Baruch de Spinoza
, en Esperanto
Benedikto Spinozo
, foje anka?
Spinoza de Rejnsburg
(
hebree
???? ???????
,
latine
Benedictus de Spinoza
; naski?is la
24-an de novembro
1632
en
Amsterdamo
, mortis la
21-an de februaro
1677
en
Hago
) estis
nederlanda
filozofo
kun
sefardaj
kulturaj radikoj. Liaj ideoj pri
religia libereco
,
homaj rajtoj
kaj
toleremo
estis viditaj kiel radikalaj kaj minaco al la tiama religia kaj politika ordo. Li povas esti rigardata kiel filozofo de la
klerismo
.
Nuntempe li estas konsiderata kiel unu el la komencopunktoj de la
18a-jarcenta
klerismo
kaj kiel unu el la anta?uloj de la moderna
biblia kritiko
, kiam li perceptis la
Biblion
kiel homa verko anstata? verko de
dia revelacio
. Spinoza estis perceptita kiel unu el la fondintoj de
laikeco
,
determinismo
,
skeptikismo
kaj
modernismo
?enerale.
Lia familio estis judoj kiuj forfu?is de
Hispanio
kaj
Portugalio
por eviti la persekutadon de la Inkvizicio, veninte al
Amsterdamo
. Tie Spinozo estis edukita kaj studis kaj judan penson kaj modernan filozofion, precipe tiun de
Hobbes
kaj
Kartezio
. En
1656
, lia penso fari?is tro radikala kaj li estis forigita de la sinagogo kun multaj malbenoj kiel herezulo: Li diris, ke la senkorpeco de
Dio
, la ekzisto de an?eloj kaj la
senmorteco de la homa animo ne estas pruveblaj per la
Biblio
. Tiam Spinozo forlasis Amsterdamon (sed restis en
Nederlando
, kie li ?uis grandan liberecon de penso) kaj li ?an?is sian personan nomon de la juda Baru? (????) al
la kristana
Benedikto
.
Spinozo gajnis sian panon kiel lensofaranto, poluristo de lensoj, vivante simple kaj malri?e, dedi?ante sin al la disvolvigo de sia filozofio. Li rifuzis postenon kiel
profesoro
en la
universitato de Hajdelbergo
tiel, ke li povus resti intelekte sendependa. Beda?rinde, li mortis meza?e de pulma malsano ver?ajne pro polvo de poluritaj lensoj.
Konofilozofio de Spinoza kaj liaj ideoj
[
redakti
|
redakti fonton
]
Li estis influita de la penso de mezepoka
judismo
,
Hobbes
kaj, precipe,
Kartezio
, kies vortojn kaj difinojn li prunteprenis. Simile al Kartezio, Spinozo aplikis la metodojn de
matematiko
al
filozofio
. Malsimile al Kartezio, li vidis nenian esencan diferencon inter menso kaj korpo, Dio kaj naturo.
Simile al Hobbes, li kredas en la ideo de la
socia kontrakto
kaj en la profunda
egoismo
de homo. Malsimile al Hobbes, tamen, Spinozo kredis ke la homo povas pensi kaj agi por la
komuna bono
de
socio
, komprenante ke la bono de socio estas la bono de la individuo. La? Spinozo,
peko
kaj malbonagado estas la produkto de nescio, de malkompreno, de spirita blindeco. La homo kiu komprenas racie, povas agi racie?do
virte
kaj bone. Pro tio, la
politiko
de Spinozo estas pli liberala ol tiu de Hobbes.
Lia granda influo al la disvolvi?o de
moderna filozofio
igis la filozofon
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
argumenti en siaj prelegoj pri la
historio de filozofio
: "
Spinoza estas la baz?tono de moderna filozofio, sen Spinozaismo tute ne ekzistas filozofio
."
[1]
Spinoza interalie influis
Sigmund Freud
,
Albert Einstein
kaj nuntempe
Andre Comte-Sponville
.
