Το Αρχαιολογικ? Σ?μπλεγμα Βακτρ?α?-Μαργιαν?? , γνωστ? και ω? πολιτισμ?? του ?ξου , ε?ναι ο σ?γχρονο? αρχαιολογικ?? προσδιορισμ?? για ?ναν πολιτισμ? τη? Εποχ?? του Χαλκο? στην Κεντρικ? Ασ?α, που χρονολογε?ται την εποχ? περ. 2300?1700 π.Χ., ο οπο?ο? βρ?σκεται στο σημεριν? β?ρειο Αφγανιστ?ν , στο ανατολικ? Τουρκμενιστ?ν , στο ν?τιο Ουζμπεκιστ?ν και στο δυτικ? Τατζικιστ?ν , με επ?κεντρο τον ?νω Αμο? Ντ?ρια . Οι χ?ροι του ανακαλ?φθηκαν και ονομ?στηκαν απ? τον Σοβιετικ? αρχαιολ?γο Β?κτωρα Σαριγιανν?δη (1976). Η Βακτρ?α ?ταν το ελληνικ? ?νομα για την περιοχ? τη? Β?κτρα? (σημεριν? Μπαλχ ), στο σημεριν? β?ρειο Αφγανιστ?ν, και Μαργιαν? ?ταν το ελληνικ? ?νομα για την περσικ? σατραπε?α του Μαργκο?? , πρωτε?ουσα τη? οπο?α? ?ταν το Μερβ , στο σημεριν? νοτιοανατολικ? Τουρκμενιστ?ν.

Οι ανασκαφ?? του Σαριγιανν?δη απ? τα τ?λη τη? δεκαετ?α? του 1970 αποκ?λυψαν πολυ?ριθμε? μνημει?δει? κατασκευ?? σε πολλ?? τοποθεσ?ε?, οι οπο?ε? ?ταν οχυρωμ?νε? απ? εντυπωσιακο?? το?χου? και π?λε?. Οι αναφορ?? σχετικ? με το Αρχαιολογικ? Σ?μπλεγμα περιορ?ζονταν κυρ?ω? στα σοβιετικ? επιστημονικ? περιοδικ? μ?χρι τα τελευτα?α χρ?νια τη? Σοβιετικ?? ?νωση?, επομ?νω? τα ευρ?ματα ?ταν ?γνωστα στη Δ?ση μ?χρι να αρχ?σουν να μεταφρ?ζονται τα ?ργα του Σαριγιανν?δη τη δεκαετ?α του 1990. ^[1]

Προ?λευση [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Υπ?ρχουν αρχαιολογικ?? μαρτυρ?ε? οικισμο? στου? β?ρειου? πρ?ποδε? του Κοπετ Νταγκ κατ? τη νεολιθικ? εποχ?. Αυτ? η περιοχ? ε?ναι προικισμ?νη με τα πολ?χρονα χαρακτηριστικ? γνωρ?σματα τη? αρχα?α? Εγγ?? Ανατολ?? , παρ?μοια με εκε?να που βρ?σκονται νοτιοδυτικ? του Κοπ?τ Νταγκ στην οροσειρ? Γκοργκ?ν στο Ιρ?ν. ^[2] Στο Τζε?το?ν, οι οικ?ε? απ? το?βλα λ?σπη? κατοικ?θηκαν για πρ?τη φορ? περ. το 6000 π.Χ.. Οι κ?τοικοι ?ταν αγρ?τε? που διατηρο?σαν αγ?λε? αιγοειδ?ν και προβ?των και καλλιεργο?σαν σιτ?ρι και κριθ?ρι, και ε?χαν καταγωγ? απ? τη νοτιοδυτικ? Ασ?α. ^[3] Το Τζε?το?ν ?χει δ?σει το ?νομ? του σε ολ?κληρη τη νεολιθικ? περ?οδο στην περιοχ? που βρ?σκεται στου? β?ρειου? πρ?ποδε? τη? Κοπ?τ Νταγκ. Στον χ?ρο Τσαγκιλ? Ντεπ? τη? ?στερη? νεολιθικ?? εποχ??, οι αγρ?τε? α?ξαναν ολο?να και περισσ?τερο τα ε?δη καλλιεργει?ν τα οπο?α συνηθ?ζονται σε ?γονα περιβ?λλοντα, ?πω? το εξαπλοειδ?? σιτ?ρι , το οπο?ο επικρ?τησε κατ? τη χαλκολιθικ? περ?οδο . ^[4]

