Be?ka dr?avna opera (njem. Wiener Staatsoper) je historijska operna ku?a sa sjedi?tem u Be?u , Austrija . Najva?nija je operna ku?a Be?a i jedna od vode?ih na svijetu s najve?im koncertnim repertoarom, a posebno je poznata po izvođenju djela Richarda Wagnera , Wolfganga Amadeusa Mozarta i Richarda Straussa . Nalazi se u samom sredi?tu ovog grada u neposrednoj blizini poznatog muzeja Albertina i Hotela Sacher . Prvobitno pozori?te, smje?teno na Ringstraße , sagrađeno je 1869. za smje?taj pro?irenih muzi?kih aktivnosti Be?ke dvorske opere (Hofoper), pod kojim imenom je prvobitno bila i poznata. Dvorana je izgrađena u arhitektonskom stilu neorenesansnog preporoda sa 1.709 sedi?ta. Bila je prva ve?a zgrada na be?kom Ringu, a danas je to jedna od njegovih najzna?ajnijih znamenitosti. ^[1]

Ova muzi?ka ustanova doma?oj i svjetskoj publici nudi bogatstvo raznolikih koncertnih nastupa i događaja, a svake sezone na rasporedu je 350 predstava s vi?e od 60 razli?itih opera i baleta . Svake ve?eri, uz stalne ?lanove ansambla na pozornici nastupaju umjetnici i dirigenti svjetske klase, uz pratnju orkestra Be?ke dr?avne opere, ?iji ?lanovi ujedno ?ine i Be?ki filharmonijski orkestar . Zgrada je također dom Be?kog dr?avnog baleta, a u njoj se odr?ava i godi?nji bal Be?ke opere tokom karnevalske sezone. Be?ka dr?avna opera simbolizuje ugled Be?a kao muzi?ke metropole, a na spisku njenih biv?ih dirigenata nalaze se slavna imena kao ?to su Gustav Mahler , Richard Strauss, Karl Bohm i Herbert von Karajan . Tu se odr?ava i Be?ki d?ez festival (Wiener Jazzfest) na kojem nastupaju zvijezde međunarodne d?ez scene. ^[2]

Historija [ uredi | uredi izvor ]

Dvorsko pozori?te u Be?u, Dvorska opera (Wiener Hoftheater, Hofoper) [ uredi | uredi izvor ]

Kao kulturna institucija, Be?ka dr?avna opera je nasljednica Be?ke dvorske opere koju su osnovali i podr?ali Habsburgovci . Pored toga, orkestar Be?ke dr?avne opere nastavlja tradiciju Be?kog dvorskog muzi?kog orkestra (Wiener Hofmusikkapelle), koji je bio aktivan od 1498. Dvorska opera je ve? bila vode?a evropska institucija i do?ivjela je mnoge premijere, koje su krajem 17. vijeka uglavnom izvodili kompozitor Antonio Draghi i libretist Nicolo Minato . Car Leopold I (1640?1705) je i sam bio strastveni muzi?ar, a sa 230 vlastitih djela i talentovan kompozitor. Po prvi put je imenovao neitalijana Johanna Heinricha Schmelzera za muzi?kog direktora Carskog dvora. Za to vrijeme, nastupi su se odr?avali u dvorani Redoutensalen u Hofburgu. Veliko dvorsko pozori?te (Hoftheater) je obnavljao Francesco Galli da Bibiena do 1699. i ponovo je otvoren 28. januara 1700. izvedbom Draghijeve opere "Alceste" (tekst: Donato Cupeda ), a tom prilikom je također proslavljeno rođenje nadvojvotkinje Marije Josepha .

