Arima
(
latinezko
anima
hitzetik) zenbait tradizio espiritual, filosofiko eta psikologikotan, pertsona, izaki bizidun edota objektuen esentzia gorpuzgabea da. Hainbat sistema filosofiko eta espiritualek irakasten dute gizakiek arima dutela; beste batzuen arabera, izaki bizidun guztiek, bai eta bizirik gabeko objektuek ere (esaterako, ibaiek) arima dute. Azken sinesmen horri
animismo
deritzo.
Arima
hitza izpiritu, kontzientzia edo izatearen sinonimo izan daiteke, eta lan zientifikoetan, sarritan, gogoaren edo kontzientziaren sinonimotzat hartzen da.
Arima hitza latinezko
anima
hitzetik dator. Hortik eratorriak dira "animatu", "animazio" eta "animalia". Oinarrizko hitza, ordea,
hebreerako
nephesh
[????] eta
grezierako
psyche
[ψυχ?,
psukhe
] ziren.
Biblian
erabili ziren. Arimak adierazten zuen pertsona bat edo
animalia
bat, edo pertsona batek edo animalia batek gozatzen zuten bizitza.
Nephesh
"arnastu" esan nahi duen erro batetik dator, itxura guztien arabera.
Egungo
ingelesezko
soul
hitza, antzinako
sawol
ingelesetik eratorria, gizakiarengan printzipio hilezkorra esan nahi duena,
VIII. mendeko
Beowulf
olerkian agertu zen lehen aldiz (2820 eta
Vespasianoren Salterioan
77.50). Beste hitz aleman eta
baltiko
batzuen antzekoa da ideia bererako:
saiwala
gotikoa
, antzinako alemanezko
seula
eta
sela
,
saxoiera zaharreko
seola
,
antzinako Frankonia Behereko
sela
eta
sila
,
antzinako eskandinavierako
sala
eta
lituanierako
siela
.
Germaniar
hitzaren etimologiarik sakonena ez dago argi.
Uste denez, sustrai germaniarraren atzean dagoen jatorrizko kontzeptuak, "Itsasora (edo aintzirara) etortzea edo izatea" esan nahi du. Germaniarren eta
zelten
sinesmenen arabera, arimak sortu ziren laku sakratuetara itzultzen ziren.
Erdi Aroko
hizkuntza klerikalak
latin
etik hartu zuen mailegua, VIII. mendean. Hitz hau,
X. mendearen
hasierara arte mantendu zen.
900
. urtean idatzitako "Cantilene de sainte Eulalie"-n agertu zen.
XI. mendeko
San Alexisen Poemak
anima
hitza
aneme
bihurtu zuen.
1100
inguruan, "
Errolanen kantuan
" terminoa "Anme" moduan erabili zen. "Alme" edo "arma" bezalako aldaera dialektalez gain, hitza frantsesez "ame" eran egonkortu zen
XIII. mendean
.
"Arima" hitzak konnotazio
erlijioso
,
filosofiko
eta
psikologiko
ugari ditu, baita
adimen
sinonimoa ere. Arima
gorputzari
eta
materiari
lotuta dago,
espiritua
gorputzetik bereizita dago; arimak bizi-funtzioak bermatzen ditu, espirituak buru-funtzioak.
Gaur egungo ohiko erabilerak arima eta espiritu terminoak kontrajartzen ditu. "Espiritu" terminoa
gizakiaren
gaitasun intelektualei dagokie, osotasunean hartuta; "arima" terminoa, berriz, batez ere ahalmen
moralez
hornitutako giza espirituari dagokio. Arima hitzaren ohiko esanahia
heriotzaren
ondoren gorputzetik bereizten den entitate
ontologikoari
ere badagokio. Espiritu terminoak adierazten du hildako pertsonaren arima zentzuduna eta pentsatzen zuena zela, bizirik zegoenean. Heriotzari buruzko aipamenak "
mamu
" hitza ere ekartzen du gogora.
Greziar munduan arima ulertzeko bi modu nagusi izan ziren, lehena, arima bizi-printzipio gisa ulertua, izaki bizidun guztientzat komuna (landareak, animaliak eta gizakiak), eta aldiz bigarrena, arima arrazionaltasun-printzipio gisa ulertua, izaera jainkotiar eta hilezkorrekoa, gizakiarena dena.
Platonen
definizioen arabera, arima "bere
burua
mugitzen duena da; izaki bizidunen bizi-mugimenduaren kausa da". Platonen aburuz, arimak
gizakia
definitzen du eta bizitzaren printzipioa da: "Arima gizakia dela azaldu behar dizut?". Berarentzat, arima erorita dago:
gorputzean
erori da, eta
jainkoei
laguntzen zien ideien munduan. Platonek ematen duen definizio bakarra hau da: arima "bere kabuz mugitzen den mugimendua da",
ideien
, forma idealen, jainkozkoaren antzekoa da. Arimak hiru maila ditu:
- Epithumia
(πιθυμ?α), "apetitua", espezie menderagarria da, beheko desioen maila desiragarria (gosea, egarria, etab.).
- Tkea
(θυμ??-ekoa), "haserrea",
espezie
suminkorra, grinen maila oldarkorra.
- Logistikon
(λογιοοιοκ?ν-a), "arrazoizkoa", espezie arrazionala, pentsamenduaren jainko-maila, hori baita hilezkor bakarra (gurdiaren mitoa eta
Fedroren
gurdi-gidaria). Platonen pentsamendua, ordea, aldatu egin zen.
Fedro
-n, Platonek arima bat onartzen du.
Errepublika
-n
, hiru arima-espezie onartzen ditu.
Fedro
-n, arima irudi bidez aurkeztu zuen, hain zuzen ere gurdi gisa: espezie oldarkorra ?plazer mundutarrak nahi dituena eta arima erortzera daramana? zaldi beltz batekin irudikatu zuen; zaldi zuriak edertasuna eta Ideia platonikoak ordezkatu zituen; eta gidariaren bidez irudikatu zuen arimaren bi mutur kontrajarriak adiskidetu nahi dituen espiritua. Platonek, bere bizitzaren amaieran,
Timeo
-n, hiru arima-espezie onartzen ditu. Giza arimaren zehaztapen hirukoitz hori
Pitagorasi
dagokio.
Fedon
-en eta
Errepublika
-n, Platonek metensikosiaren
mitoa
garatzen du. Horren arabera, gorputza hil ondoren, arima Ideien munduarekin edo beste gorputz batekin lotzen da, justuen edo gaiztoen kategorien arabera. Aurreikusitako hiru berraragiztatze-motak arimaren hiru espezieetako baten nagusitasunari dagozkio:
animalia
lizunengan berraragiztatzea, apetitua nagusitzen bada; piztian, oldarkortasuna nagusitzen bada; taldeko animalian, zentzuzkotasuna nagusitzen bada.
