?anakja
Persona informo
Naskonomo	Kau?ilya or Vishnu Gupta
Naski?o	375 a.K. en Taksila
Morto	283 a.K. en Patnao , Ma?rja Imperio
Religio	hinduismo vd
Lingvoj	sanskrito vd
?tataneco	Ma?rja Imperio vd
Profesio
Okupo	verkisto astrologo konsilisto instruisto filozofo ekonomikisto politikisto vd
Verkado
Verkoj	Artha?astra vd
Postenoj Postenoj profesoro vd
Filozofo
vd	Fonto: Vikidatumoj
v ? d ? r

Vi?nugupta ?anakja ( sanskrite : ?????? C??akya; naski?is ?irka? ?350, mortis ?irka? ?283 a? - 275) ^{[1] [2]} estis hindia multfakulo kiu elstaris kiel instruisto, verkisto, stratego, filozofo, ekonomikisto, juristo kaj re?a konsilanto kaj ?efministro de la unua Ma?rja imperiestro ?andragupta (?irka? 340?293 anta? nia epoko) kiun li helpis enpovi?i je lia frua a?o. ?anakja estis a?toro de la antikvhindia politika trakta?o , Artha?astra , ^[3] teksto datita de ?irka? inter la kvara jarcento anta? nia erao kaj la tria jarcento anta? nia erao. ^[4] Plia verko de ?anakja estas Niti?astra , kiu pri-/preskribas idealan vivmanieron; ?i estas informri?a fonto pri la tiutempa kulturo.

Tial li estis konsiderata pioniro de la fako de politika scienco kaj ekonomiko en Barato kaj lian verkaron oni konsideras grava anta?a?o de la klasika ekonomiko . ^{[5] [6] [7] [8]} Liaj verkoj perdi?is preska? ?e la fino de la Gupta imperio en la sesa jarcento n.e. kaj ne remalkovrita ?is komenco de la 20-a jarcento.

Li estis hereza bramano , kaj estis profesoro en la universitato Taksila , kaj li grave partoprenis ?irka? la jaro 321 a.n.e. je la kreado de la Ma?ria dinastio, nome unu el la unuaj imperioj de registrita historio kaj kiu regis super plej parto de la Hindia subkontinento . ?anakja servis kiel ?efa konsilanto kaj de ?andragupta kaj de lia filo Bindusara . ^[9]

Origino [ redakti | redakti fonton ]

Naski?o [ redakti | redakti fonton ]

?anakja naski?is en familio de alta kasto de Bramanoj . ^[10] La naskoloko de ?anakja estas tialo de polemiko, kaj estas multaj teorioj pri lia origino. ^[1] La? la budhisma teksto Mahavamsa Tika , lia naskoloko estis Taksila . ^[11] La skriba?oj de ?ajnismo , kiaj Adbidhana ?intamani , mencias lin kiel Dramila , implicante le li estis indi?ena de Suda Barato . ^{[11] [12]} La? la verko Pari?i??aparva de la ?ajnisma verkisto Hema?andra , ?anakja naski?is en la Canaka vila?o de la regiono Golla, de Bramano nome Kanin kaj lia edzino Kanesvari. ^[13] Aliaj fontoj mencias la nomon de lia patro kiel ?anak kaj asertas, ke la nomo de ?anakja derivas el la nomo de lia patro. ^[14] La? kelkaj fontoj, ?anakja estis Bramano el Norda Barato , fakulo en Vedoj , ^[15] kaj adoranto de Vi?nuo . ^[16] La? ?ajnismaj rakontoj li i?is ?ajnisma malfrua?e kiel ?andragupta Maurja. ^{[17] [18] [19]}

Fontoj de informaro [ redakti | redakti fonton ]

Estas malmulta pure historia informaro pri ?anakja: plej el ?i devenas el duonlegendaj rakontoj. Thomas Trautmann identigas kvar distingajn rakontojn de antikva ?anakja-?andragupta katha (legendo): ^[20]

Versio de la legendo	Ekzemplaj tekstoj
Budhisma versio	Mahavamsa kaj ties komentario Vamsatthappakasini (Pali lingva)
?ainisma versio	Parisistaparvan de Hema?andra
Ka?mira versio	Kathasaricagara de Somadeva, Brihat-Katha-Manjari de Ksemendra
Versio de Vi?a?adatta	Mudrarak?asa , nome Sanskrita verko de Vi?a?adatta

La jenaj elementoj estas oftaj en tiuj legendoj:

• La re?o Dana Nanda insultas ?anakja-n, pelante lin ?uri reven?on kaj detruon de la Nanda dinastio
• ?anakja ser?as meritoplenan sukcedanton por Nanda kaj trafas la junan ?andragupta Maurja
• Kun la helpo de kelkaj aliancanoj, ?anakja kaj ?andragupta regis la Nandan Imperion, ofte uzante manipulajn kaj sekretemajn rimedojn.