Jedan od vrhunaca be?ke barokne operske historije bila je premijera tragi?ne komedije "Don Chisciotte in Siera Morena" Francesca Bartolomea Contija 6. februara 1719. Između 1706. i 1732. Conti je premijerno izveo veliki broj muzi?kih djela u napuljskom stilu u Be?u. Od 1716. do svoje smrti 1732., operski kompozitor Antonio Caldara je radio i u Be?u, gdje je izveo vi?e od 80 opera. Godine 1730. pjesnik i libretist Pietro Metastasio je stigao i u Be?, gdje je u narednim godinama napisao brojna libreta, koje su u svojoj muzici koristili razni kompozitori ?irom Evrope. ^[3]

U 18. vijeku postojale su dvije prete?e zgrade kasnije dvorske i dr?avne opere: 1709. Teatar am Karntnertor - u neposrednoj blizini dana?nje opere - je zavr?en i radio je pod carskom privilegijom do 1752. Nakon po?ara u pozori?tu, nova zgrada je 1761. sve?ano otvorena kao "Carsko i kraljevsko dvorsko pozori?te u Be?u (njem. Kaiserliches und Konigliches Hoftheater zu Wien). Prva operna ku?a je vjerovatno bila Alte Burgtheater na Michaelerplatzu, koja je otvorena 1748. i u kojoj su se u to vrijeme odr?avale pozori?ne i operske predstave i gdje su premijerno izvedena djela Christopha Willibalda Glucka (uklju?uju?i Orfeja i Euridiku , 1762), Wolfganga Amadeusa Mozarta i Ludwiga van Beethovena. Joseph Karl Selliers, tada?nji zakupac Karntnertor teatra, dobio je zadatak da preuredi staru plesnu dvoranu u "pozori?te pored dvorca".

Veliki pobornik dvorske opere bio je car Josip II (r. 1764?1790). Za njegovo vjen?anje 24. januara 1765. Gluk je komponirao operu "Il Parnaso confuso" ("Zbunjeni Parnas"), koja je izvedena uz muzi?ko u?e??e njegove bra?e i sestara. Godine 1776. proglasio je ku?u pored dvorca Njema?kim nacionalnim pozori?tem. Kao kasniji jedini vladar, dao je Mozartu (sa kojim je bio li?ni prijatelj) nekoliko naloga za komponiranje opera, među kojima su bili njema?ki singspiel " Otmica iz saraja " ("Die Entfuhrung aus dem Seraglio") (1782) i italijansku operu " Cosi fan tutte " (1790). Prosvije?eni apsolutista Josip II također je odobrio operu " Figarove no?i " ("Le nozze di Figaro") koje se bavilo plemi?kim prerogativima i feudalnom samovoljom.

Od 1810-ih, predstave dvorske opere odvijale su se gotovo isklju?ivo u Dvorskom pozori?tu u Karntnertoru (Hof-Theater am Karntnertor). Najzna?ajnije su bile premijere romanti?ne opere " Euryanthe " Carla Marije von Webera (1823), " Linda di Chamounix " Gaetana Donizettija (1842) i " Maria di Rohan " (1843), Otta Nicolaija " Povratak izgnanika " (1844), Friedricha von Flotowa " Martha " (1844 i 1847) i " Rajnske sirene " Jacquesa Offenbacha (1864). Također, 1864. Richard Wagner kona?no nije uspio premijerno izvesti svoju operu " Tristan i Izolda " u Dvorskoj operi. Izvedba njegovog Tannhausera (1875) rezultirala je tre?om verzijom zavr?nog djela. Naziv Dr?avna opera kori?ten je jo? 1920-ih, ali nije bio zvani?an. Tokom perioda rekonstrukcije, operna djela bila su izvođena u Theater an der Wien (Pozori?te na rijeci Be?) i Narodnoj operi (Volksoper). ^[4]

Period od osnivanja do po?etka Drugog svjetskog rata [ uredi | uredi izvor ]