Sokrates
maisuaren hitzetan oinarrituta, Platonek uste zuen
psikea
pertsonaren
funtsa zela, eta hark erabakitzen duela nola jokatu. Uste zuen
esentzia
hori gure izatearen okupatzaile gorpuzgabe eta betierekoa zela. Platonek esaten zuen hil ondoren ere, arima existitzen dela eta pentsatzeko gai dela. Gorputzak hiltzen diren neurrian, arima etengabe birsortzen dela uste zuen (metenpatia) ondorengo gorputzetan. Hala ere,
Aristotelesek
uste zuen arimaren zati bat baino ez zela hilezkorra, zehazki adimena (logoak). Platonen arimak hiru zati ditu:
- logos, edo
logistikon
(gogoa,
nous-a
edo
arrazoia
)
- thymos
, edo
thumetikon
(
emozioa
,
espiritua
edo
maskulinoa
)
- eros
, edo
epithumetikon
(sabelari lotutakoa,
desioa
edo
femeninoa
)
Zati horiek gorputz-atal desberdinetan daude:
- logos
buruan dago, arrazoiarekin lotuta dago eta beste zatia erregulatzen du.
- thymos
bularretik gertu dago, eta haserrearekin lotuta dago.
- Eros
urdailean
dago eta desioekin lotuta.
Platonek ere arimaren edo psikearen hiru zatiak kasta sozialen sistema batekin konparatzen ditu. Platonen teoriaren arabera, arima hiru zatitan antolatutako estatu bateko klase-sistemaren antzekoa da, funtsean. Izan ere, ondo funtzionatzeko, zati bakoitzak lagundu behar du multzoak ongi funtziona dezan.
Logoasak
arimaren gainerako funtzioak arautzen ditu.
[1]
Aristotelesek
K.a 330an
arimaren definizio arruntena eman zuen (hau da, arima guztiei dagokiena): "Arima gorputz organiko baten lehen ekintza da", Aristotelesen iritziz,
izaki bizidun
baten oinarrizko jarduera, edo erabateko eguneratzea, bere arima da.
Hiruzpalau funtzio edo ahalmen bereizten ditu, edo arimaren forma (
psike
), arimaren garapen baten etapak markatzen dituztenak:
- Elikagaia
edo
begetatiboa
(
threptika psuke
) kanpoko elementuak asimilatzeko gaitasuna da, hazten ari diren bizidun, landare eta animalia guztiena. Sortze-funtzio den ahalmen generatiboarekin batera, guztiok, funtzio begetatiboa dugu.
- Sentimenezko
arima (
aistetika psuk
e) eta arima diskriminatzailea animaliengan bakarrik agertzen dira, eta bere baitan biltzen ditu zentzumenak (
ukimena
,
gustua
,
usaimena
,
entzumena
,
ikusmena
), plazeraren eta oinazearen pertzepzioa, desira, eta, gizakiarentzat, irudimena eta zentzu ona (
khooinon aistikon
: gizakiak sentipen ezberdinak sentitzen dituela eta diskriminatzen dituela sentitzen du).
- Desiraren eta adimenaren bitarteko ahalmen mugiarazlea dago; gisa horretan, animalia perfektuenak mugi daitezke, beren premiak asetzeko helburuarekin.
- Arima pentsatzailea (
dianoetike psuke
) arrazoimena eta adimen diskurtsiboa (
dianoia
), zeinaren bidez epaitzen eta arrazoitzen den, eta, guztien gainetik, adimena "
gizakia
" bezalako izakiei bakarrik dagozkie.
Arimaren hainbat gaitasun, esate baterako, elikatzea, mugimendua,
arrazoia
eta
sentipena
behin eta berriz, eragiten direnean, bizirik egoteko gaitasuna betetzen da. Adibidez, lo geratzen den norbaitek, hilik erortzen denak ez bezala, esnatu eta bizi egin dezake bere bizitza; hiltzen den horrek, ordea, ezin du egin.
Aristotelesek arimari buruz duen eztabaida
De Anima
obran dago. Nahiz eta gehienetan
Platon
arimaren hilezkortasunari kontrajartzen zaion, hirugarren liburuko bosgarren kapituluarekiko eztabaida bat aurki daiteke: testu honetan bi interpretazioak argudia daitezke, arima, bere osotasunean, hilgarritzat har daiteke, baina "adimen aktiboa" izeneko zatia hilezkorra eta betierekoa da. Eztabaidaren bi aldeek dituzte defendatzaileak, baina ulertu da desadostasun iraunkorra egongo dela haien azken ondorioei buruz, beste testu aristoteliko bakar batek ere ez baitu puntu zehatz hori aipatzen, eta
De Anima
-ren zati hori iluna baita. Gainera, Aristotelesek dio arimak gizakiei laguntzen diela egia aurkitzen, eta oso zaila dela arimaren benetako xedea edo eginkizuna ulertzea.
Epikuroren
ustez (
K.a 342an
jaioa,
K.a 270
inguruan hilda), eta geroago
Lukrezioren
ustez (
K.a 98an
jaioa,
K.a 55ean
hilda),
arima
gauzatu egiten da; gorputzak bezala, hilgarria da, eta heriotzaz geroztik ezerk ez du bizirik irauten. Gorputzean sakabanatzen diren atomoek osatzen dute.
Platonek
eta
Aristotelesek
ez bezala, Epikurok ez du uste arimak osotasun baten edo arima jainkotiar baten parte hartzen duenik. Haren ustean, jainkoak ez dira giza gauzez arduratzen.
Aristotelesi ("filosofoa" bezala izendatu zuena) eta
Avizenari
jarraituz,
Tomas Akinokoak
(
1225
-
1274
) adierazi zuen arima gorputz biziaren lehen errealitatea zela. Arima izaki bizidunek dituzten gaitasun edo ahalmen multzoa da. Horren arabera, izaki bizidun bat materiaz (gorputzaz) eta forma ematen dioten ahalmen multzo batez (arimaz) osatutako substantzia bat da. Gorputza eta arima, materia eta forma, ezin dira banandurik existitu, aldiz, biek izakiaren batasuna eratzen dute, horren substantzia eratzen dute: bizitza itzaltzen denean, gorputzak dituen ahalmenak desagertzen dira, subjektu batetik, gorputz batetik kanpo ahalmen horiek ezin baitute eragin.
Eta ondorioz, hiru bizi-ordena bereizi zituen: landareek elikatzeko, hazteko eta ugaltzeko ahalmena dute (arima begetatiboa dute); animaliek, landareek dituzten ahalmen horiez gain, hautemateko ahalmena eta, horregatik, beren inguruan gertatzen diren gauzak bereizteko ahalmena dute. Ahalmen horrek, bere aldetik, beste ahalmen bat pizten du: desira, tokiko mugimenduaren printzipioa dena (arima sentimenezkoa). Gizakiek, horrez gain, adimena dute, ezagutzara eramaten dituena (arima arrazionala). Hortaz, gizakion bizitza goragokoa da, baita beren helburuak eta asmoak ere.
[2]
Bere psikologia arrazionaleko hitzaldian,
Immanuel Kant
ek (
1724
-
1804
) bere arima "I" bere zentzu zorrotzenaren gisa identifikatu zuen. Gainera, izanaren barne esperientzia ezin daitekeela frogatu ala ezeztatu argumentatu zuen.