Κατ? την εποχ? του χαλκο?, ο πληθυσμ?? τη? περιοχ?? αυξ?θηκε. Ο αρχαιολ?γο? Β?ντιμ Μιχα?λοβιτ? Μ?σον, ο οπο?ο? ?ταν επικεφαλ?? τη? Μικτ?? Αρχαιολογικ?? Αποστολ?? του Ν?τιου Τουρκμενιστ?ν απ? το 1946, αναφ?ρει πω? οι ?νθρωποι μεταν?στευσαν στην περιοχ? απ? το κεντρικ? Ιρ?ν αυτ?ν την περ?οδο, φ?ρνοντα? τη μεταλλουργ?α και ?λλε? καινοτομ?ε? μαζ? του?, αλλ? πιστε?ει ?τι οι ν?οι κ?τοικοι σ?ντομα αναμε?χθηκαν με του? αγρ?τε? του Τζε?το?ν. ^[5] Αντ?θετα, σε μια ανασκαφ? στο Μοντζουκλ? Ντεπ? το 2010 βρ?θηκαν στοιχε?α για μ?α διακοπ? στην ιστορ?α των εποικισμ?ν μεταξ? τη? ?στερη? νεολιθικ?? και πρ?ιμη? χαλκολιθικ?? εποχ?? στην περιοχ?. ^{[6] [7]}

Οι σημαντικο? οικισμο? τη? χαλκολιθικ?? εποχ?? εμφαν?στηκαν στο Καρ?-Ντεπ? και το Ναμαζγκ? Ντεπ? . Επ?ση?, υπ?ρχαν μικρ?τεροι οικισμο? στο Αν?ου , το Ντασλ?τζι και το Γι?σι-ντεπ?. Οικισμο? παρ?μοιοι με του? πρ?του? του Αν?ου εμφαν?στηκαν ανατολικ?τερα. Περ?που το 3500 π.Χ., η πολιτιστικ? εν?τητα τη? περιοχ?? χωρ?ζεται σε δ?ο ε?δη αγγειοπλαστικ??: πολ?χρωμα στα δυτικ? και πιο λιτ? στα ανατολικ?. Αυτ? μπορε? να αντανακλ? το σχηματισμ? δ?ο φυλ?ν. Φα?νεται ?τι γ?ρω στο 3000 π.Χ. οι ?νθρωποι απ? το Γκεοκσιο?ρ μεταν?στευσαν στο δ?λτα του Μουργκ?μπ (?που εμφαν?στηκαν μικρο?, δι?σπαρτοι οικισμο?) και ?φτασαν ανατολικ? στην κοιλ?δα του Ζεραφσ?ν στην Υπερωξιαν? . Και στι? δ?ο περιοχ?? χρησιμοποι?θηκε αγγειοπλαστικ? παρ?μοια του Γκεοκσιο?ρ. Στην Υπερωξιαν? εγκαταστ?θηκαν στο Σαρ?ζμ κοντ? στο Πεντζικ?ντ . Στα ν?τια, στι? ?χθε? του ποταμο? Χ?λμαντ , βρ?θηκαν ?ργα με ?φο? παρ?μοιο του Αλτ?ν Ντεπ? και του Γκεοκσιο?ρ. ?τσι, οι αγρ?τε? του Ιρ?ν, του Τουρκμενιστ?ν και του Αφγανιστ?ν συνδ?ονταν με διεσπαρμ?νου? γεωργικο?? οικισμο??. ^[5]