Na arhitektonskom konkursu za izgradnju nove zgrade Be?ke dr?avne opere u?estvovali su brojni arhitekti, među kojima i Alfred Messel , koji je u Njema?koj bio uspje?an s tamo?njim kulturnim objektima. Strukturu operne zgrade planirao je be?ki arhitekta August Sicard von Sicardsburg , dok je unutra?njost projektirao dekorater enterijera Eduard van der Null . Radove na izgradnji ove građevine, koji su trajali između 1861 - 1869, nadgledao je poznati ?e?ki arhitekta Josef Hlavka . Nova zgrada Dvorske opere bila je prva monumentalna zgrada na Ringstraße koja je 1860. finansirana iz fonda za urbano ?irenje Be?a. ^[5] Dana 25. maja 1869. opera je sve?ano otvorena Mozartovim " Don Giovannijem “ u prisustvu cara Franje Josipa I i carice Elizabete od Bavarske . Popularnost Be?ke opere je rasla pod umjetni?kim utjecajem prvih direktora: Franza von Dingelstedta , Johanna Herbecka , Franza Jaunera i Wilhelma Jahna . Svoj prvi vrhunac popularnosti do?ivjela je pod dirigentskom palicom Hansa Richtera (umjetni?ki direktor 1880 ? 96) tokom kojeg su urađene produkcije Wagnerovog opernog ciklusa " Prsten Nibelunga " ("Der Ring des Nibelungen") kao i Gustava Mahlera (umjetni?ki direktor 1897 - 1907) koji je potpuno transformirao zastarjeli sistem koncertnog izvođenja, pove?ao preciznost i tajming izvođenja, a također je iskoristio iskustvo drugih istaknutih umjetnika, poput Alfreda Rollera pri formiranju nove scenske estetike. Među najzna?ajnijim umjetni?kim direktorima u periodu od 1908. do aneksije Austrije (Anschluss) od strane Njema?ke 1938. bili su Richard Strauss i dirigenti Clemens Krauss i Felix Weingartner .

Period od Drugog svjetskog rata do danas [ uredi | uredi izvor ]

Period između 1938 - 1945. bile su mra?no poglavlje u historiji Be?ke opere. Za vrijeme vladavine nacista, mnogi ?lanovi ove operne ku?e bili su protjerani, progonjeni i ubijeni, a mnoga muzi?ka djela nisu smjela da se izvode. 12. marta 1945. opera je devastirana tokom ameri?kog bombardovanja. Prednji dio, koji je iz predostro?nosti bio zazidan, ostao je netaknut, kao i foaje s freskama Moritza von Schwinda , glavno stepeni?te, predvorje i ?ajna soba (nekada?nja privatna odaja cara Franje Josipa I). Sala i pozornica su uni?teni plamenom, kao i gotovo sav namje?taj i rekviziti za vi?e od 120 opera sa oko 150.000 kostima. Od 1. maja 1945. koncerti Be?ke dr?avne opere odr?avani su u zgradi Narodne opere (Volksoper) s prvom izvedbom Mozartove Figarove ?enidbe pod dirigentskom palicom Josefa Kripsa i Srebrenkom Jurinac u glavnoj pjeva?koj ulozi. 6. oktobra 1945. ponovo je otvoren na brzinu obnovljeni Be?ki teatar (Theater an der Wien) u kojoj je Be?ka dr?avna opera koncertno izvela operu " Fidelio " Ludwiga van Beethovena ponovo pod dirigentskom palicom Josefa Kripsa i slovenskog tenora Antona Dermota u glavnoj pjeva?koj ulozi. Sljede?ih deset godina Be?ka dr?avna opera radila je u dva ve? navedena prostora, dok se pravo sjedi?te obnavljalo uz pomo? prihoda od poreza austrijskih građana, donacija i Marshallovog plana .

