Г?старычная дзяржава
Французск? Алжыр
Algerie / Alger
Герб Сцяг
<     > 1832  ? 5 л?пеня 1962
Стал?ца	Алжыр
Аф?цыйная мова	французская , арабская ? Berber [d]
Рэл?г?я	?слам , Хрысц?янства
Грашовая адз?нка	Algerian franc [d]
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Францу?зск? Алжы?р ( фр. : Alger да 1839, пазней Algerie ^[1] неаф?цыйна Algerie francaise , ^{[2] [3]} араб. ??????? ???????? ‎‎ Al-Jaza'ir Al-Fransiyah ) ?снава? з 1830 па 1962. З 1848 да абвяшчэння незалежнасц?, увесь М?жземнаморск? рэг?ён Алжыра бы? неад’емнай часткай Францы? , накшталт сённяшняй Корс?к? ? Рэюньёна . Пераважна засушл?вы ?нутраны Алжыр, як ? рэштк?  Французскай Па?ночнай Афрык? , н?кол? не л?чыл?ся часткай Францы?. Адна з найстарэйшых заморск?х тэрыторый Францы?, Алжыр ста? месцам для сотн? тысяч е?рапейск?х ?м?гранта?, вядомых як пье-нуар . Аднак, карэнныя мусульмане ? арабы ? берберы заставал?ся большасцю насельн?цтва краю на працягу сваёй г?сторы?. Паступова незадаволенасць сярод мусульманскага насельн?цтва з-за адсутнасц? пал?тычнага ? эканам?чнага статусу прывё? да патрабавання? большай пал?тычнай а?таном??, ? ? вын?ку да незалежнасц? ад Францы?. Напружанасць у аднос?нах пам?ж гэтым? двума групам? насельн?цтва зведала кульм?нацыю ? 1954 годзе, кал? пачал?ся першыя сутычк?, як?я пазней перарасл? ? алжырскую вайну . Вайна скончылася ? 1962 годзе, кал? Алжыр атрыма? по?ную незалежнасць у адпаведнасц? з Э?янск?м? пагадненням? , падп?саным? ? сакав?ку 1962, ? праведзеным у л?пен? 1962 рэферэндумам аб самавызначэнн?.

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пачатковыя канфл?кты [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

З 1516 года ? часу захопу Алжыра асманск?м? адм?ралам?, братам?  Арудж ? Хайр ад-Дз?н Барбароса , Алжыр ста? базай п?рацтва ? М?жземным моры . У 1681 годзе  Людов?к XIV запрас?? адм?рала А?раама Дзюкена для барацьбы з берберск?м? п?ратам? , а таксама загада? атакаваць Алжыр пам?ж 1682 ? 1683 пад падставай аказання дапамог? хрысц?янск?м палонным ^[4] . Зно? Жан-д’Эстрэ бамбардз?рава?  Трыпал? ? Алжыр у 1685?1688 годзе, пасол Алжыра наведа? Версаль, ? дагавор бы? падп?саны ? 1690 годзе, як? забяспечы? м?р ва ?с?м 18 стагоддз? ^[5]

У XVIII?XIX стагоддзях Алжыр бы? Алжырск?м эялетам Асманскай ?мперы? , ме? пэ?ную а?таном?ю. Барбарыйск? бераг бы? тады апорай п?рата?-бербера?, як?я праводз?л? рэйды супраць е?рапейск?х ? амерыканск?х караблё?.

Канфл?кты пам?ж Барберыйск?м? дзяржавам? ? ЗША завяршыл?ся Першай (1801?1805) ? Другой  (1815) берберыйск?м? войнам?. Англа-галандская група, якую ?значальва? адм?рал  лорд Эксмута , правял? карную экспедыцыю, якая ? жн??н? 1816 года  бамб?ла Алжыр . Дэй бы? вымушаны падп?саць берэрыйск?я дагаворы.