Lehenaz, ezin dugu frogatu arimaren inmaterialtasuna, baina puntu batera arte: arimaren jabetza eta ekintzak ezin baitira materialtasunez aitortuak izan.
"I" edo arimatik, Kantek transzendentzia arrazionalizazioa proposatu zuen. Baina abisatu zuen praktikoa izaten jarraitzeko bada, arrazionalizazio horrek bere jakintzaren mugak soilik zehaztu ditzakeela.
Aristotelesi jarraituz, Avizenak eta
Ibn al-Nafis
fisikari arabiarrak arimaren ulermen aristotelikoari buruzko teoria landuagoak garatu zituen. Biek bereizketa egin zuten arimaren eta espirituaren artean, eta arimaren izaerari buruzko Avizenaren doktrinak eragina izan zuen eskolastikoen artean. Avizenak arimari buruz dituen iritzi batzuen arabera, arimaren hilezkortasuna haren izaeraren ondorioa da, eta ez hura betetzeko asmoa. "Hamar adimenak" teorian, giza arima hamargarren eta azken adimena bezala ikusi zuen.
Kartzelan zegoela, Avizenak
Gizon flotatzailea
idatzi zuen, gizakiaren autokontzientzia eta arimaren funtsezko izaera erakusteko. Irakurleei esan zien airean zintzilik daudela imajinatzeko, sentsazio guztietatik isolatuta, eta horrek ez duela bere gorputzekin inolako zentzumen-kontakturik. Esaten du agertoki horretan batek oraindik autokontzientzia izango lukeela. Horrela ondorioztatzen du niaren ideia ez dagoela, logikoki, ezein gauza fisikoren mende, eta arima ez dela termino erlatiboetan ikusi behar, baizik eta eragin primario jakin gisa. Argudio hori, gero,
Rene Descartesek
findu eta sinplifikatu zuen, termino epistemikoetan, honako hau esan zuenean: "Kanpoko gauza guztien usteaz abstraitu naiteke, baina ez nire kontzientziaren usteaz".
Avizenak, oro har, bihotzaren jatorrizko arimaren Aristotelesen ideia babestu zuen; Ibn al-Nafisek, berriz, baztertu egin zuen ideia hori, eta haren ordez argudiatu zuen arima "osotasunarekin lotuta dagoela, eta ez organo batekin edo batzuekin". Are gehiago kritikatu zuen Aristotelesek arima bakar bakoitzagatik zuen ideia, eta iturri bakarra behar zuen, kasu honetan bihotza. Al-Nafis-ek ondorioztatu zuenez, "arima ez da batez ere espirituarekin edo organoekin erlazionatzen, baizik eta arima hori jasotzeko prest dagoen materia osoarekin", eta arima honela definitu zuen: "gizaki batek "ni" esaten duenean".
Arimak zeresan handia eman du
sinesmen erlijiosoetan
. Izan ere, kontzeptu bitalista honi esker, heriotza ez da hain misteriotsua bihurtzen: pertsona bat hiltzen denean, bere arimak alde egiten du, horregatik bere gorputza bizigabe bihurtzen da. Arima hori haratago joan liteke (
paradisu
edo
infernu
batera). Arima betiko bizitzaren edo berpizkundearen itxaropenaren jabe da eta ezerk ez du bere bidea oztopatzen. Bestalde, kultura batzuetan, edozein elementu natural, adibidez
mendiak
ere arima daukala uste da. Pertzepzio hori
animismoari
dagokio.
Pennsylvaniako Unibertsitateko
,
Morris Jastrow Jr.
irakasleak (AEB),
The Religion of Babylonia and Assyria
liburuan honako hau idatzi zuen: “Antzinako munduan,
Egipto
,
Pertsia
eta
Grezia
Babiloniako erlijioaren
eraginpean zeuden. Egiptoren eta Babiloniaren arteko harremanen antzinatasuna ikusita,
el-Amarnako
Tabletek
agerian utzi zutenez, pentsamendu eta ohitura babiloniarrek, zalantzarik gabe, aukera asko izan zituzten kultuetan sartzeko. Babilonian jendeak eta buruzagi erlijiosoek ez zuten espero bizitzara iritsi zena egunen batean behin betiko itzaliko zenik. Heriotza bizitzeko beste modu batera igarotzea zela ikusi zuten, eta hilezkortasuna ukatzeak, heriotzak eragindako existentzia aldaketatik ihes egiteko ezintasuna besterik ez zuen azpimarratzen."
[3]
Antzinako egiptoar erlijioan, gizabanako bat zenbait elementuz osatua zegoela uste zen, batzuk fisikoak eta beste batzuk espiritualak. Antzeko ideiak antzinako erlijio
asiriar
eta
babilonikoan
daude.
Sam 'aleken
K.a. VIII
. mendeko errege funtzionario baten hilerriak,
Kuttamuwako hilarriak
, Kuttamuwa deskribatzen du eta minduek, bere bizitza eta ondorengo bizitza, "hilarri honetan dagoen nire arimarentzako" festekin gogoratzeko eskatzen du. Guzti hau, arima bat gorputzetik bereizitako entitate gisa aipatzen duen lehen erreferentzietako bat da.
Basaltozko
hilarriak, 360 kg-koa, 0,91 metroko altuera eta
0,61
metroko zabalera du eta
Illinoiseko
Chicago Ekialdeko Institutuko
Neubauer espedizioaren
hirugarren hondeaketa-lanak denboraldian aurkitu zen.
[4]
Antzinako Egiptoko
kulturak, lehen
piramideen garaitik
Alexandro Handiaren
menpeko
heleniar inbasiora
arte,
faraoiaren
entitate
psikosomatikoa
deskribatzeko arima erabili zuen.
Christian Jacq
-ek arimaren osagaiak zenbatu zituen Egipto faraonikoaren sinesmenen arabera: "Egiptoarren hastapena izatearen funtsezko bederatzi elementuez jabetzen da:
gorputza
,
zeruko gorputz handiaren irudi materiala;
ka
, dinamismo sortzailea;
ba
, lurrean jainkotiarra gorpuzteko aukera;
Itzala
, egiaren isla;
akh
, izpirituaren argia;
Bihotza
, kontzientziaren egoitza; sekhem, gauzatzeko ahalmena;
Izena
, sorkuntza ororen azken egia;
sakh
, gorputz espiritualizatua...
[5]
Hexaniar terminoak (literalki "
izaki biziduna
"), "
Haizea
" ("arnasa"), "
Bizitza
" ("bizia") eta "
arima
" ("berezitasuna") deskribatzeko erabiltzen dira.
[6]
Judaismoan
, uste zen
Jainkoak
Adani
eman ziola arima,
Genesian
esaten den bezala. Orduan, Jaunak, Jainkoak, lurreko hautsez osatutako
gizona
egin eta bizi-arnasa bota zion
sudurzuloetara
, eta
gizakia
bizidun bihurtu zen.