Dr?avni sekretar za javne radove Julius Raab najavio je 24. maja 1945. da ?e rekonstrukcija Be?ke dr?avne opere odmah po?eti. Od bombi su po?teđeni samo glavna fasada, veliko stepeni?te i predvorje Schwind. Godine 1946. austrijski kancelar Leopold Figl donio je odluku da se rekonstrui?e pozori?te sa 2.260 mesta, a obnova je povjerena arhitekti Erichu Boltensternu. Dana 5. novembra 1955., Be?ka dr?avna opera ponovo je otvorena sa novom salom i modernizovanom tehnologijom. Pod dirigentskom palicom Karla Bohma te pjeva?ima Martom Modl , Paulom Schofflerom i Antonom Dermotom koncertno je izvedena Beethovenova opera "Fidelio", a ceremoniju otvaranja izravno je prenosila Austrijska radiotelevizija (ORF) . Na ovaj na?in građani Be?a imali su simboli?an ?in proslave nezavisnosti svoje zemlje u prisustvu ameri?kog dr?avnog sekretara Johna Fostera Dullesa . Od 1. jula 2020. Be?ka dr?avna opera je pod upravom Bogdana Ro??i?a . ^{[1] [2]}

Arhitektura [ uredi | uredi izvor ]

Eksterijer [ uredi | uredi izvor ]

Pogledom na pro?elje zgrade sa obilaznice na be?kom Ringu vidi se prvibitna građevina sa?uvana jo? od 1869. ?ije fasade su ukra?ene renesansnim lukovima, a veranda sa strane obilaznice nagla?ava javni karakter zgrade. Statue dvojice jaha?a na konju na glavnoj fasadi lođe koja natkriva ulazni koridor postavljene su 1876., a kreirao ih je Ernst Julius Hahnel . Statue predstavljaju dva krilata konja koje predvodi Erato , gr?ka boginja harmonije i muza poezije (pogledati galeriju ispod). Na lukovima iznad verande nalazi se pet Hahnelovih bronzanih statua (pogledati galeriju ispod) koje predstavljaju, s lijeva na desno: herojstvo, tragediju, fantaziju, komediju i ljubav. Na desnoj i lijevoj strani operne zgrade nalaze se dvije fontane Josefa Gassera, koje predstavljaju dva razli?ita svijeta: s lijeve strane muziku, ples, radost i lahko?u, a sa desne zavođenje, tugu, ljubav i osvetu.

Zadnji dio dvodijelne zgrade je ?iri i objedinjuje pozornicu i okolne prostorije. U?i prednji dio sadr?i gledali?te i susjedne prostorije koje su otvorene za javnost. Uo?ljivi su razli?iti stilovi krovova: nadsvođeni krov nad binom i gledali?tem koji se nadvija nad svim sporednim prostorijama; ?etverovodni krov popre?nih krila; dvovodni krov spojnih konstrukcija između popre?nih krila; i francuski krovovi kula. Popre?na krila koja stoje okomito u odnosu na glavnu zgradu, prvobitno su slu?ila kao prilazi za konjske zaprege. Na prednjem dijelu popre?nog krila nalaze se grbovi Austro-Ugarske . ^[2]

Galerija [ uredi | uredi izvor ]

• 
  Be?ka dr?avna opera, pogled s be?kog Ringa na prednji dio zgrade i sa lijeve strane
• 
  Jedna od pet bronzanih statua Ernsta Juliusa Hahnela koja predstavlja heroizam
• 
  Bronzana statua Ernsta Juliusa Hahnela koja predstavlja tragediju
• 
  Bronzana statua Ernsta Juliusa Hahnela koja predstavlja fantaziju
• 
  Bronzana statua Ernsta Juliusa Hahnela koja predstavlja komediju
• 
  Bronzana statua Ernsta Juliusa Hahnela koja predstavlja ljubav
• 
  Pogled na pet bronzanih statua između lukova, te dva konjanika s obje strane na vrhu lođe, koje je također uradio Hahnel
• 
  Krilati konj predvođen Eratom (koji se nalazi na lijevom vrhu lođe) boginjom harmonije i muzom poezije
• 
  Krilati konj predvođen Eratom (koji se nalazi na desnom vrhu lođe) boginjom harmonije i muzom poezije

