Luzacio
(
germane
Lausitz
,
pole
Łu?yce
,
suprasorabe
Łu?ica
,
malsuprasorabe
Łu?yca
) estas teritorio en orienta
Germanio
. Malgranda parto de Luzacio hodia? trovi?as en
Pollando
.
Historie Luzacio dividi?as en
Supran Luzacion
en la sudo (?irka?
Bautzen/Budy?in
) kaj
Malsupran Luzacion
(?irka?
Cottbus/Cho?ebuz
) en la nordo. En Luzacio lo?as
slava
minoritato, la
soraboj
.
La maksimuma disvastigo de la
Luzacia Kulturo
(verdkolore)
Luzacio estis la centro de la
Luzacio Kulturo
kiu enhavis la grandan parton de la nuna
Germanio
,
Pollando
kaj
?e?io
(vidu la apudan mapon kie la verda koloro montras la Luzacian Kulturon).
Ekde malnovepoko ?is la 9-a jarcento
[
redakti
|
redakti fonton
]
La
gentoj
de okcident-slavoj, en la 9-a kaj 10-a jarcentoj, kie la luzacianoj estas nomataj
soraboj
,
pole
:
Serbowie
a?
Serbołu?yczanie
Nomo Luzacio (
Losicin
,
Lonsicin
) estas unuafoje dokumentita en la jaro
932
, dum tribo de luzacianoj jam en la duono de la
9-a jarcento
. La nomo Luzacio devene, kaj poste ?is la komenco de la
15-a jarcento
, markis sole teritorion de
Malsupra Luzacio
(eksa Orienta Marko).
En malnovepoko la teritorio estis lo?igita de
?ermanaj
hermunduroj
,
langobardoj
kaj
vandaloj
, fine de la
6-a
kaj komence de la
7-a jarcentoj
ekprenis iliajn sidejojn
slavaj
triboj de soraboj: en
Supra Luzacio
precipe
mil?anoj
(
Bautzen
) kaj
bjezun?anoj
(Gorlitz), en
Malsupra Luzacio
poste luzacianoj. Jam ekde la
8-a
kaj la
9-a jarcent?an?oj
la orienta limregiono de Luzacio fari?is celo de ekspansiemo de
franka
, poste de Orientfranka Regno. Tiu kreis ?i tie en la dua duono de la
9-a jarcento
Orientan Markon. Sub gvido de precipe
saksiaj
fe?doestroj ?i tie estis okcidente de rivero
Elbo (rivero)
nove establita Soraba Marko. Samtempe en la jaroj
883
?
897
?i tien tu?is potenco de
Grandmoravia regno
.
Kiam esti?is
Germana Re?lando
, Luzacio estis okupita de
saksia
duko
Henriko la 1-a, la Birdisto
(
912
?
936
) kaj envicigita ?is Orienta (saksia) Marko priregata de margrafo Sigfrido (pli norda parto) kaj ?is
Mejsena
Marko (pli suda parto). En la teritorio de
Bautzen
esti?is Marko, kiun administris ekde la fino de la
10-a jarcento
la
dinastio Wettin
[
vetin
] (ekde la jaro
1031
margrafo de Orienta Marko).
De komence de la
11-a jarcento
renkonti?as en Luzacio potencemaj interesoj de
germana
,
pola
kaj
?e?a
landoj. Konflikto inter
pola
re?o
Boleslao la 1-a
"la Brava" kaj
Henriko la 2-a
(de
1003
) fini?is en
Bautzen
, per kiu la regiono de Bautzen estis aligita kiel regna fe?do al
Pollando
. Post morto de Boleslao kaj diseri?o de la centra potenco en Pollando la regiono de Bautzen estis ekde la jaro
1033
denove de la imperiestro. En la jaro
1076
?e?a
princo kaj poste re?o
Vratislav la 2-a (Bohemio)
, sed kiu ne sukcesis priregi ?in ?is la jaroj
1081
?
1086
, ricevis kiel fe?do parton de teritorio de pli posta
Supra Luzacio
kaj parton de
Malsupra Luzacio
(Orienta Marko). La teritorio de pli posta Supra Luzacio estis denove aligita al
?e?a ?tato
nur dum
Sob?slav la 1-a
en la jaro
1036
(?is la jaro
1253
). Nelonge post tio okazis anka? unuafoje divido de Gorlitz de regiono de Bautzen, kiu evoluis ?is fino de la
14-a jarcento
memstare.
Malsupra Luzacio estis en la
11-a
?is
12-a jarcentoj
akirita de saksiaj
vetinoj
(granda parto ? Orienta Marko ? Ostmarko en la jaro
1031
), ekde la jaroj
1303
/
1034
?i apartenis al
askanoj
, kiuj jam anta?e en la jaro
1253
akiris per geedzi?o al ?e?a princidino Bo?ena kun doto la regionojn de Bautzen kaj Gorlitz.
Kiam
brandenburgaj
askanoj
estis formortintaj, iom post iom
Luksemburganoj
akiris la teritorion en Luzacio: en la jaro
1319
regionon de
Bautzen
, en
1329
regionon de
Gorlitz
kaj en
1346
Lubinon
, kiuj komune kun anta?e ?e?a
Zittau
kreis unu teritorian tuta?on, kiuj estas poste konata ekde la jaro
1410
sub nomo
Supra Luzacio
. En la jaroj
1348
kaj
1364
?
