Unua atombombtesto "Trinity" en
1945
Projekto Manhattan
, precize
Manhattan Engineer District
(
MED
, a? "Manhatana
in?eniera
distrikto") estis ka?nomo de sekreta projekto de la registaro de
Usono
, kun parta helpo de
Britio
kaj
Kanado
, dum la
Dua Mondmilito
ekde
1941
al
1946
, kaj kiu celis planon kaj konstruon de
atombombo
. La sciencajn esplorlaborojn gvidis la usona
fizikisto
J. Robert Oppenheimer
, dum pri la militista gvidado kaj la ?enerala kunordigo zorgis la generalo
Leslie Groves
.
La projekto sukcese disvolvis kaj eksplodigis tri atombombojn en
1945
:
- Proveksplodo de la
plutonio
-eneksploda bombo la
16-an de julio
(
Trinity-testo
) apud
Alamogordo
,
Nov-Meksiko
;
- ri?igita uranio
-bombo ka?nomata "
Little Boy
" ("knabeto") la
6-an de a?gusto
sur
Hiro?imo
;
- dua plutonio-bombo, ka?nomata "
Fat Man
" ("dikulo") la
9-an de a?gusto
sur
Nagasako
,
Japanio
.
La projekto disvolvi?is en diversaj esplorcentroj, la?longe de Usono, el kiuj la plej grava estis la
Nacia Laboratorio Los Alamos
. La vorton
Manhatano
oni uzis por ka?i la veran lokon de la centroj.
Esplorcentroj rilataj al la Projekto Manhattan
La projekto komenci?is en diversaj usonaj universitatoj, precipe en la
Universitato de ?ikago
kie oni kreis la unuan
?enreagon
, sub la gvido de la italdevena fizikisto
Enrico Fermi
. Poste krei?is Laboratorio en la novmeksika loko
Los Alamos
, direktita de la
Universitato de Kalifornio
.
Aliaj lokoj kie disvolvi?is esploroj, kaj kiuj ankora? nun havas instala?ojn rilatajn al la
nuklea fiziko
estas:
La unua atoma testo okazis en la dezerto de
Alamogordo
, anka? en Novmeksikio. La preciza punkto estas markita nun per konusa monolito de
silicio
, rezulto de la fandi?o de la sablo sub la efiko de la varmo ka?zita de la eksplodo.
La ekzisto de tiuj centroj estis sekreta dum la tuta milito. E? granda parto de la partoprenantoj ne konis la celon de la esploroj tie disvolvi?antaj.
Meze de
1945
, la projekto dungis pli ol 130.000 personojn, kun kosto de ?. 2 miliardoj de tiuepokaj usonaj dolaroj (pli ol 20 miliardoj nuntempaj).
La projekto grupigis grandajn kvanton de la plej grandaj tiuepokaj sciencistoj kaj teknikistoj. Parto el ili estis e?ropaj ekzilitoj, kaj inter ili ne mankis
pacistoj
kaj politike maldekstruloj, kiuj estis motivitaj pro la suspekto ke anka? la
nazia
re?imo esploris por la eltrovo de tia armilo. Signifa parto de ili enga?is sin post la fino de la milito en movadoj kaj kampanjoj pacistaj kaj kontra?aj al la uzo de atomaj armiloj.
Dum la 1930-aj jaroj, sinsekvis la malkovroj pri la eblecoj donitaj de la tiutempe ?us malkovrita
nuklea fiziko
. Konkrete, oni estis ?us malkovrinta la fenomenon de la
fisio
kaj la fakton ke tiu procezo liberigis grandan kvanton de
energio
. Diversaj fizikistoj balda? konsciis pri la eblaj praktikaj uzoj de tiu procezo.
Diversaj registaroj komencis esplorojn pri tiu afero, kaj konkrete pri la militistaj uzeblecoj.
Konkrete en Usono, la nukleaj fizikistoj
Leo Szilard
,
Edward Teller
kaj
Eugene Wigner
, hungardevenaj judaj rifu?intoj, suspektinte ke la germana re?imo estus komencinta tiajn esplorojn, konvinkis la plej faman tiutempan scienciston,
Albert Einstein
, ke li avertu la tiaman usonan prezidenton
Franklin D. Roosevelt
pri tiu dan?ero, pere de letero kiun Szilard mem skizis, kaj kiu estis sendita la
2-an de a?gusto
de
1939
. Responde al la averto, Roosevelt plirapidigis la esplorojn pri la konsekvencoj de la atoma fisio sur la nacia sekureco. Kelkajn jarojn poste, Einstein deklaris sian penton pri sia rolo en tiu projekto.