Budhisma versio [ redakti | redakti fonton ]

La legendo de ?anakja kaj ?andragupta estas detaligita en Pali-lingvaj budhismaj kronikoj de Srilanko . ?i ne estas menciita en Dipavamsa , la plej antikva el tiuj kronikoj. ^[21] La plej antikva budhisma fonto kiu mencias la legendoj estas Mahavamsa , kiu estas ?enerale datita inter la kvina kaj la sesa jarcentoj a.n.e. Vamsatthappakasini (konata anka? kiel Mahvamsa Tika ), komentario pri Mahavamsa, havigas iomajn pliajn detalojn pri la legendo. ?ian a?toron oni ne konas, kaj ?i estis datita diverse el la sesa jarcento n.e. ?is la 13a jarcento n.e. ^[22] Kelkaj aliaj tekstoj havigas aldonajn detalojn pri la legendo; por ekzemplo, la Maha-Bodhi-Vamsa kaj la Atthakatha havigas la nomojn de la na? Nandaj re?oj kiuj la?dire anta?is ?andragupta. ^{[21] [23]}

?ajnisma versio [ redakti | redakti fonton ]

La ?andragupta-?anakja legendo estas menciita en kelkaj komentarioj de la ?vetambara kanono . La plej bone konatan version de la ?ajnisma legendo enhavas la Sthaviravali-?arita a? Parishishta-Parvan , verkita ?irka? la 12a-jarcenta verkisto Hema?andro. ^[24] La rakonto de Hema?andro bazi?as sur la prakrita kathanaka literaturo (legendoj kaj anekdotoj) komponita inter la fino de la unua jarcento n.e. kaj mezo la oka jarcento n.e. Tiuj legendoj estas enhavataj en la komentarioj ( ?urni kaj tika ) pri kanonaj tekstoj kiel Uttaradhjajana kaj Ava?jaka Nirjukti . ^[25]

Thomas Trautmann kredas, ke la ?ajnisma versio estas pli antikva kaj pli fidinda ol la Budhisma versio de la legendo. ^[25]

Ka?mira versio [ redakti | redakti fonton ]

Brihatkatha-Manjari de K?emendra kaj Kathasaricagara de Somadeva estas du 11a-jarcentaj ka?miraj sanskristaj kolektoj de legendoj. Amba? estas bazataj sur nune perdita Prakrit-lingva Brihatkatha-Sarit-Sagara , kiu siavice estis bazita sur nune perdita Pai?a?i-lingva Brihatkatha de Gunadhja . La ?anakja-?andragupta legendo en tiuj kolektoj montras alian rolulon, nome ?akatala (IAST: ?aka??la). ^[26]

Mudrarak?asa versio [ redakti | redakti fonton ]

Mudrarak?asa ("La blazonsigelo de Rak?asa") estas sanskrista verko de Vi?a?adata. Ties dato estas necerta, sed ?i mencias la Hunaojn , kiuj invadis nordan Baraton dum la periodo de la Gupta imperio . Tial, ?i ne povis esti komponita anta? la Gupta epoko. ^[27] ?i estis datita diverse el la fino de la kvara jarcento ^[28] ?is la oka jarcento. ^[29] La Mudrarak?asa legendo enhavas rakontojn ne trovitajn en aliaj versioj de la ?anakja-?andragupta legendo. Pro tiu diferenco, Trautmann sugestas, ke plej el ?ia enhavo estas fikcia a? legenda, sen historia bazo. ^[30]

Identigo kun Ka?tilja a? Vi?nugupta [ redakti | redakti fonton ]

La antikva verko Artha?astra estis tradicie atribuata al ?anakja fare de nombraj fakuloj. La Artha?h?stra identigas ties a?toron per la nomo Ka?tilja, escepte ?e unu verso kiu aludas lin per la nomo Vi?nugupta. ^[31] Ka?tilja estas supozeble la nomo de la gotra (klano) de la a?toro. ^[32]

Unu el la plej fruaj verkoj de la Sanskrita literaturo kiu identigas ?anakja kun Vi?nugupta klare estas Pan?atantra de Vi?nu ?arma en la 3a jarcento a.K. ^[33]

K. C. Ojha asertas, ke la tradicia identigo de Vi?nugupta kun Ka?tilja estis ka?zita de konfuzo de la eldonisto de la teksto kaj ties originanto. Li sugestas ke Vi?nugupta estis redaktoro de la origina verko de Ka?tilja. ^[33] Thomas Burrow iras pluen kaj sugestas ke ?anakja kaj Ka?tilja povas esti du diferencaj personoj. ^[34]

Komenca vivo [ redakti | redakti fonton ]

?anakja eduki?is ?e Tak?a?ila , antikva centro de lernado situanta en nordokcidenta antikva Hindio (nuntempa Pakistano). ^[35] Li i?is poste instruisto ( a?arja ) ?e la sama loko. La vivo de ?anakja estis konektita al du urboj: nome Tak?a?ila kaj Pataliputra (nuntempa Patnao en Biharo, Barato). Pataliputra estis la ?efurbo de la regno Magadho , kiu estis konektita al Tak?a?ila per Uttarapatha, la norda alta ?oseo de komerco.

