Fratino Johana Ines de la Kruco
(hispane kaj plennome:
Juana Ines de Asbaje y Ramirez de Santillana
, plej konata kiel
Sor Juana Ines de la Cruz
, naski?is en
San Miguel Nepantla
, la
12-an de novembro
1651
- mortis en
Meksikurbo
, la
17-an de aprilo
1695
) estis
mona?ino
kaj
verkistino
novhispana
de la
Ora epoko
.
Kultivinte la
lirikon
, la a?to-
Sacramentalo
kaj
teatron
, samkiel la
prozon
, ?i estas konsiderata la plej grava literatura figuro de
Nov-Hispanio
. Pro graveco de ?ia verkado, ?i ricevis surnomojn kiaj ≪la
fenikso
de Ameriko≫, ≪la Deka
Muzo
≫ a? ≪la Deka
meksika
Muzo≫ de siaj samtempuloj.
Je tre frua a?o, ?i lernis skribadon kaj legadon. Juana apartenis al la kortego de
Antonio de Toledo y Salazar
,
markizo
de Mancera kaj la 25-a
vicre?o
de
Nova Hispanio
.
Kiel infano, ?i montris talenton de genieco: ?i lernis legi en la a?o de tri jaroj. Do ne surprizas, ke en la a?o de ok jaroj ?i verkis sian unuan
sakramentan
la?don. Anka? dum la infana?o ?i ricevis 20 lecionojn pri
latina lingvo
per kio ?i akiris sufi?an solvemon kiu surprizis ?iujn. ?i balda? malkovris la
bibliotekon
de sia avo kaj ?i lernis ?ion, kio estis konata en tiu tempo. La mirinda inteligenteco de la juna Juana Ines vekis tian admiron, ke la vicre?o preparis ekzamenon por Juana anta? kvardek universitatanoj. ?i surprizis ?iujn per la akreco de siaj scioj kaj sia natura spriteco. Tio favoris ?ian socian rilaton kaj ?ian eniron en la kortegon.
La vicre?a kortego estis unu el la plej kleraj kaj brilaj lokoj en la vicre?lando. Abundaj kunvenoj estis partoprenataj de
teologoj
,
filozofoj
,
matematikistoj
,
historiistoj
kaj ?iaj
humanistoj
. Tie, kiel korteganino, la adoleskantino Juana disvolvis sian intelekton kaj siajn literaturajn kapablojn. La vicre?ino estis la unua protektanto de la knabina poeto. Anta? ol plenumi siajn dudek jarojn ?i vidis sian nomon presitan por la unua fojo per la eldono de la poemo "Haltu, kantocigno, la dol?a ak?ento ...".
Kiel virino, Juana Ines havis anta? si nur du socie respektindajn eblojn:
geedzi?on
a?
konsekri
sian vivon al la
Eklezio
. La unua signifus la finon de ?ia intelekta vivo. La konvento, aliflanke, permesus al ?i la trankvilecon necesan por dedi?i sin al siaj studoj. Konsilite de ?ia
konfesprenanto
, ?i eniris la
Ordenon
de San Jeronimo, kie la disciplino estis malstre?ita, ?ar tio permesis al ?i studi, skribi, okazigi kunvenojn kaj ricevi vizitojn. ?i prenis la nomon de Sor Juana Ines de la Cruz. ?ia ?elo plenigita de libroj, muzikaj kaj sciencaj instrumentoj fari?is la intelekta renkontopunkto por la elito de Nov-Hispanio.
En
1667
?i eniris en
mona?ejon
por tute dedi?i sin al la literaturo. ?iaj plej gravaj
mecenatoj
estis la markizoj de Laguno, vicre?oj de Nov-Hispanio, kiuj publikigis ?iajn verkojn en
Hispanio
iberia
.
Sor Juana Ines de la Cruz rafinis la
barokan
stilon kaj tial ?i ?uis la agnoskon de siaj kunuloj dum sia vivo, kio estas pruvita en la multaj tiatempaj eldona?oj de ?ia laboro. ?i faris gravan evoluon en la liriko, la
dramo
kaj la
prozo
. ?i majstre uzis rimedojn kiel
silogismojn
kaj
vortludojn
, kaj ?ia verko brilis per
versado
, inversio kaj
mitologiaj
aludoj. ?i tiuj aludoj ne limi?is al -tiel nomata- okcidenta universo, sed ?i asimilis la ri?econ de socio tu?ita de
kunfandi?o de kulturoj
. Tiel, Sor Juana Ines anka? reprezentis en siaj verkoj la originan kulturon de la
Nova Mondo
.
Sor Juana anka? verkis muzikan trakta?on nomata ‘La Heliko’ (
El caracol
), kiu perdi?is, sed estis la?data tiutempe kiam ?i diskonigis ?in.
En
1674
?i komponis serion de
kristnaskaj kantoj
publikigitaj kiel
anonimaj
?is
1679
, kiam ?ia subskribo aperis unuafoje en la kristnaskaj kantoj pri la Dianonco de Maria Sankta.
