Baha'u'llah
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	???????? ????
Jaiotza	Mirza Bozorg Nuri House (en) ,  1817ko azaroaren 12a
Herrialdea	Qajar dinastia  (1817 -  1853)
Bizilekua	Teheran
Heriotza	Akre ,  1892ko maiatzaren 29a  (74 urte)
Hobiratze lekua	Baha'u'llah-ren santutegia
Heriotza modua	berezko heriotza : sukarra
Familia
Aita	Mirza ?Abbas Nuri
Ezkontidea(k)	Asiyih Khanum Fatimih Khanum (en) Gawhar Khanum (en)
Seme-alabak	ikusi ‘Abdu'l Baha Bahiyyih Khanum Mirza Mihdi (en) Mirza Muhammad `Ali (en) Diya'u'llah (en) Mirza Badi'u'llah Effendi (en) Furughiyyih (en)
Anai-arrebak	ikusi Mirza Musa (en) Subh-i-Azal (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	persiera arabiera
Jarduerak
Jarduerak	profeta eta Jainkoaren Agerpena
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Baha'i fedea

Atal honetako artikulua:
Baha'i fedea
Aitzindaria
Bab Babismo
Fundatzailea
Baha'u'llah
Pertsonaia nagusiak
Asiyih Khanum, Navvab ?Abdu'l-Baha Bahiyyih Khanum Shoghi Effendi Ruhiyyih Khanum Baha'u'llah-ren apostoluak Kausaren Eskuak Beste baha'i-ak
Idazteunak
Kitab-i-Aqdas Kitab-i-Iqan Hitz Ezkutuak Zazpi Haranak Lau Haranak Jainkozko Misterioen Harribitxiak Baha'u'llah-ren idazlanak
Ospakizunak
Egutegia Naw Ruz Ayyam'i'Ha Ridvan
Beste gaiak
Transliterazioa Garapen sozioekonomikoa Beila lekuak Sinboloak Kosmologia Profeziak Demografia datuak
Kategoria
i e a

Baha'u'llah ( b??h?ː??l? ː ; persieraz  : ???????? ; euskaraz, "Jainkoaren Aintza"), jaiotizenez Mirza Husayn Ali-i-Nuri , (persieraz ????? ??????? ????) erlijio buru irandar ospetsua eta baha'i fedearen sortzailea, bake unibertsala eta arraza, nazio zein erlijioen arteko batasuna bultzatu zituen. Teheran en jaio zen 1817ko azaroaren 12 an/ 1233ko Muharramen 2 AH eta Palestina n hil zen 1892ko maiatzaren 29 an/ 1309ko Dh? al-Qa?daren 2 AH . ^[1]

Mazandarango goi-mailako familia baten baitan jaioa, 1844 an, 26 urte zituela, Bab -enganako fedea aitortu zuen. Babi-ek jasandako jazarpen-kanpaina batean, espetxean sartu zuten eta jabetza guztiak kendu zizkioten. Geroago, Otomandar inperiora erbesteratu zuten bere familia eta lagun batzuekin, eta horrela bizi izan zen 1892an Palestinako ´Akka hirian hil zen arte.

Bagdaden bizi zelarik, idazki mistikoak sortzen hasi zen eta jarraitzaile asko bereganatu zituen. Geroago, Bab-ek iragarritako Jainkoak agerraraziko zuena (man yo?heroh All?h) bera zela aldarrikatu zuen. Haren ondorioz, babi komunitatea banatu zen eta Baha'u'llah-ren jarraitzaileek baha'i izendapena hartu zuten. ^[2]

Urteak pasa ahala, jarraitzaileen komunitatea handituz joan zen. Aldi berean, Baha'u'llah-k komunitatea antolatzeko arauak, eta fededunei zein agintariei zuzenduriko gutun asko idatzi zituen, ordura arte mistiko hutsa zena praktikan nola ezar zitekeen adieraziz. 1994an Haifako Idazteunen Ikasketarako Zentroaren artxibategian Baha'u'llah-ren 21.000 idazki zituzten, haietatik 7.169 jatorrizko testuak ziren. ^[3]