Historio [ redakti | redakti fonton ]

?ajnisma historio [ redakti | redakti fonton ]

La? la ?ajnisma rakonto, ?anakja naski?is al du laikaj ?ainistoj ( ?ravaka lernantoj) nome ?anin kaj ?ane?vari. Lia naskoloko estis la vila?o ?anaka en Golla vi?aja (regiono). ^[24] La identiteco de "Golla" ne estas certa, sed Hema?andro asertas, ke ?anakja estis Dramila , kio informus, ke li estas indi?ena de Suda Barato . ^[36]

?anakja naski?is havante tutan dentaron. La? la mona?oj, tio estis signo ke li estos re?o en la estonteco. ?anin ne deziris, ke lia filo i?u tro fanfarona, kaj tial li rompis la dentojn de ?anakja. La mona?oj profetis, ke la bebo i?os povo malanta? la trono. ^[24] ?anakja kreski?is por i?i klera ?ravaka , kaj edzi?is al Bramana virino. ?iaj parencoj primokis ?in ?ar ?i edzini?is al malri?a viro. Pro tio ?anakja vizitis Pataliputra , kaj ser?is donacojn el la re?o Nanda, kiu estis fama pro sia malavareco por Bramanoj . Atendante la re?on en la re?a kortego, ?anakja sidi?is sur la trono de la re?o. Dasi (servistino) afable proponis al ?anakja la apudan sidlokon, sed ?anakja tenis sian kamandal (akvujo) sur ?i, dum li mem restis side sur la trono. La servistino sekve proponis al li elekton inter kvar pliaj sidlokoj, sed ?iun fojon, li tenis diversajn siajn a?ojn sur la sidlokojn, kaj malakceptis movi?i el la trono. Finfine, la kolera servistino forpelis lin el la trono. Kolera, ?anakja promesis elradikigi Nanda kaj lian tutan establadon, kiel "ventego elradikigas arbon". ^[37]

?anakja sciis, ke oni profetis, ke li i?os povo malanta? la trono. Kaj tiel li ekser?is personon meritoplenan por i?i re?o. Dum la vagado, li faris favoron al graveda filino de vila?estro, kondi?e ke ?ia filo apartenos al li. ?andragupta estis kiu naski?is al tiu virino. Kiam ?andragupta kreski?is, ?anakja venis al la vila?o kaj vidis lin ludante "re?on" inter grupo de knaboj. Por provi lin, ?anakja petis al li donacon. La knabo diris al ?anakja, ke li povas kunporti la apudajn bovinojn, deklarante, ke neniu kura?os malobei lian ordonon. Tiu povomontro konvinkis ?anakja ke ?andragupta estas la ununura meritoplena por i?i re?o. ^[24]

?anakja portis ?andragupta konkeri Pataliputra, nome ?efurbon de Nanda. Li arigis armeon uzante la ri?on kiun li estis akirinta pere de alkemio ( dhatuvada-visaradan ). La armeo suferis gravan malvenkon, kio devigis ?anakja kaj ?andragupta fu?i el la batalkampo. Ili alvenis al lago estante persekutitaj de malamika oficiro. ?anakja petis al ?andragupta salti en la lagon, kaj maski?is kiel meditanta asketo. Kiam lamalamika militisto atingis la lagon, li demandis al la 'asketo' ?u li estis vidinta ?andragupta. ?anakja indikis al la lago. Kiam la militisto senvestigis el sia arma?o por salti en la lago, ?anakja ekprenis lian glavon kaj mortigis lin. Kiam ?andragupta eliris el la akvo, ?anakja demandis al li, "Kio venis al via kapo, kiam mi malkovris vian lokon al la malamiko?" ?andragupta respondis, ke li fidas, ke lia mastro faras la plej bonan decidon. Tio konvinkis ?anakja, ke ?andragupta restos sub lia influo e? i?inte re?o. En alia okazo, ?anakja simile eskapis el la malamiko forpelanta laviston, kaj maskante sin kiel tiu lavisto. Alifoje, li malfermis la ventron de Bramano kiu ?us man?is, kaj elprenis lian man?on por nutri malsatan ?andragupta. ^[38]

Iam, ?anakja kaj ?andragupta suba?skultis virinon admonantan sian filon. La infano bruligis sian fingron metante ?in en la mezon de bovlo de varma ka?o. La virino diris al sia filo, ke ne startante el la pli malvarmaj bordoj, li estus tiom freneza kiel ?anakja, kiu atakis la ?efurbo ne anta?e konkerinte la bordajn regionojn. ?anakja konstatis sian eraron, kaj faris novan planon por venki super Nanda. Li formis aliancoj kun Parvataka, nome re?o de montara regno nomita Himavatkuta, proponante al li duonon de la regno de Nanda. ^[38] Sekurigante la helpon de Parvataka, ?anakja kaj ?andragupta startis sie?i aliajn urbojn anstata? Pataliputra. Unu preciza urbo montris fortan rezistadon. ?anakja eniris en tiun urbon maskite kiel ?ivisma almozulo, kaj deklaris, ke la sie?o fini?us kiam la idoloj de la "saptamatrika" (sep patrinoj) estu forigitaj el la urba templo. Tuj post la supersti?aj defendantoj forigis la idolojn el la templo, ?anakja ordonis sian armeon finigi la sie?on. Kiam la defendantoj ekcelebris sian venkon, la armeo de ?anakja lan?is surprizan atakon kaj kaptis la urbon. ^[38] La?grade, ?anakja kaj Candragupta konkeris ?iujn regionojn escepte ?e la ?efurbo. Finfine, ili kapturis Pataliputra kaj ?andragupta i?is la re?o.