Στην πρ?ιμη εποχ? του χαλκο? ο πολιτισμ?? των ο?σεων Κοπ?τ Νταγκ και Αλτ?ν-Ντεπ? δημιο?ργησε μια πρωτο-αστικ? κοινων?α. Το Αλτ?ν-Ντεπ? ?ταν σημαντικ? κ?ντρο ακ?μη και τ?τε. Η αγγειοπλαστικ? βρισκ?ταν στην ακμ? τη? και η καλλι?ργεια αμπελι?ν αναπτ?χθηκε. Το μ?γεθο? αυτ?? τη? αστικ?? αν?πτυξη? ?φθασε στη μ?ση εποχ? του χαλκο? περ. το 2300 π.Χ.. ^[5] Ο πολιτισμ?? τη? εποχ?? του χαλκο? ?δωσε το ?νομα στο Σ?μπλεγμα Βακτρ?α?-Μαργιαν??.

Υλικ?? πολιτισμ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Οι κ?τοικοι τη? περιοχ?? ασκο?σαν τι? ποτιστικ?? καλλι?ργειε? σιταριο? και κριθαριο? . Με τον εντυπωσιακ? υλικ? του? πολιτισμ? που περιλ?μβανε μνημει?δη αρχιτεκτονικ?, χ?λκινα εργαλε?α, κεραμικ? και κοσμ?ματα ημιπολ?τιμων λ?θων, το σ?μπλεγμα εκθ?τει πολλ? απ? τα χαρακτηριστικ? γνωρ?σματα του πολιτισμο?. Το σ?μπλεγμα μπορε? να συγκριθε? με του? πρωτοαστικο?? οικισμο?? στη λεκ?νη του Χ?λμαντ στο Μουντιγκ?κ στο δυτικ? Αφγανιστ?ν και στο Σαχρ? Σουχτ?χ στο ανατολικ? Ιρ?ν ? στη Χαρ?πα και το Μοχ?ντζο-ντ?ρο στην κοιλ?δα του Ινδο? . ^[8]

Ο Σαριαγιανν?δη? θεωρε? το Γκονο?ρ ω? την ≪πρωτε?ουσα≫ του συμπλ?γματο? στη Μαργιαν? καθ' ?λη την εποχ? του χαλκο?. Το αν?κτορο του β?ρειου Γκονο?ρ ?χει διαστ?σει? 150 μ?τρα επ? 140 μ?τρα, ο να?? στο Τογκολ?κ 140 μ?τρα επ? 100 μ?τρα, το φρο?ριο στο Κελ?λι 3.125 επ? 125 μ?τρα και το σπ?τι εν?? τοπικο? κυβερν?τη στο ?ντζι Κο?ι 25 επ? 25 μ?τρα. Κ?θε μ?α απ? αυτ?? τι? εντυπωσιακ?? κατασκευ?? ?χει ανασκαφε? εκτεν??. Παρ?λο που ?λε? ?χουν εντυπωσιακ? τε?χη, π?λε? και αντιτειχ?σματα, δεν ε?ναι π?ντοτε ξεκ?θαρο γιατ? μια δομ? αναγνωρ?ζεται ω? να?? και ?λλη ω? παλ?τι. ^[9] Ο Μ?λορυ επισημα?νει ?τι οι οχυρωμ?νοι οικισμο? του συμπλ?γματο? Βακτρ?α?-Μαργιαν??, ?πω? οι Γκονο?ρ και Τογκολ?κ, μοι?ζουν με τα κ?λα , το ε?δο? του φρουρ?ου που ε?ναι γνωστ? στην περιοχ? αυτ?ν την ιστορικ? περ?οδο. Μπορε? να ε?ναι κυκλικ? ? ορθογ?νια και να ?χουν μ?χρι τρ?α περιμετρικ? τοιχ?ματα. Στα οχυρ? βρ?σκονται κατοικ?ε?, εργαστ?ρια και ναο?. ^[10]