Ili estis skribitaj por esti komprenataj de hispanoj, indi?enoj kaj afrikdevenaj homoj, ?ar ili estis skribitaj en la latina, la hispana kaj la
nahuatla
, lingvo de la meksika popolo, kiujn ?i perfekte regis. En la teksto ?i subtile la?dis la rajton de virinoj al pli bona edukado, denuncis la malestimon al indi?enaj homoj, kaj anka? la mistraktadon suferitan de la afrikdevena popolo. Sor Juana bone regis la popularan poezion kaj sukcesis kapti kaj transdoni la ?ojan komedion kaj simplajn ?uojn de la homoj.
Kiam la vicre?o kaj la vicre?ino ?esigis siajn funkciojn Sor Juana Ines restis sen subteno, tio elmetis ?in al multaj malfacila?oj. Krome estis nomumita nova
?efepiskopo
de Meksiko, malka?e
mizogina
viro, kiu fari?is malamiko de la verkistino. Dum tiuj jaroj Sor Juana Ines suferis konstantan kontra?staron de la Eklezio kun la ripro?o, ke ?i kiel virino dedi?is sin al verkado de
profanaj
aferoj anstata? al laboro de pia mona?ino. ?i finfine premita de sia konfesprenanto, fordonis siajn librojn kaj instrumentojn kaj rezignis pri sia intelekta vivo. ?i dedi?is siajn lastajn jarojn al prizorgado de siaj kunfratulinoj, en tempo kiam la pesto furiozis en la urbo. Konta?ita de ?i tiu terura malsano, Sor Juana Ines de la Cruz forpasis la
17-an de aprilo
de 1695 en Meksikurbo.
Fonto de tiu teksto estas artikolo numero 27 en la artikolserio
Virinoj en muziko
en la
Esperanta Retradio
, verkita de Sonia Risso el Urugvajo.
La dramverkoj de Sor Juana varias de religiaj aferoj al sekularaj. ?iaj plej elstaraj verkoj en ?i ?enro estas
Amor es mas laberinto
,
Los empenos de una casa
kaj serio de
autos sacramentales
adaptitaj por la ludado en la kortego.
Sor Juana Ines de la Cruz okupis kune kun
Juan Ruiz de Alarcon
kaj
Carlos de Siguenza y Gongora
, elstaran lokon en la
novhispana literaturo
. En la lirika kampo, ?ia verkado similas al la hispana baroko en la malfrua etapo. La lirika verkado estas preska? la duono de la tuta verkado de Sor Juana, kaj en ?i ari?as la kulturo de Nova Hispanio, la
kulteranismo
de
Gongora
kaj la
konceptismaj verkoj
de
Quevedo
kaj
Calderon
.
Lezama Lima komentis: "Estis la unua fojo en la (hispana) lingvo, en kiu amerika figuro okupas unuarangan lokon. "
Sor Juana Ines de la Cruz lasis neforvi?eblan spuron ne nur pro sia eksterordinara verko, sed pro tio, ke ?i venkis, almena? iugrade, la limojn truditajn al virinoj en la kompleksa kolonia periodo.
- ALATORRE, Antonio,
Sor Juana a traves de los siglos
. Mexico: El Colegio de Mexico, 2007.
- BENASSY-BERLING, Marie-Cecile,
Humanisme et Religion chez Sor Juana Ines de la Cruz: la femme et la cultura au 17e siecle
. Paris: Editions Hispaniques, 1982.
(
ISBN 2-85355-000-1
)
- BEAUCHOT, Mauricio,
Sor Juana, una filosofia barroca
, Toluca: UAM, 2001.
- BUXO, Jose Pascual,
Sor Juana Ines de la Cruz: Lectura barroca de la poesia
, Mexico, Renacimiento, 2006.
- CORTES, Adriana,
Cosmica y cosmetica, pliegues de la alegoria en sor Juana Ines de la Cruz y Pedro Calderon de la Barca
. Madrid: Vervuert, 2013.
(
ISBN 978-84-8489-698-2
)
- GAOS, Jose. "El sueno de un sueno".
Historia Mexicana
, 10, 1960.
- JAUREGUI, Carlos A.
"Cannibalism, the Eucharist, and Criollo Subjects."
In
Creole Subjects in the Colonial Americas: Empires, Texts, Identities
. Ralph Bauer & Jose A. Mazzotti (eds.). Chapel Hill: Omohundro Institute of Early American History & Culture, Williamsburg, VA, U. of North Carolina Press, 2009. 61-100.
- JAUREGUI, Carlos A.
"El plato mas sabroso’: eucaristia, plagio diabolico, y la traduccion criolla del canibal."
Colonial Latin American Review
12:2 (2003): 199-231.
- MERKL, Heinrich,
Sor Juana Ines de la Cruz. Ein Bericht zur Forschung 1951-1981.
Heidelberg: Winter, 1986.
(
ISBN 3-533-03789-4
)
- MURATTA BUNSEN, Eduardo, "La estancia esceptica de Sor Juana".
Sor Juana Polimata
. Ed. Pamela H. Long. Mexico: Destiempos, 2013.
(
ISBN 978-607-9130-27-5
)
- NEUMEISTER, Sebastian, "Disimulacion y rebelion: El Politico silencio de Sor Juana Ines de la Cruz".