Ili permesis, ke la re?o Nanda iru al la ekzilo, kunportante ?iujn hava?ojn kiujn li povu veturigi per unu ?aro. Kiam Nanda kaj lia familio estis elirinta el la urbo per la ?aro, lia filino vidis ?andragupta, kaj enami?is de la nova re?o. ?i elektis lin kiel sia edzo la? la svajamvara tradicio. Kiam ?i estis elirinta el la ?aro, na? radiusoj de la ?ara rado rompi?is. Interpretinte tion kiel a?guro, ?anakja deklaris, ke la dinastio de ?andragupta estas da?ranta dum na? generacioj. ^[38] Dume, Parvataka enami?is je unu el la vi?akanja (venenulinoj) de Nanda. ?anakja aprobis la geedzecon, kaj Parvataka fali?is kiam li tu?is la junulinon dum la nupto. ?anakja petis al ?andragupta ne alvoki kuraciston. Tiel, Parvataka mortis kaj ?andragupta i?is la nura reganto de la teritorioj de Nanda. ^[39]

?anakja tiam ekplifirmigis la povon eliminante fidelulojn de Nanda, kiuj estis ?ikanante la popolon en diversaj partoj de la regno. ?anakja eksciis pri teksisto kiu bruligis ?iujn partojn de sia domo infestitajn per blatoj. ?anakja atribuis la respondecon venkegi la ribelulojn al tiu teksisto. Tuj, la regno liberi?is je disidentoj. ?anakja anka? bruligis vila?on kiu estis malakceptinta havigi al li man?on en la pasinteco. Li plenigis la re?an trezoron invitante ri?ajn komercistojn siahejmen, ebriigante ilin kaj ludante per modifitajn ?etpluredrojn . ^[39]

Iam, la regno suferis 12-jarlongan malsategon . Du junaj ?ajnistaj mona?oj ekman?is el la re?a plato, farinte sin nevideblaj per magica ungvento. ?anakja sentis sian ?eeston kovrante la palacan grundon per polvo, kaj sekvante iliajn spurojn. En la venonta man?o, li kaptis ilin plenigante la man?o?ambron per dika fumo, kio faris, ke la okuloj de la mona?oj ploris, lavante la ungventon. ?anakja pledis pro la konduto de la junaj mona?oj anta? la mona?estro A?arja Susthita. La A?arja beda?ris, ke la homoj ne estas malavaraj al la mona?oj, kaj tial ?anakja ekfaris malavarajn almozojn al la mona?oj. ^[39]

Dume, ?andragupta estis patronigante la ne-?ajnismajn mona?ojn. ?anakja decidis konvinki lin, ke tiuj homoj ne meritas lian patronecon. Li kovris la palacan grundon ?e la virinaj ?ambroj per polvo kaj lasis la ne-?ajnismajn mona?ojn tie. Iliaj spuroj montris, ke ili estis alvenintaj al la fenestroj de la virinaj ?ambroj por trarigardi enen. La ?ajnismaj mona?oj, al kiuj oni konsilis uzi la saman metodon, restis for el la virinaj ?ambroj. Vidinte tion, ?andragupta nomumis la ?ajnismajn mona?ojn kiel liaj spiritaj konsilistoj. ^[40] ?anakja kutime miksis malgrandajn dozojn de veneno en la man?a?oj de ?andragupta por fari lin imuna al venenklopodoj. La re?o, nesciante tion, iam kunhavis sian man?on kun la re?ino Durdhara. ?anakja eniris en la ?ambron en la momento en kiu ?i mortis. Li malfermis la ventron de la mortinta re?ino kaj ekprenis la bebon. Tiu bebo, kiu estis tu?ita de guto (" bindu ") de la veneno, nomi?is Bindusara. ^[40]

Post ?andragupta abdikis la tronon por i?is ?ajnisma mona?o, ?anakja noumis Bindusara la nova re?o. ^[40] ?anakja petis Bindusara nomumi iun nomitan Subandhu kiel unu el siaj ministroj. Tamen, Subandhu deziris ekesti pli alta ministro kaj i?is ?aluza de ?anakja. Tial li diris al Bindusara, ke ?anakja estis responsa pro la morto de lia patrino. Bindusara konfirmis tiujn akuzojn kun la flegistinoj, kiuj diris al li, ke ja ?anakja estis tran?malferminta la ventron de lia patrino. Bindusara koleri?is, kaj ekhatis ?anakja. Kiel rezulto, ?anakja, kiu estis jam tre maljuna tiam, retiri?is kaj decidis eniri en salle?ana (malsati?i ?ismorte). Dume, Bindusara ekkonis la detalajn cirkonstancojn de sia nasko, kaj petis ?anakja sekvi siajn ministeriajn taskojn. Malsukcesante pacigi ?anakja, la imperiestro ordonis Subandhu konvinki ?anakja rezigni pri siaj memmortigaj planoj. Subandhu, intencante trankviligante ?anakja, bruligis lin ?ismorte. Subandhu tiam ekposedis la domon de ?anakja. ?anakja estis anta?vidante tion, kaj anta? retiri?i, li estis lasante malbenitan kaptilon por Subandhu. Li estis lasante kofron fermitan per centoj da fermiloj. Subandhu rompis la fermilojn, en la espero trovi valorajn juvelojn. Li trovis dol?oloran parfumon kaj tuj flaris ?in. Sed tiam liaj okuloj falis sur betul?elan noton kun malbeno verkita sur ?i. La noto deklaris, ke ?iu kiu flaru tiun parfumon ?u i?os mona?o a? frontos la morton. Subandhu testis la parfumon sur alia homo, kaj tiam havigis al li bongustegajn man?a?ojn (io kio mankis al la mona?oj). La homo mortis, kaj tiam Subandhu estis devigita i?i mona?o por eviti la morton. ^{[41] [42]}

