La Gaja hipotezo , anka? nomata biogeo?emia hipotezo ^[2] , estas debatata hipotezo , unue proponita en 1970 de la angla klimatologo James Lovelock kunlabore kun la usona mikrobiologo Lynn Margulis sed anka? prialudita de aliaj scientistoj anta? ili, la? kiu Tero estus

	?  dinamika fiziologia sistemo inkluzivanta la biosferon kiu tenadas nian planedon en harmonio kun la vivo de tri miliardoj da jaroj [3]   ”

La vivantularo sur la Tero tiel konsistigus vastan superorganismon ? nomatan ≪  Gaja  ≫, la? la nomo de la greka diino personiganta la Teron ? kiu plenumas memreguladon de siaj komponantoj por favorigi la vivon. Ekzemplo menciita de Lovelock kiel argumento de lia hipotezo estas la konsisto de la tera atmosfero , kiu reguli?is dum la paso de la jarmilionoj tiamaniere ke ?i ebligas la disvolvi?on kaj la pluigon de la vivo.

La Gaja hipotezo, kiu disvolvi?is al pluraj teorioj , ripozas sur scienca modelo ? anglalingve nomata Earth system science (tersistema scienco) ? kiu fondi?as sur pluraj konstatoj ekologiaj, klimatologiaj, geologiaj kaj biologiaj ? interalie tra la nocio eko-evolucio ? . ^[4] El tio rezultas maltrankviliga prognozo koncerne la estonton de la biosfero , notinde fronte al la defio de la klimata ?an?o . ^[5] .

La Gaja hipotezo estas disvolvita de James Lovelock en pluraj verkoj : La A?oj de Gaja , (1990), La Tero estas vivanta estulo, la Gaja hipotezo (1999), Gaja. Kuracilo por la planedo (2001), La reven?o de Gaja (2006) ; ?i lasta portretas planedon i?intan nelo?ebla por la homoj. Aliaj sciencistoj, inter kiuj Lynn Margulis , plu uzas la Gajan hipotezon, kiu post la verkoj de Lovelock, estas la temo de abunda scienca kaj filozofa literaturo ^{[notoj 1]} . El la geobio?emia modelo fontas la geofiziologio, kiu, sekvante la Gajan hipotezon, proponas studi ?iujn ekzistantajn interagojn ene de la Ter-sistemo.

Difino kaj epistemologia kampo [ redakti | redakti fonton ]

Eksperimentoj kaj konstatoj kiuj kondukis al la Gaja hipotezo [ redakti | redakti fonton ]

La modelo de Lovelock naski?is el amaso da sciencaj konstatoj el diversaj fakoj precipe inter la jaroj 1965 kaj 2000 ^[6] kies tuto konsistigas tion kion Mitchell Rambler, Rene Fester kaj Lynn Margulis nomis ≪ planeda ekologio ≫ (angle : Global Ecology ^[7] ) Esploroj plu estas kondukitaj ene de diversaj esplorcentroj inter kiuj Centre for Ecology and Hydrology , Hadley Centre for Climate Prediction and Research kaj la Edinburgh Research Station . En siaj diversaj verkoj Lovelock citas aron da eksperimentoj kiuj apogas lian Gajan modelon.

Jam en 1968, Lynn Margulis verkis artikolon titolitan The Origin of Mitosing Eukaryotic Cells ^[8] (La origino de mitozantaj e?kariotaj ?eloj), kiuj pli poste estas fondonta la endosimbiotan teorion . ?i tiam en ?i artikolo, kaj pli poste en sia verko, ligas fiziologion kun la reguladoj je Tera skalo ; en 1971 ?i asocii?as kun Lovelock ^[9] kaj en 1976 la du scientistoj kunverkas artikolon ≪  Is Mars a Spaceship, Too?  ≫ (?u Marso anka? estas kosmo?ipo?) kiu proponas Gajan interpretadon de la Marsa atmosfero ^[10] .

En 1972, James Lovelock ekvoja?as sciencesplorcele sur la ?ipo Shackleton  ; lia celo estas mezuri la kvanton da metila sulfido (DMS) en la atmosfero ^{[11] , [12]} en diversaj lokoj sur la globo. El tio li konkludas ke la maraj organismoj ludas reguligan rolon en la difuzado de la DMS kaj samjare publikigas la unuan artikolon aludante pri la Gaja me?anismo : Gaia as seen through the atmosphere ^[13] (Gaja kia vidata tra la atmosfero). Kun aliaj sciencistoj ? Robert Charlson, Meinrat Andrea kaj Stephen Warren ^[14] ? Lovelock anta?enigas la hipotezon ≪ CLAW ≫ (la? la komencliteroj de la nomoj de la a?toroj) kiu postulas ke la emisioj de DMS produktitaj de la la mara planktono modifas la lumabsorbadon de la planedo kaj estas implikitaj en la klimata regulado, tra procezo simila al albedo ^{[11] , [15]} . La hipotezo CLAW estas eksperimente konfirmita de M. O. Andreae en 1978 ^[11] .

Richard Betts el Hadley Centre for Climate Prediction and Research montris kiagrade la tropikaj arbaroj sukcesis superi la akvolimigon adapti?inte al varma medio, pere de ties reciklado. Betts kaj lia kolego Peter Cox, postulas ke varmplii?o je 4°C sufi?us por igi la amazonian arbaron malkapabla tiun malvarmigan me?anismon ^[16] .

Andrew Watson kaj Tim Lenton montris la konservadon de la ?emia konsisto en la atmosfera miksa?o, kaj notinde la rolon de fosforo ^[17] .

Krome, Peter Liss klarigis kiel Oceanoj estas la biologiaj fontoj de elementoj esencaj por la ?emio de la biosfero, precipe sulfuro , seleno kaj jodo ^[18] .

Nova vidpunkto sur la vivo [ redakti | redakti fonton ]

La? ties subtenantoj la Gaja hopotezo, pli ol geologia klarigo, estas aparta vidpunkto sur la vivo, scienca respondo al la demando pri la vivantularo, koncepto form?an?i?ema la? la koncerna fako, e? ignorata de sciencistaj komunumoj. James Lovelock deklaris :

?  Mi multe legis, esperante trovi en la scienca literaturo plenan difinon de la vivo konsiderata kiel fizika procezo, sur kiu eblus fondi la principojn de eksperimentoj celantaj eltrovi ?in. (…) Oni estis akumulintaj amason da datenoj pri ?iuj imageblaj aspektoj de la vivantaj specioj, de la plej eksteraj partoj ?is la plej internaj. Sed en la vasta enciklopedio de faktoj pri kiuj ni disponis, la koro de la temo (la vivo mem) estis kvaza? ignorata [19] .  ”

Tiusence la Gaja konceptado heredas de tiuj de Alfred James Lotka kaj Erwin Schrodinger (en What is Life? , 1944) ^[20] . La hipotezo ebligas eli?i el la kutima dikotoma kadro biotopa /abiota ^{[notoj 2]} montrante ke la specioj partoprenas en la historio de la medio, kiu reciproke, celus la disvolvi?on de la biosfero :

	?  Vivo ne adapti?is al inerta mondo estigita de la senviva mano de la ?emio kaj de la fiziko. Ni vivas en mondo, kiun konstruis niaj prauloj, antikvaj kaj modernaj, konstante plutenita de la nuna bioto en ties tuteco.  ”

La? filozofia vidpunkto, la Gaja modelo ? kiun Grinevald nomas Biosfero-Gaja ? parencas al nova kleriga filozofio ^[20] . Li aldonas ke la specioj anka? sekvas memreguladon al pli da stabileco :

	?  Se, en la reala mondo, la aktiveco de iu organismo modifas ties materian medion en direkto kiu favoras ?in, kaj se konsekvence, ?i ekhavas pli abundan posteularon, tiu specio kaj la modifo do amba? kreskos ?is atingi novan stabilan staton.  ”

Fine :

	?  je loka skalo, la adaptado estas rimedo per kiu la organismoj povas supervivi en malfavora medio, sed je planeda skalo, la asocio inter vivo kaj ties medio estas tiel forta, ke la ta?tologia nocio ≪ adaptado ≫ simple estas forigita [21] .  ”

Tiusence, la Gaja modelo estas respondo al strikta darvinismo , kiu konsideras la vivon akcidento sen ia ajn rilato kun la medio, la? Lynn Margulis ^[22] . Philippe Bertrand, en Les Attracteurs de Gaia (2008) (La Altiristoj de Gaja) priskribas la evoluon de la Tersistemo kiel la instalado de kreskanta komplekseco, kreanta kaj interagiganta plurajn reguladnivelojn (la ≪ altiristoj ≫), biologiaj kaj ne biologiaj, de la ?eloj ?is la tuttera kadro, ?emia, biogeo?emia, klimata kaj pezoforta, kaj kie la evoluo per natura selektado tamen plene ludas sian rolon.

