- Oharra:
Wikipediak ez du mediku aholkurik ematen
.
Tratamendua behar duzula uste baduzu, jo ezazu sendagilearengana.
Tuberkulosi
|
---|
X-izpien
bidezko gaixo baten bularraren irudia.
|
|
Mota
| infekzio bakteriano primarioa
,
mycobacterium infectious disease
(en)
,
Endemia
,
gaixotasun infekziosoa
,
eritasuna
emerging communicable disease
(en)
|
---|
Espezialitatea
| infektologia
pneumologia
|
---|
Arrazoia(k)
| Mycobacterium tuberculosis
|
---|
Sintoma(k)
| Eztula, hemoptisia, pisu galera, sukarra, gaueko izerdialdiak, bularreko mina, fatigue
(en)
hotzikara
|
---|
Sortzen du
| Potten gaitza
pulmonary toxicity
(en)
|
---|
Patogenoaren transmisioa
| aire bidezko kutsadura
|
---|
Azterketa medikoa
| chest radiograph
(en)
,
chest CT
(en)
,
tuberkulinaren proba
,
lung biopsy
(en)
,
Tuberculosis radiology
(en)
,
chest photofluorography
(en)
,
sputum culture
(en)
,
GeneXpert MTB/RIF
(en)
,
TB-LAM in the Diagnosis of TB
(en)
,
QuantiFERON
(en)
,
Ziehl-Neelsen tindaketa
T-SPOT.TB
(en)
|
---|
Asoziazio genetikoa
| |
---|
|
Erabil daitezkeen botikak
| cycloserine
(en)
,
etionamida
,
4-aminosalicylic acid
(en)
,
Etanbutol
,
capreomycin
(en)
,
Pirazinamida
,
isoniazida
,
isoniazida
,
viomycin
(en)
,
Pirazinamida
,
cycloserine
(en)
,
etionamida
eta
Errifanpizina
|
---|
|
GNS
-
10-MK
| A
15
?
A
19
|
---|
GNS
-
9-MK
| 010
?
018
|
---|
GNS
-
10
| A
15
?
A
19
|
---|
GNS
-
9
| 010
?
018
|
---|
OMIM
| 607948
|
---|
DiseasesDB
| 8515
|
---|
MedlinePlus
| 000077
000624
|
---|
eMedicine
| med/2324
emerg/618
radio/411
|
---|
MeSH
| D014376
D014376
|
---|
Disease Ontology ID
| DOID:399
|
---|
Tuberkulosi
a,
hetika
edo
tisi
a
gaixotasun infekzioso
bat da,
Mycobacterium tuberculosis
bakterioak sortzen duena.
[1]
Gehienetan
birikei
eragiten die, eta gorputzeko beste zati batzuk ere honda ditzake.
[1]
Gaixotasun
akutua
da, baina behin baino gehiagotan paira daiteke. Kasu gehienetan, ez du sintomarik adierazten; kasu horietan,
tuberkulosi latente
deitzen zaio.
[1]
Kasu horien %10etan soilik iristen da tuberkulosi aktibo bilakatzera, eta tratamendurik hartzen ez bada, kasuen erdietan heriotza ekar lezake.
[1]
Hauek dira tuberkulosi aktiboen sintoma ohikoenak:
eztul
kronikoa muki odolduarekin,
sukarra
, gaueko izerdia eta pisu galera.
[1]
Beste organo batzuk infektatzean sintoma askotarikoak izan litezke.
Tuberkulosia airez kutsatzen da, gaixotasun aktiboa dutenek eztula egin, hitz egin nahiz doministiku egitean.
[1]
Tuberkulosi latentea dutenek, ordea, ez dute gaixotasuna zabaltzen.
[1]
Infekzio aktiboa ohikoagoa da
HIESa
dutenetan eta erretzaileak direnetan.
[1]
Tuberkulosi aktiboaren diagnosirako, toraxeko
erradiografiak
, ikerketa mikroskopikoak eta gorputzeko fluidoen hazkuntzak erabiltzen dira.
[2]
Latente dagoen kasuetan,
Mantoux-en testa
eta
odol-analisiak
egiten dira.