La? alia ?ajnisma teksto ? nome Rajavali-Katha ? ?anakja akompanis ?andragupta foresti por sannjasa (retiri?o), post Bindusara i?is re?o. ^[43]

Budhisma historio [ redakti | redakti fonton ]

La? la Budhisma legendo, la Nandaj re?oj kiuj anta?is ?andragupta estis ?telistoj kiuj i?is regantoj. ^[21] ?anakja ( IAST : C??akka en Mahavamsa ) estis Bramano el Takk?sila ( Taksila ). Li estis klera en tri Vedoj kaj politiko. Li estis naski?inta havante kaninajn dentojn, kiujn oni supozis indikilo de re?eco. Lia patrino timis, ke li neglektos ?in i?inte re?o. ^[44] Por trankviligi ?in, ?anakja rompis siajn dentojn. ^[45]

?anakja havis malbelan aspekton , plifortigitan per siaj rompitaj dentoj kaj torditaj piedoj. Iam, la re?o Dhana Nanda organizis almozdonan ceremonion por Bramanoj. ?anakja iris al Pupphapura ( Pataliputra ) por ?eesti en tiu ceremonio. Malkontenta pro lia aspekto, la re?o ordonis forpeli lin el la kunsido. ?anakja rompis sian sanktan fadenon kolere, kaj malbenis la re?on. Tiu ordonis lian areston, sed ?anakja fu?is maskita kiel filozofo ?j?vika . Li amiki?is kun Pabbata, filo de la re?o Dhana Nanda, kaj instigis lin kapti la tronon. Kun helpo de blazonsigelo havigita de la princo, ?anakja fu?is el la palaco tra sekreta pordo. ^[45]

?anakja eskapis al la Vindja arbaro . Tie, li faris 800 milionojn da ormoneroj ( kar?apana ), uzante sekretan teknikon kiu ebligis lin turni unu moneron en ok moneroj. Ka?inte tiun monkvanton, li ekser?is personon meritoplenan por anstata?i Dhana Nanda. ^[45] Iam, li vidis grupon de ludantaj infanoj: juna ?andragupta (nomita ?andagutta en Mahavamsa ) ludis la rolon de re?o, dum aliaj knaboj ludis rolojn de vasaloj, ministroj a? ?telistoj. La "?telistoj" estis alportitaj anta? ?andragupta, kiu ordonis fortran?i iliajn membrojn, sed tiam mirakle ili religi?i. ?andragupta estis naski?inta en re?a familio, sed estis alportita de ?asisto post lia patro estis murdita de uzurpanto, kaj la devata devigis lian patrinon abandoni lin. Gapi?inta pro la miraklaj povoj de la knabo, ?anakja pagis 1 000 orajn monerojn al lia adoptinta patro, kaj kunportis ?andragupta for, promesinte lernigi lin profesion. ^[46]

?anakja havis du eblajn sukcedantojn al Dhana Nanda: nome Pabbata kaj ?andragupta. Li donis al ?iu po unu amuleton portotan ?irka?kole per lana fadeno. Iam, li decidis pruvi ilin. Kiam ?andragupta dormis, li petis al Pabbata forigi la lanan fadenon de ?andragupta ne rompante ?in kaj ne vekante ?andragupta. Pabbata malsukcesis plenumi tiun taskon. Kelkajn tempojn poste, kiam Pabbata dormis, ?anakja defiis ?andragupta plenumi la saman taskon. ?andragupta retiris la lanan fadenon fortran?ante la kapon de Pabbata. Dum la sekvaj sep jaroj, ?anakja trejnis ?andragupta por la re?aj taskoj. Kiam ?andragupta i?is plenkreskulo, ?anakja elfosis sian ka?itan trezoron de oraj moneroj, kaj arigis armeon. ^[46]

La armeo de ?anadragupta kaj ?anakja invadis la regnon de Dhana Nanda, sed disbandi?is post ricevi fortan malvenkon. Dum ili vagadis fu?e, amba? viroj iam suba?skultis konversacion inter virino kaj ?ia filo. La filo estis man?inta en la mezo de dol?a?o, preterlasante la bordojn. La virino admonis lin, dirante, ke li estas man?anta kiel ?andragupta, kiu atakis la centran parton de la regno anstata? konkeri unue la bordajn vila?ojn. ?anakja kaj ?andragupta komprenis sian eraron. Ili arigis novan armeon, kaj startis per la konkero de la bordaj vila?oj. La?grade, ili anta?eniris al la ?efurbo de la regno Pataliputra (P??aliputta en Mahavamsa ), kie ili mortigis la regnon Dhana Nanda. ?anakja ordonis fi?kaptiston trovi la lokon kie Dhana Nanda estis ka?inta sian trezoron. Tuj post la fi?kaptisto informis ?anakja pri la loko de la trezoro, ?anakja murdis lin. ?anakja nomumis ?andragupta kiel la nova re?o, kaj komisiis al viro nomita Pa?iyatappa la taskon eliminadi ribelulojn kaj ?telistojn el la regno. ^[47]