Originoj de la nomo ≪ Gaja ≫ [ redakti | redakti fonton ]

La hipotezo pri animita Tero (kvankam Lovelock neniam atribuas al ?i inteligentecon nek emociojn) estas ofte menciata temo en la homa imagpovo, en la literaturo kaj en la sciencaj teorioj. Dum neniu modelo iam estis same preciza kaj argumentita kiel tiu de Lovelock, ≪ eksterskola sciencisto ^[23]  ≫, aliaj a?toroj jam proponis vidpunkton sufi?e proksiman de lia. La personigo de la koncepto fine nur estas he?ristika metaforo kiu precipe plenumas didaktikan celon. Lovelock klarigas :

?  En ?i tiu verko, mi ofte parolas pri la planeda ekosistemo, Gaja, kiel vivanta […] Kiam mi tion faras, mi ne ka?as al mi mem ke la vorto ≪ vivanta ≫ estas metafora kaj la Tero ne estas vivanta kiel vi a? mi a? e? bakterio. Samtempe mi insistas ke la Gaja teorio mem estas scienco kaj ne nur metaforo. Mi uzas la vorton ≪ vivanta ≫ kiel in?eniero diras pri me?anika sistemo ke ?i estas vivanta, por distingi ties sintenon kiam ?i estas ekfunkciigita a? haltigita, a? ?e morta punkto. [24]   ”

?i tiu vidpunkto estas tiu de Lovelock en la komenco de lia hipotezo, kiam li devis prizorgi sian bildon ene de la scienca komunumo. De tiam li lar?e personigis ?in, ?is etendi la modelon al mistika dimensio a? e? religia, tamen neniam igante ?in konscia ento a? speco de vivanta dio. Kontraste la Gajaj teorioj , garantie menciinte liajn asertojn, sekvinte lin, disvolvis la ideon ke la Tero havus ≪ konsciencon ≫ ^[25] , kaj e? ke ?i estus iaspeca dia estulo, en la tradicio de la Noveraa movado ^[26] .

En la helena mitologio Gaja estas la diino de la Tero, patrino de la dioj kaj de la Titanoj , ligita kun la kulto al fekundeco, kaj anka? unu el la plej malnovaj diismaj reprezentoj de la homa historio, ?ar trovi?as statuoj de la Tero-patrino ( Patrino-diino ) el la prahistorio ( Mohen?o-daro kaj Harapo ). La nomon de la hipotezo elektis Lovelock la? rekomendo de lia amiko verkisto William Golding ^[27]  ; la universaleco de la nomo, ebligita unuflanke de la dissendo de la helena mitologio, kaj la fakto ke cetere la nomo kunportas ideon pri protektado kaj patrineco provizas al la hipotezo ta?gan metaforon ^[28] . Dekomence Lovelock konsciis pri la graveco provizi universalan kaj tujan metaforon por igi ties entenon popularigebla kaj rivali kun la aliaj agnoskataj modeloj. Kontraste kun tiu pozitiva aspekto, Lovelock anka? parolas pri Kalio , diino kiu reprezentas la detruivan dian aspekton en hinduismo , negativa aspekto de la Tero se ?i eventuale forigus la homon ^[29] .

Gaja kaj darvinismo [ redakti | redakti fonton ]

Lovelock konservas la teorion de Darwin pri la evoluismo de la specioj ene de ties medio ^[30] . La Gaja hipotezo do entenas la konkludojn de la natura selektado , spite kritikon de la angla genetekisto Richard Dawkins okaze de la unuaj prelegoj de Lovelock. Dawkins konsideras ke oni ne povas atribui al la Tero la evolucion ^[31] . Lovelock refutas ?i tiun argumenton kaj e? enigas en sian modelon la ≪ teorion de la egoisma geno  ≫ ellaborita en 1976 de Dawkins ^{[notoj 3]} . La? li, la Gaja hipotezo tute ne kontra?diras la konkludojn de la darvinismo, kies epistemologia objekto estas la vivantularo ^[32] . Fakte Lovelock konservas el la novdarvinismo la ideon ke la rolo de genetiko estas kiel eble plej bone adapti la speciojn al ties medio. Li tiel disvolvas miksan koncepton, tiun de eko-evolucio, kiu difinas la vivanton kiel emer?anta eco de la ekosistemo ; dum ?iu specio celas propran intereson, la kombinado de iliaj agoj emas kompensi la efikon de la media ?an?i?o ^[33] .

Darwin asertas ke la medio modifas la speciojn, ne inverse, tial Richard Dawkins kontra?staras al Lovelock. Dum Dawkins agnoskas la memregulan aspekton de la planedo, li emfazas ke Lovelock forgesis la esencan necesan kondi?on por difini vivantan esta?on kaj ties evoluon, kiu estas ≪ la konstanta kontra?staro kontra? ekstera medio (predoj kaj predantoj), sole kapabla evoluigi ?in la?longe de la tempo tra la bone konata me?anismo natura evolucio. ≫ Nu la Tero ne havas predanton kaj evoluas en neniu medio ebliganta rivaladon ; sekve la Gaja hipotezo estas misuzo de la modelo natura selektado, kion tamen agnoskas Lovelock.

Tamen, kun sia komputika simulomodelo Daisyworld ^[34] , Lovelock enigas en sian teorion la vidpunkton de Darwin, kiu jam ne plu estas malkongrua kun liaj postulatoj : ≪ Daisyworld estis elpensita por montri ke la darvina teorio pri evolucio tra natura selektado ne kontra?as la Gajan teorion, sed estas parto de ?i. ^[35]  ≫

La debato pluis kiam subtenis la Gajan hipotezon la entomologo Edward Osborne Wilson , kiu ali?is al Lovelock kun sia verko The Future of Life (La estonto de Vivo). Wilson, kiu anka? proksimas al Dawkins, kaj fondis la sociobiologio ( france : Sociobiologie ) ebligis adapti la ekologian modelon de Lovelock al la filogenetika modelo de Darwin ^{[notoj 4]} . Dum Wilson asertas deiri de la specioj por diveni inteligentan ekosistemon, Lovelock deiras de la ekosistemo por atingi difini la speciojn kiuj kontribuas en ?i, sed la? Wilson amba? renkonti?as ^[36] . Tamen konfliktoterenoj plu ekzistas inter la Gaja modelo kaj la teorio de la natura selektado. La precipa koncernas la foresto de reprodukta kapablo, kio estas propra?o de la specioj, kiun Gaja malhavas ^[37] .