[2]
Tuberkulosia izateko arriskuan daudenei behaketak, detekzio goiztiarrak eta txertoak egiten zaizkie; bereziki,
Calmette-Guerin
baziloaren txertoa.
[3]
Norbait arriskuan dagoela esaten da tuberkulosi aktiboa duen norbaitekin aurrez aurreko kontaktua izan badu. Tratamendurako, antibiotiko ugari hartu behar dira denbora luzean.
[1]
Antibiotikoekiko erresistentzia arazo bilakatu da, hainbat anduirekin ez baitute funtzionatzen orain arteko antibiotikorik eraginkorrenek.
[1]
2018ko datuen arabera, uste dute munduko biztanleen laurden bat tuberkulosiz infektatuta dagoela.
[3]
Urteko, populazioaren %1 gaixotzen dela kalkulatzen dute.
[4]
2017an, tuberkulosi aktibo 10 milioi kasutik gora zeuden, eta horietatik 1,6 milioi hil ziren.
[5]
Heriotzen %95 garapen bidean diren herrialdeetan izan zen; horietatik %50 baino gehiago Indian, Txinan, Indonesian, Pakistanen eta Filipinetan.
[5]
2000. urtetik hona, urtero izaten den kasu kopurua jaisten doa.
[1]
Aitortu beharreko gaixotasuna
denez, 489 tuberkulosi kasu jakinarazi zituzten 2005ean
Euskal Autonomi Erkidegoan
. Nafarroa Garaian, 2006an, 82 kasu inguru izan ziren. Lapurdiko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako daturik ez dago jasota oraingoz.
"
Hetika
", "
tisi
a" nahiz "tisisa", "
biriketako
a", "
birikeria
" eta "
bularretiko
a" ere esan izan zaio
euskaraz
.
Tuberkulosiaren aurkako ospitaleak Euskal Herrian
[
aldatu
|
aldatu iturburu kodea
]
Antzina, mendi edo gain aldeetan ospitaleak eraiki zituzten gaixotasunaren aurka borrokatzeko, haizearen ezaugarriak zirela-eta.
Gaur egungo
Donostia Ospitalean
, orain arte "Amarako Ospitalea" zenak, historikoki "Toraxeko Ospitalea" izena zeukan, gaixo tuberkulosoak artatzen zituelako.
Bilbo
aldean,
Santa Marinako Ospitaleak
funtzio horiek betetzen zituen.
Mycobacterium tuberculosis
izeneko
bakterioak
eragiten du gaitza. Beste
Mycobacterium
batzuek animaliak infektatzen dituzte (
Mycobacterium microtti
k arratoiak, eta
Mycobacterium bovis
-ek behiak). Azken espezie honek gizakia ere kutsa dezake, esnearen bidez (
pasteurizazioa
asmatu aurretik ohikoa zen tuberkulosia harrapatzea gaixotutako behien esnea kontsumitzerakoan).
Robert Koch
zientzialari alemaniarrak aurkitu zuen lehenengoz
Mycobacterium tuberculosis
bakterioa, eta agerian utzi zuen mikrobio hori zela gaitzaren eragilea.
Tuberkulosia airetik transmititzen da, gaixoak eztula edo doministiku egiterakoan . Gaixoaren txistu tantek milioika bakterio
patogeno
dute. Bakterio hauek erresistentzia handia diote ingurugiroari, gai izanik 8 hilabete irauteko lurrean dagoen karkaxa batean, esaterako.
Kutsatutako txistu-tantak irentsi eta gero bakterioa arnas bidetik iristen da biriketara. Hala ere, kutsatutako pertsonen %90-ak ez du gaixotasuna garatuko, haien erantzun immuneak gaitza indargabetuko baitu (
makrofagoek
bakterio patogenoa deuseztatuko dute). Erantzun immune kaskarra dutenek besterik ez dute tuberkulosia garatuko.