?anakja ekmiksis malgrandajn dozojn de veneno en la man?a?oj de la nova re?o por imunigi lin al venenigaj klopodoj fare de liaj malamikoj. ?andragupta, kiu ne sciis tion, iam kunhavis siajn man?a?ojn kun sia graveda edzino, le re?ino, kiu estis sep tagojn anta?naske. ?anakja alvenis ?uste kiam la re?ino man?is la venenan man?a?on. Konstatinte, ke ?i estas mortanta, ?anakja decidis savi la nenaskitan filon. Li senkapigis la re?inon kaj tran?omalfermis ?ian ventron per glavo por elpreni la feton . La?longe de la sep sekvaj tagoj, li metis ?iutage la feton en la ventron de kapro ?us mortigita. Post la sep tagoj, la filo de ?andragupta "naski?is". Li estis nomita Bindusara ?ar lia korpo estis ?prucita je punktoj ( bindu ) de la sango de la kaproj. ^[47]

La plej fruaj Budhismaj legendoj ne mencias ?anakja en siaj priskriboj de la Ma?ria dinastio post tiu momento. ^[46] La komentario de Dhammapala pri Theragatha , tamen, mencias legendon pri ?anakja kaj Bramano nomita Subandhu. La? tiu rakonto, ?anakja estis timanta, ke la sa?a Subandhu surpasos lin en la kortego de ?andragupta. Kaj tial li instigis ?andragupta enprizonigi Subandhu, kies filo Tekik?akani fu?is kaj i?is budhisma mona?o. ^[48] La Tibet-Budhista a?toro de la 16-a jarcento Taranato mencias ?anakja kiel unu el la "grandaj senjoroj" de Bindusara. La? li, ?anakja detruis la nobelojn kaj re?ojn de 16 urboj kaj faris Bindusara la mastron de ?iuj teritorioj inter la orienta kaj la okcidenta maroj ( Golfo de Bengalo kaj Araba Maro ). ^[49]

Ka?mira historio [ redakti | redakti fonton ]

La Ka?mira versio de la legendo temas jene: Vararu?i (identigita kun Katjajana), Indradatta kaj Vjadi estis tri lernantoj de la sa?ulo Var?a. Iam je la konto de sia guruo Var?a, ili veturis al Ajodjo akiri gurudak?ina (gurupago) el la re?o Nanda. Kiam ili alvenis renkonti?i kun Nanda, la re?o estis mortinta. Uzante sian jogajn povojn, Indradatta eniris en la korpon de Nanda kaj konfirmis la peton de Vararu?i de 10 milionoj da oraj dinaroj (oraj moneroj). La re?a ministro ?akatala konstatis tion kio okazas, kaj ordonis bruligi la korpon de Indradatta. Sed anta? li povis fari tion kontra? la falsa re?o (Indradatta en la korpo de Nanda, nomita anka? Jogananda), la re?o arestis lin. ?akatala kaj liaj 100 filoj estis enprizonigitaj kaj ricevis man?a?ojn sufi?ajn nur por unu persono. La cent filoj de ?akatala malsategi?is ?ismorte, por ke ili patro povu vivi por plenumi reven?on. ^[50]

Dume, la falsa re?o nomumis Vararu?i kiel sian ministron. Dum la karaktero de la re?o malboni?is, malkontenta Vararu?i retiri?is al arbaro kiel asketo . ?akatala tian estis repostenigita kiel la ministro, sed plue planis sian reven?on. Iam, ?akatala venis al ?anakja, Bramano kiu estis elradikiginta ?iun herbon survoje, ?ar herbero estis dama?inta lian piedon. ?akatala konstatis, ke li povus uzi homon tiom ven?eman por detrui la falsan re?on. Li invitis ?anakja al la kunsido de la re?o, promesante al li 100 000 orajn monerojn por ke li prezidu ritan ceremonion. ^[50] ?akatala gasti?is ?anakja en sia propra hejmo kaj traktis lin respekteme. Sed kiam ?anakka alvenis al la re?a kortego, ?akatala havis alian bramanon nome Subandhu por prezidi la ceremonion. ?anakja sentis sin insultita, sed ?akatala kulpigis la re?on pri tiu senhonorigo. ?anakja tiam malligis sian faden?nuron ( ?i?a ), kaj promesis nereligi ?in ?is la re?o estu renversita. La re?o ordonis lian areston, sed li fu?is al la hejmo de ?akatala. Tie, uzante materialojn liveritajn de ?akatala, li plenumis magian ritaron kiu malsanigis la re?on. La re?o fakte mortis pro febro post sep tagoj. ^[51]

?akatala tiam ekzekutis Hiranjagupta, nome la filo de la falsa re?o. Li nomumis ?andragupta, nome la filo de la reala re?o Nanda, kiel la nova re?o (en la versio de K?emendra, estis ?anakja kiu instalis ?andragupta kiel la nova re?o). ?akatala anka? nomumis ?anakja kiel la re?a pastro ( purohita ). Atingante sian reven?on, li tiam retiri?is al la arbaro kiel asketo. ^[51]

Mudra-Rak?asa historio [ redakti | redakti fonton ]