Gaja kaj sistemiko [ redakti | redakti fonton ]

La modelo de Lovelock precize enradiki?as en sistemiko, teorio kiu siavice naski?is el la kibernetiko de Wiener kaj prezentita de Joel de Rosnay ( france : Joel de Rosnay ) en Le Macroscope ( france : Le Macroscope ) (La Makroskopo) ^{[notoj 5]} . Gaja tiel respondas al ?iuj ecoj esence propraj al sistemo . Lovelock kaj liaj subtenantoj fakte sen?ese prezentas la Teron, ties klimaton kaj ties procezoj, kiel malfermaj sistemoj la? la konkludoj de la kibernitiko ^[38] , e? se iuj procezoj ne estas agnoskataj kiel sistemikaj de kontra?antoj inter kiuj Richard Dawkins . La Tero-sistemo fakte posedas tri kibernitikajn karakteriza?ojn :

• La ≪ interagado ≫ kiu resendas al ideo de nelinia ka?zado kaj kiu eniras en la fenomenojn eko-evoluado kaj simbiozo en bologio. La interagado (kiu konfuzi?as kun la koncepto ≪ celeco ≫) manifesti?as en la konstanta strebo al stabilaj statoj, interagante kun la biosfero ;
• La ≪ tuteco ≫, kiu postulas ke, dum sistemo unue estas aro da elementoj, ?i ne redukti?as al ili, ideo esprimita per la konata formulo : ≪ la tuto estas pli ol la sumo de ties partoj ≫. La Tero tiel do sintenas kvaza? kohera tuto en fermita buklo : ≪ Per la Gaja teorio, mi vidas la Teron kaj la vivon kiun ?i portas kiel sistemon, kapablan reguligi la temperaturon kaj la konsiston de la supra?o de la Tero kaj pluteni ?in tia ke ?i favoru la ekzistadon de vivantaj organismoj. La memregulado de tiu sistemo estas aktiva procezo kiu funkcias dank' al la energio provizita sen kontra?parto de la sunradiado ^[39] . ≫ ;
• La ≪ organizado ≫ estas la centra koncepto por kompreni kio estas sistemo. La organizado estas la aran?o de tuta?o la? la ditribuado de ties elementoj en hierakiajn nivelojn. Interagado kun dinamikaj subordigitaj sistemoj estas plena parto de Gaja : ≪ La plejmulto de la geo?emiistoj konsideris la atmosferon kiel la fina rezulto de la emisio de planeda gaso, kaj estis konvinkitaj ke la sekvaj reagoj per nebiologiaj procezoj ka?zis ties nunan staton (…) La vivo nur prunteprenus gasojn de la atmosfero kaj redonis ilin ne ?an?itaj ^[40] . ≫ Tiun econ demonstras la simulomodelo Daisyworld ^[41]  ;

Tiel do la Gaja hipotezo, post ties agnosko en 2001 dum Konferenco en Amsterdamo , fonda subtenfosto de la interfaka ekologia modelo nomata Tersistemoscienco ( angle : Earth system science ) ^[42] , kiu arigas multajn sciencajn fakojn ?irka? komuna volo : kompreni, modeligi kaj anta?diri la eksaltojn de la Tero, en sistematika aliro ^[43] .

Teoriaj anta?a?oj [ redakti | redakti fonton ]

Filozofaj anta?a?oj [ redakti | redakti fonton ]

Ekde Antikveco, stoikistoj konceptis la Universon kiel tuton ordigitan (malnovgreke : κ?σμο? , la kosmo) en kio ?io havas ka?zon, tiel ke kiu ajn evento nepre ka?zas precizan okazontan eventon. Por la Helenoj racio estas la kapablo kiu ebligas al ni kompreni tujn rilatojn de ka?zo al efiko. Paralele la stoikistoj nomas ≪ Racio ≫ (malnovgreke λ?γο? logos, la parolado, la racio) tiun universalan aran?on de la Naturo kiu konsistigas tuton kvalifikitan ≪ dieca ≫ ^{[44] , [45]} .

Ekde la 18-a jarcento Johannes Kepler estas la unua sciencisto kiu esprimas la ideon ke la Teron oni povus asimili al ronda kaj unika organismo ^[46] . Anta? li Leonardo da Vinci komparis la internan funkciadon de la homa korpo kaj la mekanismon de la Tero. Cetere la pensmaniero de Lovelock proksimas tiun de la usona filozofo Ralph Waldo Emerson , kiu volis reloki la Naturon en la metafizikan diskuton. Por Emerson en lia verko Nature (Emerson) ( angle : Nature (Emerson) ) (1836), la homo fari?is duon-homo, kiu utiligas la naturon nur per sia kompreno, per la peniga laboro de materiaj fortoj, ?ar ?i perdis siajn spiritajn fortojn. Laste la literatura ekologio de Henry David Thoreau , pioniro de la konscienco pri la medio la? Donald Worster, proponas spiritan rigardon al la Tero, proksiman al tiu de Gaja. En 1851 Thoreau skribis : ≪ la grundo kiun mi tretas ne estas morta kaj inerta maso, ?i estas korpo, ?i posedas spiriton, ?i estas organizita kaj estas influebla de sia propra spirito kaj de la ero de tiu spirito kiu estas en mi. ≫ Li cetere parolas pri ≪ vivanta tero ≫ kaj de ≪ granda krea?o ≫ ^[47] .

Sciencaj anta?a?oj [ redakti | redakti fonton ]

Multnombraj estas la sciencaj metaforoj kiuj asimilas la Teron al vivanta organismo, anta? Lovelock ^[48] . Friedrich Ratzel estas inter la unuaj sciencistoj kiuj parolis pri ≪ Tera organismo ≫, centra koncepto de tio, kion li nomas biogeografio ^[49] . Jean-Baptiste Lamarck subtenanto de teorio paralela al tiu de Charles Darwin , jam disvolvis la ideon ke la Tero estus organizita kaj interdepedanta tuto. La geologo James Hutton en sia verko fonda por tiu fako, The Theory of the Earth (La Teorio de la Tero), klarigas en 1875 :

	?  Mi konsideras la Teron kiel superorganismon kaj ?ia fiziologio devus esti studata [50]   ”

La koncepton ≪  biosfero  ≫ proponas la geologo Eduard Suess ( france : Eduard Suess ) en 1875 .

Thomas Henry Huxley , subtenanto de Darwin opinias jam en 1877 ke la Tero memregulas sin. La matematikisto Alfred James Lotka ( angle : Alfred Lotka ) poste fondas aliron al la dinamiko de la biologiaj populacioj, kiuj batalas por la rego de energiaj resursoj, ?is ili atingas modli kaj influi sian medion ? ideo kiun estas redironta Lovelock tra la koncepto eko-evoluado ?. En 1924, la paleontologo kaj geologo Teilhard de Chardin en rilato kun Vernadskij kaj la filozofo Edouard Le Roy ( france : Edouard Le Roy ) , konceptas la nocion ≪  noosfero  ≫ ^[51] , kiun denove mencias Vernadskij : temas pri la aro formita de la interagoj de konsciencoj sur la Tersurfaco, ?is formi unu solan enton. Lewis Thomas ( angle : Lewis Thomas ) konsideras la Teron kiel unika ?elo ^{[52] , [53]} . Cetere en 1960 la biologo Eugene Odum vidas en la ekosistemoj memregulitajn entojn ^[54] .

Precipe la teorioj de Vladimir Vernadskij kaj de Walter Bradford Cannon influis la Gajan hipotezon.

Vernadskij kaj la ekologiaj tavoloj [ redakti | redakti fonton ]

La nocio ≪  biosfero  ≫ proponita de Vladimir Vernadskij en 1924 estas la fundamenta koncepta anta?a?o ^{[notoj 6] , [55]} de la bildo de sistemo fermita sur si mem kaj emante al optimuma memregulado. Fondinto de la moderna geo?emio, Vernadskij postulas ke vivo esprimi?as kiel geologia forto kaj konsistigas kosman fenomenon. La? Eileen Crist kaj H. Bruce Rinker, la koncepto biosfero anta?prezentis la biogeo?emian modelon ^[56] . La Gaja modelo kiun li proponas konsistas el pluraj interagantaj tavoloj : la litosfero , kerno el rokoj kaj akvo ; la atmosfero gasa envolva?o konsistanta la aeron ; la biosfero konsistanta el la vivo ; la teknosfero kiu rezultas el la homa aktivado kaj fine la noosfero a? pensosfero. La projekto de la Tersistema scienco estas kompreni kiagrade la Tero estas sistemo, en kiu ?iu el tiuj tavoloj partoprenas en la ?eneralan me?anikon. Vernadskij konsideras ke ?i tiu tuttera fenomeno ne povas esti komprenita ne enkalkulante la agadon de la Vivantularo ? ideo kiun Lovelock menciis siavice tra la eko-evoluado ^[20] .