Judaismoak norberaren arimaren kalitatea aipatzen du aginduak betetzearekin eta adimen-maila altuagoetara iristearekin. Horrela, Jainkoarekiko hurbiltasuna lortuko luke. Halako hurbiltasuna duen pertsonari "
tiradik
" deitzen zaio. Horregatik, Judaismoak norberaren
heriotzaren
egunaren, nahala/Yahrtzeit eta ez urtebetetzearen
[7]
oroitzapena besarkatzen du oroimenaren jai gisa ; izan ere, bizitzaren borrokaren amaiera aldera bakarrik, probak eta erronkak giza arimak justiziagatik epaitu eta sinesgarri izan zitezkeen.
[8]
[9]
Judaismoak garrantzi handia ematen dio arimen ikerketari
[10]
.
Kabbalak
eta beste tradizio mistiko batzuk xehetasun handiagoz sartzen dira arimaren izaeran. Kabbalak arima bost elementutan banatzen du, bost munduei dagokienean.
- Nefesh, berezko senarekin lotua.
- Ruach, emozioarekin eta moralarekin lotua.
- Neshamah, adimenari eta Jainkoaren kontzientziari lotua.
- Chayah, Jainkoaren zatitzat hartua.
- Nefesh, alde biologikoarekin zerikusia duena.
Kristautasunaren arabera, jendea hiltzen denean, haren arimak
Jainkoak
epaituko
ditu eta berpizkundearen zain
zerura
edo
Hadeetara
joatea erabakiko du. Beste kristau batzuek bizitza bezala ulertzen dute arima, eta uste dute
hildakoek
ez dutela bizitzarik berpizkundea izan arte. Uste dute bidegabeen arimak eta
gorputzak
suntsitu egingo direla
infernuan
, betiko sufritu beharrean, hau da,
suntsikilazionismoa
ematen dela.
Sinestunek
betiereko bizitza oinordetzan hartuko dute zeruan, edo
Jainkoaren Erresuma
batean, lurrean, eta Jainkoarekin betiereko
jaunartzean
gozatuko dute.
Arimaren
jatorriak galdera kezkagarri asko sortu du
kristautasunean
. Aurkeztutako teoria nagusien artean arimaren
kreazionismoa
,
translizianismoa
eta bizitzaren aurretik datorrena (aurreexistentzia) daude. Kreazionismoaren arabera,
Jainkoak
arima bakoitza zuzenean sortzen du, sorkundearen garaian edo geroago.
Traduzianismoaren
arabera, arima gurasoengandik dator
belaunaldi
naturalaren arabera. Aurretiko existentziaren teoriaren arabera, arima, jaiotze unea baino lehenago existitzen da. Pentsamendu desberdinak egon dira gizakiaren
enbrioiek
kontzeptutik arima duten ala ez, edo kontzepzioaren eta
jaiotzaren
artean puntu bat dagoen
fetuak
arima, kontzientzia eta nortasuna eskuratzen duena.
Agustin
(354-430),
Mendebaldeko
kristautasunaren
jatorrizko pentsalari kristauetako eraginik handienetako bat izan zen. Honek
arima
"substantzia berezi bat, arrazoiez hornitua,
gorputza
gobernatzeko egokituta zegoena" bezala deskribatu zuen.
Kristau
batzuek gizakien ikuspegi trikotomikoa defendatzen dute. Hau da, gorputz bat, arima bat eta
espiritu
bat. Hala ere,
bibliako
jakintsu moderno gehienek adierazi dute nola erabiltzen duten "espiritu" eta "arima" kontzeptuak
bibliako pasarte
askotan eta horrela dikotomia mantentzen dutela: Gizakiak osatzen duen ikuspegia Paulok esan zuen; "gorputzak arimaren aurka borrokatzen duela", "
Jainkoaren
hitza bi ahoko ezpatak baino biziagoa, aktiboa eta zorrotzagoa delako eta arimaren eta espirituaren banaketan ere sartzen delako" (
Hebrearrak
4:12), eta "nire gorputza jotzen dut" hori kontrolpean edukitzeko.
Gaur egungo
Eliza Katolikoaren
Katekismoak
dio, arima terminoak, pertsonen alderik barnekoienari egiten diola erreferentzia. Haiengan balio handia du, batez ere,
Jainkoaren
irudia da, haiek diren hori:" arimak "
gizartearen
hasiera espirituala adierazten du". Bizirik eta hilda dauden arima guztiak
Jesukristok
epaituko ditu lurrera itzultzen direnean. Eliza katolikoak, zera erakusten digu: arima bakoitzaren existentzia Jainkoaren mende dagoela erabat; "
Fedearen
doktrinak baieztatzen duena da, arima espirituala eta
hilezkorra,
Jainkoak sortzen dituela" .
Protestanteek,
oro har, arimaren existentzian sinesten dute, baina bi bertsio nagusitan bereizten dira
heriotza
osteko
bizitzaren
inguruko teoriei dagokionez. Batzuk,
Kalbinori
jarraituz, arimaren hilezkortasunean eta heriotzaren ondorengo existentzia kontzientean sinesten dute, beste batzuek ordea,
Luterori
jarraituz, arimaren hilkortasunean eta "lo" inkontzientean sinesten dute hildakoak berpiztu arte.
Adbentismotik
eratorritako hainbat erlijio-mugimendu berrik,
Kristadelfianoak
,
Zazpigarren Eguneko Adbentistak
eta
Jehovaren Lekukoek
era berean, hildakoek ez dutela gorputzetik aparte dagoen arimarik, eta konorterik gabe daudela uste dute
piztu
arte.
Azken Egunetako Santuen
Jesukristoren Elizak, zera erakusten digu; espirituak eta gorputzak batera osatzen dutela
Gizakiaren
Arima (Gizadia). "
Espiritua
eta gorputza gizakiaren arima dira." Azken egunetako santuen ustez, arima aurrez existitzen zen Jainkoak sortutako espirituaren batasuna dela eta iragankorra den gorputza, lurreko ikuskera fisikoak sortutakoa. Hil ondoren, espirituak, espiritu munduan bizitzen eta aurrera egiten jarraitzen du berpizkundera arte, garai batean gordeta zuen gorputzarekin elkartu arte.
Gorputza
eta espiritua berriro elkartzean, hilezkorra eta betikoa eta
poz
tasun osoa jasotzeko gai den arima perfektua lortzen da. Azken egunetako santuen kosmologiak, "
adimena
" kontzientziaren edo agentziaren funtsa gisa deskribatzen ditu. Hauek Jainkoarekin batera betikoak dira eta espirituak animatzen dituzte. Sortu berri den espirituaren gorputza, betirako dagoen adimenarekin bat egitea, "
espiritu jaiotza
" sortzen du eta Jainkoaren "Gure espirituen
Aita
" tituluak justifikatzen du.
Biblian
, "arima" hitza
hebraierako
(ne '? phesch [????]) eta
grezierako
(psy ? khe') itzulpen bat da. Bibliako hitzaren erabilpenean, argi dago arima terminoa aipatzen duen pertsona edo
animaliari
egiten diola erreferentzia, edo
pertsona
edo animaliak gozatzen duten bizitzari.