La? la versio Mudrarak?asa , la re?o Nanda iam elpostenigis ?anakja el la "unua sidloko de la regno" (tio eble referencas al la forpelo de ?anakja el la kunsido de la re?o). Pro tiu tialo, ?anakja promesis ne religi sian faden?nuron ( ?i?a ) ?is kompletigi la detruon de Nanda. ?anakja faris planon por detronigi Nanda, kaj anstata?i lin per ?andragupta, sia filo de pli malgrava re?ino. ?anakja organizis aliancon de ?andragupta kun alia pova re?o Parvate?vara (a? Parvata), kaj amba? regantoj interkonsentis dividi la teritorion de Nanda venkinte lin. Iliaj aliancaj armeoj estis formitaj de soldatoj Bahlikaj, Kirataj, Parasikaj , Kambo?aj , ?akaj , kaj ?avanaj. Tiu armeo invadis Pataliputra (Kusumapura) kaj venkis super Nanda. ^[52] Parvata estis identigita kun la re?o Poroso fare de kelkaj fakuloj. ^[53]

La ?efministro de Nanda nome Rak?asa fu?is el Pataliputra, kaj plue rezistis kontra? la invadantoj. Li sendis vi?akanja (venenulino) por murdi ?andragupta. ?anakja faris, ke tiu junulino murdu Parvata anstata?e, kulpigante prie Rak?asa. Tamen, la filo de Parvata nome Malajaketu sciis la veron pri la morto de sia patro kaj venkis super la tendaro de Rak?asa. Spiono de ?anakja nome Bhagurajana akompanis Malajaketu, ?ajnigante sin lia amiko. ^[54] Rak?asa plue komplotis por atingi la morton de ?andragupta, sed ?iuj liaj planoj estis malhelpitaj de ?anakja. Por ekzemplo, iam Rak?asa aran?is, ke oni transportu murdistojn al la dormo?ambro de ?andragupta pere de tunelo . ?anakja ekkonis tion konstatante karavanon de formikoj portantaj la resta?on de ilian man?a?oj. Li tiam aran?is, ke la murdistoj estu bruligitaj ?ismorte. ^[55]

Dume, la frato de Parvata nome Vairodhaka i?is la reganto de sia regno. ?anakja konvinkis lin, ke Rak?asa estis responsa pri la murdo de lia frato, kaj interkonsentis kunhavi duonon de la regno de Nanda kun li. Sekrete tamen, ?anakja ideigis planon por murdi Vairodhaka. Li sciis, ke la ?efa arkitekto de Pataliputra estis fidela al Rak?asa. Li petis al tiu arkitekto konstrui triumfarkon por procesio de ?andragupta al la re?a palaco. Li aran?is, ke la procesio okazu noktomeze menciante astrologiajn tialojn, sed fakte por certigi malbonan videblon. Li poste invitis Vairodhaka estri la procesion rajdante elefanton de ?andragupta, kaj akompanata de la korpogardistoj de ?andragupta. Kiel atendite, la fideluloj al Rak?asa aran?is la aferon por ke la arko falu sur tiu kiu, la? ilia supozo, estas ?andragupta. Vairodhaka morti?is, kaj denove pri la murdo oni kulpigis Rak?asa. ^[54]

Malajaketu kaj Rak?asa tiam formis aliancon kun kvin re?oj: nome ?iravarman de Kauluta (Kulu), Meghak?a de Parasikaj , Narasimha de Malaja, Pu?karak?a de Ka?miro , kaj Sindhusena de Saindhava. Tiu alianca armeo inkludis anka? soldatojn el ?edi, Gandhara , Hunaoj , ?asaoj, Magadha , Sakaoj , kaj ?avanaj. ^[55]

En Pataliputra, agento de ?anakja informis al li, ke tri fideluloj al Rak?asa restis en la ?efurbo: nome la ?ajnista mona?o Jiva-siddhi, la skribisto ?akata-dasa kaj la gildestro de juvelistoj ?andana-dasa. El tiuj, Jiva-siddhi estis fakte spiono de ?anakja, nesciate de liaj aliaj spionoj. ?andana-dasa protektis la edzinon de Rak?asa, kiu iam nesciate faligis la blazonsigelon de ?ia edzo ( mudra ). La agento de ?anakja akiris tiun blazonsigelon, kaj portis ?in al ?anakja. Uzante tiun blazonsigelon, ?anakja sendis leteron al Malajaketu avertante lin, ke liaj aliancanoj estas perfidaj. ?anakja anka? petis al kelkaj el la princinoj de ?andragupta transi?i al la tendaro de Malajaketu. Krome, ?anakja ordonis la murdon de ?akata-dasa, sed 'ela?etis' lin pere de Siddharthaka, spiono kiu ?ajni?is agento de ?andana-dasa. La spiono de ?anakja tiam portis ?akata-dasa al Rak?asa. ^[55] Kiam ?akata-dasa kaj lia 'savanto' Siddharthaka alvenis al Rak?asa, Siddharthaka prezentis al li la blazonsigelon, postulante, ke li estis trovinta ?in en la hejmo de ?andana-dasa. Kiel rekompenco, Rak?asa donis al li kelkajn juvelojn kiujn Malajaketu estis donacinta al li. Iom poste, alia agento de ?anakja, maskita kiel juvelisto, vendis la juvelojn de Parvata al Rak?asa. ^[56]

