Хаф?з Шыраз?
перс. : ????? ????????? ???? ???? ??????
Асаб?стыя звестк?
?мя пры нараджэнн?	Мухамад
Псе?дан?мы	Хаф?з
Дата нараджэння	каля 1325 [1] [2]
Месца нараджэння	Шыраз , Музафарыды [d]
Дата смерц?	не раней за  1389 ? не пазней за  1390
Месца смерц?	Шыраз , дзяржава Ц?мурыда?
Пахаванне	Tomb of Hafez [d]
Грамадзянства	Музафарыды [d]   дзяржава Ц?мурыда?
Прафес?йная дзейнасць
Род дзейнасц?	паэт
К?рунак	л?рыка
Жанр	газэль
Мова твора?	перс?дская
Творы ? В?к?крын?цах
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы
Цытаты ? В?к?цытатн?ку

Хаджы Шамсадз?н Мухамад Хаф?з? Шыраз? ( перс. : ????? ????????? ???? ???? ?????? ), таксама часам згадваецца ? крын?цах як Шамс?дз?н Мухамад Хаф?з Шыразе ^[3] ) (каля 1325?1389/1390) ? славуты перс?дск? паэт ? суф?йск? майстар 14 стагоддзя, яго вершы л?чацца вяршыняй перс?дскай л?таратуры. Адз?ны з найвял?кшых л?рыка? ?рана , як? правё? амаль усё жыццё ? горадзе Шыраз. Хоць ён рана ста? с?ратой, ён атрыма? моцную ?сламскую адукацыю - ?мя Хаф?з магл? надаць тольк? таму, хто веда? на памяць Каран . Яго песн? адрозн?ваюцца прыгажосцю ? ?трымл?ваюць эратычныя, м?стычныя ? вакх?чныя тэмы, як?я да?но пран?кл? ? перс?дскую паэзыю. Ён бы? шырока вядомы ? свой час ? аказа? значны ?плы? на наступных перс?дск?х паэта?, а таксама пак?ну? след у так?х важных заходн?х паэта? як Гётэ ? Эмерсан .

Звестк? яго жыцця ?трымваюць мала верагодных факта? ? дат, але шмат легенда?. У адз?ным захаваным а?тографе ён зва? сябе ≪ Мухамад ?бн Мухамад ?бн Мухамад па мянушцы Шамс аль-Хаф?з аш-Шыразе ≫ ^[4] .

Яго вершы з'я?ляюцца вяршыняй перс?дскай паэз??. Яны ? ?ране дагэтуль чытаюцца ? дэкламуюцца. У школах (мактабах) Бухарскага ханства у XVI ? пачатку XX стагоддзя вершы Хаф?за Шыразе ?ваходз?л? ? абавязковы навучальны курс.

Б?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Нарадз??ся ? 1325 годзе ? Шыразе (паводле некаторых крын?ц ? у 1300 годзе ^{[3] [5]} ). Яго бацька Баха ад-Дз?н (таксама вядомыя варыянты нап?сання ?мя ≪Багауддз?н≫ ? ≪Камалуддз?н≫ ^[5] ) бы? буйным гандляром вугалем ? памёр, кал? Хаф?з бы? яшчэ дз?цём. Аднак статак бацьк? дзецям не даста?ся, ? яго трое сыно? застал?ся беднякам?. Два старэйшых брата пак?нул? Шыраз, а Хаф?з заста?ся з мац?. Бацька Хаф?за добра ?ме? дэкламаваць Каран , Хаф?з з дзяц?нства пакаха? Кн?гу ? да васьм? гадам веда? яе дасканала, завошта ? атрыма? тытул ≪ хаф?з ≫. Ён таксама з ранн?х гадо? бы? знаёмы з творам? Рум? ? Саадз? , а таксама Аттара ? Н?зам? . У дзяц?нстве працава? у пякарн?, аднак сумяшча? працу з навукай у мактабе . Меркавана ён атрыма? добрую адукацыю ? медрэсэ . Пазней аснову яго заробку складала плата за абрадавае чытанне Карана ? падараванн? ад апекуно? ^[6] .