Нязгоды пам?ж Францыяй ? алжырск?м? к?ра?н?кам? пачал?ся з самага пачатку рэста?рацы? Бурбона? . Яшчэ з XV стагоддзя ? Алжыры з’яв?лася французская гандлёвая кампан?я, якая плац?ла дэю штогадовую дан?ну ? памеры 60 тысяч франка?. У 1815 дэй Алжыра Гусейн-Паша настая? на павел?чэнн? гэтай дан?ны да 200 тысяч франка?. Падатл?васць французскага консула Дэваля прывяла да яшчэ большых замаха?; адмова ? задавальненн? апошн?х выкл?кала з боку дэя санкцы? супраць кампан??. Ён ста? усяляк прыгнятаць манапольную для француза? ло?лю жэмчуга, патрабава? ад французскага ?рада неадкладнай выплаты 7000000 франка? запазычанасц? алжырск?м гандлёвым дамам за розныя паста?к? для метрапол?? з часо? Дырэкторы? ? Консульства ? в?давочна выя?ля? намеры выгнаць французскую гандлёвую кампан?ю ? зн?шчыць заснаваныя яе ?становы. Нарэшце адбылася асаб?стая кры?да, нанесеная Гусейн-Пашой французскаму консулу. Гэтага Францыя не магла дараваць ? стала рыхтавацца да рашучых дзеяння?.

У 1827 годзе да алжырскага берага была паслана невял?кая эскадра. Але яе блакада до?жылася 3 гады ? абышлася французам 20 м?льёна? франка? ? хоць яна змагла прадух?л?ць марск?я разбо?, але не змагла сх?л?ць Гусейн-Пашу да падатл?васц?. Было прынята рашэнне звярнуцца да больш сапра?дных мер ? паслаць моцны флот з дэсантным корпусам.

Французскае заваяванне Алжыра [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Заваяванне Алжыра было пачата ? апошн?я дн?  рэста?рацы? Бурбона? Карлам X , як? паспрабава? павял?чыць сваю папулярнасць сярод французскага народа, асабл?ва ? Парыжы, дзе было шмат ветэрана? напалеона?ск?х война? . Яго мэтай было ?мацаваць пачуццё патрыятызму, ? адцягнуць увагу ад ня?мелай унутранай пал?тык? ^[6] .

Адм?рал Г? В?ктар Дзюперэ  ?значал?? армаду з 600 судо?, якая выйшла з Тулона ? нак?равалася ? Алжыр. Выкарысто?ваючы план Напалеона ад 1808 года для ?варвання ? ?рак, генерал дэ Бурмон высадз??ся ? 27 км да захаду ад горада Алжыр, у С?дз? Фрэдж 14 чэрвеня 1830, з 34 000 салдат. У адказ на дзеянн? француза?, алжырск? дэй выстав?? войска з 7000 янычара? , 19000 байцо? з Канстанц?ны  ? Арана , ? 17000 каб?ла? . Французы стварыл? моцны плацдарм ? пачал? наступ на горад Алжыр, маючы перавагу ? артылеры?. Французы перамагл? ? б?тве пры Staoueli 19 чэрвеня, ? ?вайшл? ? ?рак 5 л?пеня пасля трохтыднёвай кампан??. Дэй пагадз??ся здацца ? абмен на яго свабоду. Праз пяць дзён ён адплы? са сваёй сям’ёй, на французск?м карабл? ? ?тал?ю, якая тады была пад кантролем А?стрыйскай ?мперы?. Ссылка дэя завяршыла 313 гады асманскага панавання на тэрыторы? Алжыра.

Па заваяванн?, у кастрычн?ку французская арм?я маб?л?завала першых  зуава?  (назва дадзена некаторым часцям  лёгкай пяхоты ), пазней был? створаны часц? с?паха?, адначасова Францыя экспрапрыявала ?се земл? ? маёмасць, як?я належал? турэцк?м пасяленцам ( бел?кс ). У заходн?м рэг?ёне Аран , Султан Марока Мауля Абд ар-Рахман б?н Х?шам , камандуючы прававерных, не мог заставацца абыякавым да разн?, якую учын?л? французск?я хрысц?янск?я войск? ? закл?ка? мураб?т да джыхаду . Таксама Султан Абд ар-Рахман аказа? дапамогу алжырск?м па?станцам на чале з Абд аль-Кадз?рам . Узначальваючы войска з 12000 мужчын, Абд эль-Кадз?ра арган?зава? блакаду Арана.