Ruaj
, hau da, "
haizea"
, "espiritua" hebreeraz,
antropologiarekin
erlazionatuta "biziaren
arnasa
" da, jainkotasunaren arnasa: Jaunak gizakiari arnasa eman zionean bere bizitza arnasa (
Has 2:7
), izaki bizidun bihurtu zen. Gizakia bizi da Jaunak bere erraiak ateratzen ez dituen bitartean (27.3 lana). Terminoak izaki eta sortzailearen arteko harremana nabarmen markatzen du, bereganako erabateko mendekotasuna du.
Nefesh
(???) "
eztarria
", "
masailezurrak
" (
2 Sm 16:14
), "arnasa hartzen duena" (
Jb 41:13
,
Jb 41:20-21
) esan nahi du.
Nefesch
"arnasa hartu" esan nahi duen erro batetik dator, eta zentzu literalean "arnasgune" gisa itzul daiteke. Animalien sorkuntzarako erabiltzen den hebreerazko esamolde bera, hots,
nefesch jaiyah
(arima bizia), Adani aplikatzen zaio esaten denean Jainkoak gizakia lurreko hautsetik sortu eta bere
sudur-zuloetara
bizitzaren arnasa bota zuela esaten denean. "Gizakia arima bizia bihurtu zen" (
Has 2:7
. Jainkoak gizakia sortu ondoren sortu zion argibideetan, berriro ere "
nefesch
" terminoa erabiltzen zuen animalien sorkuntza aipatzeko: "Lurrean mugitzen den guztia, bizitza gisa arima gisa [hitzez hitz, arima bizi den honetan (
nephesh
)] ”(
Has 1:30
). Batzuetan
ne ? fesch
hitza norbanakoaren nahia adierazteko erabiltzen da, horrek betetzen du eta gero bere helburua lortzera bultzatzen du.
Esaerak 13:2
tratu txarrez jokatzen dutenen inguruan esaten du "beraien arima
indarkeria
dela", hau da, indarkeriaren aldekoak direla eta, egia esan, indarkeria pertsonifikatu egiten dela, beraz, gogoaren eta aktiboaren arteko elkarrekintzarekin ere zerikusia du. gizabanako baten nortasuna, hau da, "bizitza" (
1 Sm 26:21
). Gainera, 9:4 liburuko agiriak dio odola Arima dela eta
Lb 17:11
dio odolean arima dagoela, odola osatzen duen zelula bizidun bakoitza berez mugitzeko gai delako, animalia izakiak bereiziz. landareena, odolik edo hari lotutako zelularik ez dutenak; odolak, mugimendu zelularrak arnasketa bihurtzea ahalbidetzen duenean, Animalien Bizitzaren bere ezaugarri bereizgarria erakusten du.
Nefesch
(???) hitza guztira 754 aldiz agertzen da Hebrear Biblian (Hasieratik Malakiasera) eta haren grezierazko
psykh?
(ψυχ?) 105 aldiz Greziar Biblian (Mateotik
Apokalipsira
) eta ez da inoiz ematen duten hilezkortasunarekin lotzen. korronte
erlijioso,
filosofiko
edo beste batzuk. Baina, batez ere, heriotzarekin lotzen duten ehunka testu bibliko daude; izan ere, 13 testu daude "hildako nefesch" (arima hila) gisa aipatzen dena. Eta ez dute zerikusirik
psykh?
(ψυχ?) eta latinezko anima hitzarekin (gaztelaniazko "animal" terminoarekin lotura duten hitzak) "Gizakiarentzat" animalia arrazionala "esamoldea logikoa bihurtuz) espiritu hitzarekin (gr. Pneuma). Beraz, arima osatzen duten materia biziko hiru mugimenduen elkarreragin banaezinak definitzen du: Adimena /
Bihotza
(Norberaren printzipio
psikologiko
kontziente-
inkontzientea
[
mugimendu pneumatikoa
]),
Odola
(animalia edo
haragizko
gorputzaren printzipioa [ mugimendu linfatikoa]) eta Bizitza (jarduera-ohituraren printzipioa [
mugimendu dinamikoa
]). Hiru horiek gabe, arima hilda dago.5 Interpretazio horretatik sortzen da bai giza arima eta bestia baten arima baloratzearen garrantzia. Balorazio etikoa arimaren zatirik delikatuenetik (adimena / bihotza) indartzea haren zatirik erresistenteena (bizitza) .
Basar
(haragia)
ruaj
(arnasa) kontrajartzen ez den kontzeptu bat da, baina elkar-lotuta daude. Onargarria den itzulpena "nire pertsona" litzateke, ukitu eta bizi daitekeena. Paulok esaten duenean: "Zure gorputzak Espirituaren tenplua dira (gr. Pneuma) ... (
1 Kor 6:19
)" edo "Zu zara tenplua ... (
1 Kor 3:17
)" kontzeptuaren esperientzia.
Lehen
kristauek
beren
monumentuetan
irudikatzen zuten
hezur-hargizko
gorputzetik askatutako giza arima eta
zeruko
aberriari
zuzentzen zitzaizkien irudi sinboliko hauen bidez:
- Usoa
batzuetan hegan, besteetan
edalontzi
huts baten ondoan, izpirituak abandonatutako gorputzaren irudia eta beste batzuetan
lorategi
loretsu batean kokatua, Paradisua irudikatzen duena.
- Gorputz bizigabe batetik ateratzen den emakumea.
?tman
Erlijio hinduak
,
vedatik
sortu zena (induen testu sakratuak), giza gorputza arima batek bizitzen duela baieztatzen du.
?tman
hori printzipio gorena da, indibiduo baten egiazko Nia eta esentzia eta beti du lehentasuna gorputzaren gainetik. Hinduistek,
Sa?s?ra
-
n edo arimen transmigrazioan sinesten dute, arima hiltzean gorputzetik bereizten dela eta gizaki, animali edo landare gorputz batean berpizten da hain zuzen ere. Gorputz berria arima horrek bizitzan egiten dituen ekintzen arabera aldatzen da;
Darma
, bizitza onaren edo ongi jardutearen emaitza da, eta
karma
, gaizki jardutearen emaitza, eta beste bizitza batean pertsona hobea izan dadin heztea du helburu.
Buda
, neurri bateraino kultura hinduaren ordezkarietako bat izan dena, arima salbatzeko
nirvanaren
egoera lortu behar dela dio, harmoniaren estaturik altuena dena.
Meditazioak
arima garbitzen laguntzen du eta elikadura oso garrantzitsua da nirvanara iristeko. Buda, neurri bateraino kultura hinduaren ordezkarietako bat izan dena, arima salbatzeko nirvanaren egoera lortu behar dela dio, harmoniaren estaturik altuena dena. Gogoetak arima garbitzen laguntzen du eta elikadura oso garrantzitsua da nirvanara iristeko.