Roosevelt kreis la Komitaton de la Uranio, sub la zorgo de
Lyman Briggs
, tiam ?efo de la
National Bureau of Standards
(Nacia Normiga Oficejo), kiu komencis la esplorojn en la ?ipa Esplora Laboratorio de
Va?ingtono
en
1939
.
En
1940
Vannevar Bush
, direktoro de la Instituto Carnegie, organizis la Komitaton por Esploro de la Nacia Defendo, por kunordigi esplorajn laborojn cele al militista penado.
En la
9-a de oktobro
de
1941
, Roosevelt fine aprobis la disvolvon de la nuklea armilo.
Generalo
Leslie R. Groves
kaj
Robert Oppenheimer
, ?.
1942
La atoma programo komencis la
6-an de decembro
1941
kaj kostis en
1945
2 miliardojn da tiamaj
dolaroj
. Plurmiloj da tunoj da
uranio
el
belga
Kongo
estis ka?e transportitaj al Usono.
Miloj da sciencistoj kaj teknikistoj ka?e kunlaboris en la projekto. E? plej multaj pintaj politikistoj kaj militaj komandantoj ne sciis pri ?i. Prezidenton
Harry S. Truman
nur je la
25-a de aprilo
1945
oni informis pri la fakto, ke Usono jam dum du kaj duona jaroj laboris pri la atombombo. Lia anta?ulo, prezidento
Franklin D. Roosevelt
, kiu mortis du semajnojn anta?e, tute ne informis lin pri tio. La
24-an de julio
1945
Truman dum konferenco de
Potsdam
rakontis al
Stalin
pri nova armilo kun nekonata forto. Stalin apena? reagis; lia bonege funkcianta sekreta servo ?ajne zorgis pri tio, ke Stalin mem sciis pli frue pri tiu bombo ol Truman mem.
La unuan bombon oni test-eksplodigis la
16-an de julio
1945
je la kvina kaj duono en la
dezerto
de
Alamogordo
en
Nov-Meksiko
. Tiu atombombo nomita
Trinity
estis simila al tiu kiun oni eksplodigis kelkajn tagojn poste en
Nagasako
:
Fat Man
.
Nur kelkajn horojn, post kiam evidenti?is, ke "la bombo funkciis", la usona
krozo?ipo
USS Indianapolis forlasis la havenon de
San-Francisko
. ?ia celo estis la insulo Tinian en la
Pacifiko
. En ?ia ?ipkelo trovi?is "Little Boy", la urania bombo, kiu la
6-an de a?gusto
1945
detruos
Hiro?imon
.
Du malsamtipaj bomboj estis
lan?itaj sur japanajn urbojn
en la finaj tagoj de la
Dua Mondmilito
: kontra?
Hiro?imo
(
la 6-an de a?gusto
je la okaj kaj kvarono), kaj
Nagasako
(
la 9-an
). Usono elektis uzi la bombojn por eviti eventualan invadon de la Japana ?efinsulo, kaj la multcentoj da miloj da mortoj kiuj nepre sekvus. Tamen multaj kritikistoj asertas, ke tio estis nenecesa por la definitiva venko de Japanio kaj ke Usono deziris nur pruvi sian detrupovon.
- White light/black rain: the destruction of Hiroshima and Nagasaki
("Blanka lumo/nigra pluvo: la detruo de Hiro?imo kaj Nagasako") (Usono, 2007), dokumentfilmo de Steven Okazaki.
- Day one
("Tago unu") (Usono, 1989), televida filmo de
Joseph Sargent
, verkita de
David W. Rintels
, bazita sur libro de
Peter Wyden
.
- Fat Man and Little Boy
("Dikulo kaj Knabeto") (Usono, 1989), titolita
Shadow makers
("Ombro-kreantoj") en Anglio, holivuda filmo de
Roland Joffe
, kun
Paul Newman
kiel Generalo Leslie Groves kaj
Dwight Schultz
kiel Robert Oppenheimer.
- The day after Trinity
("La tago post Trinity") (Usono, 1981), dokumentfilmo de
Jon Else
.