У веку 21 год ён ста? вучнем Аттара ? Шыразе. Ён ужо тады ста? складаць вершы ? ста? паэтам ? чытарам Карана пры двары Абу-?схака, увайшо? у суф?йск? ордэн ? Тарыка. Хаф?з веда? арабскую мову , добра разб?ра?ся ? хадысах , тафс?ры , ф?кху .

Г?сторыя захавала легендарную сустрэчу Хаф?за з Ц?мурам , якая на цяперашняй момант л?чылася рэальнай падзеяй. Легенда ап?свае яе наступным чынам.

Зраб??шы горад Самарканд стал?цай сваёй ?мперы?, Ц?мур адбудава? горад нано?, марачы стварыць з яго сапр?дны цэнтр свету, ? шмат у чым у гэтым атрыма? поспех. Аднойчы яму нашаптал? верш Хаф?за:

Кал? шыразскую красуню сва?м кум?рам                                                            абяру, Аддам я за яе радз?мку ? Самарканд ?                                                            Бухару.

Узвар'яваны, Ц?мур аддае загад прывесц? да яго паэта. Хаф?за знаходзяць ва ?богай халупе ?, апранутага ледзь не ? рыззё, к?даюць перад валадаром. Ц?мур запытвае: ≪Як жа ты, жабрак, можаш аддаць за нейкую радз?мку мой Самарканд?≫ На што Хаф?з адказвае: ≪Ты бачыш, гасудар, да чаго давял? мяне мае шчодрыя дары!≫

У 1333 годзе Мубарыз Музафар заня? Шыраз, ? Хаф?з ста? складаць песн? пратэсту замест рамантычных верша?. Кал? Мубарыз бы? зрынуты сва?м сынам ? шахам Шуджа, а потым к?нуты ? турму; Хаф?з ?зно? атрыма? пасаду прыдворнага паэта. Аднак ён хутка самахоць выдал??ся ад двара ? ?сфахан , бо адчува? небяспеку. Кал? яму было 52 гады, шах прапанава? яму вярнуцца ? Шыраз. Расказваюць, што ён ва ?зросце 60 гадо? разам з сябрам? арган?зава? саракадзённае медытаты?нае няспанне, ? яго дух сустрэ?ся зно? сатарам, як 40 гадо? назад.

Ён нап?са? шмат знакам?тых л?рычных газэля? ? пра каханне, в?но, хараство прыроды ? ружы. Дзякуючы гэтым вершам паэт атрыма? мянушку Шэкерлеб (≪цукровыя вусны≫) ^[7] .

Жан??ся Хаф?з на сх?ле гадо?, у яго нарадз?л?ся двое дзяцей. Але абодва сыны ? жонка памерл? яшчэ пры жыцц? паэта. Ёсць звестк?, што малодшы сын Хаф?за, Шах Нуман, перасял??ся ? ?ндыю, у Бурханпур , а пахаваны ? Ас?ргархе. Жы? Хаф?з вельм? бедна, выпрабо?ваючы сталую патрэбу. Некальк? разо? паэт атрымва? запрашэнне ад ?ншаземных валадаро? наведаць ?х кра?ны, аднак падарожжы так ? не ?жыццяв?л?ся. Яго кл?ка? да сябе багдадск? султан Ахмед ?бн-Увейс Джала?р . У ?ндыю яго кл?кал? султан Бенгала Г?яс?ддз?н ( англ. : Ghiyasuddin ) ? гало?ны в?з?р султана Махмуда Бахману ( англ. : Mohammed Shah I ) ( Дэкан ) М?р-Фазлула. Апошняму падарожжу перашкодз?? шторм на мора, ? Хаф?з захава? у стагоддзях гэты момант у адной са сва?х найвядомых газеля?:

Ночь темна, свирепы волны, глубока,                                      страшна пучина, ? Там, на берегу, счастливцы, знают ли,                                      что тонем в море?

Хаф?з памёр у Шыразе ? раёне 1390 года ^[8] . Пахаваны ? садзе Мусалла ? Шыразе .