Baha'u'llah izenaz gain, Mirza Husain Ali honako askotariko izen sinbolikoekin aipatzen da baha'i literaturan eta baha'i-en artean. Honako hauek dira ohikoenak: Jaunen Jauna , Izenik Handiena , Edertasun Bedeinkatua , Antzinako Edertasuna , Lumarik Gorena , Izen Ezkutua , Altxor Gordea , Jainkoak agerraraziko duena , Ozeanorik Handiena , Zerurik Gorena , Aurreneko Sustraia , Berez Dirauena , Sinaiko Hizlaria , Itunaren Jauna , Bihotzetako Maitea , Jainkozko Loto-zuhaitza , Bidearen amaieran dagoen zuhaitza . ^[4]

Biografia [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

Lehen urteak 1817 - 1848 [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

Baha'u'llah, jaiotzean Mirza ?usayn-`Ali Nuri ( persieraz : ????? ???????? ?????), 1817ko azaroaren 12an (1233ko Muharram hilabetearen 2an, AH ) Teheranen jaio zen, Persiako hiriburuan, gaurko Iranen , hango familia noble batean.

Zenbait baha'i-egileren arabera, bere jatorrian atzera eginez, Abraham eta Ketura ^[5] (Abraham-en 2. emaztea) , Zoroastro , Jazdgard III.a ( sasandar inperioko azken erregea), ^[6] eta Jese ^{[7] [8]} arbaso izan zituen. John Able baha'i egileak dioenez, Baha'u'llah bazetorren bai Abraham eta Sararengandik, bai Abraham eta Keturarengandik. ^[9]

Bere ama Khadijih Khanum zen eta aita, Mirza Buzurg. Baha'u'llah-ren aita Fat′h Ali Shah Qajar -aren hamabigarren semea ren bisir gisa aritu zen. Aurrerago, Burujird eta Lorestango ^[10] gobernari izendatu zuten, nahiz eta urte batzuren buruan, Muhammad Shah boterea eskuratu zuenean, kargutik kendu egin zuten. Aitaren heriotzaren ostean, Baha'u'llahri lanpostu bat eskaini zioten gobernuan, Hajj Mirza Aqasi bisir berriaren ondoan, baina uko egin zion.[8]

Baha'u'llah-k hiru emazte izan zituen. Asiyih Khanum bere lehen emaztearekin 1835ean ezkondu zen. Teherango goi-mailako familia baten alaba zen, eta 15 urte zituen ezkondu zenean, senarrak 18 ^[11] . Bi goitizenez ezagutzen da: Hosto Goraipatuena eta Navvab. ^[12] Bigarren emaztea Fatimih Khanum bere lehengusua zen eta 1849an ezkondu ziren. Fatimak, Mahd-i-'Ulya goitizenez ezaguna, 21 urte zituen eta Baha'u'llah-k 32. ^[11] . Hirugarren emaztea Gawhar Khanum izan zen, Bagdaden ezkondu ziren 1863 baino lehen.[9]

Babi garaia 1848 - 1853 [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

Burupeak laster amaitu ziren Bab -en mezuaren alde azaldu zenean. Bab -en hilketa eta gero babi -en aurka sortu zen bortxakeripean Baha'u'llah-k bere jabego guztiak galdu, eta atxilotuta, torturatuta eta Otomandar inperiora erbesteratuta izan zen.

Erbesteraldia 1853-1892 [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

Hasieran, Bagdad -era bidali zuten eta han 1863 . urtean Bab -ek agindutakoa Bera zela aldarrikatu zuen. Bagdad -etik Konstantinoplara, Hadrianopolis -a eta azkenean 1868. urtean gaur egun Israelen dagoen Akre hiri presondegira eraman zuten.

Hadrianopolis -etik eta geroago Akre -tik bere garaiko agintariei zenbait gutun bidali zizkien. Eskutitz horietan gizateriaren baterapen hurbila eta munduko zibilizazio berriaren sorrera aldarrikatzen zuen. XIX. mendeko lehendakari, enperadore eta erregeen arteko tirabirak konpondu, armamentuak murriztu, eta indarrak munduko bakea ezartzeko erabil zitzaten deialdia egin zien.