Giza-gorputzak tuberkulosia eragiten duen bakterioa har dezakeen arren, immunitate-sistemak, oro har, gaixotzea saihesten du. Honen eraginez, medikuek honako hauek bereizten dituzte:
- Tuberkulosi latentea
. Bakterioa organismoan dagoenez, aktibo, gaixoa kutsatuta dagoela esan daiteke. Hala ere, ez da sintomarik agertzen,
[6]
eta ez da kutsakorra. Honen ondorioz, tuberkulosi latenteari tuberkulosi inaktibo ere deitzen zaio. Tuberkulosi latentea duen pertsonarentzat tratamendua ezinbestekoa da; izan ere, tuberkulosi aktibo bihurtzeko arriskua eta kutsatzeko arriskua modu nabarmenean gutxitzen ditu. Gutxi gorabehera, bi mila milioi pertsonak dute ezkutuko tuberkulosia mundu osoan.
[2]
- Tuberkulosi aktiboa
. Afekzio hau gaixotzeko gai da eta, gehienetan, kutsakorra da. Tuberkulosiaren bakterioarekin infekzioa izan ondorengo lehen asteetan zein handik urte batzuetara gerta daiteke.
[2]
Hauek dira birika-tuberkulosi aktiboaren, hau da, tuberkulosi-mota ohikoenaren sintomak
- Hiru aste edo gehiago irauten duen
eztula
(muki-espektorazioa)
- Nahigabeko pisu-galera
- Nekea
- Sukarra
- Gaueko izerdia
- Hotzikarak
- Gose-galera
- Arnasteko zailtasuna
- Sibilantziak
(airea biriketako arnasbide estuetan zehar mugitzen denean gertatzen diren txistu-hotsak).
[7]
- Espektorazioa
odolarekin (faringean, laringean, trakean edo bronkioetan jartzen diren flemak eta jariakinak ahotik kendu eta botatzea).
- Mina bularrean edo mina arnasa hartzean edo eztul egitean.
Hala ere, tuberkulosi-motaren arabera, sintoma klinikoak ezberdinak izango dira. Adibidez, bizkarrezurreko tuberkulosiak bizkarreko mina eragin dezake, eta giltzurrunetako tuberkulosiak gernuan odolaren presentzia eragin dezake.
[8]
Odolaren
bitartez bakterioa gorputz osora heda daiteke, biriketatik beste organo batzuetara igaroz.
Tuberkulosia agertu daiteke, beraz, organo batean baino gehiagotan, baina motarik ohikoena da
biriketan
agertzen dena.
Tuberkulosia garatzen den kasuetan, %90 kasuetan biriketan adierazten da. Sintomak, bularreko mina eta
eztula
dira, zeinak karkaxa (flemak) sortuko dituzte. Hala ere, pertsonen %25ak ez ditu sintomarik aurkeztuko. Hau da, asintomatikoak izango dira. Kasu batzuetan sintomak larriagoak bihurtuko dira: Flemarekin batera odola kantitate txikietan kanporatzea, infekzioa
biriketako arteria
etara zabaltzea edo
aneurisma
bat sortu eta lehertzea.
Gainera,
gaixotasun kronikoa
bihur daiteke eta honek orban ugari sortuko ditu biriketako goiko lobuluetan. Izan ere, goiko lobuluen
infekzioa
gehiagotan emango da behekoekin konparatuz. Horren kausak ezezagunak dira baina hauek izan daitezke: Aire fluxua hobeagoa dela edo
linfa sistemaren
drainatze txarragoa.
Biriketako tuberkulosian bi gaixotasun emango dira batez ere:
Birikei, bereziki albeoloei, eragiten dien
hantura
. Oso kutsakorra da. Horregatik, gaixoak isolatu behar dira.
Pareta-pleuraren hantura. Batez ere pertsona gazteetan emango da.
Kasu aktiboen %15-20 artean, infekzioa biriketatik kanpo hedatuko da eta beste motatako tuberkulosiak eragingo ditu. Huaek orokorrean “Birika kanpoko tuberkulosiak” deitzen dira. Mota hauek ugariagoak dira sistema immunea ahula duten pertsonetan edo haur txikietan. Adibidez,
GIB
a dutenen kasuan, %50 baino gehiagoetan tuberkulosi mota hauek emango dira. Gune aipagarriak hauek dira:
Pleura
,
nerbio sistema zentrala
,
sistema linfatiko
a, urogenitala,
hezurrak
eta
artikulazio
ak.
