한국   대만   중국   일본 
Budho - Vikipedio Saltu al enhavo

Budho

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Tiu ?i artikolo temas pri la termino "budho". Pri la budho de ?i tiu erao, vidu la artikolon budho Gotamo .
Budho
religia koncepto ? formala parolmaniero ? titolo
Informoj
Originala nomo ??????????
v ? d ? r
Budho
Tradukoj de
????? ( Buddha )
Palie ????? ( Buddha )
Sanskrite ????? ( Buddha )
Sinhale ????? ?????????? ( Samm? sambuduvaræ )
Japane ?陀( Butta ) [1]
? ( Hotoke ) [1]
Koree 部處 ( Bucheo )
La?e ?????????????
Tibete ????????? ( sangs rgyas )
Birme ?????????????
Taje ???????????
Vjetname Ph?t
Terminaro de Budhismo
v ? d ? r
Skulpta?o de la budho Amitabo en Kamakuro , Japanio .

Budho [noto 1] estas honora titolo por tiuj bodisatvoj , kiuj atingis budhecon , [3] trovebla en pluraj hindidevenaj pensosistemoj, precipe en budaismo , al kiu ?i donis sian nomon. La budao de ?i tiu epoko estas la budho Gotamo .

Etimologio [ redakti | redakti fonton ]

Mandalo de la tridek tri budhoj, Muroma?i-epoko , Japanio .

La vorto budho devenas de la vorto buddha (?????), kiu en sanskrito , prakrito kaj palio signifas " veki?inton ". ?i devenas de la hipoteza radiko budh ( percepti ). [4] Francisko Azorin indikas etimologion el sanskrita Budha ( sa?a ), el budh ( kompreni ). [5]

Esperantigo [ redakti | redakti fonton ]

Ekzistas tri proponoj por la esperantigo de la titolo buddha :

  1. Buddo : [2] [6] proponita de Zamenhof .
  2. Budao : [2] [6] [7] la? la kutimoj de Esperanto (tiuj fontoj ne a?dis pri la iama hungara urbo!).
  3. Budho : [2] [6] kvankam ?i tamen estas misanalizo de la latinigo per IAST ( Internacia Alfabeto de Sanskrita Transliterigo ), kiu uzas -h post senvo?aj konsonantoj por indiki, ke ili estas aspiritaj, same kiel en Esperanto oni uzas -x a? -h por indiki, ke la konsonanto estas ?apelita, ?i fari?is la plej populara el la tri proponoj. Tiu ?i formo estas anka? uzata en la nomo de Budhana Ligo Esperantista .

Budheco [ redakti | redakti fonton ]

La stato de tiuj, kiuj i?is budhoj nomi?as budheco ( Sanskrito : ???????? buddhatva ; Palio : ????????  buddhatta  a? ????????  buddhabh?va ). [8]

La celo de bodisatvoj en mahajana budhismo estas atingi perfektan budhecon ( samyak-sambuddhatva ), same kiel faris post pluraj vivoj la bodisatvo kiu fari?is la budho Gotamo , por povi helpi ?iujn esta?ojn instruante ilin la vojon al la ?esigo de sufero. [9] Tio ?i kontrastas kun la celo de hinajana budhismo , en kiu la celo estas i?i arahanto . [9]

Specoj de budhoj [ redakti | redakti fonton ]

Budhismo mencias tri specojn de budhoj: [10]

  1. Ververa budho : [noto 2] Atinganta veki?on sen la helpo de aliaj en tempo kiam la budha darmo ne estas konata, kaj "ekmovanta la dharmoradon", t. e. komencanta budhisman instruadon kaj fondanta samgon kaj ?asanon , kiuj espereble postvivos lin mem. La vorto budho sen ia ajn aldono plejofte indikas tian, kaj kiam ?i havas artikolon kaj estas majuskligita, la Budho , ?i indikas la historian budhon de nia erao, la budho Gotamo .
  2. Privata budho : [noto 3] Anka? veki?into sen la helpo de aliaj en tempo kiam la darmo ne estas konata, sed ne ekmovanta la darmoradon . Tiaj budhoj povas doni simplajn moralajn konsilojn, sed ne kapablas organizi sisteman agadon.
  3. Dis?ipla budho : [noto 4] atinganta veki?on en la tempo kiam la darmo ja estas konata, do dum ?asano , kaj kun apogo de samgo . Sed tio ne signifas, ke la samgo faras lian laboron. La decidajn pa?ojn li devas mem fari.