Οι ?νθρωποι του πολιτισμο? του συμπλ?γματο? ?ταν πολ? καλο? στην εργασ?α του? με δι?φορα μ?ταλλα ?πω? ο μπρο?ντζο?, ο χαλκ??, το ασ?μι και ο χρυσ??. Αυτ? επιβεβαι?νεται απ? τα πολλ? μεταλλικ? αντικε?μενα που βρ?θηκαν σε ?λου? του? χ?ρου?.

Εκτεταμ?να συστ?ματα ?ρδευση? ?χουν ανακαλυφθε? στην ?αση Γκεοκσιο?ρ. ^[5]

Μοντ?λα δ?τροχων κ?ρων περ. απ? το 3000 π.Χ. που βρ?θηκαν στο Αλτ?ν-Ντεπ? ε?ναι η πρ?τη ολοκληρωμ?νη μαρτυρ?α τροχοφ?ρων μεταφορ?ν στην Κεντρικ? Ασ?α, αν και τα τροχοφ?ρα μοντ?λα προ?ρχονται απ? τα συμφραζ?μενα πιθαν?? νωρ?τερα. Κρ?νοντα? απ? τον τ?πο τη? ιπποσκευ??, τα κ?ρα αρχικ? ?λκονταν απ? β?δια ? τα?ρο. Ωστ?σο οι καμ?λε? κυρι?ρχησαν στην περιοχ?. Μοντ?λο κ?ρου το οπο?ο ?λκονταν απ? καμ?λα περ?που το 2200 π.Χ βρ?θηκε στο Αλτ?ν Ντεπ?. ^[11]

Η ανακ?λυψη μια? ενια?α? μικροσκοπικ?? π?τρινη? σφραγ?δα? με γεωμετρικ?? σημ?νσει? στο Αν?ου στο Τουρκμενιστ?ν το 2000 οδ?γησε ορισμ?νου? να ισχυριστο?ν ?τι το σ?μπλεγμα Βακτρ?α?-Μαργιαν?? ε?χε επ?ση? αναπτ?ξει γραφ? και ?τσι μπορε? πρ?γματι να θεωρε?ται εγγρ?μματο? πολιτισμ??. ?χει π?ντε σημ?δια που ε?ναι παρ?μοια με του? κινεζικο?? χαρακτ?ρε? τη? ≪μικρ?? σφραγ?δα?≫. ^[12]

Αλληλεπιδρ?σει? με ?λλου? πολιτισμο?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Υλικ? απ? του? οικισμο?? του συμπλ?γματο? Βακτρ?α?-Μαργιαν?? ?χουν βρεθε? στον πολιτισμ? τη? κοιλ?δα? του Ινδο? , στο Ιρανικ? Οροπ?διο και στον Περσικ? Κ?λπο . ^[9] Ευρ?ματα στου? χ?ρου? του συμπλ?γματο? παρ?χουν περαιτ?ρω στοιχε?α εμπορικ?ν και πολιτιστικ?ν επαφ?ν. Σε αυτ? περιλαμβ?νονται δι?φορε? σφραγ?δε? . ^[13] Ο δεσμ?? μεταξ? του Αλτ?ν Ντεπ? και τη? κοιλ?δα? του Ινδο? φα?νεται να ?ταν ιδια?τερα ισχυρ??. Μεταξ? των ευρημ?των ?ταν δ?ο σφραγ?δε? απ? την Χαρ?πα και αντικε?μενα απ? ελεφαντ?δοντο. Ο οικισμ?? Σορτουγκ?ι στη Χαρ?πα του β?ρειου Αφγανιστ?ν στι? ?χθε? του ποταμο? Αμο? Ντ?ρια ?ταν σημαντικ?? εμπορικ?? σταθμ??. ^[5]

