La
sistemo Hepburn de latinigo
(ヘボン式,
Hebon-shiki,
plennome: ヘボン式ロ?マ字
Hebon-shiki R?maji
, prononcata kiel [hebon?iki rooma?i])
nuntempe estas la plej uzata sistemo por la
latinigo de la japana
, pli precize por la transskribo de la kutimaj
japanaj skribsistemoj
Hiragana
,
Katakana
kaj
Kanji
al la
latina alfabeto
.
La sistemo
Hebon
estas nomita la? la usona misiisto kaj lingvoesploristo
James Curtis
Hepburn
, kiu en
1867
eldonis la unuan japanan-anglan vortaron 和英語林集成
Waei-Gorinsh?sei
(la unua vortaro kun
r?maji
estis la japana-portugala vortaro 日葡?書
Nippo Jisho
eldonita en 1603). En la unua eldono de la "
Waei-Gorinsh?sei"
Hepburn ankora? uzis
dzu
anstata?
zu
,
uye
anstata?
ue
,
kio
anstata?
kyo
ktp. - la originala
r?maji
de Hepburn ankora? ne estis
Hebon-shiki R?maji
.
En
1885
la
japana registaro
komisiis la latinigon de la japana al grupo de japanaj kaj fremdlandaj sciencistoj, kaj Hepburn estis unu el tiuj. En
1886
Hepburn uzis la sistemon proponitan de la komisiono en la 3-a eldono de la
Waei-Gorinsh?sei
(改正?補和英英和語林集成
Kaisei Z?ho Waei-Eiwa Gorin Sh?sei
- "reviziita kaj pliampleksigita japana-angla kaj angla-japana grandvortaro"), kaj la komisiona sistemo poste ricevis sian nunan nomon kiel "sistemo de la vortaro eldonita de Hepburn": la Hepburn-Sistemo. La nomo de la komisiono estis 羅馬字? R?majikai a? Romazikwai - "Societo por la Latinigo de la Japana alfabeto"
[1]
kaj ?ia propono de 1885 nomi?is: 羅馬字にて日本語の書き方
R?maji nite nihongo no kakikata
("maniero skribi la japanan latinskribe").
La sistemon Hepburn oni poste kelkfoje iomete ?an?is, sed la ?an?oj koncernas nur kelkajn esceptojn: en la originala sistemo la partikoloj へ
he
kaj を
wo
estis skribataj
ye
kaj
wo
(nune:
e
kaj
o
), kaj en certaj vortoj la silaboj
ka
kaj
ga
skribi?is ankora? kiel
kwa
kaj
gwa
, ekz. 火事
kwaji
. Tiu sistemo nomi?as 標準ヘボン式ロ?マ字
Hy?jun-Hebon-shiki R?maji
"
Norma Hepburn-sistemo
".
En
1954
aperis la 3-a eldono de la "Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary" uzanta novan version de la Hepburn-sistemo, en kiu la silabfina ん
n
estas ?iam skribita kiel
n
, neniam kiel
m
(ekz.
kanpai
). Tiu nova sistemo nomi?as 修正ヘボン式ロ?マ字
Sh?sei Hebon-shiki R?maji
"
Reviziita Hepburn-sistemo
", kaj estas nun la plej uzata sistemo en modernaj vortaroj.
Malgra? la intenco de la japana registaro, kiu preferas la japanan
Kunrei-sistemon
, post 1960 la uzo de la angla-orienti?a
Hepburn-sistemo
disvasti?is en Japanio; anka? eksterlande la uzo de la portugala, nederlanda, germana, kaj franca transskribsistemoj anstata?i?is per la "angleca" Hepburn-sistemo, kiu mondvaste estas nun la plej uzata sistemo por la transskribado de la japana.
Hepburn bazi?as sur la angla fonologio, ne la japana, kaj longe alfrontis kontra?on en Japanio. Interalie, la
21-an de septembro
1937
, la 3-a kabineta ordono deklaris anstata?an sistemon nune ?enerale konatan kiel
Kunrei
- la japana oficiala latiniga sistemo. Tamen tio estis renversita de la
Plejsupra komandanto de aliancaj potencoj
dum
Okupado de Japanio
. La 1-a kabineta anonco redeklaris sistemon Kunrei en 1954 kun rimarkigoj.