Пасля яго смерц? з'я?ляецца складанка яго верша? ? ≪ Дыван ≫. У цэлым творчасць Хаф?за ?я?ляе сабою найвысокае дасягненне сярэднявечнай персамо?най л?рычнай паэз??. Яго вершы перакладзены на ?се е?рапейск?я ? мног?я аз?яцк?я мовы.

Творчасць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

?ран зда?на слав??ся сваёй л?таратурай. Яшчэ да нараджэння Хаф?за па?сюдна ?слав?л?ся Рудак? , Ф?рда?с? , Нас?р Хосра? , Амар Хаям , Н?зам? Гянджэв? , Джалаладдз?н Рум? , Ам?р Хосра? , Саадз? ? ?ншыя. ?х с?лам? перс?ка-таджыкская л?таратура была выведзена на новы ровень. Безумо?на Хаф?з не мог тварыць без сувяз? са сва?м? таленав?тым? папярэдн?кам?. Даследн?кам? адзначаецца ?плы? на паэз?ю Хаф?за верша? Саадз?, Салмана Саваджы , Хаджу Кирмани. Ф?ласофская думка ? радках Хаф?за ?дзе па шляху, як? заклал? Хаям, Рум?, адрозн?ваючыся пры гэтым глыбокай ?ндыв?дуальнасцю. Хаф?з без сумнева? бы? знакам з большай часткай л?таратурнай спадчыны сваёй кра?ны. Тому ёсць ? ? дакументальныя пацверджанн?: у б?бл?ятэцы ?нстытута ?сходазна?ства ? Ташкенце захо?ваецца рукап?с ≪Хамсе≫ Ам?ра Хосрава Дэхлев? , фрагмент з пяц? маснав? , дзе тры з пяц? маснав? перап?саны на?проста сам?м Хаф?зам.

Любай страфой Хаф?за была газэль . Менав?та ёй нап?сана пераважны л?к яго верша?. Народжаная за чатыры стагоддз? да Хаф?за ген?ем Рудак? , вывастраная талентам Саадз? , у творчасц? Хаф?за газэль дасягае сваёй дасканаласц?.

Што ж разуме? пад трываласцю верша Хаф?з? Першае, мус?быць, тое, што верш здольны перажыць свайго стваральн?ка, здольны захавацца цягам стагоддзя?, што часам не пад с?лу ? каменным ма?залеям. Другое, пад трываласцю верша магла мецца на ?вазе яго непарушная цэласць, ? ва ?жыванн? да ?сходн?х верша? пад цэласцю варта мець на ?вазе адменныя ?ласц?васц?, не характэрныя для паэз?? Захаду.

Асабл?васц? будынка газэля? уплываюць ? на ?х успрыманне. Звычайна газеэь складаецца з пяц?-сям? двухрадко?я? ( бейта? ). Пры гэтым важна тое, што кожнае двухрадко?е выя?ляе скончаную думку, ?, часцяком, не мае непасрэднай сувяз? з ?ншым? бейтам?. У гэтым складаецца адрозненне ?сходняга верша ад клас?чнага верша е?рапейскага, у як?м радк? трывала з'яднаны адной думкай а?тара ? лаг?чна злучаны пам?ж сабой. У газел? такая лаг?чная сувязь не за?сёды бачна, асабл?ва для чытача, як? звык да паэз?? Захаду. Аднак, кожная газель, асабл?ва газель, створаная майстрам, уя?ляе сабою непарушнае адз?нае цэлае. Для таго, каб успрыняць ? ?свядом?ць гэту цэласць, патрабуецца праца ? пачуцця?, ? розуму, кал? пераходзячы ад двухрадко?я да двухрадко?я, чытач пав?нен аднав?ць апушчаныя а?тарам сувяз?, прайсц? свой шлях па асацыяцыйным ланцужку, што злучае бейты, ? тое, што гэты ланцужок можа не супасц? са шляхам, як?м ?шо? сам а?тар, тольк? роб?ць верш кашто?нейшым, бл?жэйшым сэрцу кожнага асобнага чытача. Гэта тым больш аддана, што яднальнай сувяззю газэля? часта служыць менав?та вызначанае перажыванне, стан душы, пачуцц? непадуладныя да канца розуму. Але ? сваёй ?сце газэл? Хаф?за падобныя руба? Хаяма , як?я спла?ляюць у сабе розум ? пачуцц?. Разуменне ?сты газэл? таксама патрэбна для разумення творчасц? Хаф?за, як разуменне ?сты санета для глыбейшага асэнсавання творчасц? Петрарк? ц? Шэксп?ра .