Larriago den beste tuberkulosi mota “Barreiatutako tuberkulosia” (Gazteleraz “
Tuberculosis miliar
" edo "tuberculosis diseminada”) da. %10eko kasuetan emango da. Hemen, tuberkulosia gorputz osostik zabalduko da eta 1-5 milimetroko kalteak sortuko dira.
Mycobacterium tuberculosis
arnas bide
en barruan zein kanpoan hautematea izango da diagnostikorako gakoa. Metodo desberdinak garatu diren arren,
mikroskopio optiko
bidezko bazilo azido-alkohol erresistentzia da ziurtasun handiena bermatzen duena eta honekin batera
Lowenstein-Jensen
hazkuntza-ingurua
. Horiek bereziki osasun baliabide gutxiko herrietan erabiltzen dira, nahiz eta azken aldian
MODS
metodoa sentsibilitate eta espezifikotasun handia ematen ari den.
BAAR
mikroskopia azkarra eta merkea da eta metodo eraginkorra da gaixo kutsakorrak detektatzeko. Kultiboaren erabilpena zama baxuko kultiboak daudenean erabiltzen da.
Mikroskopioa
eta kultiboa tratamendua kontrolatzeko erabiltzen dira.
Madrilgo Unibertsitate Autonomoak lehen aldiz aurkeztu zuen
Journal of Clinical Microbiology
aldizkarian,
mikobakteriak
fluoreszentzia
igortzeko gai direla, beraz
mikroskopio fluoreszente
bidez ikusia ahalko dira. Hau garrantzitsua da, izan ere, lehen beharrezkoa baitzen bakterio hauek tindatzea, behaketa gauzatzeko.
Gertakari hau iraunkorra dela ikusi da, autofluoreszentzia ez baita gutxitzen denbora igaro ahala eta beraz, laginak egoki mantendu daitezke, mantenu espezialik gabe.
Erradiografia
beharrezkoa da gaixotasunaren diagnostikorako. Lesio ohikoenak apikalak dira, eskuineko hemitoraxean, atzeko segmentuetan eta gehienetan barrunbeak eratuz. Ezinbesteko tresna tuberkulosiaren diagnostikorako bakteriologia da, bere espezifikotasun, sentikortasun eta balio aurresankorragatik. Hau ez denean eraginkorra beste jarraipen diagnostiko bat egin beharko zaio pazienteari: klinikoa, epidemiologikoa, argazki bidezkoa, immunologikoa, anatomopatologikoa.
Tuberkulosia diagnostikatu zain orok
GIB
-aren diagnostiko proba gauzatu beharko du.
Ziehl Neelsen
tindaketaz baliatuz, karkax lagin batean dauden bakteriak behatzen dira. Merkea eta erraza, biriketako tuberkulosiaren diagnostiko positiboa %70-80 hautematen du.
Mycobacterium tuberculosis
-ek
horman lipido ugari ditu eta honek
Ziehl Neelsen
tindaketa gauzatzea ahalbidetzen du.
Kultiboa
Lowenstein-Jense
n medioan egin daiteke, honen osagaiak hauen izanik:
Motel hazten da (30 -90 egun bitartean) 37 °C an
karbono dioxidoko
atmosferan
. Ogi apur itxura hartzen dute, horixkak, ximurtuak eta gogorrak.
- Mantoux bidezko tuberkulina proba
Larruazaleko
proba da, tuberkulosi infekzioa detektatzeko.
Antigenoak
injektatzen
zaizkio pazienteari,
bakterioarekin
kontakturik izan duen ikusteko. Honek kontaktua adierazten du eta ez infekzioa.