En 1972, reviziita versio de Hepburn i?is kodigita kiel
ANSI
-normo Z39.11-1972. ?i estis proponita en 1989 kiel
ISO 3602
, tamen estis rifuzita favore al
Kunrei
. La Z39. La normo de 11-1972 estis aboliciita la
6-an de oktobro
1994
.
Malgra? ke Hepburn estas ne registara normo, iuj registaraj organizoj provizas normojn.
Ekzemple, la
Ministrejo de eksterlandaj aferoj
postulas la uzon de Hepburn por
pasportoj
, kaj la
Ministrejo de lando, substrukturo kaj transporto
postulas la uzon de Hepburn por transportaj indikoj, inklude vojosignojn kaj signojn de fervojaj stacioj.
En multaj aliaj kampoj en kiuj mankas jura normo, Hepburn restas kiel la fakta normo. Indikoj kaj anoncoj en urbaj oficejoj kaj policostacioj, ?e sanktejoj, temploj kaj turistaj alloga?oj anka? uzas ?in.
Angla-lingvaj
gazetoj
kaj
amaskomunikiloj
uzas la simpligitan formon de Hepburn. Urboj kaj
prefektujoj
uzas ?in en informiloj por anglalingvaj parolantoj kaj vizitantoj, kaj anglalingvaj eldona?oj de la japana Ministrejo pri eksterlandaj aferoj uzas simpligitan Hepburn.
Oficiala turisma informo eldonata de la registaro uzas ?in en gvidlibro pri Japanio.
Multaj studentoj lernantaj la japanan kiel fremdan lingvon uzas la Hepburn-sistemon.
Normaj variantoj de la Transskribo Hepburn
[
redakti
|
redakti fonton
]
Stacisigno de
Stacio Bansh?-Ak?
(
JR Okcidenta
). Por fervojoj oni uzas "Hepburn por fervojaj indikiloj"
Stacisigno de
Shijo-Stacio
(
Kiota urba transporta oficejo
). Iuj fervojo-kompanioj uzas proprajn sistemojn por indikiloj. ?i estus
Shij?
en la Reviziita Hepburn
Por vojoindikiloj oni uzas simpligitan Hepburn-skribon nomatan "Hepburn por vojoindikiloj". En la Reviziita Hepburn oni skribus
Tokorozawa-kaid?
kaj
Shin'?me-kaid?
. La vojoindikiloj estas ?e Kitahara-vojkruco en
Ni?i-Tokio
en
Tokio
Tri normaj variantoj de Hepburn ekzistas.
- La unua estas la
Tradicia Hepburn-sistemo
, kiu skribas
longajn vokalojn
kaj silabfinan
n
diversmaniere.
- La dua estas la
Reviziita Hepburn-sistemo
, reviziita versio de la tradicia Hepburn, kiu skribas silabfinan
n
kiel
m
malanta? kelkaj konsonantoj, estas ne plu uzata. Tiu ?i sistemo estas uzata de
Biblioteko de Kongreso
. (
La termino
Reviziita Hepburn
foje signas la Modifita Hepburn
).
- La tria estas la
Modifita Hepburn-sistemo
. Tiu ?i versio entenas trakton pri longaj vokaloj (uzo de
makrono
) kaj skribas silabfinan
n
?iam kiel
n
. ?i estis adoptita de ?efaj vortaroj (ekz. la
Pocket Kenkyusha Japanese Dictionary
eldonita de
Oxford University Press
), tamen la uzo ankora? restas ?efe por lingvistoj. (La termino Modifita Hepburn foje signas la Reviziita Hepburn)
En Japanio, tri normoj efikas.
- La regulo pri Fervojaj Indikiloj (?道?示規定, la anonco 398 de
Ministrejo pri Transporto
je
26-a de julio
1947
[2]
) postulis modifitan Hepburn por fervojaj indikiloj en sia 11-a artikolo. ?i uzas makronon por longaj vokaloj kaj skribas silabfinan
n
kiel
m
anta?
b
,
m
kaj
p
. ?i uzas
strekon
kiel dividilon inter
m
,
n
kaj sekvantaj vokaloj
a, e, i, o, u, y
. ?i skribas duobla-konsonantan
cch
kiel
tch
. La regulo nuli?is je
30-a de septembro
1950
. ?iuj
JR
-fervojoj kaj ?efaj privataj fervojoj uzas tiun ?i normon por nomoj de stacioj. Tamen, multaj privataj fervojoj uzas proprajn normojn.