Не менш важна ддя пачування ?нутранага хараства верша? Хаф?за веды суф?йскай с?мвол?к?. Ведаючы таемныя значэнн?, зашыфраваныя ? простых словах, чытач здольны адкрыць не адз?н, а нават некальк? сэнса?, закладзеных у простым вершы, пачынаючы з самага павярхо?нага ? сканчаючы м?стычна глыбок?м. Прыкладам так?х невыя?ных простаму чытачу тлумачэння? можа служыць часта сустраканая ? Хаф?за тэма кахання. ? кал? ня?зброенае вока бачыць у вершы тольк? прызнанне паэта ? каханн? да кабеты, то знаёмы з суф?йскай с?мвол?кай спасц?гае, што гаворка ?дзе пра ?мкненне суф?я спазнаць Бога, бо менав?та гэта маецца на ?вазе пад ≪каханнем≫, а ≪?м?лаваная≫ ? гэта сам Бог. А ? фразе ≪Водар яе прытулку, ветрык, прыняс? мне≫ насамрэч ≪прытулак≫ ? гэта Боск? свет, а ≪водар≫ ? дыханне Бога.

Яшчэ адной спецыф?чнай асабл?васцю творчасц? Хаф?за было люстраное выкарыстанне ап?сальных сло?. Адмо?ных персанажа? заве ён ≪святым?≫, ≪муфтыям?≫, тых жа, хто дараг? яго сэрцу ? ≪бадзягам?≫ ? ≪п'ян?цам?≫.

Цэнтрам творчасц? Хаф?за з'я?ляецца на?простае жыццё чалавека ва ?с?х яе радасцях ? смутках. Штодзённыя рэчы знаходзяць пад яго пяром хараство ? глыбок? сэнс. Кал? жыццё по?нае нягоды, тое трэба зраб?ць яе лепш, надаць хараство, напо?н?ць сэнсам. Частае згадванне пачуццёвых задавальнення?, няхай гэта будзе расп?ванне в?на ц? жаночае каханне, зус?м не азначаюць ?мкненн? Хаф?за адвярнуцца ад непрывабнай рэча?снасц?, схавацца ад яе ? асалодах. Мноства газэля?, як?я та?руюць злосць, войны, убоства думк? фанатыка? ? злачынства ?ладу трымальных, паказваюць, што Хаф?з не бая?ся цяжкасцей жыцця, ? яго закл?к да радасцей ? выраз аптым?стычнага пагляду на свет, а кал? разумець пад ≪радасцю≫ ?тоены сэнс пазнання Бога, тое гаротнасц? для яго не нагода для злосц?, а заахвочвальны маты? звярнуцца да Усявышняга ? пабудаваць сваё жыццё ? адпаведнасц? з яго запаведзям?.

Адны з самых траг?чных газеля? Хаф?за прысвечаны стратам сябро?, ?, мус?быць, сябро?ства было найвял?кшай кашто?насцю ? жыцц? Хаф?за. Але страты не магл? зламаць дух паэта, ён не дазваля? сабе загразнуць у дэпрэс??, аддацца роспачы. Глыб?ня траг?чных перажывання? абумо?лена менав?та ?сведамленнем яе Хаф?зам, яго дух за?сёды вышэй акал?чнасцей жыцця. ? гэта дазваляе яму ? гадз?ны смутку не зрачыся ад жыцця, а наадварот, пачаць шанаваць яго яшчэ больш.

Багатая ? глыбокая любо?ная л?рыка паэта. Па легендзе Хаф?з бы? закаханы ? дзя?чыну Шах-Набат (Шахнабот), мног?я вершы прысвечаны менав?та ёй. Прастата ? выразе самых ?нтымных пачуцця? ? вытанчанасць выя? робяць гэтыя газел? паэта лепшым? прыкладам? сусветнай любо?най л?рык?.