Walter Cannon kaj la koncepto homeostazo [ redakti | redakti fonton ]

Prialudita de la franca kuracisto Claude Bernard ^[57] , la biologia koncepto homeostazo kreita de Walter Cannon (1871-1945), kaj precizigita de W. Ross Ashby ( angle : W. Ross Ashby ) el du malnovgrekaj vortoj : ?μοιο? (homoios, ≪ simila ≫), kaj στ?σι?, (stasis, ≪ stabileco, staro≫), difinas la stabiligon de la statoj kiuj ebligas la biologiajn procezojn de la vivo. En sia fonda verko The Wisdom of the Body , (La Prudento de la Korpo) Cannon difinas homeostazon jene : ≪ La superaj vivantuloj konsistigas malferman sistemon enhavanta multnombrajn rilatojn kun la medio. La ?an?i?oj de la medio ekigas reagojn en la sistemo a? rekte afekcias ?in, atingante internajn perturbojn de la sistemo. Tiaj perturboj normale estas tenitaj en striktaj limoj ?ar a?tomataj al?ustigoj interne de la sistemo ekagas kaj tiamaniere ampleksaj osciladoj estas evititaj, la internaj kondi?oj estante tenitaj proksimume konstantaj. ≫ ^[58] .

El la biologio, la koncepto eksignifas ?ian emon al ekvilibra stato ene de kibernetika sistemo. Tiu memregulado povas apliki?i al ekologio, al al klimato kaj e? al la geo?emiaj cikloj, kaj fontas el multaj ineragadoj de la diversaj komponantoj de la koncerna sistemo. La nocio ≪  elapereco  ≫ tradukas la koncepton homeostazo en la kibernetika kampo ^[59] kaj estas denove menciita en la biogeo?emia modelo kiel la kapablo por la Tersistemo konservi stabilan temperaturon favoran por la vivo.

Genezo kaj aktualeco de la Gaja hipotezo [ redakti | redakti fonton ]

De Marso al la Tero [ redakti | redakti fonton ]

En 1970, Lovelock fondas sian Gajan teorion kiel parton de la pli vasta ≪ Tersistema scienco ≫, fontanta el la esploroj de NASA en la jaroj 1980-aj, kaj disvolvita de David Wilkinson ( france : David Wilkinson (biologiste) ) biologo en la departemento Biological and Earth Sciences (Biologiaj kaj Teraj Sciencoj) ^[60] . ?i tiu hipotezo ? kiun la ekologo iom post iom fajnigis, unue sola, poste kun kolektivo de sciencistoj el diversaj horizontoj ? fontas el geonomia aliro (e? se ties a?toroj ne uzis ?i tiun terminon ankora? ne tre konata en 1969).

La koro de la hipotezo de Lovelock estas ke la biomaso modifas la vivkondi?ojn de la planedo en direkto kiu proksimigas ?in al siaj propraj bezonoj, tiel igante la planedon pli ≪ gastama ≫. La Gaja hipotezo ligas tiun nocion ≪ gastamo ≫ al la homeostazo. Li ekaliris tiamaniere dum li kontrakte laboris por NASA ^[61] , por finpretigi instrumentojn kies tasko estas kolekti eventualajn vivspurojn, dum misioj por esplori planedojn de la sunsistemo pere de kosmosondiloj ^[62] . Lovelock demandas sin kiel ekstertera estulo ekscius ke estas vivo sur la Tero, kaj li konkludas ke kio plej bone informus ?in pri la ekzisto de biosfero, estas la atmosfero. Li do proponas analizon de la atmosfero de Marso kiel rimedo por eltrovi la vivon, subtenante ke, se estus ia vivo ≪ ?i devus utiligi la atmosferon por el ?i eltiri la krudajn materiojn kaj elpeli siajn defala?ojn ; tio atingus modifi ties konsiston. ≫ ^[63] Lia unua artikolo Life Detection by Atmospheric Analysis , (Viveltrovo per analizo de la atmosfero) kun D. R. Hitchcock, aperis en 1967 en la revuo de Carl Sagan , Icarus ^[64] . Liaj konkludoj estas senapelaciaj : Marso ne povis esti gastiginta la vivon ?ar ?ia atmosfero montras neniun spuron de regulado elvenante el organismoj. Pro tiu konceptado li estis celo de ostracismo en la scienca medio de NASA.

La konceptado de Lovelock influas la protokolojn sekvitajn en la fako ekzobiologio . Pluraj anta?diroj de la Gaja hipotezo fakte kondukis al ≪ signifoplenaj planedaj malkovroj ≫ ^[65] .

Lovelock poste persone interesi?is pri la temo vivkontinueco. Fakte ?i da?ris malgra? plii?o de la suna lumeco je 30 % depost la formi?o de la Tero. La tuta planeda temperaturo do ne multe variis pro regulado kiu restas eksplikenda : ≪ tiuj cerbumadoj kondukis min konjekti ke la vivantaj estuloj reguligas la klimaton kaj la ?emion de la atmosfero por propra intereso ^[66] . Sekve Lovelock laboris kun la eminenta usona biologo Lynn Margulis  ; amba? kune verkis en 1974 unuan sciencan artikolon kiu fondas la geobio?emian modelon kun titolo ≪  Biological modulation of the Earth's atmosphere  ≫ ^[67] (Biologia modulado de la Teratmosfero). En ?i artikolo ili studis la ideon la? kiu la konsisto de la Tera atmosfero, ties temperaturo kaj hidrogena potenco estas reguligitaj de la vivantaj organismoj kun la celo optimumigi iliajn reproduktadojn. La a?toroj montras ke la Tero estas aktiva kontrolsistemo kapabla plutenadi la planedon en homeostazo ^[68] .

Sekve Lovelock esploradis geobio?emion ; kadre de oceanologia studprogramo, el kiu fontas la hipotezo CLAW, li malkovras la naturajn molekulajn portantojn de la elementoj sulfuro kaj jodo  : la metila sulfido kaj metila jodido , kiuj fari?is fundamenta briko de lia teorio ^[69] .

Fine en artikoloserio li ekzamenis kiel la Gaja hipotezo kongruas kun la konkludoj de la natura selektado. Nur malmultaj fakuloj bonvenigis lin kaj Lovelock frontis Richard Dawkins , internacia defendanto de la darvina teorio pri evolucio. Li tamen sukcesis interkonsenti kun la fakulo pri natura selektado pri la nekongrueco de lia modelo kun la darvinaj kanonoj. ≪ ?ar mi ne dubis pri Darwin, io certe misis en la Gaja hipotezo ^[70]  ≫, li diris tiel ekdubante pri sia laborhipotezo. En 1981 Lovelock disi?as de la anta?aj modeloj (krom de tiu de Vernadskij) kiuj konsideras ke la biosfero mem regulas sin, kaj li konformigis sian hipotezon kun la darvinaj postulatoj, helpante sin de la komputika simulado Daisyworld .

De la metila sulfido al la komputika modelo Daisyworld [ redakti | redakti fonton ]

La laborhipotezon de Lovelock oni povas resumi jene : la tuto de la geologia kaj biologia sistemo reguli?as, tra kompleksa reto de interagadoj kaj retroagadoj. La subtileco de tia reto subkomprenigas grandan nombron da ?emiaj parametroj.