La cultura del barroco espanol e iberoamericano y su contexto europeo
. Ed. Kazimierz Sabik and Karolina Kumor, Varsovia: Instituto de Estudios Ibericos e Iberoamericanos de la Universidad de Varsovia, 2010.
(
ISBN 978-83-60875-84-1
)
- OLIVARES ZORRILLA, Rocio, "
The Eye of Imagination: Emblems in the Baroque Poem 'The Dream,' by Sor Juana Ines de la Cruz
Arkivigite je
2013-12-03 per la retarkivo
Wayback Machine
", in
Emblematica. An Interdisciplinary Journal for Emblem Studies,
AMC Press, Inc., New York, vol. 18, 2010: 111-161.
- ----,
La figura del mundo en "El sueno", de Sor Juana Ines de la Cruz. Ojo y "spiritus phantasticus" en un sueno barroco,
Madrid, Editorial Academica Espanola, 2012.
(
ISBN 978-3-8484-5766-3
)
- PERELMUTER, Rosa,
Los limites de la femineidad en sor Juana Ines de la Cruz
, Madrid, Iberoamericana, 2004.
- PAZ, Octavio.
Sor Juana Ines de la Cruz o las trampas de la fe
. Mexico: Fondo de Cultura Economica, 1982.
- PFLAND, Ludwig,
Die zehnte Muse von Mexiko Juana Ines de la Cruz. Ihr Leben, ihre Dichtung, ihre Psyche
. Munchen: Rinn, 1946.
- RODRIGUEZ GARRIDO, Jose Antonio,
La Carta Atenagorica de Sor Juana: Textos ineditos de una polemica
, Mexico: UNAM, 2004.
(
ISBN 9703214150
)
- ROSAS LOPATEGUI, Patricia,
Oyeme con los ojos : de Sor Juana al siglo XXI; 21 escritoras mexicanas revolucionarias
. Mexico: Universidad Autonoma Nuevo Leon, 2010.
(
ISBN 978-607-433-474-6
)
- SABAT DE RIVERS, Georgina,
El ≪Sueno≫ de Sor Juana Ines de la Cruz: tradiciones literarias y originalidad
, Londres: Tamesis, 1977.
- SORIANO, Alejandro,
La hora mas bella de Sor Juana Ines de la Cruz
, Mexico, CONACULTA, Instituto Queretano de la Cultura y las Artes, 2010.
- WEBER, Hermann,
Yo, la peor de todas ? Ich, die Schlechteste von allen.
Karlsruhe: Info Verlag, 2009.
(
ISBN 978-3-88190-542-8
)
- Juana Ines de la Cruz, and Carl W Cobb. The Sonnets of Sor Juana Ines De La Cruz in English Verse. E. Mellen Press, 2001.
- Juana Ines de la Cruz, and Alberto G Salceda. Obras Completas De Sor Juana Ines De La Cruz. 1st ed., Fondo De Cultura Economica, 1957.
- Juana Ines de la Cruz, and Margaret Sayers Peden. A Woman of Genius : The Intellectual Autobiography of Sor Juana Ines De La Cruz. 2nd ed., Lime Rock Press, 1987.
- Schmidhuber de la Mora, Guillermo, et al. The Three Secular Plays of Sor Juana Ines De La Cruz : A Critical Study. University Press of Kentucky, 2000. INSERT-MISSING-DATABASE-NAME, INSERT-MISSING-URL. Accessed 14 May 2020.
- Thurman, Judith, et al. I Became Alone : Five Women Poets, Sappho, Louise Labe, Ann Bradstreet, Juana Ines De La Cruz, Emily Dickinson. 1st ed., Atheneum, 1975.
- 2.14.6, Notes on Two Spanish American Poets: Gabriela Mistral and Sor Juana Ines de la Cruz, 1947 and undated, Box: 14, Folder: 6.0; Reel: 81, Frame: 148. Katherine Anne Porter papers, 0041-LIT. Special Collections and University Archives.
https://archives.lib.umd.edu/repositories/2/archival_objects/417161
Accessed May 14, 2020.
- Juana de la Cruz. Mother Juana De La Cruz, 1481-1534 : Visionary Sermons. Edited by Jessica A Boon, Iter Academic Press, 2016.
- Juana Ines de la Cruz . A Sor Juana Anthology. Translated by Alan S Trueblood, Harvard University Press, 1988.
- The Politics and Poetics of Sor Juana Ines De La Cruz. Ashgate, 2012. INSERT-MISSING-DATABASE-NAME, INSERT-MISSING-URL. Accessed 14 May 2020.
- Kirk Rappaport, Pamela. Sor Juana Ines De La Cruz : Religion, Art, and Feminism. Continuum, 1998.
- Merrim, Stephanie. Early Modern Women's Writing and Sor Juana Ines De La Cruz. 1st ed., Vanderbilt University Press, 1999.
- Juana Ines de la Cruz, et al. Sor Juana's Love Poems. University of Wisconsin Press, 2003. INSERT-MISSING-DATABASE-NAME, INSERT-MISSING-URL. Accessed 14 May 2020.