Υπ?ρχουν ενδε?ξει? διαρκο?? επαφ?? μεταξ? των οικισμ?ν του συμπλ?γματο? και αυτ?ν των στεπ?ν τη? Ευρασ?α? στα β?ρεια, οι οπο?ε? εντ?θηκαν περ. το 2000 π.Χ. Στο δ?λτα του Αμο? Ντ?ρια, στην Αρ?λη , τα νερ? του διοχετε?ονταν για ?ρδευση τη? γεωργ?α? απ? ανθρ?που? των οπο?ων τα οστ? μοι?ζουν με εκε?να των νομ?δων του πολιτισμο? Αντρ?νοβο. Το γεγον?? αυτ? σημα?νει πω? επρ?κειτο για νομ?δε? οι οπο?οι ασχολ?θηκαν με τη γεωργ?α αφ?του ?ρθαν σε επαφ? με του? ανθρ?που? τη? Βακτρ?α?-Μαργιαν??, γνωστο? ω? πολιτισμ?? Ταζαμπαγκι?μπ . ^[14] Περ?που το 1800 π.Χ., τα περιφερειακ? κ?ντρα του συμπλ?γματο? μει?θηκαν σημαντικ? σε μ?γεθο?. Κ?θε ?αση αν?πτυξε δικο?? τη? τ?που? κεραμικ?? και ?λλα αντικε?μενα. Επ?ση?, η αγγειοπλαστικ? του πολιτισμο? Ταζαμπαγκι?μπ-Αντρ?νοβο στα β?ρεια εμφαν?στηκε ευρ?ω? στην ?παιθρο τη? Βακτρ?α?-Μαργιαν??. Πολλ? προπ?ργια του συμπλ?γματο? Βακτρ?α?-Μαργιαν?? παρ?μειναν κατειλημμ?να και στο εσωτερικ? του? (μαζ? με την προηγο?μενη αγγειοπλαστικ? του συμπλ?γματο?), εμφαν?ζονται ?ργα χονδροειδο?? αγγειοπλαστικ?? των Ταζαγκι?μπ-Αντρ?νοβο ?πω? και σε ιερατικ? στρατ?πεδα ?ξω απ? τα τε?χη. Στα υψ?πεδα π?νω απ? τι? ο?σει? τη? Βακτρ?α? στο Τατζικιστ?ν, σε νεκροταφε?α εμφαν?ζονται ?ργα κεραμικ?? με στοιχε?α τ?σο του πολιτισμο? του συμπλ?γματο? ?σο και πολιτισμο? Ταζαγκι?μπ-Αντρ?νοβο. ^[15] Σε χ?ρου? στη ν?τια Βακτρ?α οι αυξαν?μενοι δεσμο? με τον πολιτισμ? Αντρ?νοβο ε?ναι ορατο?. ^[16]

Σχ?σει? με του? Ινδο?ρανο?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Το σ?μπλεγμα Βακτρ?α?-Μαργιαν?? ?χει προσελκ?σει την προσοχ? ω? υποψ?φιο για ?σου? αναζητο?ν για διασυνδ?σει? με του? Ινδο?ρανο?? , ?ναν σημαντικ? γλωσσικ? κλ?δο που αποχωρ?στηκε απ? του? πρωτο?νδοευρωπα?ου? . Ο ?διο? ο Σαριαγιανν?δη? θεωρε? το σ?μπλεγμα ω? ινδο?ρανικ?, χαρακτηρ?ζοντ?? το ω? αποτ?λεσμα μεταν?στευση? απ? το νοτιοδυτικ? Ιρ?ν. Υλικ? απ? τη Βακτρ?α-Μαργιαν? βρ?θηκαν στα Σο?σα , Σαχντ?ντ και Τεπ? Γιαχ?α στο Ιρ?ν, αλλ? ο Λ?μπεργκ-Καρλ?φσκι δεν το θεωρε? ω? απ?δειξη ?τι το σ?μπλεγμα καταγ?ταν απ? το νοτιοανατολικ? Ιρ?ν. ≪Τα ελ?χιστα υλικ? αυτο? του συμπλ?γματο? βρ?σκονται σε κ?θε μ?α απ? τι? τοποθεσ?ε? του ιρανικο? Οροπεδ?ου ?πω? και σε τοποθεσ?ε? τη? Αραβικ?? χερσον?σου≫. ^[9]