En 1986, en Seattle , Lovelock, Robert Charlson, M. O. Andreae et Steven Warren malkovras ke la formado de la nuboj, kaj konsekvence la klimato, dependas de la metila sulfido ? DMS ? produktita de la algoj kokolitoforoj ( france : Prymnesiophyceae ) el la oceana fitoplanktono . Tiuj algoj partoprenas en al karbono-ciklo . La metila sulfido produktita de tiuj algoj oksidi?as en la atmosfero kaj konsistigas la {alilingve|fr|kondensokernojn||Noyau de condensation|kondensokerno}}) de la nuboj. La metila sulfido do ludas fundamentan rolon en la formado de la nuba kovrilo de la regionoj situantaj super la oceanoj kaj pretere en la varmekvilibro. Same okazas kun la metila jodido ^[71] .

En tio Lovelock vidas unu el regulme?anismoj de Gaja, la retroagadon per kiu algoj kaj nuboj estas kunligitaj ; pro tiu malkovro li ricevis en 1988 la premion Norbert Gerbier de la komunumo de la klimatologoj ^[72] . Tiu me?anismo donis al li la ideon de elementa modelo de Gaja, per komputika simulado bazi?anta sur malmultaj parametroj. Lovelock verkis unuan artikolon kun epistemologia dimensio pri la Gaja hipotezo en 1989 kun titolo Geophysiology, the science of Gaia ^[73] (Geofiziologio, la scienco de Gaja) sed li bezonis pruvi sian modelon per ekspermimentoj.

En 1983 do kun la usona geo?emiisto Andrew Watson ( angle : Andrew Watson (scientist) ) li realigas komputikan simuladon celanta pruvi simplan memregulan me?anismon : tiun de la Tera temperaturo, en kiu rolas la vegeta?oj. Liajn konkludojn li samjare publikigas en la revuo Telus ^[74] . Tiu komputika modelo nomita Daisyworld (≪ lekantetomondo ≫ en la angla), utiligas simplan sistemon en kiu rolas tri variabloj : la suna lumeco kaj la areoj kovritaj de lekantetoj respektive nigraj kaj blankaj, kiuj prosperas en temperaturo super 5°C kaj ne plu povas kreski super 40°C. Li montras ke la ekvilibro inter populacioj de lekantetoj kiuj estigas la albedon, emas plutenadi la temperaturon konstanta kiam la suna lumeco varias : la biosfero utilas kiel homeostaza agento ^[75] . En dua versio de la modelo Lovelock kaj Lee Kump ( france : Lee Kump ) ^[76] , en 1993 kaj en 1994 pruvas ke la davinismo kongruas kun ilia komputika modelo ^[76] ?ar la lekantetajn populaciojn regas la le?oj de la natura selektado. Alia simulado nomita Damworld (≪ bara?mondo ≫) tiel ebligas al W. D Hamilton kaj Peter Henderson, en 1999, roligi tri speciojn da animaloj ^[77] .

Dank al Daisyworld la esploroj progresas kaj multaj programaraj versioj aperis ^{[notoj 8]} . Du biologoj John Maynard Smith kaj William Hamilton fakte poste konfirmis la konkludojn de Tim Lenton ( angle : Tim Lenton ) ^[78] kiam ?i lasta publikigis en 1998 en gazeto Nature artikolon titolitan ≪  Gaia and natural selection  ≫ ^[79] (Gaja kaj natura selektado) en kiu li sukcese aldonis ?emiajn faktorojn (oksigeno kaj fosfato) kaj variablojn de adaptado la? la natura selektado ^[80] . William Hamilton poste kunverkas kun Tim Lenton artikolon : ≪  Spores and Gaia  ≫ (Sporoj kaj Gaja) kiu kunligas oceanon, algojn kaj klimaton. La? la a?toroj la simulmodelo de Lovelock estas vera revolucio kaj Hamilton tiam lan?as la debaton en kiun enskribi?as la Gaja hipotezo ; dum televidelsendo en 1999 li klarigis : ≪ Same kiel la observa?oj de Koperniko bezonis iun Ne?tonon por klarigi ilin, ni nun bezonas alian Ne?tonon por klarigi kiel la darvina evolucio kondukas al lo?ebla panedo ^[81]  ≫.

La ekologo Stephan Harding ( france : Stephan Harding ) ^[82] plifortigis la simuladon de Lovelock kaj Watson modeligante plenajn ekosistemojn, enkalkulante interalie la nutrajn ?enojn . Liajn konkludojn li publikigis en sia artikolo ≪  Food web complexity enhances community stability and climate regulation in a geophysiological model  ≫ ^[83] (Man?oreta komplekseco pliigas komunuman stabilecon kaj klimatreguligon en geofiziologia modelo). Harding konsideras ke la biosfero strebas memreguligi sin per kiu ajn rimedo ^[84] , uzante la naturan selektadon ; ?i tiu tezo estas la centro de lia argumentado en Animate earth: science, intuition and Gaia (2006, Animita Tero : scienco, intuicio kaj Gaja).

Internacia agnosko : la konferencoj [ redakti | redakti fonton ]

Konferenco Chapman en San Diego en 1988 [ redakti | redakti fonton ]

Dum la du konferencoj Chapman sub la patroneco de American Geophysical Union (AGU) Lovelock publike prezentis anta? koncernita sciencista komunumo sian hipotezon ^[85] . En la konferenco en 1988 en San Diego difino de la hipotezo estas proponita ^[86]  ; krome James Kirchner propoas sian epistemologian disdividon. La? li oni povas distingi kvin ≪ subteriojn ≫ : Gaja influa, kunevolua, homeostaza, teleologia, optimumiga kiujn li kunigas en du Gajajn : weak Gaia kaj strong Gaia ^[87] (malforta Gaja kaj forta Gaja). Multaj partoprenantoj en la konferenco kaj e? iuj kritikantoj tiam agnoskis ≪ la in?eniecon de nova rigardo sur la planedo kiun konsistigas la Gaja modelo ≫ ^[88] kaj la esprimo ≪ Gaja teorio ≫ ekanstata?as la esprimon ≪ Gaja hipotezo ≫.

Konferenco Chapman en Valencio en 2000 [ redakti | redakti fonton ]

Dua konferenco Chapman okazas la 19-an kaj 23-an de junio 2000 en Valencio en Hispanio. La tri pritraktitaj temoj celas firmigi la hipotezon. Oni ekzamenas ≪ Gaja tra la tempo ≫, ≪ La rolo de la vivantularo en la regulado de la biogeo?emiaj cikloj kaj de la klimato ≫ kaj ≪ Kiel regi la kompleksecon kaj la retroagajn me?anismojn de la Tersistemo ≫. La libro Scientists debate Gaia (2004) direktita de Stephen Schneider ( angle : Stephen Schneider ) kunigas ?iujn intervenojn.

Konferenco en Amsterdamo en 2001 [ redakti | redakti fonton ]

En julio 2001, dum la konferenco en Amsterdamo, titolita ≪  Challenges of a Changing Earth: Global Change Open Science Conference  ≫ (Defioj de ?an?anta Tero : Malfermscienca Konferenco pri Tuttera ?an?i?o), en kiu partoprenas la kvar ?efaj esplororganiza?oj pri la Tuttera ?an?i?o, la teorio de Lovelock estis konsekrita en scienca medio ^[89] . Fakte pli ol mil delegitoj tiam subskribis komunan deklaracion kies ?efartikolo asertas : ≪ la Tersistemo sintenas kiel unika memregulita sistemo, konsistanta el fizikaj ?emiaj biologiaj kaj homaj elementoj ≫ ^[90] . la Gaja hipotezo tiel ≪ emancipi?as ≫, klarigas Lovelock en La Reven?o de Gaja . Biologoj kaj geologoj akordi?as pri la esenco kaj la delegitoj konkludas pri la neceso kunfandi la fakojn en unikan kaj koheran aliron, en novan sistemon por tuttera mediscienco ^[90]  : la Tersistemoscienco ( angle : Earth system science ) al kiu aspiris Lovelock ekde la komenco de siaj esploroj.