La? Teravada budhismo , la tri kategorioj atingis la saman liberigintan komprenon. Diferencaj estas la cirkonstancoj de tiu atingo, kaj la pedagogiaj kaj organizaj kapabloj de la tri.

Principe, budho estas sinonimo de arahanto , sed en la praktika lingvouzo, budho plejofte signifas la kategorion unu, dum arahanto la kategorion tri.

Budhoj [ redakti | redakti fonton ]

La sep prabudhoj [ redakti | redakti fonton ]

La sep prabudhoj ?e San?io (?1-a jarcento), reprezentitaj per tri stupaoj kaj kvar arboj kun tronoj anta? ili. Plejdekstre trovi?as la Bodiarbo , reprezentanta la budhon Gotamon ; la apuda arbo estas banjano , kiu reprezentas la budhon Ka?japon ; kaj la ceteraj arboj kaj stupaoj reprezentas la budhojn Konagamanon , Kraku?andon , Vi?vabuon , ?ikinon kaj Vipa?inon . [11]

En la plej antikva tavolo de tekstoj en Palio , kiel la kvar unuaj Nikajoj , la jenaj sep budhoj ( saptatath?gata ) estas menciitaj kun nomo: [11]

  1. Budho Vipa?ino
  2. Budho ?ikino
  3. Budho Vi?vabuo
  4. Budho Kraku?ando
  5. Budho Konagamano
  6. Budho Ka?japo
  7. Budho Gotamo

La budho Gotamo estas la nuntempa budho, kaj la aliaj ses estas budhoj kiuj ekzistis anta? ol li.

La nuna budho [ redakti | redakti fonton ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo budho Gotamo .
La vortoj Bu-dhe kaj Sa-kya-mu-n? en Brahmia skribsistemo sur la kolono de A?oko en Lumbinio .

La titolo budho estas anka? ofte uzita por paroli pri la budho de ?i tiu erao, la budho Gotamo , [12] anka? nomita budho ?akjamunio, kiun oni kelkfoje nomas simple la Budho .

La estontaj budhoj [ redakti | redakti fonton ]

La Cakkavattis?han?dasutta de la D?ghanik?ya anka? mencias, ke post la sep antikvaj budhoj venos la estonta budho Majtrejo . [13]

La dudek na? budhoj [ redakti | redakti fonton ]

La dudek na? budhoj estas la budhoj priskribitaj en la Kronikoj de la budhoj ( Buddhava?sa ) el la Tripitako de Teravada budhismo , [14] [15] [16] teksto verkita inter la ?1-a kaj la ?2-a jarcentoj, kiu priskribas la vivon de la budho Gotamo kaj la dudek sep budhoj kiuj ekzistis anta? ol li. [17] Dudek unu budhoj estas aldonitaj al la listo de sep antikvaj budhoj priskribita en la plej antikva tavolo de tekstoj en la Nikajoj . [18] [19] Al tiuj dudek ok budhoj estas aldonita la estonta budho Majtrejo , menciita en la Cakkavattis?han?dasutta de la D?ghanik?ya . [13]

La? aliaj pli malfruaj tekstoj, ?iu kalpo havas mil budhojn, kaj la budho Majtrejo estos la kvina budho de la badrakalpo. [20] Do, la budho Kraku?ando estas la unua budho de nia kalpo, la badrakalpo, kaj la budho Vi?vabuo estas la mila budho de la vjuhakalpo, la glora kalpo. La budho Gotamo estas la kvara kaj nuntempa budho de la badrakalpo.