Enterijer [ uredi | uredi izvor ]

Ameri?kim bombardovanjem 1945. nije bilo pogođeno cijelo glavno pro?elje, glavno predvorje, centralno stepeni?te, predvorje Schwind i pripadaju?a veranda, te ?ajni salon na prvom spratu. Ovi su sa?uvani u svom izvornom stanju kao i glavna ulazna vrata predvorja, a ulaskom kroz njih odmah se sti?e utisak unutra?njeg izgleda stare opere. U prvom dijelu stepeni?ta, od centralnog ulaza do bo?nih prostorija, vise dva medaljona po dizajnu kipara Josefa Cesara , na kojima su portreti dizajnera Augusta Sicarda von Sicardsburga i Eduarda van der Nulla. Iznad njih vise dvije slike Johanna Preleuthnera koje simboliziraju Be?ki balet i operu. Stepeni?te krasi plafonska slika "Fortuna, ihre Gaben streuend" (bos. "Fortuna, raspr?uje svoje darove"), po nacrtu Franza Dobiaschofskog . Njegov rad predstavljaju i slike na platnu u tri luka, koje prikazuju balet, komi?nu operu i tragi?nu operu. Alegorijske statue koje je dizajnirao Josef Gasser utjelovljuju sedam slobodnih umjetnosti: arhitekturu , skulpturu , poeziju , ples , muzi?ku umjetnost , dramu i slikarstvo .

Historijska znamenitost Be?ke dr?avne opere je ?ajni salon (nekada?nji carev salon), koji se nalazi između stepeni?ta i centralnih lo?a. Nekada?nja carska lo?a ranije je bila rezervisana za be?ku kraljevsku porodicu i njihove goste. Svje?e obojena plafonska slika "Die Musik auf Adlerschwingen" ("Muzika na orlovim krilima"), autora Karla Madjere , predstavlja i lirsku i tragi?nu muziku. Plafon i zidovi su ukra?eni zlatnim listi?ima od 22 karata . U unutra?njosto ove građevine nalaze se i skulpture Augusta La Lignea , zidni vezovi iz studija Giani, te tapiserije sa inicijalima Franje Josipa I.

120 metara duga?ke dvorane Dr?avne opere povezuju se u okvir glavnog stepeni?ta. Desno od stepenica nalazi se dvorana Gustava Mahlera, koja se do maja 1997. zvala Dvorana tapiserija. Ime je dobila po tapiserijama koje krase njen zid, a koje je dizajnirao Rudolpf Eisenmenger , sa motivima iz Mozartove opere "Die Zauberflote" ( ?arobna frula "). Do 1944. ova prostorija je bila direktorska kancelarija u kojoj su predsjedavali svi direktori, od Franza von Dingelstedta do Karla Bohma. Soba je dobila ime po Gustavu Mahleru 11. maja 1997. kako bi se proslavila 100. godi?njica njegovog dirigentskog debija u operi, ?to je na kraju dovelo do njegovog imenovanja za direktora. Od tada, portret umjetnika R.B. Kitaja ukra?ava prostor u kojem je Mahler nekada radio.

Zidni otvor direktno povezuje dvoranu Gustava Mahlera i originalni ulazni hol, koji se ranije zvao Promenada. Danas ovu veli?anstvenu dvoranu nazivaju "Schwindov foaje" zbog ?esnaest skiciranih uljanih slika Moritza von Schwinda koje ukra?avaju dvoranu. Slike predstavljaju opere koje su ranije bile dobro poznate, ali se danas rijetko izvode. ^[2]

Auditorium [ uredi | uredi izvor ]