Этычным ?дэалам паэта можна л?чыць рында ^{[п. 1]} ? шэльму, бадзягу ? по?нага бунтарства, што прызывае да свабоды духу. Выяву рында супрацьста?ляецца ?сяму нуднаму, абмежаванаму, злому, эга?стычнаму. Хаф?з п?са?: ≪Саманадзейнасц? няма ? риндов ? ? памо?цы, а самалюбства для ?х рэл?г?? ? блюзнерства≫. За?сёдн?к п?цейных устано?, гуляка, рында? вольны ад забабона?. Ён не знаходз?ць сваё месца ? грамадстве, але гэта праблема не рында, гэта праблема грамадства, пабудаванага не лепшай выявай. У свеце Хаф?з бачы? нямала злы, гвалты ? жорсткасц?. Мара перабудаваць свет нано? не раз гучыць у Хаф?за. Гэта за?сёды менав?та мара, у яго няма закл?ка? да змагання. Надалей рында? як дадатны герой знаходз?ць свой шлях у вершах Нава? ? Бедыля .

У арыг?налу вершы Хаф?за надзвычай меладычныя, ?х лёгка напяваць. Абумо?лена гэта не гэтульк? ?жываннем гукавых па?тора?, кольк? глыбокай гарман?чнасцю, што аб'ядно?вае гучанне ? перадатныя выявы. Багацце сэнса? ? лёгкасць чытання служыл? прычынай таго, што кул?ёт ^{[п. 2]} Хаф?за запар ? побач выкарысто?ва?ся людзьм? для варожб, для прадказання свайго лёсу.

…гонар справядл?вых ? гэта Хаджа Хаф?з з Шыраза, высок?я думк? якога сведчаць пра чысц?ню яго душы. Ал?шэр Нава?

Спадчына ? ?плы? творчасц? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паэтычную складанку ≪Канапа≫ Хаф?за ?лучае 418 газэля? (л?рычных верша?), 5 буйных касыд (буйных панег?рыка? ), 29 к?та (невял?к?х верша?), 41 руба? ( афарыстычнае чатырохрадко?е) ? 3 месневи (геро?ка-рамантычныя паэмы): ≪Дз?кая лань≫, ≪Сак?-намэ≫ ? ≪Маган?-намэ≫ ^[9] . Пасля смерц? Хаф?за ≪Дыван≫ шыры?ся ? выглядзе сп?са? у вял?кай колькасц?, з-за чаго ? арыг?нальным тэксце з'я?лял?ся чужародныя ?ста?к?. У сённяшн?м ?ране ≪Дыван≫ перавыдава?ся найбольшую колькасць разо? сярод клас?чных твора? ^[6] .

Першае сур'ёзнае выданне Хаф?за было ажыццё?лена ? сярэдн?я вяк? ? Турцы?, дзе был? выдадзены творы паэта ? трох тамах. На гэтым выданн? засно?вал?ся далейшыя публ?кацы? ? Герман??, Ег?пце ? ?нды?. Творчасць паэта зраб?ла моцны ?плы? на мног?х майстро? Захаду: Гётэ , Пушк?на , М?цкев?ча ? ?нш. Выдадзены ? 1814 годзе по?ны пераклад Хаф?за на нямецкую мову падштурхну? Гётэ на стварэнне сваёй ≪Заходне-?сходняй канапы≫, у як?м прысвячае Хаф?зу цалкам другую кн?гу, названую ?м ≪Кн?гай Хаф?за≫. Пушк?н у сва?м вершы ≪Не чаруйся лаянкавай славай, пра красун маладой!≫ (≪З Гаф?за≫) адда? дан?ну паваг? паэту ? ?сёй перс?дскай паэз?? ^[8] . Творы Хаф?за Шыраз? перакладзены на мног?я мовы свету ^[6] . У творчасц? Хаф?за пераважаюць традыцыйныя тэмы в?на ? кахання, м?стычнага азарэння, усхвалення вял?к?х людзей, скарг? на тленнасць ? неспазнавальнасць свету ^[6] . У паэз?? Хаф?з бы? элемент м?стык? , з-за чаго сучасн?к? звал? паэта Л?сан-Эльга?б ? мовай таямн?чых дз?ва? ^[7] .