Konferenco en Arlingtono en 2006 [ redakti | redakti fonton ]

Kvara konferenco, okazis en oktobro 2006 en Arlingtono, sponsorita de la A?toritato de la Regiona Parko de Norda Virginio ^[91] (NVRPA). Martin Ogle, ?efnaturalisto ?e NVRPA, kaj delonge proponanto de la Gaja hipotezo organizis la eventon. Lynn Margulis , distingita universitata profesoro en la fako pri geosciencoj en la Universitato de Masa?useco ?e Amherst kaj delonge subtenanto de la Gaja hipotezo estis eminenta preleganto. La konferenco titolita : Gaia Theory : Model and Metaphor for the XXI ^e Century , (Gaja Teorio : Modelo kaj Metaforo por la dudekunua Jarcento) sur la kampuso de la Universitato George Mason kunigis multajn fakulojn : Tyler Volk ( france : Tyler Volk ) , Dr Donald Aitken, Dr Thomas Lovejoy, Robert Correll, J. Baird Callicott ^[92] . La ?efa cerbumakso estis la alporto de la Gaja hipotezo pro la kompreno de la klimata varmi?o ^{[93] , [94]} .

La geofiziologio [ redakti | redakti fonton ]

Fondita en 1996 en Oksfordo de Peter Westbroek ( france : Peter Westbroek ) , la Societo pri geofiziologio plilongigas la biogeo?emian modelon, sub alia nomo ol tiu de ≪ Gaja ≫ kaj konsistigas ≪ la studkampon de la interagoj inter la vivo kaj la cetero de la Tero ≫ ^[95] . La? Westbroek la geofiziologio ≪ esta alia vorto por la ideo Gaja proponita de Lovelock, sed ni forigis la vorton Gaja, ?ar ?i estas kaptita de la noveraa movado, kaj ?i estas infektita por la scienco ≫ ^[96] . Inventita en la 19-a jarcento de James Hutton ?i tiu fako kombinas diversajn alirojn : genetiko, biologio, sistemiko, klimatologio, kaj anka? biogeo?emio, kaj celas interalie batali kontra? la scienca septado, sed anka? kontra? la dogmatismo kaj la obskurismo ^[97] . Ekzemple, la rolo kiel geofiziologia agento de la algo Emiliania huxleyi ( france : Emiliania huxleyi ) , rivelas kompleksan sistemon, ≪ plej grandan ekzistantan vivantan organismon ≫ ^[98] .

La esploroj en la fako geofiziologio estas multnombraj kaj arigas fakulojn kiuj jam kunlaboris kun Lovelock kaj novajn spertulojn ^[99] Tyler Volk kaj D. Schwartzman por la bioastronomia aliro (tra la nocio de lo?ebla zono ) A.S. McMenamin Mark kaj L.S Diane McMenamin por la studo de la mara vivo, Michael Woodley por la ligilo inter natura selektado kaj ekosistemo, Axel Kleidon por la rilato inter homeostazo kaj entropio ene de la duopo bioto-klimato, kaj G. Evelyn Hutchinson por la procezo regulado de la biosfero.

La modelo de Lovelock [ redakti | redakti fonton ]

He?ristika metaforo [ redakti | redakti fonton ]

Dekomence Lovelock konsciis pri la nescienca dimensio de la nomo donita al lia hipotezo pri memregulado je tuttera nivelo. Tamen lia celo anta? ?io estas pedagogia, dank'al he?ristika metaforo ^{[100] , [101]}  : ≪ Nur konsiderante nian planedon kiel vivantan enton ni povas kompreni (eble unuafoje) kial agrikulturo havas erodan efikon sur la vivanta teksa?o de ties epidermo kaj kial la polucio toksas ?in same kiel nin ≫ ^[102] . La modelo de Lovelock estas he?ristika ?ar ?i vokas al kunfandi?o de fakoj ?is tiam septitaj (unuflanke biologio, aliflanke geologio) kaj anka? al la aneksado de pli novaj sciencoj inter kiuj genetiko kaj ekologio, kaj e? politiko ^[103] . Lovelock tiel vidis en la konferenco en Amsterdamo en 2001 unuan pozitivan pa?on al sintezo de la Ter- kaj viv-sciencoj, centirigita sur la planedo kiel memreguliga sistemo.

Spiritualisma analogio [ redakti | redakti fonton ]

La metaforo de memreguliga Tero povas konduki al religiaj devoji?oj, kaj e? al scienca naiveco, notinde pri la demando de la civila atomenergio kiun Lovelock subtenas ^[104] . Fakte la analogio uzata de Lovelock ankras lian koncepton en spiritualisma paradigmo kaj la simpleco de la bildo ofte estis temo de kritiko pri la metodo ^[105] . Sed ?efe Anne Primavesi montris en Gaia's Gift ^{[notoj 9]} (La donaco de Gaja) la ligilon inter religia kredo kaj Gaja ekologio, ligilon al kiu Lovelock aspiras kaj kiun li aplikas al si mem, en sia vivmaniero, hejme en Britio. Tio al kio li aspiras estas renovigo de la mistika sento al la Tero-Patrino, kontraste kun la nunaj materiismaj kredoj, la? li ripozantaj ≪ sur sama soklo de religiaj kaj humanismaj kredoj : Tero estas destinita esti ekspluatita por la bono de la homaro ≫ ^[106] , kaj kiun favorigadis la judeokristana kulturo ^{[notoj 10]} .

Socia konstato [ redakti | redakti fonton ]

Filozofia renovigo [ redakti | redakti fonton ]

La biogeo?emia modelo estas scienca volo kunfandigi la fakojn por ?irka?i la Ter-sistemon, sed ?i anka? ests konstato kaj prognozo por la monda civilizo ; Lovelock klarigas : ≪ Nia civilizo trovi?as en la situacio de ulo kiun narkota?o estas mortigonta, ?u ?i da?rigus, ?u ?i subite ?esus konsumi da ?i ≫ ^[107] . Li fakte konsideras la homan naturon skizoido ( france : Trouble de la personnalite schizoide ) simile al la kazo de D-ro Jekyll kaj S-ro Hyde de Stevenson . Komence scienca, la modelo de Lovelock fari?as batala ?ar li donas impulson al la movado por profunda ekologio kiu vokas por renovi?o spirita sed anka? racia fronte al la medio ^[108] .

Mulnombraj estas la filozofiaj referencoj en la verkoj de Lovelock. Li citas John Gray, kiu en Straw Dogs : Thoughts on Humans and Other Animals (2003 Pajlohundoj : Pensoj pri Homoj kaj aliaj Animaloj), analizas la konsekvencojn de la demografio kiel la ?efa faktoro de la memdetruemo de la homaro. Lovelock anka? citas la filozofon Mary Midgley ( angle : Mary Midgley ) , kiu, en Science and Poetry ^{[notoj 11]} (2001 Scienco kaj Poezio), avertas kontra? la reduktismo de la scienca penso, modelo kontra?a al la Gaja hipotezo. La disigo de la spirito disde la korpo ekita ekde Rene Descartes la? Lovelock kondukis al redukta vidpunkto de la mondo kaj de tie al ties ekspluatado. Por Lovelock estas ur?e repensi la signifon de la homo en la Naturo, alikaze ?i povus detrui nin, reage al nia detrua aktivado. La ≪ pasio por la urbo ≫ tiel estas absurda?o kiu kondukis la homon forgesi sian medion. La mondaj ekologiaj reformoj kaj planoj anka? estas reezignaciaj solvoj : la mito pri da?ripova disvolvi?o kaj alternativaj energifontoj estas ideologioj kiuj ebligas forpu?i la problemon la? Lovelock kaj Margulis, car la problemo restas nia kapablo adapti niajn bezonojn al nia medio, kaj ne submeti la medion al niaj bezonoj. Agnoski ?i tiun minacon estas la sola afero kiu povas mobilizi la homon ; li klarigas : ≪ tiom longe kiam reala kaj tuja dan?ero ne estas perceptita, la tribo ne unuanime kunagas ≫ ^[19] .

