Indoevropljani
su velika govorna skupina naroda koji govore nekim
indoevropskim jezikom
.
[1]
Nastali su u procesu indoevrpeizacije kao posljedice ?irenja stanovni?tva i kultura. Franz Bopp je 1816. godine prvi dokazao genetsku srodnost indoevropskih jezika analiziraju?i uporedne glagolske paradigme gr?koga, latinskoga, perzijskog, gotskoga jezika, a između 1833 i 1852. god napisao je
Komparativnu gramatiku
, od kada Indoevropske studije postaju akademska disciplina.
[2]
Domovina Praindoevropljana
[
uredi
|
uredi izvor
]
Nakon nekoliko stolje?a istra?ivanja tokom druge polovine 20. stolje?a definirano je nekoliko teorija i hipoteza o domovini Praindoevropljana. U ovo pitanje uklju?ena je
lingvistika
,
arheologija
i u posljednje vrijeme intenzivno
genetika
, u velikim i zna?ajnim istra?iva?kim centrima.
Praindoevropljani nisu narod i ovaj se termin ne koristiti kao bilo kakva etni?ka ili rasna odrednica, kako se to ?esto radilo tokom posljednjeg stolje?a i nerijetko se jo? uvijek radi u politi?ke svrhe, ve? se mo?e koristiti isklju?ivo kao lingvisti?ka odrednica za govornike indoevropskog prajezika, ili kao odrednica za populacije koje su naseljavale prostor sa određenom kulturom, ?iju materijalnu ostav?tinu tuma?imo kao indoevropsku.
[3]
Pitanje ta?ne definicije ove problematike kompleksno je i tokom gotovo stotinu godina arheolo?kog istra?ivanja, brojni su nau?nici ponudili najrazli?itije mogu?e definicije koje bi Praindoevopljane smjestile na određeni geografski prostor tokom određenog vremenskog perioda, koje bi objasnile ?irenje i distribuciju indoevropskih naroda i jezika kroz historiju i danas. Ne postoji nijedan praindoevropski tekst, a fizi?ki ostatci i materijalna kultura ne mogu se sa sigurno??u utvrditi bez op?irne rasprave. Geografsko podru?je na kojem su ?ivjeli Praindoevropljani predmetom je intenzivne, a ipak nerije?ene prepirke.
[4]
?irenje indoevropljana krajem bronzanog doba - prema teoriji
Gustava Kossinne
.
Njema?ki filolog i histori?ar Gustav Kossinna, nakon pojave rasizma krajem 19. stolje?a, iznio je nacionalisti?ki nastrojenu tezu po kojoj je pradomovina Indoevropljana dana?nja germanska (njema?ka) teritorija, ?to je bio temelj za kasnije nacionalsocijalisti?ko viđenje
arijevske rase
. Bio je proponent ideje o kontinuiranom lokalnom razvoju Praindoevropljana koji je po?eo u paleolitu. Nakon toga, do?lo je do raseljavanja po Evropi formiranih etni?kih cjelina, Kelta, Ilira, Slavena, Tra?ana i romanskih naroda. Konkretno, Iliri su se na Balkan doselili sa prostora Lu?ice u dana?njoj Njema?koj. Ovakav pristup definirao je evropsku arheolo?ku teoriju i praksu sve do vremena nakon II. svjetskog rata.
Pedesetih godina Marija Gimbutas iza?la je sa novom, Kurganskom hipotezom. Alojz Benac, u skladu sa njenom teorijom 1979. godine u djelu
Prahistorija jugoslavenskih zemalja
, smatra da promjene koje se povezuju s eneolitskim zajednicama, u trajanju oko jednog milenijuma, predstavljaju po?etak stvaranja supstrata (mje?avina neolitskih populacija i migracionih populacija, nosilaca kultura Bakarnog doba), ?iji ?e historijski razvoj dovesti do oblikovanja dru?tava i profiliranja etni?kih zajednica u Evropi.
[2]
Mapa ?irenja Indoeuropljana od 4000 - 1000 p.n.e u skladu sa Kurganskom hipotezom
Tezu je postavila
Marija Gimbutas
1956. god. u svom djelu
Prahistorija isto?ne Evrope
, kao doprinos potrazi za porijeklom Indoevropljana, koriste?i sintezu lingvistike i arheologije. Njen kurganski model za pradomovinu Indoevropljana nalazi u pontsko-kaspijskim stepama.
[5]
Mobilnost nosilaca Kurganske kulture, zasnovana na
domestikaciji
konja
i upotrebi to?ka, dovela je do ra?irenosti kulture i migraciji stanovni?tva na prostoru Evrope i velikim dijelom Azije, sa po?etkom oko 4000. god. pne.