Listo de la dudek na? konataj budhoj [ redakti | redakti fonton ]

Nomo en Esperanto Nomo en Palio [21] [22] [19] Nomo en Sanskrito Varno [22] [19] Naski?loko [22] [19] Gepatroj [22] [19] Arbo de veki?o [23] [22] [19] Bodisatvo de Gotamo [19]
1 Budho Tri?nankaro Ta?ha?kara T???a?kara K?atrijo Popphavadi Ra?o Sunandha kaj ra?ino Sunandh? Rukkaththana
2 Budho Medankaro Medha?kara Medha?kara Yaghara Sudheva kaj Yasodhara Kaela
3 Budho ?aranankaro Sara?a?kara ?ara?a?kara Vipula Sumangala kaj Yasawathi Pulila
4 Budho Dipankaro D?pa?kara D?pa?kara Bramano Rammavatinagara Sudheva kaj Sumedhaya Pipphala La ri?a bramano Sumedo [24]
5 Budho Ka?ndinjo Ko??anna Kau??inya K?atrijo Rammavatinagara Sunanda kaj Sujata Salakalyana La ?akravartio Vijitavi (en Candavatinagara, Majjhimadesa)
6 Budho Mangalo Ma?gala Ma?gala Bramano [25] Uttaranagara Uttara kaj Uttara N?ga ( Mesua ferrea ) Suruchi
7 Budho Sumanaso Sumana Sumanas K?atrijo [25] Mekhalanagara Sudassana kaj Sirima N?ga (Mesua ferrea) La naga ra?o Atulo
8 Budho Rajvato [26] Revata Raivata Bramano [25] Sudhannavatinagara Vipala kaj Vipula N?ga (Mesua ferrea) Bramano kiu parkeris la vedojn
9 Budho ?obito Sobhita ?obhita K?atrijo [25] Sudhammanagara Sudhammanagara kaj Sudhammanagara N?ga (Mesua ferrea) La bramano Sujata (en Rammavati)
10 Budho Anavamadar?ino Anomadassi Anavamadar?in Bramano [25] Candavatinagara Yasava kaj Yasodara Ajjuna Jak?a ra?o
11 Budho Padmo Paduma [27] Padma K?atrijo [25] Campayanagara Asama kaj Asama Salala Leono
12 Budho Narado N?rada N?rada Dhammavatinagara La ra?o Sudheva kaj Anopama Sonaka Meditanta asketo en Himalajo
13 Budho Padmotaro Padumuttara [28] Padmottara K?atrijo Hansavatinagara Anurula kaj Sujata Salala La asketo Jatilo
14 Budho Sumedo Sumedha Sumedha K?atrijo Sudasananagara Sumedha kaj Sumedha Nipa Naski?inta en Uttaro
15 Budho Su?ato Suj?ta Suj?ta Sumangalanagara Uggata kaj Pabbavati Velu ?akravartio
16 Budho Prijadar?ino Piyadassi [29] Priyadar?in Sudannanagara Sudata kaj Subaddha Kakudha La bramano Kassapa (en Sirivattanagara)
17 Budho Artadar?ino Atthadassi Arthadar?in K?atrijo Sonanagara Sagara kaj Sudassana Champa La bramano Susino
18 Budho Darmadar?ino Dhammadass? Dharmadar?in K?atrijo Surananagara Suranamaha kaj Sunanada Bimbajala Indro , la estro de la dioj
19 Budho Sidarto Siddhattha Siddh?rtha Vibharanagara Udeni kaj Suphasa Kanihani La bramano Mangal
20 Budho Ti?jo Tissa Ti?ya Khemanagara Janasando kaj Paduma Assana La ra?o Sujata de Yasavatinagara
21 Budho Pu?jo Phussa [30] Pu?ya K?atrijo K??i Jayasena kaj Siremaya Amalaka Vijitavi
22 Budho Vipa?jino Vipass? Vipa?yin K?atrijo Bandhuvatinagara Vipassi and Vipassi P??al? (Stereospermum chelonoides) La ra?o Atula
23 Budho ?ikino Sikh? ?ikhin K?atrijo Arunavattinagara Arunavatti kaj Paphavatti Pu??ar?ka ( mangujo ) Arindamo (en Paribhuttanagara)
24 Budho Vi?vabuo Vessabh? Vi?vabh? K?atrijo Anupamanagara Suppalittha kaj Yashavati S?la ( fortika ?oreo ) Sadassana (en Sarabhavatinagara)
25 Budho Kraku?ando Kakusandha Krakucchanda Bramano Khemavatinagara Aggidatta ?la ra?a pastro ( r?jpurohit ) de la ra?o Khema? kaj Visakha Sir?sa ( Albizia lebbeck ) La ra?o Khema [31]
26 Budho Kanakamunio Ko??gamana Kanakamuni Bramano [32] Sobhavatinagara La bramano Yannadatta kaj Uttara Udumbara (Ficus racemosa) La ra?o Pabbata de la monta regiono en Mithila
27 Budho Ka?japo Kassapa [33] K??yapa Bramano Baranasinagara La bramano Brahmadatta kaj Dhanavati Nigrodha ( banjano ) Jotipala (en Vappulla)
28 Budho Gotamo (nuntempa) Gotama Gautama K?atrijo Lumbinio La ra?o ?udodano kaj Majadevio Assattha ( Ficus religiosa ) La bodisatvo Gotamo
29 Budho Majtrejo Metteyya Maitreya Bramano [13] Ketumat? [34] Subrahma kaj Brahmavati [34] N?ga (Mesua ferrea) ?