1368
Karolo la 4-a
a?etis al
?e?a Krono
Malsupran Luzacion
(da?re de la jaro
1373
), jam en la jaro
1356
envicigita en kadron de
Landoj de ?e?a Krono
kaj en frunton de margraflando estis enoficigita margrafestro, de komence de la
16-a jarcento
estis nomitaj du margrafestroj.
Signifan postenon enkadre de Luzacio havis
Sesurbaro
.
Malsupra-luzacia margraflando estis en la jaroj
1445
/
1462
da?re malpliri?igita je urbo
Cottbus
kun pli vasta ?irka?a?o (la teritorion akiris
brandenburga
princo-elektisto
). En la jaroj
1471
?
1490
amba? Luzaciojn ricevis (komune kun
Silezio
kaj
Moravio
) kiel kronita ?e?a re?o
Matiaso la 1-a Korvino
. Post lia morto ?i denove kreis parton de Landoj de ?e?a Krono.
En la paso de la
tridekjara milito
la
saksia
princo-elektisto
Johann Georg
de imperiestro
Ferdinando la 2-a
poste akiris la tutan Luzacion (krom la teritorio ?irka?
Cottbus
, kiu estis priregata ekde la
15-a jarcento
de
Brandenburgio
) unue kiel lombardiga?o (
1624
), poste kiel ?e?a Krona fe?do de
Praga paco
el la jaro
1635
.
La?destine de
Viena kongreso
(
1814
?
1815
) la tuta
Malsupra Luzacio
kaj nordorienta parto de
Supra Luzacio
fari?is de
Prusio
. Enkadre de Prusio poste Malsupra Luzacio estis envicigita en
provincon
de
Brandenburgio
, dum Supra Luzacio fari?is parto de
provinco
Silezio
. La resto de Supra Luzacio restis al
Saksio
kaj ?i kreis poste unu el ties regionoj (?Margraflando Supra Luzacio“, en la jaroj
1835
?
1932
?Bautzenan regionon“). Saksia parto de Supra Luzacio havis ampleksan a?tonomion inkluzive de propra parlamento. Post la
unua mondmilito
aperis movado postulanta krei?on de unueca Luzacia Federacia ?tato enkadre de
Germanio
, kio ne estis realigita, kaj do la divido de Luzacio inter
Prusio
kaj
Saksio
el la tempo de Viena kongreso superis ?is la fino de l‘
Dua Mondmilito
. En la jaro
1932
poste okazas nuligo de Bautzena regiono kaj ties kuni?o kun
saksia
regiono
Dresdeno
?is Dresdena-Bautzena regiono.
En konferenco en
Potsdamo
la teritorio de Luzacio estis nove redividita. La teritorio oriente de rivero
Niso
estis aligita al
Pollando
(hodia? tiu ?i parto de Luzacio estas dividita inter
Lubu?io
kaj
Malsupra Silezio
), dum okcidente de la rivero ?i fari?is parto de
soveta okupacia zono de Germanio
. Samtempe
soraboj
, vivantaj en
?e?oslovakio
, postulis aligon de Luzacio al ?e?oslovakio, sed tio ne estis realigita.
Domowina
(reprezentanta organizo de
soraboj
) poste postulis envicigon de la tuta germana parto de Luzacio al
Saksio
. En referendumo en ?is nun
prusia
parto de Luzacio balotis por aligo al Saksio sole distriktoj en la teritorio de ?isnuna
Supra Luzacio
(parto de ?isnuna
prusia provinco de Silezio
), dum distriktoj en la teritorio de Supra Luzacio (parto de ?isnuna prusia provinco de
Brandenburgio
) rifuzis tion. Tial poste ?is nun prusia parto de Supra Luzacio estis envicigita ?is
Saksio
, dum
Malsupra Luzacio
restis parto de Brandenburgio, kies statuto estis pli poste ?an?ita je lando (
Prusia ?tato
estis pro decido de aliancanoj de la
25-a de februaro
de
1947
nuligita).
La
7-an de oktobro
de
1949
estas en la teritorio de la soveta okupacia zono de
Germanio
proklamita de
komunistoj
nova priregata ?tatformacio
Germana Demokratia Respubliko
(GDR), kiu estis unue ?is la
22-a de julio
de
1952
federacio de 6 landoj (
Berlino
,
Brandenburgio
,
Turingio
,
Meklenburgo-Anta?pomerio
,
Saksio
,
Saksio-Anhalto
). La
23-an de julio
de
1952
la landoj estis nuligitaj kaj GDR fari?as
centralisma
?tato, enkadre de kiu
Malsupra Luzacio
estis envicigita ?is regiono
Cottbus
, dum
Supra Luzacio
estis dividita inter regionon de
Dresdeno
(plimulto de la teritorio) kaj regionon de Cottbus (la norda parto). En la jaro
1989
post ribeloj la komunisma potenca monopolo estas forigita. La
3-an de oktobro
de
1990
poste okazas unui?o de
GDR
kun
Federacia Respubliko Germanio
. Tiun tagon anka? okazas renovigo de landa aran?o en la teritorio de la eksa GDR; tiutempe en la teritorio de la germana parto de Luzacio agadis regionalisma movado ?Iniciatemo por la nedividita Luzacio“, sed kiu ne trovis sufi?an reagon. Preska? la tuta germana parto de
Supra Luzacio
estis reenvicigita ?is renovigita lando
Saksio
, kaj
Malsupra Luzacio
kun malgranda parto de Supra Luzacio ?is
Brandenburgio
. Tiu ?i stato da?ras ?is nuntempo.