Baha'u'llah Bahji -n hil zen, Akre -ko iparraldean eta han lurperatu zuten. Bere ikasbideak ekialde ertainetik haraindi zabaltzen hasi ziren laster eta mundu mailako erkidegoa sortu dute.

Idazlanak [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

Baha'u'llah-k milaka gutun eta liburu idatzi zituen, gehienak arabieraz eta batzuk persieraz, 1994an 7.160 artxibatuta zeuden Haifako Idazteunen Ikasketarako Zentroaren artxibategian. lauzatxoen mikrofitxen kopiak ere gorde dira munduan zehar hainbat lekutan. Bere testu asko ebatsiak edo txikituak izan dira, beste hainbeste partikularren esku daude oraindik orain, idazki gehienak gutun pertsonalak baitziren, zenbaitetan pertsona hark egindako galerei erantzuteko, besteetan adorea emateko. Gutunak jaso zituzten baha'i haien oinordekoentzat altxor handiak dira, halere 1994tik aurrera artxibatutako idazkien kopurua bikoiztu egin da. ^[13]

Hona hemen Baha'u'llah-ren idazlan ezagunenak ^[14]

Irakeko garaia [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

(1857-58) Chahar Vadi (Lau haranak)

(1857-58) Kalimat-i-Maknunih (Hitz Ezkutuak) ^[15] persieraz eta arabieraz idatzita dago, esaera moralen bilduma gisa. Baha'i fedearen muin etikoa azaltzen du.

(1857-63) Haft-Vadi (Zazpi Haranak) , Baha'u'llah-k persieraz idatzitako liburu mistiko ezagunena. Qadiri ordenako Xekh Muhiyu'd-din-entzat idatzia.

(1862) Kitab-i-Iqan (Ziurtasunaren liburua) ^[16] Baha'i fedearen oinarri doktrinala. Koranetik nahiz Itun zahar eta Berritik ateratako aipuen bitartez erlijioaren jarraitasuna azaltzen du.

(1863) Lawh-i-Ayyub (Job-en lauzatxoa)

(1863) Lawh-i-Mallahu'l-Quds (Marinel Santuaren lauzatxoa)

Errumeliako garaia [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

(1864-68) Mathnaviy-i-Mubarak : "Bedeinkatuaren Olerkia"

(1864-68) Surihs of Hajj "Erromesaldiko lauzatxoa"

(1865) Lawh-i-Ahmad "Ahmad-en lauzatxoa" Arabieraz

(1865) Lawh-i-Ahmad "Ahmad-en lauzatxoa" Persieraz

(1865-66) Lawh-i-Baha "Aintzaren lauzatxoa"

(1865-66) Suriy-i-Damm "Odolaren lauzatxoa"

(1866) Lawh-i-Ruh "Espirituaren lauzatxoa"

(1866-68) Lawh-i-Ashraf "Zintzoaren lauzatxoa"

(1867-68) Asl-i-Kullu'l-Khayr : "Jakituriazko Hitzak"

(1867-68) Suriy-i-Muluk "Erregearen lauzatxoa"

(1867-68) Suriy-i-Ghusn : "Adarraren lauzatxoa"

(1867-69) Lawh-i-Sultan : "(Nasiri'd-Din Shah) Subiranoaren lauzatxoa"

(1867) ` Lawh-i-Napulyun : "Napoleon III-ari zuzendutako I. lauzatxoa"

'Akkako garaia [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

(1868) Lawh-i-Ra'is : "Ali Pasha, Lehen ministroari zuzendutako lauzatxoa"

(1868-70) Lawh-i-Malik-i-Rus : "Tsar Alexander II-ari zuzendutako lauzatxoa"

(1868-70) Lawh-i-Malikih "Victoria erreginari zuzendutako lauzatxoa

(1869) Lawh-i-Ridvan : "(Ridvan) Paradisuko lauzatxoa"

(1869) Lawh-i-Fu'ad "Fu'ad Pasha-ri zuzendutako lauzatxoa"

(1869) Lawh-i-Napulyun "Napoleon III-ari zuzendutako II. lauzatxoa"

(1869) Lawh-i-Pap : "Pius IX aita santuari zuzendutako lauzatxoa"