Unu temo grava ekde la komenco de la
Etiko
estas tiu de "disvolvi?o": ?iuj ecoj de la
universo
estas jam entenitaj en la difino de la baza koncepto de Dio, la sekvo estas esprimado, disvolvi?o de la konsekvencoj potenciale estantaj en la ?erma koncepto. Same la ekekzisto de la diversaj
modoj
de la
Substanco
, t.e. la ekekzisto de la konata universo, kaj ?iuj aliaj nekonataj.
?u Spinozo estis ateisto? ?u lia Dio estas "vera" Dio?
[
redakti
|
redakti fonton
]
Spinozo kredis al Dio kaj vidis Dion kiel la fino kaj celo de homo, sed lia teologio estas
panteisma
, vidante Dion en ?io ("Dio a? la Naturo",
latine
Deus sive natura
), kaj, en sia tempo,
blasfema
. Pro tio la plimulto de liaj verkoj estis
eldonitaj postmorte
. La sekvantoj de lia filozofio estas konsiderata kiel movado nome
Spinozismo
.
Dum lia vivo kaj la posta jarcento Spinozo estis ?iam rigardata kiel "
ateisto
", kaj vere li akre kaj fundamente koncepte detruis la ?efajn ideojn religiajn. Poste, oni ?efe en la germana filozofio rigardis lin, pro lia panteismo, kiel "religia", mistika menso. La Dio de Spinozo ne estas persona sed oni konsideru ke esencaj atributoj de la unika Substanco la? Spinozo estas pensado kaj etendi?o (
latine
cogitatio et extensio
), do lia
Realeco
ne estas ia senkonscia (a)maso.
- Kurta traktato pri Dio, homo kaj lia beateco -
Korte Verhandeling van God, de Mensch en des zelfs welstand
(1660)
- Traktato pri la reformo de la komprenpovo -
Tractatus de Intellectus Emendatione
(1661)
- Principoj de kartezia filozofio -
Renati Des Cartes Principiorum philosophiae
(1663)
- Teologipolitika traktato -
Tractatus Theologico-Politicus
(1670)
- Etiko demonstrata la? geometria ordo
-
Ethica Ordine Geometrico Demonstrata
(1677)
- Kompendio de hebrelingva gramatiko -
Compendium Grammatices linguae hebraeae
(1677)
Spinozo estas grava historia figuro en sia patrujo Nederlando. La plej presti?a premio en la kampo de scienco estas nomita la? li - la
Spinoza Premio
. Li estas inkludita en la 50 Kernaj Temoj de la
instruplano
(
Canon van Nederland)
en nederlandaj lernejoj, kaj estas markita
Ser?ante veron
(
angle
Seeking Truth
).
Lia
portreto
estis prezentita sur la siatempaj nederlandaj
monbiletoj
de 1000
guldenoj
, kiuj estis en cirkulado anta? ol la
E?ro
estis lan?ita.
En
Rijnsburg
, apud la nederlanda urbo
Leiden
, trovi?as domo en kiu Spinozo dum iu periodo vivis kaj kiu nun funkcias kiel muzeo pri Baru? Spinoza. La? la renovigaj planoj la muzeaj ?ambroj elvokas ?iujn apartan etoson kaj funkcias la? tri rakontaj linioj: lia vivo, lia
ideologio
kaj rakonton pri la historio de la domo adaptita al la celgrupo, ekzemple interaktivaj informoj por juna publiko kaj pli specifa por faka vizitanto. ?i anka? volas ligi lian idearon kun la aktualeco (ekz. temoj kiaj
apartigo de eklezio kaj ?tato
,
parollibereco
,
falsaj nova?oj
, ktp) kaj igi la muzeon pli alloga al juna publiko por kontribui al la plua vivtetenado de liaj ideoj
[2]
.
- ↑
"Spinozo estas la ?efpunkto de moderna filozofio: a? Spinozismo a? neniu filozofio". citata de Detlev Patzold, en:
Spinoza, Aufklarung, Idealismus: die Substanz der Moderne
, Eld. Van Gorcum, 2002, p. 140
- ↑
(nl)
Projektplan Vernieuwing Spinozahuis
, filmeto pri la renovigaj planoj de la Spinoza muzeo en Rijnsburg, Nederlando.