremanen bitartez bultzatutako
arabiera
dira. Bertakoak diren
somaliera
eta
afarrera
oso zabaldurik daude
[14]
.
Musulmanak
dira %94, eta
kristauak
%6.
Tradizioz, artzain nomadak izan dira bizibidez djibutiarrak eta, oraindik ere, biztanleen %25 inguruk bizibide hori du. Laborantza, berriz,
oasi
gutxi batzuetara mugatzen da (
datilak
,
barazkiak
eta
fruituak
). Nolanahi ere, herrialdeko ekonomia jarduera garrantzizkoenak itsas portuaren inguruan zertzen dira. Ez da ahaztu behar Djibutiko portua burdinbidez lotuta dagoela
Etiopiako
hiriburuarekin,
Addis Abebarekin
, eta Etiopiaren hornikuntza bide bakarra ez den arren, Addis Abebak itsasora duen irteera garrantzizkoena da. Merkataritza trukeak eta zerbitzuak dira Djibuti hiriburuko ekonomia jarduera nagusiak. Merkataritza jarduera horiei dagozkien finantza mugimenduek orekatzen dute, neurri batean, merkataritza balantzaren defizita (kontsumoko ondasun ia guztiak inportatzen dituzte).
Kobre
,
igeltsu
eta
burdin
meatze gutxi batzuk badituzte, baina ez dituzte ustiatzen. Aldiz, oso aberatsa da baliabide geotermikoen alorrean. Inguruko (
Somalia
, Etiopia) eta barneko gerrek (1994tik aurrera) zuzeneko eragina izan dute ekonomian, eta Frantziak parte hartu behar izan du, behin baino gehiagotan. Frantsesek, izan ere, base militar bat dute Djibutin, eta 1750 soldadu zituzten
2015ean
[16]
.
- ↑
38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak.
Euskaltzaindia
(Noiz kontsultatua: 2010-12-29)
.
- ↑
a
b
c
d
e
f
g
CIA - World Factbook: Djibuti
, cia.gov
- ↑
≪Djibuti - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa≫
www1.euskadi.net
(Noiz kontsultatua: 2022-03-05)
.
- ↑
Climate of Djibouti.
en.climate-data.org
(Noiz kontsultatua: 2017-5-30)
.
- ↑
A Country Study: Somalia
, AEBetako Kongresuko liburutegitik.
- ↑
Hugh Chisholm,
The encyclopædia britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information
, 25 liburukia, 383. or.
- ↑
Obock
gaur egun Djibutiko eskualde administratibo bateko hiriburua da.
- ↑
Issa
somaliar
talde bat da.
- ↑
Worldstatesmen.org
.
- ↑
Somaliak
independentzia
1960an
lortu zuen.
- ↑
Barrington, Lowell,
After Independence: Making and Protecting the Nation in Postcolonial and Postcommunist States
,
University of Michigan Press
,
2006
, 115. or.
- ↑
Kevin Shillington:
Encyclopedia of African history
,
CRC Press
,
2005
, 360. or.
- ↑
Djibouti.
freedomhouse.org
(Noiz kontsultatua: 2017-5-30)
.
- ↑
Estilo liburua: Djibuti.
berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2017-5-30)
.
- ↑
Djibouti - Largest Cities
, geonames.org
- ↑
Defence Key Figures
, defense.gouv.fr