(1869) Suriy-i-Haykal : "Gorputza/Tenpluaren lauzatxoa"

(1870-75) Lawh-i-Tibb : "Medikuari zuzendutako lauzatxoa"

(1870-77) Lawh-i-Manikchi Sahib : "Manikchi-ri zuzendutako lauzatxoa"

(1870-77) Lawh-i-Haft Purshish "Zazpi Galderen lauzatxoa"

(1871) Lawh-i-Qad Ihtaraqa'l-Mukhlisun "Suzko lauzatxoa"

(1873) Kitab-i-Aqdas : "Libururik sakratuena"

(1873-74) Lawh-i-Hikmat :, "Jakituriaren lauzatxoa"

(1877-79) Lawh-i-Burhan : "Adierazpenaren lauzatxoa"

(1879-91) Tajalliyat : "Distirak"

(1879-91) Bisharat "Berri pozgarriak"

(1879-91) Lawh-i-Ittihad : "Batasunaren lauzatxoa"

(1879-91) Suriy-i-Vafa : "Vafa-ri, Muhammad Husayn-i zuzendutako lauzatxoa, 'Vafa'" ["fideltasuna"]

(1879-91) Kalimat-i-Firdawsiyyih : Paradisuko Hitzak

(1879-91) Lawh-i-Aqdas "Lauzarik sakratuena" edo "Kristauei zuzendutako lauzatxoa"

(1879-91) Kitab-i-`Ahdi "Itunaren liburua"

(1879-91) Lawh-i-Dunya : "Munduko lauzatxoa"

(1882) Lawh-i-Maqsud : "Desiratuaren lauzatxoa"

(1885-88) Ishraqat : "Ospeak"

(1888) Tarazat : "Edergarriak"

(1891) Lawh-i-Karmil "Karmel mendiko lauzatxoa"

(1891) Lawh-i-Ibn-i-Dhib : "Otsoaren semeari idatzitako gutuna"

Azalpen-oharrak [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

Erreferentziak [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

Bibliografia [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

• Able, John (2011). Apocalypse Secrets: Baha'i Interpretation of the Book of Revelation . McLean, Virginia: John Able Books Ltd. p. 219. ISBN 978-0-9702847-5-4 .

• Baha'u'llah (itz. Patxi Ezkiaga). Ziurtasunaren Liburua, Kitab-i-Iqan. Ibaizabal ISBN 978-84-8394-341-0 . . ^{[ Betiko hautsitako esteka ]}
• (Ingelesez) Balyuzi, Hasan M.. (1985). Eminent Baha'is in the time of Baha'u'llah (Baha'i Nabarmenak Baha'u'llah-ren Garaian). Oxford, EB: George Ronald ISBN 0-85398-152-3 . .

• (Gaztelaniaz) Balyuzi, Hasan M. (itz. Perdu, Nabil). (2000). Baha'u'llah, el Rey de la Gloria (Baha'u'llah, Aintzaren Erregea). Terrassa: Editorial Baha'i de Espana ISBN 84-85238-77-8 . .

• (Ingelesez) Browne, E.G.. (1918). Materials for the Study of the Babi Religion. Cambridge University Press .

• (Ingelesez) Browne, Edward G.. (1889). Religious Systems of the World: A Contribution to the Study of Comparative Religion (Munduko sinesmen sistemak: Erlijio erkatuen ikasketetarako ekarpen bat). Londres: Swann Sonnenschein .

• (Ingelesez) Buck, Christopher. (2004). Sharon, Moshe ed. Studies in Modern Religions, Religious Movements and the B?b?-Bah?'? Faiths. Boston, AEB: Brill, 143?178 or. ISBN 90-04-13904-4 . .

• (Ingelesez) Buck, Christopher. (1998ko ekaina). ≪The Kitab-i Iqan: An Introduction to Baha'u'llah's Book of Certitude≫ Occasional Papers in Shaykhi, Babi and Baha'i Studies 2 .

• (Ingelesez) Effendi, Shoghi. (1944). God Passes By. Wilmette, Illinois, USA: Baha'i Publishing Trust ISBN 0-87743-020-9 . .