- La validigaj reguloj de la juro pri pasporto (旅券法施行規則 la 11-a ordono de la Ministrejo pri eksterlandaj aferoj je la
8-a de decembro
1989
[3]
) en sia la 5-a Artikolo 2 reguligas uzon de Hepburn por skribi en pasportoj
[4]
). ?i skribas silabfinan
n
kiel
m
anta?
b
,
m
kaj
p
. ?i skribas longan
o
kiel
oh
sed ne markas aliajn longajn vokalojn. ?i skribas duoblan konsonanton de
cha
,
chi
,
cho
,
chu
kiel
tcha
,
tchi
,
tcho
,
tchu
.
- La
Ministrejo pri lando, substrukturo kaj transporto
kodigis la gvidlinion pri kompletigo por glatigi movon sur vojoj (2002)
[5]
, kie en ?apitro 7-3-4-3 reguligas la uzon de la Hepburn-sistemo por la latina skribo sur vojoindikiloj la? la Normo pri instaligo de vojoindikoj kaj ?ia klarigo (道路標識設置基準?同解?) de Japana asocio pri vojo
[6]
. (La klarigo pri ?i estas sur retejo de KICTEC:
[7]
). ?i skribas silabfinan
n
kiel
n
. ?i ne markas longajn vokalojn.
La ?efa trajto de Hepburn estas tio ke ?ia
literumo
bazi?as sur angla
fonologio
. Pli teknike, kiam japana silabaro enhavas "malstabilan" konsonanton por la moderna parolata lingvo, la ortografio ?an?i?as je io, kio la? la angla prononcmaniero pli ?uste trafas la veran japanan sonon: ekzemple し estas skribata kiel
shi
sed ne *
si
.
Iuj lingvistoj kontra?as al Hepburn, ?ar ?ia prononco-bazita literumado povas malklarigi la sisteman originon de japana fonetika strukturo,
fleksioj
kaj
konjugacioj
. Subtenantoj argumentas ke Hepburn ne celas esti lingvistika ilo.
- Kiam
he
へ estas uzata kiel partikulo, ?i estas skribata
e
.
- Kiam
ha
は estas uzata kiel partikulo, ?i estas skribata
wa
.
- Kiam
wo
を estas uzata kiel partikulo, ?i estas skribata
o
.
En
Tradicia
kaj
revizita Hepburn
- La longaj vokaloj
o
kaj
u
estas montrataj per
makrono
ekz. longa
o
estas skribata kiel ?.
- En vortoj de la Japana a? la ?ina origino, la longa vokalo
e
estas skribata kiel
ei
.
- En vortoj de la Japana a? la ?ina origino, la longa vokalo
i
estas skribata kiel
ii
.
- En vortoj de fremda origino, ?iuj longaj vokaloj
e
estas skribataj per makronoj.
En
modifita Hepburn
:
- ?iuj longaj vokaloj estas skribataj per duobligita vokalo, ekz. longa
o
estas skribata kiel
oo
.
- La kombino
ei
estas prononcata kiel klaraj sonoj en kazo (?) ekz. en la vorto
Supein
(スペイン), signifanta "Hispanio".
En
tradicia Hepburn
:
- Silabfina
n
(ン) estas skribata kiel
n
anta? konsonantoj, sed kiel
n'
(kun apostrofo) anta? vokaloj kaj
y
. ?i estas skribata kiel
m
anta? aliaj
labialaj konsonantoj
, t.e.
b
,
m
kaj
p
.
En
Reviziita Hepburn
:
- La uzo
m
anta? labialaj konsonantoj estas ne uzata, oni ?iam uzas
n
. La sistemo skribas
n'
anta? vokaloj kaj y.
En
Modifita Hepburn
:
- Silabfina
n
estas ?iam skribata kiel
n
kun makrono (n?)), samkiel oni skribas longajn vokalojn en tradicia Hepburn. Pro tio, la uzo de la apostrofo ne necesas.
- Duoblaj konsonantoj estas markataj per duobligo de la konsonanto malanta? la
sokuon
っ, escepte por sh→ssh, ch→tch, ts→tts.
Jen estas varia?oj de la Hepburn-sistemo en la indikado de la longaj vokaloj ? kaj ?.
- T?ky?
: skribata per
makronoj
. Tiu ?i estas la? la reguloj de la
Tradicia
kaj
Reviziita Hepburn
-sistemoj, kaj estas konsiderata norma.