[6]
[7]
Ta se kretanja odra?avaju i na teritoriju
Bosne i Hercegovine
, ali se na osnovu sada?njeg nivoa istra?enosti u arheologiji ne mogu sagledati kao jedinstven proces, niti bi se moglo govoriti o Indoevropljanima kao nosiocima određene kulture (kulturne grupe)
eneolitskog
doba. Na prisustvo određenih elemenata koji se povezuju sa procesom indoevropeizacije ukazuju nalazi sa nekoliko lokaliteta.
Najstariji od tih elemenata su duga?ki kameni no?evi otkriveni kao skupni nalaz (ostava) na lokalitetu Bo?kova greda u Orahovcu kod
Trebinja
. Slijede?oj fazi mogli bi pripadati dijelovi
keramike sa vrp?astim ukrasom
(
Schnur
), nađeni na vi?e lokaliteta u Hercegovini (Ljeskova glavica u Ljubomiru kod
Trebinja
,
Zelena pe?ina
na vrelu
Bune
), a u Bosni u najstarijem sloju Gradine Klisura na
Glasincu
.
Keramika
sa vrp?astim ukrasom pojavljuje se u kontekstu najranijih sahrana pod
tumulima
(Ljeskova glavica u Ljubomiru).
Proces indoevropeizacije nastavljen je novim doseljavanjima i sa?imanjem starijih i novijih populacija i njihovih kultura na prelazu iz
eneolita
u rano
bronzano doba
i tokom toga doba.
[8]
Od kraja ranog
bronzanog doba
na
Balkanskom
poluostrvu traje neprekinut razvoj bez arheolo?ki prepoznatljivog priliva stanovni?tva. Izuzetak je uski pojas ju?no od
Save
gdje je do?lo do ekspanzije nosilaca
kulture polja sa urnama
). Time je process indoevropezacije na balkanskim prostorima bio zavr?en.
Neolitsko ?irenje indoevropljana - Anadolska hipoteza
Teorija se pojavila 1987. god. i iznio ju je
britanski
arheolog
Colin Renfrew
. Jedini trenutak u evropskoj prahistoriji koji bi se mogao poklapati s tako velikim promjenama kao ?to je predlo?ena indoevropeizacija Evrope jest po?etak bavljenja poljoprivredom u 7. milenijumu pne. na prostoru Male Azije ili
Anadolije
.
Renfrew je zaklju?io da su ti prvi poljoprivrednici bili Paindoevropljani odgovorni za uvođenje indoevropskog u ju?nu i srednju Evropu, te je naknadno ?irenje indoevropskog zapo?elo upravo iz ova dva podru?ja zajedno sa ?irenjem poljoprivrednih tehnika. A kako je nametnuti element posebno vidljiv unutar dvije najranije
neolitske
kulture ju?ne Europe, koje obe datiraju iz 7. milenija, dakle
balkanski kompleks
i
impresso kultura
na zapadnom i sredi?njem
Mediteranu
, kao i
Kultura trakaste keramike
u Njema?koj i isto?noj Evropi iz 5. milenija, ovo bi bile kulture koje predstavljaju dolazak indoevropskih obilje?ja u Evropu. Filozofija te teorije je da Praindoevropljani, nisu bili ratnici koji su osvojili i zauzeli Evropu ?isto vojnom silom, ve? su bili izumitelji poljoprivrede i Evropu su osvojili kulturnom i intelektualnom nadmo?i.
[1]
Glavni oslonac teorije o zemljoradnicima kao nosiocima ?irenja Praindoevropljana le?i u njenoj vezi sa arheolo?kim poznatim događajima, kao ?to je ?irenje zemljoradnje, koje za arheologe predstavlja siguran znak premje?tanja populacija.
[9]
Teorija paleolitskog kontinuiteta
[
uredi
|
uredi izvor
]
Nekoliko godina nakon objavljivanja Renfrewove knjige, pojavila se alternativna
Teorija paleolitskog kontinuiteta
koja tvrdi da su Indoevropljani prisutni jo? od
paleolita
. Podr?avaju je dva arheologa i tri lingvista, svaki samostalno, (Alinei, Ballester, Cavazza, Costa, Otte, Poghirc). Teorija ima sli?nosti s uralskim kontinuitetom u tome da tvrdi neprekinuti kontinuitet iz paleolitika i za indoeuvropski jezik i za ljude.
