Latenska kultura bila je ?eljeznodobna kultura na evcropskom kontinentu.

Nastala je i razvijala se za vrijeme kasnog ?eljeznog doba od 450. god. pne do rimskog perioda u I vijeku pne, nastavljaju?i bez prekida Hal?tatsku kulturu iz ranog ?eljeznog doba. Istovremeno je bila pod uticajem Mediterana ( Grka ), Etruraca i kulture Golasecca iz sjeverne Italije . ^[1]

Nazvana je po eponimskom nalazi?tu La Tene, na obali jezera Neuchatel u ?vicarskoj , nakon smanjenja nivoa vode 1857. god. Pronađeno je 2500 metalnih predmeta, 166 neo?te?enih ma?eva, 22 metalne sredi?nje plo?e ?tita, 385 bro?eva, razni alati i dijelovi kola. Pronađeni su i brojne ?ivotinjske i ljudske kosti. Poseban nalaz predstavljaju ostaci dva mosta i ?etiri ku?e. Nalazi?te je kori?teno od III vijeka do 60-te godine I vijeka pne. Mogu?e da je bilo i kultno mjesto. Termin je u?ao u ?iroku upotrebu i za kasnije periode kulture i umjetnost starih Kelta, ali danas predstavlja brojne problem histori?arima i arheolozima. Teorija o Keltima kao jedinim nosiocima latenske kulture dovodi se u pitanje, i pojam latenska kultura se mijenja u pojam latenski svijet ^{[2] [3]}

Rasprostranjenost i periodizacija [ uredi | uredi izvor ]

Porijeklo kulture nalazilo se ve?im dijelom na sjeverozapadnim podru?jima Hal?tatske kulture, sjeverno od Alpa, dolinom Rajne do rijeka Marna - Mozel sa vezom prema rijeci Po u Italiji, i na teritorijama dana?nje Bavarske , Austrije i ?vicarske, sa vezom prema sjevernom Jadranu i Veneciji . Među najstarijim nalazi?tima je Glauberg u Hesenu , sjeveroisto?no od Frankfurta .

Iz svoje postojbine u IV vijeku po?inje Keltsko ?irenje na teritorije dana?nje Francuske , Njema?ke i ?panije . Nalazi Latenske kulture iz tog vremena nalaze se u Velikoj Britaniji i ne?to kasnije u Irskoj .

Oko 400. god. pne po?inju migracije i ?irenje keltske populacije prema jugu gdje dolaze u sukobe sa Etrurcima i Rimljanima . ^[4] Bili su zaustavljeni i nisu nastavili ju?nije od Rima. Njihov drugi pravac je preko Panonije ^{[3] [5]} i Balkana stigao do gr?kog juga i svetili?ta Delfi , ali su tu pora?eni. Jedan dio je stigao u Anadoliju , gdje su se naselili na teritoriju, nazvanu Galatija. Drugi dio je na u??u Save i Morave osnovao dr?avu "Skordiska" . ^[6]

Poslije 275. god. pne po?inje Rimska ekspanzija na prostor Latenske kulture, i to najprije na Cisalpinsku Galiju na sjeveru Italije. Kona?no rimsko pot?injavanje Kelta po?inje 121. god. pne, i zavr?iti ?e se Galskim ratovima 50. god. pne. Kultura je za kratko vrijeme romanizirana , i poznata pod nazivom Galsko-rimska kultura .

Danas nau?nici najvi?e koriste pro?irenu Reineckeovu periodizaciju u kojoj se svaki period, osim perioda A, dijeli na stariji i mlađi (B1, B2, C1, C2 itd.), a svaki od njih se opet mo?e podijeliti na a i b (npr. LT B2a, LT B2b). Istovremeno se prema lokalnim nalazima pomjeraju i vremena trajanja. ^[3]

Materijalna kultura [ uredi | uredi izvor ]

Latenski proizvodi od bronze , ?eljeza i zlata , izrađivani su na bazi tehnologije iz Hal?tata, stiliski karakteristi?ni sa utisnutim spiralama, na posudama, ?ljemovima i ?titovima, konjskoj opremi i posebno na nakitu, oblika ogrlica, narukvica i kop?i, prozvanih fibule . Elegantne i stilizovane linije su ?esto u obliku ?ivotinja i biljaka. Rani stil kulture koristi stati?nu geometrijsku dekoraciju dok se kasnije pojavljuju dinami?ne forme, kao ?to je trodjelna spirala

Naselja su bila otvorenog tipa na uzdignutim bre?uljcima, a kasnije i ?ira, zatvorena ili fortificirana (oppidum). Za fazu dolaska Kelta na podru?je Panonije i Balkana ve?u se naselja otvorenog tipa u kojim se najvi?e stanovalo u poluzemunicama s jednom ili dvije prostorije. One su imale dvoslivne krovove pokrivene slamom ili krovove koje je dr?ao nosa? po sredini poluzemunice i uokolo nje. U nekim slu?ajevima krov je polo?en na kameni zid napravljen uokolo ukopane poluzemunice. U mlađem latenu koriste se nadzemne pravougaone ku?e od pletera. One imaju dvoslivne krovove i podove od nabijene gline, sa ognji?tem.

Zatvorena naselja bila su administrativni i vojni centri izgrađeni na uzvi?enjima pored otvorenih naselja, sa vi?e puta nasutim zemljanim bedemima i opkopom uokolo naselja. U sredini su bili objekti kojima je pripisana vojna i administrativna funkcija, oko njih se nalazila stambena zona, a na rubu naselja su bile radionice. Podizana su od kraja 2. stolje?a pne, najvjerojatnije kao posljedica sukoba sa Rimljanima.

Literatura [ uredi | uredi izvor ]

• M. Gu?tin, D. Bo?i?, L. Bakari?: Kelti i njihovi suvremenici na tlu Jugoslavije . Narodni muzej Ljubljana i Arheolo?ki muzej Zagreb, 1984.

Reference [ uredi | uredi izvor ]

Commons ima datoteke na temu: Latenska kultura