Σημαντικ? μερ?δα των αρχαιολ?γων παρατηρε? τον πολιτισμ? ?πω? ξεκ?νησε απ? του? αγρ?τε? στην νεολιθικ? παρ?δοση τη? Εγγ?? Ανατολ??, αλλ? αναμε?χθηκε με ινδο?ρανικο?? ομιλητ?? απ? τον πολιτισμ? του Αντρ?νιβο στην τελευτα?α του φ?ση, δημιουργ?ντα? ?να υβρ?διο. Υπ? αυτ?ν την ?ποψη, οι πρωτο?νδοαριανο? αναπτ?χθηκαν μ?σα στο σ?νθετο πολιτισμ? πριν μετακινηθο?ν ν?τια στην ινδικ? υπο?πειρο. ^[15]

Τοποθεσ?ε? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Αφγανιστ?ν :

• Ντασλ?
• Χου? Τεπ?

Τουρκμενιστ?ν :

• Αλτ?ντεπε
• Γκονο?ρ Τεπ?
• Τζε?το?ν
• Ναμαζγκ?χ Τεπ?
• Τογκολ?κ

Ουζμπεκιστ?ν :

• Αγι?ζ Καλ?
• Ντζαρκουτ?ν
• Κ?ι Κρ?λγκαν Κ?λα
• Σαπαλ? τεπ?
• Τοπρ?κ καλ?

Παραπομπ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Τα Wikimedia Commons ?χουν πολυμ?σα σχετικ? με το θ?μα    Αρχαιολογικ? Σ?μπλεγμα Βακτρ?α?-Μαργιαν??

Πηγ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Περαιτ?ρω αν?γνωση [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• Edwin Bryant (2001). The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate . Oxford University Press. ISBN   0-19-516947-6 .  
• CNRS, L'archeologie de la Bactriane ancienne, actes du colloque franco-sovietique n° 20. Paris: Editions du Centre National de la Recherche Scientifique, 1985, ( ISBN   2-222-03514-7 )
• Fussman, G.· και ?λλοι. (2005). Aryas, Aryens et Iraniens en Asie Centrale . Paris: de Boccard. ISBN   2-86803-072-6 .  
• Lubotsky, A. (2001). ≪Indo-Iranian substratum≫ (PDF) . Στο: Carpelan, Christian. Early Contacts between Uralic and Indo-European . Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura. ISBN   952-5150-59-3 . Αρχειοθετ?θηκε απ? το πρωτ?τυπο (PDF) στι? 11 Απριλ?ου 2008.  
• Sarianidi, V. I. (1994). ≪Preface≫. Στο: Hiebert, F. T. Origins of the Bronze Age Oasis Civilization of Central Asia . Cambridge: Harvard University Press. ISBN   0-87365-545-1 .  
• Sarianidi, V. I. (1995). ≪Soviet Excavations in Bactria: The Bronze Age≫. Στο: Ligabue, G.· Salvatori, S. Bactria: An ancient oasis civilization from the sands of Afghanistan . Venice: Erizzo. ISBN   88-7077-025-7 .  
• Forizs, L. (2016, 2003) Ap?? Nap?t, D?rghatamas and Construction of the Brick Altar. Analysis of RV 1.143

Εξωτερικο? συνδεσμοι [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• Ντοκιμαντ?ρ για τον αρχαιολογικ? χ?ρο του Γκονο?ρ Τεπ?