Iom poste, Rak?asa sendis siajn spionojn maskitajn kiel muzikistoj al la kortego de ?andragupta. Sed ?anakja sciis ?ion pri la planoj de Rak?asa pere de la agado de siaj spionoj. Anta? la spionoj de Rak?asa, ?anakja kaj ?andragupta ?ajnigis koleran kverelon. ?andragupta ?ajnigis demisii ?anakja, kaj deklaris, ke Rak?asa estus pli bona ministro. Dume, Malajaketu konversaciis kun la spiono de ?anakja nome Bhagurayana alproksimi?ante al la hejmo de Rak?asa. Bhagurayana faris Malajaketu malfida de Rak?asa, dirante al li, ke Rak?asa tute malamis ?anakja, kaj estus deziranta servi la filon de Nanda nome ?andragupta. Tuj poste, mesa?isto venis la la domo de Rak?asa kaj informis lin, ke ?andragupta estis demisianta ?anakja dum li la?dis Rak?asa. Tio konvinkis Malajaketu, ke Rak?asa ne estu fidita. ^[56]

Malajaketu tiam decidis invadi Pataliputra sen Rak?asa siaflanke. Li konsultis la ?ajnisman mona?on Jiva-siddhi por decidi favoran momenton por ekmar?i. Jiva-siddhi, spiono de ?anakja, diris al li, ke li povas starti tuje. ^[56] Jiva-siddhi konvinkis lin anka? ke Rak?asa estis responsa pro la morto de lia patro, sed Bhagurayana persvadis lin ne dama?i Rak?asa. Tuj poste, la spiono de ?anakja Siddharthaka ?ajni?is kaptita per falsa letero adresita al ?andragupta fare de Rak?asa. Vestante la juvelojn donacitajn de Rak?asa, li ?ajni?is agento de Rak?asa. La letero, sigelita per la blazonsigelo de Rak?asa, informis la ?andragupta ke Rak?asa nur deziris anstata?i ?anakja kiel ?efministro. ?i asertis anka?, ke kvin el la aliancanoj de Malajaketu estis dezirantaj transiri al ?andragupta kontra? man?a?oj kaj ri?eco. Kolera Malajaketu avertis Rak?asa, kiu alvenis vestanta la juvelojn de Parvata, ke la agento de ?anakja estis vendinta lin. Kiam Malajaketu vidis Rak?asa vestanta la juvelojn de sia patro, li estis konvinkita, ke estas tute perfida plano kontra? li. Li ekzekutis siajn kvin aliancanoj tute brutale. ^[57]

La cetero de la aliancanoj de Malajaketu dizertis el li, malkontentigaj pro lia traktado al la kvin murditaj aliancanoj. Rak?asa sukcesis fu?i, sekvita de la spionoj de ?anakja. Unu el ili, maskita kiel amiko de ?andana-dasa, venis kontakti lin. Li diris al Rak?asa, ke ?andana-dasa estis ekzekutota pro malakcepto konfesi la lokon kie estas la familio de Rak?asa. A?dinte tion, Rak?asa ur?e venis al Pataliputra kapitulaci kaj savi la vivon de sia fidela amiko ?andana-dasa. Kiam li alvenis en Pataliputra, ?anakja, la?de al lia fideleco al ?andana-dasa, proponis al li pardonon. Rak?asa promesis fidelon al ?andragupta kaj interkonsentis esti lia ?efministro, kontra?page al la liberigo de ?andana-dasa kaj al la pardono por Malajaketu. ?anakja tiam ligis sian faden?nuron, konsiderante atingita sian celon, kaj retiri?is. ^[57]

Tio, kion oni diras pri li [ redakti | redakti fonton ]

Oni trovas priskribon de ?anakja en la libro de Jawaharlal Nehru , La malkovro de Barato : "?anakja estas nomita la Barata Makiavelo" kaj, iasense, tiu komparo estas prava.

Referencoj [ redakti | redakti fonton ]

Bibliografio [ redakti | redakti fonton ]

• Danielou, Alain (2003). A Brief History of India. [S.l.]: Inner Traditions / Bear & Co. ISBN 1594777942
• Glasenapp, Helmuth von (1999). Jainism: An Indian Religion of Salvation . [S.l.]: Motilal Banarsidass Publ. ISBN 978-81-208-1376-2
• Jha, L. K.; K. N. Jha. ≪Chanakya: the pioneer economist of the world≫. International Journal of Social Economics . 25 (2-4): 267-282
• Mookerji, Radha Kumud (1988) [unuafoje publikigita en 1966], Chandragupta Maurya and his times (4a eld.), Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-0433-3
• Padhy, K. S. (2004). Indian Political Thought . [S.l.]: PHI Learning Pvt. Ltd. ISBN 978-81-203-4305-4
• Rice, B. Lewis (1889), Epigraphia Carnatica vol. II: "Inscriptions and Sravana Belgola", Bangalore: Mysore Government Central Press
• Shah, Natubhai (2004). Jainism: The World of Conquerors . [S.l.]: Motilal Banarsidass Publisher. ISBN 978-81-208-1938-2
• Singh, Upinder (2016), A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century , Pearson Education, ISBN 978-93-325-6996-6
• Subramanian, V. K. (1980). Maxims of Chanakya: Kautilya . [S.l.]: Abhinav Publications. ISBN 978-0-8364-0616-0
• Trautmann, Thomas R. (1971), Kau?ilya and the Artha??stra: a statistical investigation of the authorship and evolution of the text , Brill
• Varadpande, Manohar Laxman (2005), History of Indian Theatre , Abhinav, ISBN 978-81-7017-430-1

Eksteraj ligiloj [ redakti | redakti fonton ]

• En tiu ?i artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Chanakya en la angla Vikipedio.