Kritiko de la demografia kreskado [ redakti | redakti fonton ]

Por Lovelock ? kontraste kun la komuna penso ? la ?efa problemo estas la trolo?i?o , ka?zo de la polucio kaj de la troekspluatado de la naturaj resursoj ^[109]  : ≪ La aferoj kiujn ni faras al la planedo ne estas agresivaj kaj anka? ne prezentas geofiziologian minacon, tiom longe kiam ni ne faras ilin grandskale. Se sur la Tero estus nur kvincent milionoj da homoj, kvaza? nenio el tio, kion ni nun faras al la medio, perturbus Gajan. […] ne temas pri nura demando pri troa lo?antaro ; forta lo?denseco ka?zus malpli da perturboj en la mezvarmaj regionoj de la norda hemisfero ol en la malsekaj Tropikaj regionoj ^[110] . ≫ La antropizado fine povas estis resumita al trolo?i?o kiu detruas la naturajn me?anismojn de negativa retroagado, kondukante al malreguligo de la Tero : ≪ Slogano kia "la nura polucio estas la lo?antaro" nomas nevenkeblan reala?on. Polucio ?iam estas afero pri kvanto. En la natura stato ne estas polucio. […] Neniu el la ekologiaj perturboj al kiuj ni estas nun konfrontitaj ? la detruo de la tropikaj arbaroj, la difekto de la grundoj kaj de la oceanoj, la tre balda? okzazonta minaca varmi?o de la planedo, la malpliigo de la ozontavolo, la acidaj pluvoj ? ne konsistigus percepteblan problemon se la homa lo?antaro de la Tero estus kvincent milionoj ^[111] . ≫ La kontra?antoj de Lovelock nomis lin novmaltusisto ?ar li proponas revivigi batalrimedojn kontra? trolo?i?o a? reguligon de la naski?oj ^[112] , tamen neniam apogante e?genikon ^[113] .

Kritiko de la politika ekologio [ redakti | redakti fonton ]

La Gaja modelo radike kontra?as la nunajn politikajn ekologiajn tendencojn : ≪ La ekologiistaj batalantoj, la Eklezioj, la politikistoj kaj la sciencistoj ?iuj zorgas pri la dama?oj ka?zitaj al la medio. Sed ili precipe zorgas por la bonfarto de la homaro ≫, klarigis Lovelock kiu skur?as la ekologiistajn movadojn, kiujn li akuzas ke ili pluigas naivan antropocentrismon ^{[114] , [115]} . Li akuzas ilin ke ili ne konsideras la problemon je ties ?usta scienca dimensio, kaj subteni vidpunktojn la? li sen raciaj fundamentoj, kiaj polucio per radioaktiveco, la efiko de la renovigeblaj energifontoj, kaj fine la loko de la civila atomenergio. ≪ La ideologio de la ekologiistoj malutilas al la sano de la Tero ≫ li diris ^[109] . Lovelock pleje akuzas la politikan ekologion ke ?i plu lokas la homon centre de la zorgoj ligitaj al klimata varmi?o. La pozicio de Lovelock kaj de liaj subtenantoj ebligis al pronukleaj ekologiistaj movadoj inter kiuj la kolektivo Environmentalists For Nuclear Energy establi siajn agojn sur sciencan bazon ^[116] .

La funkciado de Gaja [ redakti | redakti fonton ]

Ekzisto de fizikaj trudoj [ redakti | redakti fonton ]

Lovelock precizigas, ke e? anta? ol kompreni la funkciadon de la Gajasistemo, necesas ekkapti la fakton, ke la Tero estas submetita al aro da pure fizikaj limigoj kaj trudoj.

Ekzemple la biologiaj populacioj obeas limigajn regulojn sen kiuj la vivo havus eksponencialan kreskadon, malebligante ?ian homeostazan reguladon. Same estas je la geo?emiaj cikloj kaj aliaj ≪ Gajaj ≫ agentoj. Lovelock parolas pri ≪ tutteraj parametroj ≫ kaj citas la klimaton, la konsiston de la atmosfero, kaj de la oceanoj, la suna lumeco, la ecoj de la akvo, la geoterma forto, ktp. Tamen tiuj mediaj trudoj dependas de la toleremo de la organismoj mem ; ekzemple estas minuma, maksimuma kaj optimuma temperaturoj por la multi?o de ?iuj vivantaj specioj (krom kelkaj ekstremofilaj specioj). Tiu konstato anka? validas por la acideco, la saleco, la procento de oksigeno en la aero kaj en la akvo. ≪ Konsekvence la organismoj devas vivi ene de limoj fiksitaj de le ecoj de sia medio ≫ ^[118] . Fakte Lovelock demonstras ke la vivo precipe prosperas inter 25 kaj 35°C.

La formado de la supra?a tavolo anka? estas forta trudo por la oceana vivo : la ecoj de la akvo limigas la multi?on de la specioj preter difinita denseco. La saleco de la akvo anka? estas truda parametro ^[119]  : salproporcio super al 8 % ka?zas la morton de la organismo. Sume tiuj fizikaj limoj truditaj de la ecoj de la akvo efikas sur la kreskado de la vivantuloj kaj establas la rilatojn inter kreskado, temperaturo kaj dissemo de la vivo sur la Tero ^[120] . La rego de la temperaturo far la sistemo pere de kvar identigitaj procezoj estas por Lovelock la unuan pruvon de emo al ekvilibro favora al al vivo ^[121] . Sed la da?reco de stabila ?emia konsisto anka? gravas. La konkludoj de Andrew Watson kaj Tim Lenton montris la me?anismojn, kiuj reguligas la atmosferan oksigenon, ebligitajn pro la rolo de fosforo ^[122] . La roloj de seleno sulfuro kaj jodo anak? ests fundamentaj por cirka?i la temon. La verko de Lee Kump , James Kasting kaj Robert Crane, The Earth System (La Tersistemo) , provizas la staton de la nunaj scioj pri la kompleksaj ligiloj kiuj kunigas la algojn, la produktadon de gasa sulfuro, la atmosferan ?emion, la fizikon de la nuboj kaj la klimaton ^{[notoj 12]} .

La pozitivaj retroagoj [ redakti | redakti fonton ]

La komputika modelo Daisyworld ebligis al Lovelock kaj Lee Kump anta?enmeti fenomenon, a?tomata regulado, malfacile ?irka?eblan : la pozitivaj retroagoj (angle : positive feedback loop ). Fakte la modelo montras ke en scenaro en kiu la propra ekosistemo de la algoj suferas atakon, fluktuadoj plii?as pro pozitiva retroagado ? eventuale subita plialti?o de la avera?a temperaturo. Lovelock opinias ke ?ia alporto de varmo, kia ajn estu ties fonto, estas pliigita, sen ke iu ajn forto kontra?satras ?in ; la temperaturo ludas do fundamentan dinamikan rolon, aldone al ties rolo por diagnozi la staton de la tuttera sistemo. La pozitivaj retroagoj plia?igas sistemon, malhelpante stabili?on, kontraste de negativaj retroagoj kiuj emas kontra?ekvilibri la unuajn.

