 Kiel legi la taksonomion
Rano
|
|
|
rano sur bran?o
|
| Biologia klasado
|
|
|
Specioj
|
|
almena? 240
|
Aliaj Vikimediaj projektoj
|
|
|
|
|
|
Rano
[1]
(science
Rana
) estas
vertebrara
amfibia
genro
de bestoj de la ordo
anuro
, kiu vivas parte en
akvo
, kaj parte sur
tero
. Ranoj estas proksimaj parencoj de
bufoj
. Junaj ranidoj havas voston, sed ne krurojn, tamen kiam plenkreska, ?i estas kvarkrura kaj senvosta. Ekzistas ?irka? 4.800 specioj (en la ordo de
Anura
). Ranoj estas troveblaj en ?iuj kontinentoj krom
Antarkto
. La plej multaj vivas en a? ?e
akvo
.
Ranoj varias de grandeco la? specio: de malpli ol 50 mm ?is 300 mm.
Ranoj havas platajn kapojn kun du pufaj okuloj utilaj por vidi kaj ca?i sub akvo. Ili povas havi
horizontalajn
,
vertikalajn
, rondajn, a?
kero
-formajn
pupilojn
la? specio.
La ha?to de rano estas tre grava organo. Kiam la ha?to estas malseka, ranoj entenas iom da
oksigeno
kaj
akvo
tra ?i. Ili el?vitas
mukon
por protekti la ha?ton. ?iuj ranoj havas iom da
venenaj
glandoj
en la ha?to. Tamen, ?e multaj specioj la veneno ne estas forta, sed tamen iom da specioj de
mezameriko
kaj
sudameriko
havas ege venenan ha?ton. La ha?to estas glata, nekeratina kaj sidas libere sur la korpo ?ar al ?i mankas konekto-histoj.
Kutime, ranoj havas longajn krurojn kun interfingra membrano. La veraj ranoj havas dupunktajn langojn. Ranoj havas tri palpebromembranoj: unu travidebla por protekti enakve, unu kiu estas duontravidebla kaj alia kiu estas netravidebla. ?i tiuj bestoj anka? posedas timpanon en amba? flankoj de sia kapo, kiu gravas por a?dado.
La genro
Rana
estas tipa kaj nomiga por la familio
Ranedoj
, kiu enhavas anka? aliajn genrojn. Aliaj specioj de tiu familio estas la jenaj:
Ne estas klara scienca distingo inter ranoj kaj bufoj. Unu familio de anuro, la
diskoglosiduloj
, havas ecojn de amba?, de ranoj kaj de bufoj. Tamen, ?enerale oni apartigas ilin tiel:
- Ranoj havas glitan, malseketan ha?ton, bufoj estas sekaj kaj verukaj.
- Ranoj estas tagaj bestoj.
- Ranoj havas na?membranojn.
- Ranoj estas pli dependaj de akvo, ol bufoj.
- Ranoj ofte demetas siajn ovojn en grandaj grapoloj, anstata? ovo-?nuroj.
- Ranoj saltas, ne rampas.
- Ranoj havas pli sveltan kaj pli facilmovan korpon.
 Ranofrajo
|
 Ranidoj, 10 tagoj poste
|
 Raneto
|
Sidante sur la ina, la vira rano fekundigas la
ovojn
, kiujn la ina elmetas en malprofunda, kvaza? staranta akvo. Tie ili estas ?irmataj de la fluo, kaj de predantoj. La ovoj estas malhelbrunaj kaj mezuri?as ?irka? de 2,0 ?is 2,8 mm la?
diametro
. Ili kovri?as per dika, lumtralasa
gelatena?o
, en grapoloj el proksimume 5.000 ovoj (la?
specio
,
klimato
, ktp). Tiujn grapolojn da ovoj oni nomas "ranofrajo".
Dum ?irka? 20 tagoj la
embrio
fari?as ranido.
Komence la
brankoj
situas ankora? ekstere. Poste ilin kovros ha?tfalto. Post ?irka? du monatoj kreskas gamboj. 20 tagojn poste jam rekoneblas brakoj.
Post ?irka? tri monatoj el la ranido jam evoluis raneto, kiu forlasas la akvon kaj suriras la bordon. unu semajnon poste la rano elkreskis.
Dum frua enakva evolufazo la ranidoj spiras per
brankoj
.
La plenkreskaj ranoj uzas du manierojn spiri, perpulman kaj perha?tan.
La pulmospirado okazas en du fazoj. Unue, la nazotruoj malfermi?as, kaj la gloto mallevi?as, enirigante la aeron en la gloton, sed ne en la pulmojn. Due, la nazotruoj fermi?as kaj la gloto realti?as, ?ovante la aeron en la pulmojn. Ranoj spiras 40 ?is 100 fojojn en unu minuto.