- Tokyo
: tute ne indikata. Tiu ?i estas komuna por japanlingvaj vortoj kiuj estas adoptitaj en la angla. Tiu ?i estas anka? la konvencia uzo en la
de facto
-a Hepburn uzata en indikiloj kaj aliaj anglalingvaj informiloj pri Japanio, menciitaj en la paragrafo pri le?a statuso.
- Tokyo
: indikata per
cirkumfleksoj
. Uzo de cirkumfleksoj por indiki longon estas uzata en alternativa
Nihon-shiki
kaj
Kunrei-shiki
-sistemoj. Cirkumfleksoj estas ofte uzataj en
dokumentoredaktilo
kiu ne kapablas makronojn. Dank'al disvasti?o de
Unikodo
, tio ?i i?as malofta.
- Tohkyoh
: indikata per "h". Tiu ?i estas foje konata kiel "pasporta Hepburn", ?ar la Japana Ministrejo pri eksterlandaj aferoj regulas (tamen ne devige) tiun ?i uzon por pasportoj.
[8]
- Toukyou
: skribata uzante
kanaon
, literumo
?
kiel
ou
a?
oo
kaj
?
kiel
uu
. Tiu ?i estas foje nomata
w?puro
-stilo, ?ar oni tiel enigas tekston en dokumentoredaktilon (
w?do puro
sess?
el la angla
word processor
) per tajpilo en
latina alfabeto
. Tiu ?i metodo plej ?uste esprimas la manieron kiel vokaloj estas skribataj en kanao, diferencante inter おう (kiel en とうきょう [東京], skribata
Toukyou
en tiu ?i sistemo) kaj おお (kiel en とおい [遠い], skribata
tooi
en tiu ?i sistemo).
- Tookyoo
: skribata per duobligo de la longaj vokaloj. Tiu ?i estas la? la reguloj de la
Modifita Hepburn
-sistemo, tamen estas anta? komuna kiam oni skribas vortojn de fremd-originalo sen referenci iujn sistemojn, ekz.
paatii
por パ?ティ? ("festeto") anstata?
p?t?
. Tiu ?i estas uzata en la transskriba sistemo
JSL
.
| あ
a
|
い
i
|
う
u
|
え
e
|
お
o
|
(
ya
)
|
(
yu
)
|
(
yo
)
|
|
|
| か
ka
|
き
ki
|
く
ku
|
け
ke
|
こ
ko
|
きゃ
kya
|
きゅ
kyu
|
きょ
kyo
|
| さ
sa
|
し
shi
|
す
su
|
せ
se
|
そ
so
|
しゃ
sha
|
しゅ
shu
|
しょ
sho
|
| た
ta
|
ち
chi
|
つ
tsu
|
て
te
|
と
to
|
ちゃ
cha
|
ちゅ
chu
|
ちょ
cho
|
| な
na
|
に
ni
|
ぬ
nu
|
ね
ne
|
の
no
|
にゃ
nya
|
にゅ
nyu
|
にょ
nyo
|
| は
ha
|
ひ
hi
|
ふ
fu
|
へ
he
|
ほ
ho
|
ひゃ
hya
|
ひゅ
hyu
|
ひょ
hyo
|
| ま
ma
|
み
mi
|
む
mu
|
め
me
|
も
mo
|
みゃ
mya
|
みゅ
myu
|
みょ
myo
|
| や
ya
|
|
ゆ
yu
|
|
よ
yo
|
|
| ら
ra
|
り
ri
|
る
ru
|
れ
re
|
ろ
ro
|
りゃ
rya
|
りゅ
ryu
|
りょ
ryo
|
| わ
wa
|
ゐ
i
|
|
ゑ
e
|
を
wo
|
|
|
ん
n
|
|
|
|
| が
ga
|
ぎ
gi
|
ぐ
gu
|
げ
ge
|
ご
go
|
ぎゃ
gya
|
ぎゅ
gyu
|
ぎょ
gyo
|
| ざ
za
|
じ
ji
|
ず
zu
|
ぜ
ze
|
ぞ
zo
|
じゃ
ja
|
じゅ
ju
|
じょ
jo
|
| だ
da
|
ぢ
(ji)
|
づ
(zu)
|
で
de
|
ど
do
|
ぢゃ
(ja)
|
ぢゅ
(ju)
|
ぢょ
(jo)
|
| ば
ba
|
び
bi
|
ぶ
bu
|
べ
be
|
ぼ
bo
|
びゃ
bya
|
びゅ
byu
|
びょ
byo
|
| ぱ
pa
|
ぴ
pi
|
ぷ
pu
|
ぺ
pe
|
ぽ
po
|
ぴゃ
pya
|
ぴゅ
pyu
|
ぴょ
pyo
|
Ru?aj
literoj estas arkai?intaj en moderna Japana lingvo.