- MODS (
microscopic observation drug susceptibility)
Mycobacterium tuberculosis
-aren drogen sentikortasunaren behaketa
Mikroskopio Optikoaren
bidez orain dela gutxiko metodoa da eta oso espezifikotasun eta sentikortasun handia du. Gainera
diagnostiko
denbora asko murrizten da eta lehen mailako
antibiotikoen
erresistentzia ere baloratzen du. Diagnostiko goiztiarrerako erabiltzen da.
Prebentzioa bizimodu osasuntsu eta higieniko baten bidez ematen da bereziki, eta gaixoen kasuan, identifikazioa bezalako hainbat baliabide erabiltzen dira, populazioaren gainontzeko sektoreen segurtasuna bermatzeko.
Horrez gain, tuberkulosiaren aurkako txertoa ere badago, andui moteldu batekin egindakoa;
BCG
izenarekin ezagutzen da. Hala erta guztiz ere, esan beharra dago ematen duen babesa ez dela erabatekoa.
[9]
Antibiotiko desberdinak erabiltzen dira, kasu gehienetan bat baino gehiago aldi berean, bakterioaren paretaren egitura eta konposizio kimikoak ezohikoak baitira. Horrenbestez, tratamenduak asko irauten du, 6-9 hilabete inguru. Nahiz eta senda daitekeen, komenigarria da lehen bait lehen joatea medikuarengana, diagnostiko goiztiar batek pronostiko askoz hobea baitakar. Tuberkulosi latentearen kasuetan gehienetan isoniazida soilik administratzen da. Tuberkulosi aktiboetan erabiliko dira, bereziki, farmako ezberdinen konbinaketak.
Gehien erabiltzen diren botikak hauek dira:
- ↑
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
(Ingelesez)
≪Tuberculosis (TB)≫
www.who.int
(Noiz kontsultatua: 2019-11-04)
.
- ↑
a
b
c
d
(Ingelesez)
Konstantinos, Anastasios.
Testing for tuberculosis.
doi
:
10.18773/austprescr.2010.005
.
(Noiz kontsultatua: 2019-11-04)
.
Aipuaren errorea: Invalid
<ref>
tag; name ":1" defined multiple times with different content
- ↑
a
b
Hawn, Thomas R.; Day, Tracey A.; Scriba, Thomas J.; Hatherill, Mark; Hanekom, Willem A.; Evans, Thomas G.; Churchyard, Gavin J.; Kublin, James G.
et al
.. (2014-12).
≪Tuberculosis Vaccines and Prevention of Infection≫
Microbiology and Molecular Biology Reviews : MMBR
78 (4): 650?671.
doi
:
10.1128/MMBR.00021-14
.
ISSN
1092-2172
.
PMID
25428938
.
PMC
4248657
.
(Noiz kontsultatua: 2019-11-04)
.
- ↑
≪WHO: Tuberculosis≫
web.archive.org
2013-06-17
(Noiz kontsultatua: 2019-11-04)
.
- ↑
a
b
≪WHO | Global tuberculosis report 2019≫
WHO
(Noiz kontsultatua: 2019-11-04)
.
- ↑
(Gaztelaniaz)
≪Tuberculosis pulmonar: MedlinePlus enciclopedia medica≫
medlineplus.gov
(Noiz kontsultatua: 2019-11-04)
.
- ↑
(Gaztelaniaz)
≪Sibilancias: MedlinePlus enciclopedia medica≫
medlineplus.gov
(Noiz kontsultatua: 2019-11-04)
.
- ↑
(Gaztelaniaz)
≪Signos y sintomas | Datos basicos sobre la tuberculosis | TB | CDC≫
www.cdc.gov
2018-12-10
(Noiz kontsultatua: 2019-11-04)
.
- ↑
Quezada Andrade, Steven; Sanchez Giler, Sunny. (2015-12-14).
≪Vacuna contra la tuberculosis BCG: Eficacia y efectos adversos / BCG vaccine against tuberculosis: Efficacy and adverse effects≫
Ciencia Unemi
8 (16): 120.
doi
:
10.29076/issn.2528-7737vol8iss16.2015pp120-125p
.
ISSN
2528-7737
.
(Noiz kontsultatua: 2019-11-05)
.
|
Gai honi buruzko informazio gehiago lor dezakezu
Scholia
n
|