Existentziaren hiru marketako bat,
Anatman
, "Gauzen substantziagabetasuna" da. Eskrituretan inon ez da aipatzen izakiaren esentzia intrintsekoa edo bere burua konektatzeko barneko zerbait. Normala da gogamenaren "azken errealitatea" nahastea, hau da, "
Natura budikoa
",
diamante
bat bezala suntsiezina dena (
Vajra Sattva
); hala ere, maila filosofiko batean, izaera suntsiezin hori gauzen hutsaltasuna da, eta erabat desberdina da Atman, arima, izaki eta abarren kontzeptuaren aldean, kontzeptu horiek gogamenaren egotik eta nahasmendutik sortzen dira.
Budismoak irakasten du gauza guztiak aldakorrak direla etengabeko
fluxu-egoeran
. Dena iragankorra da eta ez dago ezer iraunkorrik. Horrek
kosmos
guztiarentzat balio du, eta, beraz, gizateriarentzat berarentzat. Ez dago "ni" iraunkorrik. Anatmanek, esentzian, etengabeko aldaketa haren ideia
budista
adierazten du.
Etengabeko "ni" batean sinestearen akatsa giza gatazken eta mundu mailako desioen iturria da. Existentzia ziklikoaren akatsekiko atxikimenduak,
samsarak
, berpizkundea eragiten du.
Errenazimenduaz hitz egiten denean, budismoan buru nahastuaren, kontzientzia-korrontearen egoa eta adierazpena da. Berraragitzearen kontzeptua ere erabiltzen da, baina ez da aurrekoa bezain zuzena; hala ere, orain arte ez dago kontzepturako itzulpen zehatzik.
Budismoak pertsonaren kontzientzian hiru maila daudela uste du: kontzientzia oso sotila, zeina ez baita gorpuzkera-heriotzean desintegratzen, kontzientzia sotila, heriotzarekin batera desagertzen dena eta kontzientzia-lokartua edo ez-kontzientzia bat dena, eta kontzientzia krasa.
Txinako erlijioan
,
Taoismoan
, bi existentzia ezberdin zeuden, "Arima" eta "
Haku
". Arimak izpirituaren alde egiten zuen, eta hakuak gorputzaren alde. Elkarrekin, arimak ere deitzen da (
Konpaku
). Arima eta hakua erraztasunaren ideiarekin lotuta zeudela uste zen, arima
yangarena
zen eta zerura itzultzen zen, hakua
yinarena
zen eta lurrera itzultzen zen bitartean.
Sektore pribatuan, hiru eta zazpi arima daude. Hiru arimak zerua (heriotzaren ondoren, zerurantz doa), lurra (heriotzaren ondoren, lurrerantz doa), eta gizakia (heriotzaren ondoren, hilobian dirauena), eta Nanakaku poza, haserrea, mina eta lotsa dira. Maitasunez, perfekzioz eta desioz osatzen da. Gainera, Izpirituaren existentzia bakarra arima zeruan dagoela da (hiru arimak "gemitsu, Sari, Yusei" ko arima nagusiak dira). KAKUKUSHAKU, Useis, "Antzinako Jainkoa, Yang Jainkoa, Injin" "Tenshin, Sisto, Gizonaren Arima" eta Nanakuhaku "(hestea, fusuya, jaku-ina, lapurra, birika ez pozoitsua, kutsatua eta usaintsua).
Koranean
,
Islama
ren liburu sakratuan, bi hitz erabiltzen dira arima hitzari erreferentzia egiteko:
r??
(
espiritu
,
kontzientzia
, pneuma edo "arima" gisa itzulia) eta
nafs
(
ni
, ego,
psike
edo "arima" gisa itzulia). Hauek biak,
hebreerako
nefesh eta ruach hitzetatik datoz. Bi terminoak erabiltzen dira, baina r??-ren erabilera ohikoagoa da espiritu jainkotiarraz edo "bizitzaren hatsaz" hitz egiteko. Nafs, aldiz, norberaren ezaugarriez edo gaitasunez aritzeko erabiltzen da gehienbat. Islamiar filosofian,
r??
hilezkorrak
nafs
mortala bultzatzen du eta honek, bizitzeko behin-behineko nahiak eta beharrezko pertzepzioak ulertzen ditu. Koraneko bi paisaiatan aipatzen da
r?h
, 17.kapituluan ("Gaueko bidaia") eta 39.kapituluan ("Tropak"):
Eta r??-ren inguruan galdetzen dizute [Oh
Muhammad
]. Esan: "R?? Jainkoaren kontua da. Eta gizateriari ezagutza apur bat besterik ez zaio eman.
Allah
-k bere heriotzaren unean hartuko ditu
armak
eta hiltzen ez direnek, bitartean lo egingo dute. Ondoren, dekretatutako heriotzetakoentzat gordetzen ditu haiek eta besteak askatu egiten ditu denbora tarte jakin batean. Izan ere, horretan daude herri batek gogoeta egiteko seinaleak.
Bahaismoak
ikuspegitik “Arrima
Jainkoaren
seinale bat da, harribitxi jainkotiar bat da. Harribitxi bat, gizon jakintsuenak bere egiazkotasuna ez dutena onartzen lortzen, eta gizon jakintsu horiek bere misterioak ulertzeko esperantzarik ez daukate. Nahiz eta oso azkarrak izan.”
[11]
Bahaismoak
esaten du gorputza hiltzerakoan, arima bizirik segitzen dela, eta gainera, hilezina dela.
[11]
Paradisuak
arimaren hurbiltasuna
Jainkoarekin
irudikatzen du, eta
infernuak
urruntasuna. Egoera bakoitza bakoitzak egin dituen ahaleginen ondorioak dira, espiritualtasuna garatzeko ahaleginak
[12]
.
Bahaismoak
irakasten du arimak ez duela ezagutzen izaterik lurrean pasa duen bizitza baino lehenago, eta arimaren aldaketak beti
Jainkoarenganantz
izango direla, mundu materialistatik urruntzen.
[12]
"
Arima dualismoa
" (baita "arima askotarikoa" edo "pluralismo dualista" ere deitua)
Shamanismoan
,
[13]
funtsezkoa da "
arimaren
ihesaren" kontzeptu unibertsal eta zentralean ("arima
bidaia
" ere deitua, "Arima kanpoko esperientzia", "
Estasia
" edo "proiekzio astrala"). Lehena, esnatzean, gorputz-funtzioei eta kontzientziari lotuta dago, eta bigarrena, berriz, loaldi edo trantze egoeretan libreki ibili daiteke. Kasu batzuetan, funtzio desberdinak dituzten arima-tipoen pletora bat dago.
Arimaren
dualismoa
eta arima anitzak
Austronesiar
herrien sinesmen
animista
tradizionaletan nabarmentzen dira, [68]
txinatar
herriak (
hun
), tibetar herriak , afrikar gehienak , iparramerikar natibo gehienak hegoaldeko asiar herri zaharrak , Eurasiar iparraldekoak eta egiptoarrak .