[1]
Alinei tvrdi da do sada nijedna teorija nije iznijela dokaze protiv teorije paleolitskog kontinuiteta i zaklju?uje da se 'dolazak' Indoevropljana u Evropu i Aziju mora vidjeti kao jedna od velikih epizoda 'dolaska'
Homo sapiensa
u Evropu i Aziju iz
Afrike
. Taj dolazak nije se desio u ne davnoj pro?losti, te je razdvajanje indoevropskih jezika od zajedni?kog praindoevropskog jezika bio veoma dug proces, povezan s razli?itim fazama po?etnih migracija iz Afrike, s razli?itim smjerom razvoja u pojedinim nastanjenim podru?jima, te razlikama u klimatskom, etni?kom i dru?tvenom kontekstu.
Iz ovoga slijedi da je genetski i jezi?ni kontinuitet od paleolita osnovna radna hipoteza za oblikovanje indoevropskih jezika, kako u Evropi tako i u Aziji.
[1]
Hetiti
,
Karijci
,
Lidijci
,
Likijci
,
Luvijci
Aisti
,
Galindi
,
Jatvingi
,
Kuri
,
Litvanci
,
Letonci
(Latvijci),
Nadrovci
,
Prusi
,
Samogiti
,
Selonci
, Semimigalci]],
Skalvijci
,
Sudovci
Nijemci
,
Flamanci
(U Belgiji),
Luksembur?ani
,
Austrijanci
,
Danci
,
Englezi
,
Norve?ani
,
?veđani
,
Nizozemci
,
Ferojci
(sa Ferojskih otoka),
Frizi
,
Buri
ili Afrikaneri. Tokom historije javljali su se i:
Goti
(isto?ni i zapadni),
Vandali
,
Langobardi
,
Franci
,
Saksonci
,
Gepidi
Grci
. Od starih plemena najve?i su bili
Ahejci
,
Jonjani
,
Dorani
i
Eoljani
.
Indoiranski (Arijski) narodi
[
uredi
|
uredi izvor
]
Bengalci
,
Ka?mirci
,
Marati
,
Pand?abi
,
Ka?mirci
,
Sindi
,
Rad?puti
,
Singalezi
. Potomci su starog naroda
Arijaca
koji su jednim dijelom naselili Indiju a drugim Iransku visoravan.
Afganci (
Pa?tuni
)
,
Bahtijari
,
Balud?i
,
Gilani
,
Kurdi
,
Luri
,
Mazanderani
,
Oseti
,
Perzijanci
,
Tad?ici
,
Tali?i
,
Tati
,
Zaza
.
Kelti
su nekad bili narodi sa velikom i zna?ajnom historijskom ulogom:
Gali
,
Arverni
,
Boji
(Boii),
Briganti
(Brigantes),
Eduanci
(Aedui), Durotriges,
Eravisci
,
Helve?ani
(Helvetii),
Iceni
,
Nervijci
(Nervii),
Parisii
,
Skordisci
(Scordisci), Tectosages,
Tolistobogii
,
Trinovanti
(Trinovantes),
Trocmi
,
Venetii
,
Volci
(Volcae).
Dana?nji keltski narodi:
Irci
,
Vel?ani
,
?koti
,
Bretonci
.
Italijani
,
Rumuni
,
Arumunji
, (
Vlasi
),
?panci
,
Portugalci
,
Katalonci
,
Galjegi
(Galicijci),
Valonci
,
Moldavci
,
Retoromani
,
Korzikanci
.
Isto?ni:
Bjelorusi
,
Rusi
,
Ukrajinci
,
Rusini
,
Lemki
,
Bojki
i
Huzuli
.
Zapadni:
?esi
,
Slovaci
,
Slovinci
,
Moravci
,
Lu?i?ki Srbi
,
Polabljani
,
Poljaci
,
Pomerjani
.
Ju?ni:
Bo?njaci
,
Bugari
(sa
Pomacima
),
Crnogorci
,
Goranci
,
Hrvati
,
Makedonci
,
Slovenci
,
Srbi
, , .
- David W. Anthony - The Horse, the Wheel and Language, Princeton University Press, New Jersey, 2007
- Colin Renfrew - The Anatolian origins of Proto-Indo-European and the autochthony of the Hittites - Washington, DC: Institute for the Study of Man.
- Mario Alinei - Interdisciplinary and linguistic evidence for Palaeolithic continuity of IndoEuropean, Uralic and Altaic populations in Eurasia, with an excursus on Slavic ethnogenesis, Conference Ancient Settlers in Europe, Kobarid, 29.-30. maja 2003.
- Mario Alinei - Merits and limits of Renfrew's theory, Origin of European Languages. Vol. 1. The Continuity Theory), Bologna, Il Mulino, 1996.