Ekstermondaj budhoj [ redakti | redakti fonton ]

En budhismo ekzistas multaj paralelaj mondoj kaj en ?iu mondo nur ekzistas unu budho, ?is la intruoj de la budhoj estas forgesitaj. Tiam nova budho aperas en la mondo, malkovras la instruojn kaj ekinstruas ilin. ?efe la? Mahajana budhismo , en kelkaj el tiuj paralelaj mondoj ekzistas paralelaj budhoj, kiel la budho Amitabo , kiu estas la ?efa budho en purlanda budhismo . Li estas la budho de la purlando Sukavatio , kiun li mem kreis, en la plej okcidenta parto de la universo, trans la limoj de nia mondo. La? la Plilonga Sutro de Nemezurebla Vivo , la budho Amitabo estis en pratempa epoko bik?uo nomita Darmakaro, kiu lernis pri budhismo de alia ekstermonda budho, la budho Loke?varara?o .

La supera budho [ redakti | redakti fonton ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo budho Vajro?ano .

La? esotera budhismo , ekzistas eterna budho, kiu estas la vera korpo ( dharmak?ya ) de ?iu alia budho. Tiu budho estas la budho Vajro?ano .

La kvin budhoj de sa?eco [ redakti | redakti fonton ]

La mandalo de la utera mondo, reprezentanta en la centro la okpetalan halon kun la budho Vajro?ano en la centro, ?irka?ita de la aliaj kvar budhoj de sa?eco kaj kvar bodisatvoj. Desupre, la?horlo?e, la budho Ratnasambavo , Samantabadro , la budho Ak?objo , Man?u?rio , la budho Amogasidio , Avalokite?varo , la budho Amitabo kaj Majtrejo .

En Va?rajana budhismo estas kvin ekstermondaj budhoj ( pancatath?gata ), kiuj aperas en budhisma tantroj kaj rilatas al trikorpeco . Ili reprezentas kvin kvalitojn de la unua budho, la budho Vajro?ano , asociitaj kun la vera korpo ( dharmak?ya ). [35]

La? la Tattvasa?grahatantra , estas kvar familioj de budhoj. La kompleta mandalo Vajradhatu kun kvin budhoj unue aperis en la Vajra?ekharas?tra , la? kiu ilia fonto estas la budho Va?radaro . [35]

Ili estas ?efe gravaj en mantra budhismo , kie ili estas reprezentitaj en la mandalo de la ??ra?gamas?tra .

