Ч?мп?р

≪Википеди≫ ир?кл? энциклопединчи материал
( C?мп?р ?инчен ку?арн?)
Ч?мп?р
Хула герб?
Патшал?х: Раccей
Регион: Ч?мп?р облаc?
Ник?слен?: 1648
Хула, cултан: 1796
Хал?х йыш?, пин cын: 623,1 ( 2005 )
Хула лапт?к?: км 2
Геогр. анл?х?: 54°19′ c.ш.
Геогр. в?р?мл?х?: 48°23′ х.т.д.

Ч?мп?р ( выр. Ульяновск ) ? Ч?мп?р облаc?н т?п хули. 2005 cулта кунта 623,1 пин cын пур?нн?. Хула Ат?лcи с?ртл?х? cинче, Ат?лпа С?ва юханшыв?сем х?рринче вырнаcн?.

Хула пуcл?х? ? Пинков Александр Петрович ( 2010 cулхи пуш?н 14-м?ш?нчен пуcласа). Суйлавра 39 % сас? пуcтарн?.

Этимологи [ т?рлет | кодне т?рлет ]

В. А. Нестеров?н "Над картой Чувашии" Ч?мп?р этноним пулса кайнин к?с?к версий? пур. К?некере cапла cырн?:

"Чавашсем ?на Ч?мп?р е C?мп?р теcc?. Архетип C?мп?р c?мп?+ер тыт?нса т?рать, венгр ч?лхинче: c?мпе - "хир?cле" е к?тк?с с?мах?н префикс? (с?мах тымар?н ум?нчи пай?), хир?cле куc?ма п?лтерет, ер ? юханшыв е юх?м. Cак?нтан: c?мп?+ер=c?мп?р "хир?cле юх?м". C?мп?р ят Ат?лпа С?ве cывхарса п?рлешсе кайн? пекех хир?cле юхн? выр?на к?тартать".

Хула тыт?м?, хал?х йыш? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Хула т?ват? районтан тыт?нса т?рать:

Кун-cул? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Хулана п?ррем?ш хут 1648 cулхи cулcыравра ас?наcc?. Ку в?л Алексей Михайлович патша Богдан Матвеевич Хитровона Ат?л?н анатри юх?мне кайса унта х?тл?хсем лартмалли хушура пал?рать.

ХVIII ?м?р?н в?c?нчен пуcласа хулана выр?сла Синбирск тен?. Синбирск тесе кунта малтан вырнаcн? cав?н пек ятл? п?лхар хулаш? яч?нчен пан?. Яч? м?нрен пулса кайни cинчен темиcе верси пур. П?рисем Синбирск с?мах?нче ч?ваш с?мах?сене кураcc?, теприсем ? п?лхар кнеc?н ятне, теприсем скандинави е ирc? ч?лхин с?мах?сене.

Хитрово хула выр?нне ник?слен? хыcc?н Мускава тавр?нн?. Хула пуcл?х? выр?нне Иван Богданович Камынин cарпуc? юлн?, хулана малалла х?партма пикенн?.

1652 cулта хулана х?партса п?терн?. Хулан т?п выр?н? т?р?с т?ваткал майл? пулн?, й?ри-тавра йыв?c п?ренелл? х?м? пулн?. Кашни к?тесре хуралт? пулн?. Чи варринче Тройца собор?, cурc?р енчи х?м? пат?нче х?рар?мсем с?пас м?наст?рьне вырнаcтарн?.

1708 cулта хула Хусан к?перни? шутне к?н?. 1717 cулта c?н? чик?сене й?ркелен? хыcc?н хула Аст?рхан к?пернине к?ме пуcлан?. Унта в?л 1728 cулчен пулн?, кайран каялла, Хусан к?пернине тавр?нн?.

1783 cулта кунта 15 чирк? тата ик? м?наст?рь т?н?. Чирк?сенчен п?ри к?на йыв?cран пулн?, ыттисем пурте чултан х?партн?скерсем. Арcынсен м?наст?рне чултан тун?, х?рар?мсенне ? йыв?cран.

1796 cулта Ч?мп?р к?пернине туса хун?. Ун шутне Улат?р , Ардатов , П?ва , К?рм?ш , Карсун , C?нкил , Ч?мп?р , Сызрань тата 1851 cулта Самар к?пернине туса хыcc?н унта куcн? Ставропольпе Самар уес? к?н?.

1864 cулхи cурла уй?х?н 13-м?ш?нче хулара пыс?к вут-к?вар тухн?. Хулан ч?р?к? cеc сыхланса юлн?, нумай cын вилн?. 15 чирк? , 1 500 cурт cунса кайн?. 1888 cулта та пыс?к вут-к?вар тухн?. В?л в?х?тра хулан cурc?р енче 186 cурт cунса к?лленн?.

Хулана c?н?рен х?партн? хыcc?н, 1887 cулхи ав?н?н 10-м?ш?нче хулан c?н? планне хута к?ртн?. C?н? бульварсемпе садсем й?ркелен?, c?васене хула чиккинчен к?ларн?.

XIX ?м?р в?cленн? c?ре хулара 40 пине ях?н cын пур?нн?. Ку в?х?талла Ч?мп?ре cити чукун cула туса cитерн?. 1913 cулта хулан c?н? планне й?ркелен?, анчах та в?рc? пуcланни ?на в?я к?ртме ч?рмантарн?.

1917 cулта хулара совет влаcне й?ркелен?. Граждан в?рcи в?х?т?нче Ч?мп?рте т?т?шах cап?cусем пулса иртн?. 1918 cулхи ут? уй?х?нче хулана "шуррисем" ярса илн?, 1918 cулхи ав?н?н 18-м?ш?нче хулана "х?рлисем" килн?.

1924 cулта хулана Ульяновск ята пан?. Ч?вашсем вара cав-cавах кив? ятпа ус? курн?.

1943 cулхи к?рлач?н 19-м?ш?нче Ч?мп?р облаcне туса хун? хыcc?н Ч?мп?р ун?н т?п хули шутланма пуcлать.

1954 cулта хулара трамвайсене хута ян?. 1964 cулта юханшыв порч?н , 1970 cулта чукун cул вокзал?н тата авиавокзал?н cурч?сене хута к?ртн?. 1973 cулта троллейбуссем c?реме пуcлан?.

Палл? cынсем [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Транспорт [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Ч?мп?р хулинчи Ат?л урл? к?пер
Ч?мп?рти c?н? к?пер

Хула Куйбышев чукун cул?н cыххи шутланать. Чукун cул район?нче , Ат?л?н сылт?м cыран?нче юханшыв порч? вырнаcн?. Трамвайсем, троллейбуссем, автобуссем, маршрут таксисем c?реcc?.

Ат?л?н ик? cыранне хулара ик? к?пер cых?нтарать.

Cав?н пекех хулан ик? аэропорт пур: Ч?мп?р?Т?п тата Ч?мп?р?Х?велтух?c . Авианова тата Аэрофлот компанисем Мускав-Ч?мп?р рейс?сенче ?cлеcc?.

Ч?мп?р урл? регион шай?нчи автотрасс?сем иртеcc?:

Транспорт cитмелл?х? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Типографи

Ч?мп?ртен ур?х хуласене cитме хуш?:

Т?ванл? хуласем [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Cав?н пекех п?х?р [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Ас?рхавсем [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Вуламалли [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Каc?сем [ т?рлет | кодне т?рлет ]