Temas pri spirado de la organismo per la
ha?to
, dum kiu okazas senpera inter?an?o de
oksigeno
(O
2
) kaj
karbona dioksido
(CO
2
) . Tiu maniero spiri suplementas la spiradon per pulmo. Por ebligi tiun inter?an?on
la rana ha?to kovrigas per speciala muko. La trapasebleco de la ha?to ebligas anka? al aliaj substancoj eniri la korpon. Tial ranoj reagas tre senteme, se la ?irka?a?o estas malpurigita.
Plejparto de ranoj man?as
insektojn
kiel
moskitojn
,
lumbrikojn
kaj malgrandaj
fi?ojn
kiel
foksenoj
. Tamen, iu pli grandaj ranoj povas man?i pli grandan predon, kiel
musoj
n.
Ranoj havas malfortajn dentojn la?longe de la pli alta makzelo, kiujn ili uzas por mueli la man?a?on anta? ol engluti ?in. Sian gluecan langon kelkaj ranoj efike uzas por kapti rapide movi?antan predon. Aliaj rapide kaj lerte kaptas predon en sia bu?o. Plej ofte ili ?asas nokte.
Dum la pari?a tempo, la masklaj ranoj eligas speciokarakterizajn vo?ojn (kvakado, um-ado) el la gor?oveziko (a? vo?veziko). Tiuj gor?ovezikoj trovi?as amba?flanke post la bu?a aperturo en la bu?fundo kaj funkcias kiel rezoniloj. ?e la laga rano (
Rana esculenta
), la vo?vezikoj estas tipaj eksteraj vo?vezikoj, kiuj bone videblas, kiam ili estas blovitaj kun aero, sed ili estas retireblaj en trankvila stato al la bu?angulo.
La rana vo?estigo gravas por la parelekto, ?ar la inaj ranoj preferas la pli grandajn, tiel pli forte kaj ofte kvakantajn virajn ranojn. Tiel la forta kaj ofta kvakado signifas
evolucian
kaj pari?an avanta?on, sed ofte allogas la predokaptantojn kiel la
cikonion
.
Tiuj specioj, kiuj forlasas post la
kopulacio
la akvon, ne eligas pli poste vo?ojn (krom
hiloj
). La specioj restantaj en la akvo, kvakas e? somere.
La plej giganta inter la ranoj estas la
bovrano
. La plej malgranda inter la amerikaj ranoj vivas en
Kubo
kaj estas 8,5 al 12,5 mm.
[2]
Ligita al kaj
akvo
kaj
tero
ranoj en antikvaj
mitoj
ofte elvokas la
magion
de amba?
elementoj
. Pro la ligo al la akvo oni asociigis ?in anka? kun
feinoj
kaj
elfinoj
, plue anka? al la
energio
de la
luno
kaj
diinoj
ligitaj al la luno.
La rano rolas anka? kiel ?losilo al
resurekto
. Lau antikva egipta mito la diino
Herit
helpas al
Izisa
ripari la detruitan korpon de
Oziriso
. Post tio Herit enblovis en ?in la spiron de la vivo. Simila?o okazas en
fabelo
, kie rano transformi?as je
princo
a? alia persono.
En aliaj
kuntekstoj
la rano povas esti
simbolo
de
volupto
.
En kelkaj landoj oni man?as ranojn, do bredas ilin tiucele. En
2017
la ?ina Akademio pri In?nierado taksis nombron de laborpostenoj en la ranbreda industrio je unu miliono kaj ?ian produktokapaciton je 50 miliardoj da juanoj (7,15 miliardoj da usonaj dolaroj). Komence de
marto 2020
?inaj rano-bredistoj
publike plendis
al la a?toritatoj, ke ilia komerco estis malpermesita kadre de ?enerala malpermeso de vendado de sova?aj bestoj en la lando, trafita de la
epidemio de COVID-19
.
La Freneza Rano (angle:
Crazy Frog
) estas kantosono por
po?telefonoj
, kiu similas motorciklan bruon (kaj ne ranan kvakadon).
Ekzistas
proverboj
pri rano en la
Proverbaro Esperanta
de
L. L. Zamenhof
[3]
:
|
 | | ?
Kie ajn rano iras, ?i ?iam mar?on sopiras.
”
|
|
|
| | ?
Rano e? en palaco sopiras pri mar?o.
”
|
|
- ↑
rano en vortaro.net
- ↑
?en ?ja?ji,
Aventuro de ?asisteto dum Ekspediciado
, ?ina Esperanto-Eldonejo, Pekino, 1988. Esperantigis H?ang Feng?u; ilustris Hu H?an?an. pa?o 28 al 29. Temas ne pri scienca verko, sed pri populariga, ?iukaze uzebla kaj citebla.
- ↑
Lernu
. Arkivita el
la originalo
je 2011-12-25. Alirita 2008-12-07.
 Elstara artikolo
|
?i tiu artikolo estis je la
nekonata dato
akceptita en la liston de
elstaraj artikoloj
.
|