Oni komprenas sub la esprimo
Boksista ribelo
(jihotuana ribelo) (tradicie: 義和團起義, simpligite: ?和?起?,
pinjine
: yihetuan q?yi) la ribelon de
?ina
sekreta societo
, nomata "Pugno por justo kaj interkonsento" (?ine I-ho t´uan). La esprimo
boksisto
venas el la angla ?boxer”, kiu mem aludas pri la
ombrobokso
de la societanoj sur publikaj lokoj.
Dum tiu ribelo, kiu anka? nomi?as
milito de la Boksistoj
, la
Pugnoj de la justeco kaj de la konkordo
(kies simbolo estis fermita pugno, el tio la kromnomo de
Boksistoj
) oponis sin al la
Alianco de la ok nacioj
, inter
1899
kaj
1901
.
La
Alianco de la ok nacioj
(kiu inkludas
A?strio-Hungarion
,
Francion
, la
Germanan Imperiestran Regnon
, la
Italan re?landon
, la
Japanan imperion
, la
Rusian Imperion
,
Unui?intan Re?landon
kaj
Usonon
) venkegis la kamparan insurekcion kaj adis la
koloniadon
de ?inio.
"Boksist-ribelulo" (1900)
La
varmega fazo
de la ribelo okazis de
aprilo
?is
a?gusto
1900
.
La "boksista" politika
sekto
kun nomo ?I-ho t´uan”, t.e. "la societo de lajustaj pugnoj", el tio la okcidentekonata nomo "
boksistoj
", estis origine fondita en
Henan
dum regado de imperiestro
Qian Long
. La fondinto estis
Hao Sheng-wen
. La sekto estis ido, posteulo de la "
Pa-kua-chiao-sekto
", asociita kun la sekto de
Blanka Lotuso
, kaj estis unuafoje, oficiale menciita en
1808
. (La Blanka-Lotuso-Sekto gvidis inter
1795
-
1804
grandan ribelon.) Fine de la
19-a jarcento
la "boksistoj" estis organizitaj dise en pluraj subgrupoj. En
Shandong
agadis ekz.
Societo de granda tran?ilo
(?ine
Da-Dau-Hui
), kiu ricevis apogon de guberniestro
Li Ping-heng
kaj amase partoprenis en la
ribelo
.
?inio estis sukcese fermita ?is la 19-a jarcento kontra? alilandanoj. Tiam la aperantaj koloniismaj landoj de
E?ropo
kaj
Usono
,
Japanio
,
Rusio
postulis sian parton en la
Qing-dinastia
?inio. ?is fino de la jarcento la eksterlandanoj akiris grandan potencon en ?inio, kvankam ili nombris nur 10 855 homojn ? kompare al la 470-miliona ?inaro.
Misiistoj veturis tra ?inio kun specialaj rajtoj, kiuj protektis ilin kontra? la
?ina juro
. Ili ricevis ekde marto de
1899
oficialan rangon. Ili sukcese varbis novajn "kredantojn" ofte per promeso, ke ili estos apogataj en disputoj, punokazoj. La ?inoj rigardis tiujn nov-kredantojn ? kiuj pro materia gajno kristani?is ? ne veraj ?inoj, sed banditoj kaj kanajloj, kiu ka?i?as sub ombro de la nova kredo.
Kiam la eksterlanda komerco (
importo
) grave minacis ekde ?.
1897
la hejmajn produktojn, multaj homoj i?is senlaboraj. Tio trafis specife la areojn de la hejma
teksejo
kaj
?pinejo
, kie multaj homoj laboris, kaj klarigas, kial la boksistoj detruis la fremdajn ma?inojn same kiel teknikajn instala?ojn. La transportado estis en la sama situacio, ?ar la
kanal?ipado
ne havis ?ancon kontra? la
fervojo
.
La situacion malbonigis ankora? la
malsategoj
pro la
inundoj
kaj akrida
plago
en Shandong en 1899. Sekvajare (1900) okazis
sekeco
en
Nord-?inio
. La
urbo
, kiu en la
19-a jarcento
disfalis pro la
trohomi?o
,
korupteco
kaj eksterlanda influo, jam ne povis regi la socialan mizeron kaj la boksistoj ricevis amasan populari?on.
La boksistoj karakterizis sin kiel movado, kiu rifuzis la
kristanigon
kaj vidis perei la ?inan
kulturon
kaj tradicion pro la
industriigo
. Tiel ili rigardis
ruston
? gutantan de
telegrafaj
dratoj
? kiel
sangon
de
spiritoj
. Ili agadis surbaze de
taoismo
.
La
imperiestra vidvino
(
Tzu-Hsi
) kaj parto de la registaro apogis la boksistojn kontra? la
eksterlandanoj
. Ili faris tion a) pro
malamo
al
fremduloj
, kaj b) por direkti la
furiozon
kontra? fremduloj kaj ne al la malforti?inta
dinastio
. En kelkaj
provincoj
(ekz.
Shandong
), la boksistoj estis organizitaj ? je postulo de la
registaro
? en militaj unuoj, portis
flagon
kun
surskribo
"Apogu
Qing-Dinastion
(
Man?u-dinastio
), neniigante la fremdulojn."
La
11-an de januaro
en
1900
, la imperiestra vidvino
Cixi
(Tzu-Hsi), regento de ?inio, permesis la boksistan movadon. Kiam la ribeluloj atingis la ?efurbon kaj la ?irka?an provincon, la
prezo
de
tran?ilo
duobli?is.