Sredi?nja koncertna dvorana pru?a spektakularan pogled na gledali?te u obliku potkovice, koje je nakon Drugog svjetskog rata moralo biti potpuno obnovljeno. Erich Boltenstern , profesor na Tehni?kom univerzitetu i Akademiji likovnih umjetnosti u Be?u, dobio je privilegiju da preuredi gledali?te, nova stepeni?ta koja vode do nekada?nje galerije na tre?em spratu, sve javne garderobe i hodnike u gornjem dijelu. Arhitekti Otto Prossinger , Ceno Kosak i Felix ?evela preuzeli su dizajn međuprostora u donjem nivou. Zadr?an je originalni plan Van der Null-a i Sicardsburga za osnovni kvadratni oblik teatra s tri nivoa i dva nivoa otvorenih lo?a (balkon i galerija).

Kapacitet gledali?ta sada je 2.284 umjesto dosada?njih 2.881 s ukupno 1.709 sjedi?ta, 567 mjesta za stajanje, 4 mjesta za invalidska kolica i 4 sjedi?ta za pratnju invalidskih kolica. Smanjenje broja prostora je zbog stro?ih građevinskih i protivpo?arnih propisa. Glavna i pomo?ne koncertne dvorane urađene us od armiranog betona te oblo?ene drvetom zbog dobre akustike , jer se ovome u Be?koj dr?avnoj operi oduvijek pridavala velika pa?nja. Neka od bo?nih gornjih sjedi?ta sa ograni?enom vidljivo??u bila su opremljena lampama za ?itanje partitura tokom nastupa. Za gledali?te su kori?tene tradicionalne boje crvena, zlatna i boja slonova?e, a veliki sredi?nji luster je radi sigurnosti zamijenjen prstenom ugrađenih plafonskih svjetala od kristalnog stakla . Stakleni prsten je te?ak oko 3.000 kilograma i koristi 1.100 sijalica. Pre?nika je 7 x 5 metara, te ima prostor za stalak za rasvjetu i hodnike za odr?avanje sistema.

Rudolf Eisenmenger dizajnirao je ?eljeznu zavjesu koja odvaja publiku od bine. Prostor za orkestar je povr?ine 123 m ² , a mo?e primiti pribli?no 110 muzi?ara.

Za za?titu od po?ara postoje tri gvozdene zavjese, glavna koja odvaja binu od gledali?ta i jo? dvije za protivpo?arnu za?titu bo?nih bina i njihove pozadine. ^[2]

Kulisa [ uredi | uredi izvor ]

Ve?ina prostorija iza bine su svla?ionice, te oprema sazvu?nicima i sistemom za video nadzor, ?to omogu?ava izvođa?ima i scenskim radnicima da stalno posmatraju događaje na sceni. U ljetnim mjesecima od 1991. do 1993. i tokom ?estomjese?nog perioda 1994., Be?ka dr?avna opera je do?ivjela opse?ne radove na renoviranju. U cilju preciznijeg i sigurnijeg rada iza bine ugrađene su hidrauli?ne podizne platforme i elektromehani?ki liftovi po najnovijoj tehnologiji. Također, ugrađeni su novi sistem grijanja, ventilacije, protupo?arne za?tite i otkrivanje po?ara koji ostaju potpuno nevidljivi za publiku. Urađena su i druga renoviranja dvorane, poput farbanja i postavljanja novih sjedi?ta.

Tokom ?estomjese?nog perioda 1994. godine, kada je Be?ka dr?avna opera bila zatvorena zbog renoviranja, prostor koji se ranije nije koristio akusti?ki je adaptiran u novu salu za probe. Ova sala je 1. septembra 1995. dobila naziv "Probebuhne Eberhard Waechter" ("Probna scena Eberhard Waechter"), kao sje?anje na preminulog pjeva?a i operskog reditelja.

2. novembra 2004. najve?a scena za probe u Be?koj dr?avnoj operi preimenovana je u "Carlos Kleiber Probebuhne" ("Scena za probe Carlos Kleiber"), kao uspomena na nekada?njeg dirigenta. ^[2]

Reference [ uredi | uredi izvor ]