?iu el la kvin budhoj de sa?eco havas purlandon. En tiu de la budho Ak?objo, la purlando Abiratio, lo?as Vimalakirtio kaj Milarepo .

Ili estas reprezentitaj jene:

Budho Bodisatvo Purlando ?efpunkto Virina paro Semo
Budho Vajro?ano Samantabadro Akani?tha Ga??avyuha Centro Blanka Taro (va?) [36]
Budho Ratnasambavo Ratnapanio ?rimato Sudo Mamaki [37] (tr??) [36]
Budho Amitabo Avalokite?varo Sukavatio Okcidento Pandara [38] (hr??) [36]
Budho Amogasidio Vi?vapanio Prakuto Nordo Verda Taro [39] [40] (a?) [36]
Budho Ak?objo Va?rapanio Abiratio Oriento Locan? (h??) [36]

Bildaro [ redakti | redakti fonton ]

Vidu anka? [ redakti | redakti fonton ]

Notoj [ redakti | redakti fonton ]

  1. Homo, atinginta la plej altan gradon de sciado k klarvidado k atinginta la nirvanon. [2]
  2. En Palio, samm?-sambuddha ; en Sanskrito, samyak-sambuddha .
  3. En Palio, pacceka-buddha ; en Sanskrito, pratyeka-buddha .
  4. En Palio, s?vaka-buddha ; en Sanskrito, ?r?vaka-buddha .

Referencoj [ redakti | redakti fonton ]

Bibliografio [ redakti | redakti fonton ]