Lovelock listigis ses pozitivajn retroagojn ? a? anti-Gajajn la? la terminologio de James Kirchner ^[123] ? funkciantajn sur la Tero ^[124]  :

1. la albedo de la glacio : la fandi?o de la ne?a kovra tavolo siavice ka?zas plivarmi?on kiu akceligas la procezon. Lovelock tiel citas la efikon Budyko, la? la nomo de la rusa geofizikisto Mi?ail Budijko ( france : Mikhail Boudyko ) ^{[notoj 13]} kiu malkovris ties econ. Tyler Volk studis la rolon de la glacitavoloj en procezo planeda malvarmi?o ;
2. la sorborapideco de la karbona dioksido kaj la generado de maraj stratusoj, blankaj oceanaj nuboj kun forta reflekta povo. ?iu plii?o sen kompenso kondukas al neeblo reguligi la sistemon ;
3. la malapero de tropikaj arbarareoj, ka?zita de la plialti?o de la tuttera temperaturo, kaj endan?erigas la malvarmigan me?anismon de la kontinentoj ;
4. la pliigo de borealaj arbarareoj en Siberio kaj Kanado, kiuj male sorbas varmon pro ties malhela koloro ;
5. la ellaso de karbona dioksido ( Tyler Volk ^[125] ) kaj de la metano (Keith A. Kvenvolden kaj Bruce W. Rogers ^[126] ) en la atmosfero post la malapero de la ekosistemoj propraj al la arbaroj kaj algoj ;
6. la ellaso de stokoj de metano ( forcejefika gaso dudekoble pli potenca ol la karbona dioksido) enfermitaj en la klatrato ( france : clathrate ) de la glacikristaloj ;

Aliaj ekzistas ; Lovel opinias ke iuj pozitivaj retroagaj me?anismoj ankora? estas malkovrendaj. La rapideco de la planeda varmi?o nuntempe demonstras pozitivan retroagon. Anka? nature ekzistas karbonputoj ( france : Puits de carbone ) kiuj dissolvas la karboan diooksidon en la pluvakvon, sed la procezo povas atingi dan?eran pozitivan retraoagon ; Lovelock anka? mencias la tropikajn tempestojn kiuj ebligas al la algoj prosperi.

La reguliga me?anismo [ redakti | redakti fonton ]

La biosfero : rezulto de ekoevoluo [ redakti | redakti fonton ]

Lovelock konstante insistas sur la fakto ke la reguligme?anismo posedas du kompementajn kja nedisigeblajn flankojn : unuflanke la geofizika evoluo kaj aliflanke la biologia evolucio. La regulado tiel do estas la produkto de tiu duobla evolucio, a? ≪  ekoevoluo ( france : eco-evolution ) ≫. La kazo de la nitrogeno estasekzemplodona la? Philippe Bertrand ^[119] , same kiel tiu de la diverseco de la koncentritecoj de karbona dioksido en la atmosfero, vera ≪ spirado de la Tero ≫ malkovrita de la biogeo?emia modelo ^[20] . Celante enkalkuli amba? kampojn ? la geologiankaj la biologian ? Lovelock preferas klarigi ke evoluas la ekologiaj ni?oj kaj ke la vivantaj organismoj negocas okupon de ili.

Cetere tia me?anismo ofte eskapas el scienca eksperimentado : nur la intuicio ebligas ekkompreni ?in. Se oni povas prilumigi tutterajn funkciadojn, oni ne povas esperi precizan bildon ? klarigas Lovelock sed anka? Joel de Rosnay, unu el teoriistoj de la Sistemiko ? ?ar la sistemo evoluas kaj redisdonas la me?anismojn kaj ?ar ?i estas elapereco.f

En tiu ?i artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Hypothese Gaia en la franca Vikipedio.

Notoj kaj referencoj [ redakti | redakti fonton ]

Notoj [ redakti | redakti fonton ]

1. ↑ La literaturo temanta pri la Gaja hipotezo plejmulte trovi?as nur en la angla lingvo.
2. ↑ ≪ Abiota ≫ : eco de medio kie vivo estas neebla
3. ↑ La teorio de la egoisma geno asertas ke la konservado de la geno kaj ne de la individuo estas la celo de la evolucio. ?i tiu koncepto profunde influus la nuntempajn biologiajn teoriojn.
4. ↑ Sociobiologio estis popularigita de la usona biologo Edward Osborne Wilson en lia verko Sociobiology: The New Synthesis (Sociobiologio : la nova sintezo) aperinta en 1975.
5. ↑ Joel, de Rosnay . (1977) Le Macroscope , Point Essais ( france ). Seuil. ISBN 2-02-002818-2 . .
6. ↑ Vernadskiy, Vladimir Ivanovich. (2002) La Biosphere , Points/Science ( france ). Paris: Seuil. .
7. ↑ Priskribo de la skemo de la metila sulfido en la oceanoj la? la hipotezo CLAW  :
   
   1. La algoj produktas dimetilsulfonioproponiaton (DMSP flave) por konservi osmozan ekvilibron kun la mara akvo. ?i evoluas al DMSP d (≪ d ≫ por difektita ; oran?kolore) de la bakteria agado.
   2. En la maro la DMSP reagas kaj estas detruita, kaj formas metilan sulfidon (DMS ru?e).
   3. Parto de tiu DMS ? oni ne precize scias kiom da ? eni?as en la atmosferon per ventolado.
   4. La cetero estas konsumita de la bakterioj a? detruita de la sunaj radioj kiuj transformas ?in al metila sulfoksido (DMSO rozkolore)
8. ↑ La simulado Daisyworld inspiris la dinamikan vegeta?omodelo ≪ TRIFFID ≫ (akronimo por Top-down Representation of Interactive Foliage and Flora Including Dynamics Desupremalsuprena Reprezentado de Interaga Foliaro kaj Fla?ro Inkludante Dinamikojn), inventita de Peter M. Cox en 1998, kiu eni?as en la kalkulon de la angla klimata modelo de la Tercentro de Hadley.
9. ↑ Primavesi, Anne. (2007) Gaia's Gift  ( angle ). Taylor & Francis. .
10. ↑ Genezo , 28 :

    	?  Dio benis ilin kaj Dio diris al ili : Estu fekundaj, multi?u, plenigu la Teron kaj submetu ?in ; kaj regu super la fi?oj en la maro, super la birdoj en la ?ielo, kaj super ?iu animalo kiu movi?as sur la Tero.  ”

    Lovelock konsideras tiujn vortojn el la Genezo la materiisma aksiomo mem.
11. ↑ Midgey, Mary. (2001) Science And Poetry  ( angle ). Routledge. ISBN 0415378486 . .
12. ↑ Kump, Lee ; J. F. Kasting ; R. G. Crane. (2008) The Earth System  ( angle ). New Jersey: Pearson Publishing.
13. ↑ ( en ) Mikhail Budyko, ≪  The effect of solar radiation variations on the climate of the Earth  ≫ , Tellus , nº  21,‎ 1969 , p.  611?619 .

Referencoj [ redakti | redakti fonton ]

Bibliografio [ redakti | redakti fonton ]

Libroj [ redakti | redakti fonton ]

• Lovelock, James . (2008) La Revanche de Gaia (11 cm × 18 cm (po?libro)), J'ai Lu Essai 8579 ( france ), Parizo: J'ai Lu, p. 256 . LrG. ISBN 2290007080 .
• Lovelock, James . (1999) La Terre est un etre vivant, l'Gaja hipotezo , Champs ( france ). Parizo: Flammarion, p. 192 . Ltev. ISBN 2080812831 .

Artikoloj [ redakti | redakti fonton ]

• Grinevald, Jacques. L'effet de serre de la biosphere. De la revolution thermo-industrielle a l'ecologie globale . SEBES (1990). Arkivita el la originalo je 2011-09-12. Alirita 2020-04-19.
• ( en ) James Lovelock, ≪  A geophysiologist's thoughts on the natural sulphur cycle  ≫ , Philosophical Transactions: Biological Sciences ,‎ 1997 ( lire en ligne )
• ( en ) Margulis, Lynn  ; Lovelock, James , ≪  Is Mars a Spaceship, Too?  ≫ , Natural History , vol.  85,‎ 1976 , p.  86-90