Kefe
(
ukraince
Феодос?я, Теодос?я
,
rusca
Феодосия
) ?
Qırımnın
cenup-?arqiy yalısında bulun?an ?eerdir.
Kefe Qırımnın cenup-?arq tarafında
Kefe korfezinin
yalısında buluna. ?eernin iklimine deniz, da? aldıları ve col tesir ete. ?yulnin orta arareti +24 °C, yılnın kune?li saatlarnın orta miqdarı 2272, qı? yım?aq, ya?anaqlarnın orta yıllıq derecesi 360 mm. Yuvunuv mevsimi mayısnın ortasından oktabrnin ortasınace devam ete.
?eernin temeli
milattan evel VI asırda
,
Milet
?eerinden cıqma
yunan
mustemlekeciler tarafından qoyuldı. ?eernin adı Teodosiya (
yunanca
Θεοδοσ?α, “tanrı tarafından berilgen”) dep qoyuldı.
Milattan evel 355 senesinden
Teodosiya
Bospor devletinin
terkibine kirdi. IV asırda
hunnlar
?eerni yıqtı. Mezkur devirde ?eerde ve onın civarlarında
alanlar
ya?ay edi ve qasaba Ardabda (yani “Yedi Mevlalı”) alanca adını ta?ıy edi.
V asırda
?eer
Roma ?mperiyasının
nezareti altına kecti,
VI asırda
hazarlar
basıp aldı, sonra kene
Bizans ?mperiyasının
eline kecti. Kelecek asırlar devamında buyuk olma?an bir qasaba edi.
1270-incilerde senesilerde
cenevizler
bu ?eernin temelini qoydılar.
XIII asırda
Altın Ordunın
altında qaldı, sonra ise
Ceneviz
tuccarlarınen satın alındı. Olar Kaffa adlı abadan bazarlıq ?eerni meydan?a ketirdiler. ??bu ?eer
Qara denizdeki
alı?-veri?ni tek ba?ına nezaret etken esas liman ve ortalıqtaki ceneviz qasabalarnın idare merkezi oldı.
1475 senesi Kaffanı
Gedik Ahmet Pa?anın
reberligi altında
Osmanlı
askeriy quvetler fetih etti. Kefe
Osmanlı Devletinin
Qara denizdeki esas limanı oldı. Bu devirde ?eer kenle?ti, inki?af etti. Kicik ?stanbul adını ta?ı?an Kefe ?eeri XIV asırda iqtisadiy munasebetler quruv ceetinden muim yer al?an. ?arq memleketler arasındaki satın aluvlar, ticaret yolları Kefe ?eerinden kecken. Kefede 70 binge yaqın nefer musulman-hristian qarı?ıq eali ya?a?an. 1682 senesi ?eerde 4000 ev (olardan 3200 musulman, 800 hristian) bar edi. Osmanlı devrinde mında faal musulmanla?tıruv ceryanı ba?lan?an. Misal olaraq,
XIV
-
XVIII asır?a
qadar, yani 4 asır devamında ?eerde 28
ortodoks
hristian kilsesi, 15
katolik
hristian kilsesi ve yeudilernin 2 sinagogası ol?an olsa, XVIII asırda Osmanlılarnın devrinde tek camiler 70 raqamını te?kil etken.
XV
ve
XVIII
asırlarda Kefede altı binge yaqın evler qurulıp, olarnın er birisi oz tekrarlanmaz omruni ya?a?an. Tarihiy ve dokumental vesiqalar?a kore, ?eerde
qırımtatar
,
turk
,
rum
ve
ermenilerden
?ayrı,
eflaklar
(yani
romenler
),
lehler
,
gurciler
ve
cerkezler
omur qur?anlar.
1778 senesi
,
Rusiye
ukumeti tarafından te?kil olun?an hristian ealisinin surgun etiluvi zamanında, 5511
ermeni
, 1648
rum
, 24
gurci
Kefeden cıqarıldı.
1783 senesi
Qırım Rusiyenin eline kecti, 1784 senesi Kefe Feodosiya (Феодосия) olaraq adlandırıldı. O zamandan berli rus ve ba?qa tillerde ?eerge Feodosiya dep aytalar, qırımtatarlar ise bugunge qadar Kefe adını qullanıp tura.
XIX asırda bu ?eerde belli ressam
?van Ayvazovskiy
ya?ay ve icat ete edi. 1892-95 senelerde
Cankoyden
Kefegece
demiryol
hattı yapıldı, 1899 senesi ise yanı deniz limanı quruldı.
Sovet ukumetinin birinci yılları ?eer tu?kun alda edi (1921 senesi 35 400 ki?i, 1926 senesi 28 700 ki?i ya?ay edi). Son Kefe sanayı ve kurort merkezi olaraq inki?af etti. Ulu Vatan cenki vaqtında du?manlar Kefeni eki kere zapt etip, ?eernin buyuk qısmını viran ettiler.
Kefedeki mahsus itibar?a layıq yerlerden yah?ı alda saqlan?an ceneviz qalesini, bir sıra kilselerni, Mufti Camisini, Ermeni ce?mesini, Ayvazovskiynin ce?mesini, resimler galereyasını, ulke?ınaslıq ve Aleksandr Grinnin muzeylerini kostere
Bu buyuk cami
1623 senesi
qurulıp, osmanlı mimarcılıq ananeleri ile koterilgen. 1783 senesi Qırım Rusiyege qo?ul?an son, i?bu musulman camisi Uspeniye adlı ermenlernin katolik ibadethanesine cevirilip, uzun bir muddet devamında ermeni ealisinin diniy ihtiyaclarını qanaatlendirgen. Al-azırda restavratsiyadan kecken Mufti Cami Kefe ?eerindeki zemaneviy Lenin ve Furmanov soqaqlarının catı?masında buluna. Boyleliknen, Mufti Cami coq yıllar devamında em Turkler icun, em Qırımtatarlar, em de Qırım Ermenleri icun ibadet evi olıp,
1944 senesi
Qırımtatarlarnı
surgun
etkenden sonra ise peri?an bir al?a qaldırıl?an. Tek
1975 senesi
bu cami kene oz evelki alına ketirilgen edi.
Kurort saası Kefe iqtisadiyatının temelidir. Mında belli ?ifahaneler, raatlıq evleri, mineral ce?meler, plajlar bar. Turizmden ?ayrı iqtisadiyat koy hocalı?ına, balıq avına, a? sanayısına esaslana. ?eerde tutun fabrikası, ?ıra zavodı, mehanik zavodı, optika ve diger zavodlar calı?maqta.
- В. Крикун "Крымскотатарская архитектура", Симферополь 1998
- ↑
Bu meskun yer
Rusiye
ve
Ukraina
arasında catı?uv?a sebep ol?an
Qırım yarımadasında
buluna. Qırımnı de-fakto idare etken Rusiyenin qanunlarına kore yarımadada bulun?an
Qırım Cumhuriyeti
ve
Aqyar federal emiyetli ?eeri
- Rusiye terkibindeki eki
federatsiya subyektidir
. Ukraina qanunlarına kore yarımadada Ukraina terkibindeki
Qırım Muhtar Cumhuriyeti
ve
Aqyar mahsus statuslı ?eeri
buluna.
- ↑
Ukraina qanunlarına kore.
- ↑
Rusiye qanunlarına kore.