  1. Abeynayake, Oliver Ph. D.. (1984) A textual and Historical Analysis of the Khuddaka Nikaya , 1?a eldono  ( angle ).
  2. Cakkavatti Sutta: The Wheel-turning Emperor  ( angle ).
  3. Azorin, Francisko . (1932) Universala Terminologio de la Arkitekturo (arkeologio, arto, konstruo k. metio)  ( esperante ), p. 42 .
  4. Barua, A.. (2008) D?gha-Nik?ya: Romanize P?li Text with English Translation , 1?a eldono   2  ( angle ), Delhi: New Bharatiya Book Corporation, p. 6 . ISBN 81-8315-096-9 .
  5. Beal, Samuel. (1875) “ Chapter III: Exciting to Religious Sentiment ”, The Romantic Legend of ??kya Buddha: From the Chinese-Sanscrit . London: Trubner & Company, Ludgate Hill, p. 10?17 .
  6. Bogle, George; Markham, Clements Robert; Manning, Thomas. (1999) Narratives of the Mission of George Bogle to Tibet and of the Journey of Thomas Manning to Lhasa  ( angle ). ISBN 81-206-1366-X .
  7. Buddhism in a Nutshell Archives, Chapter 36: The Buddhas in the Three Periods of Time  ( angle ). Alirita 2014-12-21.
  8. History of the Buddhas  ( angle ). Buddha Dharma Education Association.
  9. Bucknell, Roderick; Stuart-Fox, Martin. (1986)) The Twilight Language: Explorations in Buddhist Meditation and Symbolism  ( angle ). ISBN 0-312-82540-4 .
  10. Buswell Jr., R. E.; Lopez Jr., D. S.. (2014) The Princeton Dictionary of Buddhism  ( angle ). Princeton, New Jersey: Princeton University Press, p. 106, 776 . ISBN 978-0-691-15786-3 .
  1. Cunningham, Alexander. (1880) Report of Tours in the Gangetic Provinces from Badaon to Bihar, in 1875-76 and 1877-78  ( angle ). Calcutta: Office of the Superintendent of Government Printing, p. 70?8 .
  2. Davids, Thomas William Rhys. (1878) “The Successive Bodhisats in the Times of the Previous Buddhas”, Buddhist Birth-Stories; Jataka Tales. The Commentarial Introduction Entitled Nidana-Katha; The Story of the Lineage  ( angle ). London: George Routledge & Sons, p. 115?44 .
  3. Gethin, Rupert. (1998) The Foundations of Buddhism , 1?a eldono  ( angle ), Oxford: Oxford University Press, p. 224?234 . ISBN 0-19-289223-1 .
  4. Ghosh, B. (1987). “ Buddha D?pankara: Twentyfourth Predecessor of Gautama ”, Bulletin of Tibetology (en)  11 (nova serio)  (2), p. 33?8 .  
  5. Harvey, Peter. (2013) An Introduction to Buddhism: Teachings, History and Practices , 2?a eldono  ( angle ), Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521676748 .
  6. Horner, Isaline Blew. (1975) The Minor Anthologies of the Pali Canon. Volume III: Buddhava?sa (Chronicle of Buddhas) and Cariy?pi?aka (Basket of Conduct)  ( angle ). London: Pali Text Society. ISBN 0-86013-072-X .
  7. Huntington. Life of the Buddha: D?pankara's Prediction of Enlightenment  ( angle ). The Huntington Archive - The Ohio State University. Arkivita el la originalo je 2014-08-08. Alirita 2020-05-03.
  8. Prophecies of Kakusandha Buddha, Konagamana Buddha and Kassapa Buddha  ( angle ). Arkivita el la originalo je 2011-07-13. Alirita 2011-07-13.
  9. ?陀(ぶっだ)とは - コトバンク  ( japane ). 朝日新聞社. Alirita 2017-09-26.
  10. Lancaster, L. R.. (2005) “Buddhist Books and Texts: Canon and Canonization”, Encyclopedia of Religion , 2?a eldono  ( angle ), New York: Macmillan Reference USA, p. 1252 . ISBN 978 00-286-5733-2 .
  11. Lanti, E?geno (la 14-an de Majo de 1937). "Inter Japanaj Kamparanoj", letero de Lanti al k-do K. B. en Nederlando,  ( esperante ).
  12. Malalasekera, Gunapala Piyasena. (2007) Dictionary of P?li Proper Names  ( angle ). Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited. ISBN 978-81-208-3020-2 .
  13. Marshall, John. (1918) A Guide to Sanchi . Kalkato : Superintendent Government Printing.
  14. "Buddha", angla vortaro Merriam-Webster  ( angle ). Alirita 2016-07-24.
  15. Morris, Richard. (1882) “XXVII: List of the Buddhas”, The Buddhava?sa  ( angle ). London: Pali Text Society, p. 66?7 .
  16. Manual of Buddhist Terms and Doctrines (Pali Dictionary)  ( angle ). Alirita 2014-12-21.
  17. 新村, 出. (1986) ??苑 , 3?a eldono  ( japane ), 岩波書店, p. 2111 .
  18. buddhatva, ????????.  ( angle ). Alirita 2016-01-10.
  19. Turner, Sir Ralph Lilley. A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages - Buddha 9276; 1962?1985  ( angle ). Oxford University Press. Arkivita el la originalo je 2012-07-17. Alirita 2010-02-22.
  20. Pali Proper Names Dictionary: Metteyya  ( angle ).
  21. Williams, Paul; Tribe, Anthony; Wynne, Alexander. (2000) Buddhist Thought: A Complete Introduction to the Indian Tradition  ( angle ). Routledge. ISBN 978-0415207003 .
  22. ?富, 本宏. Hevajratantraに見られるmantraについて  ( japane ), p. 55 .

Eksteraj ligiloj [ redakti | redakti fonton ]

Ĉi tiu artikolo estas verkita en Esperanto-Vikipedio kiel la unua el ĉiuj lingvoj en la tuta Vikipedia projekto.