Ледзь вестка аб узяцц? Алжыра дасягнула Парыжа, Карл X бы? ск?нуты ? ходзе трох сла?ных дзён у л?пен? 1830 года, ? яго стрыечны брат Лу?-Ф?л?п I  узначал?? канстытуцыйную манарх?ю. Новы ?рад, як? склада?ся з л?беральных апанента? экспедыцы? ? Алжыр, што выступал? супраць заваявання, якое было пачата старым рэжымам, але ?трымаць Алжыр апынулася складаней, чым заваяваць яго.

Але ?нутраныя вобласц? захап?ць было складаней, каб вырашыць гэтую задачу французскае камандаванне ?жыл? прынцып ≪падзяляй ? ?ладар≫. Спачатку дамов?л?ся з нацыянал?стычным рухам у Каб?л?? ? засяродз?л?ся на зн?шчэнн? праасманск?х с?л. У 1837 годзе, пасля захопу Канстанц?ны праасманск?я с?лы был? разгромленыя ? французы звярнул? ?вагу на нацыянал?ста?. Канчаткова Алжыр бы? захоплены ? 1847 годзе. З 1848 года Алжыр бы? абвешчаны часткай Францы?, падзелены на дэпартамэнты на чале з прэфектам ? французск?м генерал-губернатарам. Тэрыторыю Алжыра падзял?л? на тры заморск?х дэпартамента ? Алжыр, Аран ? Канстанц?ну. Пазней адбылася серыя па?стання?, але французы ?х паспяхова задушыл?.

Алжыр пад французск?м панаваннем [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

З сярэдз?ны Х?Х стагоддзя пачынаецца акты?ная калан?зацыя Алжыра. Прычым, французы сярод калан?ста? не был? большасцю ? сярод ?х был? ?спанцы, ?тальянцы, партугальцы ? мальтыйцы. Пасля паразы Францы? ? франка-прускай вайне 1870?1871 гадо? у Алжыр прыехала шмат француза? з прав?нцый Эльзас ? Латарынг?я, як?я перадал? Герман??. Пераязджал? ? Алжыр ? руск?я белаэм?гранты, як?я збегл? ? ходзе Грамадзянскай вайны з Рас??. Ул?лася ? групу франкаалжырца?  ? я?рэйская абшчына Алжыра. Французская адм?н?страцыя заахвочвала працэс ≪е?рапе?зацы?≫ Алжыра, для гэтага была створана сетка адукацыйных ? культурных устано?, якая абслуго?вала ?се сферы жыццядзейнасц? новых м?гранта? ? дазваляла ?м досыць хутка згуртавацца ? адз?ную франкамо?ную хрысц?янскую этнакультурную супольнасць. Дзякуючы больш высокаму культурнаму ? адукацыйнаму ?зро?ню, дзяржа?най падтрымк? ? дзелавой акты?насц? франкаалжырцы хутка дасягнул? больш высокага ?зро?ню дабрабыту, чым тубыльцы. ?, нягледзячы на нязначную долю (прыкладна 15% насельн?цтва ? 1930-х гадах, больш за 1 млн. чалавек), яны дам?навал? ? асно?ных аспектах жыцця алжырскага грамадства, ста?шы культурнай, эканам?чнай ? к?ра?н?цкай эл?тай кра?ны. У гэты перыяд народная гаспадарка кра?ны прыкметна вырасла, падня?ся ? ?зровень дабрабыту мясцовага мусульманскага насельн?цтва.