Arima-dualismoaren sinesmena tradizio
zismatiko
austronesiar gehienetan aurkitzen da. "Gorputz arima" ("arnasa") edo "bizi-espiritua" ("bizia") da berreraikitako hitza. Amildegi abdominalean aurkitzen da, sarritan gibelean edo bihotzean (Proto-Austronese*
qaCay
). Bere izena, normalean, proto-Austronesiatik dator, qaNiCu ("mamu", "Hildakoen izpiritua"), giza ez diren beste espiritu batzuei ere aplikatzen zaiena. "Arima librea", literalki "bikia" edo "bikoitza" esan nahi duten izenetan ere aipatzen da, Proto-Austronesetik ("duSa") esaten da pertsona bertutetsua dela, arimak elkarren artean bat datozena, eta gaiztoa, berriz, arima gatazkan duena.
"Arima askea" esan ohi da gorputza utzi eta
izpirituaren
mundura bidaiatzen duela lo, estatu, eldarnio, erokeria eta heriotza bezala. Bikoiztasuna Austronesiar shamanen sendatze-tradizioetan ere agertzen da, non gaixotasunak arima-galeratzat hartzen diren eta, horrela, gaixoak sendatzeko, arima librea (izpiritu gaizto batek ostu edo espirituaren munduan galdu daitekeena) gorputzera itzuli behar den. "Arima librea" ezin bada itzuli, atsekabetua hil egiten da edo betiko erotzen da.
Talde etniko batzuetan bi arima baino gehiago ere egon daitezke. Tagbanwa herriaren artean bezala, non pertsona batek sei arima dituela esaten da, "Arima librea" (benetako arima bezala hartzen dena) eta bigarren mailako bost arima funtzio ezberdinekin.
Inuit talde asok uste du pertsona batek arima mota bat baino gehiago dituela. Bata arnasketarekin lotuta dago, eta bestea gorputza lagun dezake itzal gisa. Kasu batzuetan, Inuit talde ezberdinen arteko sinesmen shamanistei lotuta dago.
Txankarra
dimentsio izpiritualean sendatzen da, giza arimaren zati "galduak" itzuliz joan diren lekuetatik.
Txankletak
ere gehiegizko energia negatiboak garbitzen ditu, arima nahastu edo kutsatzen dutenak.
Zientologia
ren ikuspegitik, pertsona batek ez dauka arimarik, pertsona bera arima da. Pertsona hilezkorra da eta nahi izanez gero birsortu egin daiteke. Zientologiaren ikuspegitik arimari "thetan" deitzen zaio, Grekotik datorren "theta" hitzetik dator eta ingelesez pentsaera sinbolizatzen du. Zientologiaren aholkularitzak trebetasunak hobetzen laguntzen dio arimari, bai trebetasun mundutarrak eta baita espiritualak ere.
Sikhismoa
k (atma)
arima
(
Waheguru
)
Jainko
aren zatitzat hartzen du. Hainbat
himno
aipatzen dira
Guru Granth sahib
(
SGGS
)
liburu
santu
an,
sinesmen
hau iradokitzen dutenak
[14]
. "Jainkoa ariman dago, eta arima Jainkoarengan".
SGS
ren hainbat
orrialde
tan
kontzeptu
bera errepikatzen da. Adibidez: "Arima jainkozkoa da, jainkozkoa arima da.
Maitasun
ez gurtu"
[14]
. Honela dio Jaunak: "Jauna da arima, eta Jauna arima da;
Xaxa
ri begira, Jauna aurkitzen da"
[14]
.
Sikhismoaren arabera, atma edo arima gure gorputzean dagoen izaki bat da, "
Izpi
espiritual
a" edo "
argia
", gorputzak biziaz iraunaraz dezakeena. Izaki hori gorputzetik aldentzean, gorputza bizigabe bihurtzen da, manipulazioak ezin dio pertsonari ekintza fisikorik eragin. Arima gorputzean "gidaria" da.
Roohu
, izpiritua edo atma da, zeinaren presentziak gorputz fisikoa biziarazten duena.
Tradizio
erlijio
so eta
filosof
iko askok defendatzen dute arima
substantzia
etnikoa
dela,
izpiritu
bat;
txinparta
ez-material bat, izaki bizidun bakar bati bereiziki atxikitakoa. Horrelako
tradizio
ek, sarritan, arima hilezkortzat hartzen dute, bai eta bere izaera
hilezina
z eta izaki bizidun bakoitzarengan
sentimendu
rik izateko benetako oinarriaz ere. Arimaren
kontzeptua
k
lotura
sendo
ak ditu ondorengo bizitzaren
nozio
arekin, baina iritziak eroki alda daitezke erlijio jakin baten barruan, heriotzaren ondoren arimari gertatzen zaionari dagokionez. Erlijio eta filosofia hauetako askok arima
inmaterial
tzat hartzen dute, eta beste batzuek, berriz,
material
tzat.
Zientzialari moderno askok,
Julien Musolinok
adibidez, diote
burmuina
unibertsoko gainerako objektuen lege fisiko beretan diharduen makina konplexu bat besterik ez dela.
[15]
Musolinoren arabera, gaur egun ez dago inolako ebidentzia zientifikorik arimaren existentzia baieztatzeko;
[15]
arimak ez direla existitzen adierazten duen ebidentzia nabarmena ere badela dio.
[15]
Hala ere, arimaren bilaketa garrantzitsua izan da giza gorputzaren anatomia eta fisiologia ulertzeko, bereziki neurologia eta kardiobaskular arloetan.
[16]
Ariman nagusi diren bi kontzeptu gatazkatsuetan ?bat espirituala eta hilezkorra dela, eta bestea, materiala eta hilgarria dela?, biek azaltzen dute arima organo partikular batean dagoela edo gorputz osoan sartzen dela.
[16]
Neurozientzia
, diziplina arteko eremu gisa, eta neurozientzia kognitiboaren adarra, bereziki, fisikalismoaren onarpen
ontologikoaren
mende dago. Bestela esanda, onartzen du
fisikak
aztertutako funtsezko fenomenoak bakarrik daudela. Hala, bada, neurozientziaren helburua da erakustea pentsamendua eta giza portaera burmuinaren barruan gertatzen diren prozesu fisikoek baino ez dutela eragiten;
erredukzionismoaren
bidean jarduten du, burmuinaren jarduerari buruzko azalpen baten bila.
[17]
Burua burmuinaren arabera aztertzeko, neuroirudi funtzionaleko zenbait metodo erabiltzen dira adimena osatzen duten zenbait prozesu kognitiboren korrelazio neuro-anatomikoak aztertzeko. Burmuineko irudien ebidentziak adierazten du adimenaren prozesu guztiek korrelazio fisikoak dituztela burmuinaren funtzioan.