| ア
a
|
イ
i
|
ウ
u
|
エ
e
|
オ
o
|
ヤ
ya
|
ユ
yu
|
ヨ
yo
|
| カ
ka
|
キ
ki
|
ク
ku
|
ケ
ke
|
コ
ko
|
キャ
kya
|
キュ
kyu
|
キョ
kyo
|
| サ
sa
|
シ
shi
|
ス
su
|
セ
se
|
ソ
so
|
シャ
sha
|
シュ
shu
|
ショ
sho
|
| タ
ta
|
チ
chi
|
ツ
tsu
|
テ
te
|
ト
to
|
チャ
cha
|
チュ
chu
|
チョ
cho
|
| ナ
na
|
ニ
ni
|
ヌ
nu
|
ネ
ne
|
ノ
no
|
ニャ
nya
|
ニュ
nyu
|
ニョ
nyo
|
| ハ
ha
|
ヒ
hi
|
フ
fu
|
ヘ
he
|
ホ
ho
|
ヒャ
hya
|
ヒュ
hyu
|
ヒョ
hyo
|
| マ
ma
|
ミ
mi
|
ム
mu
|
メ
me
|
モ
mo
|
ミャ
mya
|
ミュ
myu
|
ミョ
myo
|
| ラ
ra
|
リ
ri
|
ル
ru
|
レ
re
|
ロ
ro
|
リャ
rya
|
リュ
ryu
|
リョ
ryo
|
| ワ
wa
|
ヰ
i
|
|
ヱ
e
|
ヲ
wo
|
|
|
ン
n
|
|
| ガ
ga
|
ギ
gi
|
グ
gu
|
ゲ
ge
|
ゴ
go
|
ギャ
gya
|
ギュ
gyu
|
ギョ
gyo
|
| ザ
za
|
ジ
ji
|
ズ
zu
|
ゼ
ze
|
ゾ
zo
|
ジャ
ja
|
ジュ
ju
|
ジョ
jo
|
| ダ
da
|
ヂ
(ji)
|
ヅ
(zu)
|
デ
de
|
ド
do
|
ヂャ
(ja)
|
ヂュ
(ju)
|
ヂョ
(jo)
|
| バ
ba
|
ビ
bi
|
ブ
bu
|
ベ
be
|
ボ
bo
|
ビャ
bya
|
ビュ
byu
|
ビョ
byo
|
| パ
pa
|
ピ
pi
|
プ
pu
|
ペ
pe
|
ポ
po
|
ピャ
pya
|
ピュ
pyu
|
ピョ
pyo
|
Ru?aj
literoj estas arkai?intaj en la moderna Japana lingvo.
Tiuj estas ?efe uzataj por prezenti la sonojn en vortoj de aliaj lingvoj. La plejparto el tiuj estas ne formale normigitaj kaj iuj estas tre malofte uzataj.
|
|
イェ
ye
|
|
|
|
ウィ
wi
|
|
ウェ
we
|
ウォ
wo
|
| ?
va
|
?
vi
|
|
?
ve
|
?
vo
|
| ヴァ
va
|
ヴィ
vi
|
ヴ
vu
|
ヴェ
ve
|
ヴォ
vo
|
|
|
シェ
she
|
|
|
|
ジェ
je
|
|
|
|
チェ
che
|
|
|
|
ティ
ti
|
トゥ
tu
|
|
|
|
テュ
tyu
|
|
|
|
ディ
di
|
ドゥ
du
|
|
|
|
デュ
dyu
|
|
| ツァ
tsa
|
|
|
ツェ
tse
|
ツォ
tso
|
| ファ
fa
|
フィ
fi
|
|
フェ
fe
|
フォ
fo
|
|
|
フュ
fyu
|
|
 Leginda artikolo
|
?i tiu artikolo estis je la
nekonata dato
akceptita en la liston de
legindaj artikoloj
.
|