• (Gaztelaniaz) Esslemont, J.E.. (1980). Baha'u'llah y la Nueva Era. (5. argitaraldia) Baha'i Publishing Trust ISBN 0-87743-160-4 . .

• (Ingelesez) Farah, Caesar E.. (1970). Islam: Beliefs and Observances. Woodbury, NY: Barron's Educational Series .

• (Ingelesez) Fozdar, Jamshed K.. (1976). Buddha Maitrya-Amitabha Has Appeared. New Delhi, India: Baha'i Publishing Trust ISBN 81-85091-83-8 . .

• (Ingelesez) Fadil-i-Mazindarani, Asadu'llah. (1967). Asrau'l-A th ar, Vol.I. Baha'i Publishing Trust, Teheran .

• (Ingelesez) Hatcher, W.S.; Martin, J.D.. (1998). The Baha'i Faith: The Emerging Global Religion. Wilmette, IL: Baha'i Publishing Trust ISBN 0-87743-264-3 . .

• (Ingelesez) Hornby, Helen (edit.). (1983). Lights of Guidance: A Baha'i Reference File. Baha'i Publishing Trust, New Delhi, India ISBN 81-85091-46-3 . .

• (Ingelesez) Momen, Moojan. (1995). Buddhism And The Baha'i Faith: An Introduction to the Baha'i Faith for Theravada Buddhists. Oxford: George Ronald ISBN 0-85398-384-4 . .

• (Ingelesez) Momen, Moojan. (2000). Islam and the Baha'i Faith. Oxford, EB: George Ronald ISBN 0-85398-446-8 . .

• (Ingelesez) Jestice, Phyllis G. (edit.). (2004). Holy People of the World: A Cross-cultural Encyclopedia, volume 3. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO ISBN 1-57607-355-6 . .

• (Ingelesez) Ruhe, David S.. (1994). Robe of light : the Persian years of the Supreme Prophet Baha?u?llah, 1817-1853. George Ronald ISBN 0853983550 . PMC 30158287 . (Noiz kontsultatua: 2019-07-12) .

• (Ingelesez) Saiedi, Nader. (2008). Gate of the Heart. Waterloo, ON: Wilfrid Laurier University Press ISBN 978-1-55458-035-4 . .

• (Ingelesez) Salmani, Ustad Muhammad-`Aliy-i. (1982). My Memories of Baha'u'llah. Kalimat Press, Los Angeles, AEB .

• (Gaztelaniaz) Sears, William. (2002). Ladron en la noche (Lapurra Gauean). Oxford, EB: George Ronald ISBN 0-85398-008-X . .

• (Ingelesez) Smith, Peter. (2008). An Introduction to the Baha'i Faith (Baha'i fedearen sarrera bat). Cambridge University Press ISBN 0-521-86251-5 . .

• (Ingelesez) Smith, Peter. (1987). The Babi & Baha'i Religions: From Messianic Shi'ism to a World Religion (Babi eta baha'i erlijioak: Mesianismo xiitik Munduko erlijio izatera). The University Press, 60 or. ISBN 0-521-30128-9 . .

• (Ingelesez) Taherzadeh, Adib. (2000). The Child of the Covenant (Itunaren Haurra). George Ronald ISBN 0-85398-439-5 . .

• (Gaztelaniaz) Taherzadeh, Adib. La Revelacion de Baha'u'llah, Volumen 1, Bagdad 1853?63 (Baha'u'llah-ren Agerkundea, 1. liburukia, Bagdad 1853?63. Terrassa: Arca editorial ISBN 84-89677-62-X . .

• (Ingelesez) Messages from the Universal House of Justice 1963?86. ISBN 0-87743-239-2 . .

Ikusi, gainera [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

• ?Abdu'l-Baha
• Bab
• Babismoa
• Baha'i Fedea
• Baha'i Munduko Erdigunea
• Baha'i egutegia

Kanpo loturak [ aldatu | aldatu iturburu kodea ]

• Baha'u'llahren otoitzak euskaraz (online)
• The Life of Baha'u'llah - A Photographic Narrative
• Baha'u'llah, bigarren mendeurrena