[18]
Hala ere, korrelazio-azterketa horiek ezin dute zehaztu jarduera neuronalak eragin kausala ote duen prozesu kognitibo horietan (korrelazioak ez du kausalitatea adierazten), eta ezin dute zehaztu jarduera neurala beharrezkoa edo nahikoa ote den prozesu horiek gertatzeko. Kausalitatea eta beharrezkoak eta nahikoak diren baldintzak identifikatzeko, jarduera hori modu esperimentalean manipulatu behar da. Burmuineko jardueraren manipulazioak kontzientzia aldatzen badu, burmuineko jarduera horrentzako kausazko papera ondoriozta daiteke.
[19]
[20]
Manipulazio-esperimentu ohikoenak funtzio-galeraren eta funtzio-irabaziaren esperimentuak dira. Funtzio-galeraren esperimentu batean ("premia" ere esaten zaio), nerbio-sistemaren parte bat murriztu edo kendu egiten da prozesu jakin bat gertatu behar den zehazteko saiakera batean, eta funtzio-irabaziaren esperimentu batean ("nahikotasun" ere esaten zaio), nerbio-sistemaren alderdi bat handitu egiten da normalarekiko.
[21]
Burmuineko jardueraren manipulazioak honela egin daitezke: burmuineko estimulazio elektriko zuzena, burmuineko estimulazio magnetikoa garezurreko estimulazio magnetikoaren bidez, manipulazio
psikofarmakologikoa
, manipulazio
optogenetikoa
, eta burmuineko kaltearen sintomak (kasu-azterketak) eta
lesioak
aztertuta. Gainera, neurozientzilariak ere burua burmuinaren garapenarekin nola garatzen den ikertzen ari dira.
[22]
Sean M. Carrol
l fisikariak idatzi du arima baten ideia bateraezina dela
eremu teoria kuantikoarekin
(ETK). Berak dio arima bat existitzeko: "Ez da soilik fisika berria behar, baina dramatikoki fisika berria. ETKren barruan, ezin da egon gure atomo erregularrekin elkarreraginean diharduten 'partikula espiritualen' eta 'indar espiritualen' bilduma berririk, lehendik dauden esperimentuetan antzemango genituzkeelako."
[23]
Zenbait teorilarik
indeterminismo kuantikoa
arima/burmuina elkarrekintza bat azaltzeko mekanismo gisa erabili dute, baina
Peter Clarke
neurozientzilariak akatsak aurkitu zituen ikuspuntu horrekin, eta adierazi zuen ez dagoela ebidentziarik prozesu horiek burmuinaren funtzioan paper bat betetzen dutela frogatzeko; Clarkek ondorioztatu zuen arima
kartesiar
batek ez duela oinarririk
fisika kuantikoan.
[24]
- ↑
(Ingelesez)
Jones, David; Wirth, Jason M.; Schwartz, Michael. (2009-12-14).
The Gift of Logos: Essays in Continental Philosophy.
Cambridge Scholars Publishing
ISBN
978-1-4438-1825-4
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
GIZA IZATEAREN GAINEKO JAKINTZA ? ereina ?ρευνα.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
Handbooks on the history of religions, Vol. 2, The Religion of Babylonia and Assyria.
.
- ↑
(Ingelesez)
Wilford, John Noble. (2008-11-18).
≪Found: An Ancient Monument to the Soul≫
The New York Times
ISSN
0362-4331
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-21)
.
- ↑
.
- ↑
Leibowitz, Aryeh. (2018).
The Neshamah : a study of the human soul.
ISBN
978-1-68025-338-2
.
PMC
1046679484
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
≪Pharaoh:≫
The Heart of Torah, Volume 1
(The Jewish Publication Society): 144?148.
ISBN
978-0-8276-1335-5
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
Herzog, (Vivian) Chaim, (17 Sept. 1918?17 April 1997), President of Israel, 1983?93.
Oxford University Press 2007-12-01
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
Ornstein, Dan. (2013).
≪Making Prayer Real: Leading Jewish Spiritual Voices on Why Prayer Is Difficult and What to Do About It by Mike Comins≫
Conservative Judaism
64 (3): 94?96.
doi
:
10.1353/coj.2013.0001
.
ISSN
1947-4717
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
McNeil, R J; Friske, P W B. (2016).
New geochemical data from the re-analysis of archived lake sediment samples including original water data from the Bancroft, Ontario area (Parts of NTS 031-C, -D, -E and -F).
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
a
b
Baha?u?llah, 1817-1892. (1983).
Gleanings from the writings of Baha?u?llah.
Wilmette, Ill. : Baha£i Pub. Trust
ISBN
978-0-87743-187-9
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-21)
.
- ↑
a
b
≪The Revelation of Baha'u'llah, Volume 1, Contents≫
d9263461.github.io
(Noiz kontsultatua: 2021-05-21)
.
- ↑
(Ingelesez)
Shreshtha, PratimaGita.
Dreamworlds of Shamanism and Tibetan Buddhism : the Third Place.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
a
b
c
(Ingelesez)
Soul.
2021-05-06
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
a
b
c
Musolino, Julien. (2015).
The soul fallacy : what science shows we gain from letting go of our soul beliefs.
ISBN
978-1-61614-962-8
.
PMC
876882828
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
a
b
(Ingelesez)
Santoro, Giuseppe; Wood, Mark D.; Merlo, Lucia; Anastasi, Giuseppe Pio; Tomasello, Francesco; Germano, Antonino. (2009-10-01).
≪THE ANATOMIC LOCATION OF THE SOUL FROM THE HEART, THROUGH THE BRAIN, TO THE WHOLE BODY, AND BEYOND≫
Neurosurgery
65 (4): 633?643.
doi
:
10.1227/01.NEU.0000349750.22332.6A
.
ISSN
0148-396X
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
Principles of neural science.
(4th ed. argitaraldia) McGraw-Hill, Health Professions Division 2000
ISBN
0-8385-7701-6
.
PMC
42073108
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
Cavanna, Andrea Eugenio. (2015).
Neuroimaging of consciousness..
(Softcover reprint of. argitaraldia) Springer
ISBN
3-642-44057-6
.
PMC
925497861
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
(Ingelesez)
Farah, M. J.; Murphy, N.. (2009-02-27).
≪Neuroscience and the Soul≫
Science
323 (5918): 1168a?1168a.
doi
:
10.1126/science.323.5918.1168a
.
ISSN
0036-8075
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
The Blackwell companion to consciousness.
(Second edition. argitaraldia) 2017
ISBN
978-1-119-13236-3
.
PMC
967791333
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
Carter, Matt. (2015).
Guide to research techniques in neuroscience.
(Second edition. argitaraldia)
ISBN
978-0-12-800597-2
.
PMC
905919281
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
Fundamental neuroscience.
(3rd ed. argitaraldia) Elsevier/Academic Press 2008
ISBN
978-0-08-056102-8
.
PMC
657797163
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
(Ingelesez)
Carroll, Sean M..
≪Physics and the Immortality of the Soul≫
Scientific American Blog Network
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
Clarke, Peter G. H.. (2014-02).
≪Neuroscience, quantum indeterminism and the Cartesian soul≫
Brain and Cognition
84 (1): 109?117.
doi
:
10.1016/j.bandc.2013.11.008
.
ISSN
1090-2147
.
PMID
24355546
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.