Oni donas kiel komencan daton de la ribelo la
18-an de majo
, kiam la boksistoj en pluraj provincoj samtempe ekmar?is al
Pekino
, kio ka?zis
maltrankvilon
, tiu ka?zis
morton
de 70 homoj. Ili unue detruis la fervojan linion kaj
telegrafilojn
la 27-an de
majo
. La lasta telegrafa sciigo okazis la
9-an de junio
, kiam
admiralo
Seymour
informis pri la seriozeco de la situacio en la ?efurbo.
La 10-an de
junio
mar?is 2066-ana brita ekspedicia
trupo
de for
Tientsin
, por defendi la
ambasadejojn
. Ili estis repu?itaj (14-18-a de
junio
). La 13-an de junio, la boksistaj unuoj enmar?is
Pekinon
kaj tie turmentis, murdis kaj bruligis. La ?. 473 eksterlandanoj, 451 soldatoj kaj minimume 3000 ?inaj
kristanoj
retiri?is al la ambasadeja
kvartalo
.
Konsidere al la situacio, la aliancaj trupoj transdonis
ultimaton
por la ?ina
Taku-Fortika?o
?e
Peiho
-rivero. La 17-an de junio, 75 minutojn anta? fino de la ultimato, la
?inoj
ekpafis.
Eksplodo
de
pulvo
-deponejo helpis la
okupon
de la
fortika?o
.
Cixi anoncis la 20-an de junio reage al falsita
depe?o
militon
kaj promesis
kapopremion
por ?iu murdita fremdulo, sendepende de ties
sekso
a?
a?o
. Oni murdis la 20-an de junio sur publika strato de Pekingo e? la
ambasadoron
de la germana imperia registaro,
baronon
Klemens von Ketteler
.
Kvankam multaj altrangaj ?inoj (
vic-re?oj
kaj guberniestroj, ?efe
Jung Lu
) rifuzis la
konduton
de la vidvino, la ribelo da?ris plu. Je la
22-a de junio
, kiam la situacio ?e
fortreso
Hsiku
estis aparta minaca, admiralo Seymour ordonis "sendu la
germanojn
anta?en" (
angle
the Germans to the front
); li tiel ne akiris
gloron
pro
kura?o
, sed savis siajn proprajn
soldatojn
.
Regulaj trupoj partoprenis en
atako
al la ambasadejoj, sed
Jung Lu
?
?efkomandanto
de
Beiyang-armeo
? rifuzis disponigi la
artilerion
(liveritan de germana
firmao
Krupp
), tiel savante la vivon de la sie?atoj.
La 4-an de a?gusto mar?is ?. 20.000 homoj el
Tientsin
al Peking en alianco de
Germanio
,
Anglio
,
Francio
,
Rusio
,
Usono
,
Japanio
,
A?strio-Hungario
kaj
Italio
.
La ekspedicia
armeo
atingis la 13-an de a?gusto
1900
Pekinon. La boksist-ribelantoj volis tiutage ataki la diplomatan kvartalon, sed ili malvenki?is jam sekvatage. La 15-an de a?gusto rifu?is la imperiestra vidvino kaj ?ia konsilio el Pekino al
Sian
/
Shaanxi
, farante ?inspektan voja?on“. Pekino estis rabita tri
tagojn
, en kio partoprenis e? la e?ropaj
altranguloj
. La
rusoj
detruis ?iun
Budho
-
statuon
pro la supozita or-enteno.
Entute mortis 231 eksterlandanoj kaj kelkmiloj da kristanaj ?inoj.
Post la ribelo ? la boksistoprotokolo
[
redakti
|
redakti fonton
]
La 27-an de septembro la germana
komandanto
,
feldmar?alo
Alfred Graf Von Waldersee
estis nomumita ?efkomandanto de la kunigitaj
armeaj fortoj
. La trupoj ekis fari
kampanjetojn
kontra? la fu?antaj ribeluloj kaj disbatis Boksist-unuojn. Centoj estis ekzekutitaj (anka? fare de ?inoj). La usona komandanto rimarkigis al tio: "Oni povas kun granda certeco diri, ke je veraj boksistoj murditaj oni povas alkalkuli 50-oble pli da senkulpa
kulioj
kaj
kamparanoj
, ofte anka?
virinoj
kaj
infanoj
."
Rusio
enmar?is
Man?urion
kun 200 000 soldatoj, por onidire kontra?batali la ribelulojn. Ili atingis la 23-an de julio
Aigunon
kaj la 1-an de
oktobro
Mukden
-on. La 16-an de
februaro
en
1901
, oni subskribis
kontrakton
, kiu rekonis la
regon
de ?inio super
Man?urio
, sed la rusaj trupoj restas en la lando por defendi la fervojajn liniojn.
Jung Lu ? ?efkomandanto de la Beiyang-armeoj ? transprenis la 11-an de novembro kiel modera
politikisto
la
prezidon
de la
Granda Konsilio
de la Imperiestra Vidvino kaj ekagadis kontra? la
aliancanoj
. La
7-an de septembro
en
1901
, ?inio akceptis la
dikta?ojn
de la sie?intoj, kiu fiksis
La
filmo
55 Days at Peking
("55 tagoj en Pekino") de
1963
prezentas la defendon de la ambasada kvartalo de Pekino kontra? boksistoj.
- Peter Fleming:
Die Belagerung zu Peking. Zur Geschichte des Boxer-Aufstandes
. Eichborn, Frankfurt 1997
ISBN 3-8218-4155-9
- Egbert Kieser:
Als China erwachte. Der Boxeraufstand
. Bechtle, Esslingen 1984
ISBN 3-7628-0435-4
- Diana Preston:
Rebellion in Peking. Die Geschichte des Boxeraufstands
. DVA, Stuttgart 2001
ISBN 3-421-05407-X