Памяць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Ма?залей Хаф?за з'я?ляецца адной з асно?ных выб?тнасцей Шыраза. Ён уя?ляе сабою альтанку, пабудаваную ? 1930-х гадах над мармуровым надмаг?ллем паэта. Туды прыходзяць шматл?к?я паломн?к? ^[7] . Ма?залей знаходз?цца ? парку, дзе ?весь час пад музыку дэкламуюцца вершы Хаф?за. Таксама пашыраны варожбы на ≪Канапе≫ Хаф?за. На маг?льнай пл?це высечаны бейт Хаф?за:

Кал? прыдзеш да гэтай маг?лы,                выяв? вел?кадушнасць. Не асуджай тых гуляк-паломн?ка?,               як?я тут збяруцца. (Падрадковы пераклад)

Б?бл?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Arberry, Arthur J., ed., Fifty Poems of Hafiz ( 1947 ; перавыданне. 1953 );
• Aryanpur, Abbas, Poetical Horoscope: Or, Odes of Hafiz ( 1965 );
• Batmanglij, M., E., Hafez ( 1987 );
• Streit, Clarence K., Hafiz: The Tongue of the Hidden ( 1928 )

Каментары? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

За?ваг? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Истины. Изречения персидского и таджикского народов, их поэтов и мудрецов. Перевод Наума Гребнева ≪Наука≫, М. 1968. 310 с; Спб.: Азбука-классика, 2005. 256 с ISBN 5-352-01412-6
• Ирано-таджикская поэзия. ? М .: Художественная литература, 1974. ? 613 с.

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Хаф?з Шыраз?
• ?нтэрнэт-старонка аб Гафезе Арх?вавана 17 мая 2014. (англ.)
• Ма?залей Хаф?за ? Шыразе (фота) Арх?вавана 11 л?пеня 2012.
• Н. Кулматов  Гедонизм Хафиза (руск.) // ≪Памир≫  : Журнал. ? 1982. ? № 1. ? С. 77-82.
• С. Шамухамедова  Этический идеал Хафиза (руск.) // ≪Звезда Востока≫  : Журнал, Орган Союза писателей Узбекистана. ? Ташкент: Издательство литературы и искусства Гафура Гуляма, 1973. ? № 5. ? С. 159-162.
• Саджад Захир  Гений Хафиза (руск.) // Академия наук СССР, Институт востоковедения РАН, Институт Африки РАН {{{выданне}}} : Журнал. ? Москва: Наука (издательство)≪Наука≫ , 1976. ? № 5. ? С. 96-102.
• Мирзо Турсун-Заде  Великий мастер газели (руск.) // ≪Дружба народов≫   (руск.)  ( бел.  : Журнал. ? 1971. ? № 9. ? С. 264-269.
• Семён Липкин  Над строкой Хафиза (руск.) // ≪Новый мир≫   (руск.)  ( бел.  : Журнал. ? 1971. ? № 10. ? С. 242-245.
• Хафиз (персидский поэт) / А. Н. Болдырев // Большая советская энциклопедия  : ( [в 30 т.] ) / гл. ред. А. М. Прохоров . ? 3-е изд.. ? М . : Советская энциклопедия, 1969?1978. (руск.)
• Хафиз ? артыкул з энцыклапеды? ≪Кругосвет≫
• Hafez ? артыкул з Ираника
• Мавзолей Хафиза в Ширазе (фото) Арх?вавана 28 верасня 2007.
• Хафиз (english) Арх?вавана 17 мая 2014.
• Фото Tomb Хафиз (persian)
• Мавзолей Хафиза в Ширазе (фото) Арх?вавана 11 л?пеня 2012.
• моноспектакль ≪Волшебник из Шираза≫ артиста Московского драматического театра на Таганке Вениамина Смехова