Па Кодэксу паводз?н ад 1865 года алжырцы заставал?ся суб’ектам? мусульманскага заканада?ства, але магл? быць маб?л?заваны ва Узброеныя с?лы Францы? , ? яны таксама мел? права атрымаць французскае грамадзянства. Але працэдура набыцця мусульманск?м насельн?цтвам Алжыра французскага грамадзянства была моцна абцяжараная, таму да сярэдз?ны 20 стагоддзя яго мел? тольк? прыкладна 13% тубыльца? Алжыра, а астатн?я мел? грамадзянства Французскага Саюза ? не мел? права займаць высок?я дзяржа?ныя пасады, служыць у шэрагу дзяржа?ных устано?. Французская ?лада захавала традыцыйны ?нстытут старэйшын, як?я захо?вал? сваю ?ладу на мясцовым узро?н? ? таму был? досыць лаяльныя. У французск?х узброеных с?лах ?снавал? алжырск?я падраздзялення ? ц?ральеры , гумы , табары , спаг? . Яны змагал?ся ? складзе французскай арм?? ? Першай ? Другой сусветных войнах, а затым ? ? ?ндак?та? .

Пачатак вызваленчай барацьбы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пасля Першай сусветнай вайны ? Алжыры некаторыя ?нтэлектуалы стал? гаварыць аб а?таном?? ? самак?раванн?. У 1926 годзе бы? заснаваны нацыянальна-рэвалюцыйны рух ≪ Па?ночнаафрыканская зорка ≫, як? став?? пытанн? сацыяльна-эканам?чнага характару (паляпшэнне ?мо? працы, рост заробка? ? г. д.). У 1938 годзе створаны Алжырск? народны саюз , пазней пераназваны ? Ман?фест алжырскага народа (патрабаванне незалежнасц?), а ? 1946 годзе названы Дэмакратычны саюз Алжырскага ман?фесту . Патрабаванн? а?таном?? або незалежнасц? атрымал? шырокае распа?сюджванне. У ма? 1945 года дэманстрацыя нацыянал?ста? перарасла ? беспарадк?, падчас як?х было заб?та да сотн? е?рапейца? ? я?рэя?. Улада адказала самым жорстк?м тэрорам з ужываннем ав?яцы? , бронетэхн?к? ? артылеры? ? па розных ацэнках, за некальк? месяца? было заб?та ад 10 да 45 тысяч алжырца?.

Нацыянал?сты бяруць курс на ?зброеную рэвалюцыю. У 1946 годзе заснавана ≪Спецыяльная арган?зацыя≫ (СА) ? разгал?наваная падпольная сетка узброеных груп, якая дзейн?чала ? гарадах. У 1949 годзе ≪Спецыяльную арган?зацыю≫ ?значал?? Ахмед бен Бела , як? ? гады Другой сусветнай вайны бы? сяржантам французскай арм??. За СА стал? з’я?ляцца ? ?ншыя падобныя арган?зацы?, як?я вял? збор сродка?, закупку збро?, боепрыпаса?, вярбо?к? ? навучання будучых байцо?. З сакав?ка 1947 года ? горных раёнах Алжыра был? сфармаваныя першыя партызанск?я атрады. У 1953 годзе Спецыяльная арган?зацыя аб’ядналася з узброеным? атрадам? Дэмакратычнага саюз Алжырскага ман?феста. Узброеныя групо?к? падпарадко?вал?ся цэнтру к?равання, што знаходз??ся ? Ег?пце ? Тун?се. 1 л?стапада 1954 года бы? арган?заваны Фронт нацыянальнага вызвалення (ФНВ), гало?най задачай якога было дасягненне незалежнасц? Алжыра ?зброеным шляхам. У яго ?вайшл? не тольк? нацыянал?сты, але ? прадста?н?к? сацыял?стычнага руху, патрыярхальна-феадальных груповак. Ужо ? ходзе вайны сацыял?стычныя элементы ?зял? ?верх, ? пасля атрымання Алжырам незалежнасц? ФНВ была ператворана ? партыю (ПФНО), якая захо?вае ?ладу да сённяшняга дня.

Асно?ныя перадумовы вайны ? Алжыры [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

1. Рост нацыянальна-вызваленчага руху па ?сёй планеце пасля Першай сусветнай вайны ? хвал? рэвалюцый пасля яе. Другая сусветная вайна нанесла новы ?дар па старой калан?яльнай с?стэме. Глабальная перабудова ?сёй сусветнай пал?тычнай с?стэмы, ? Алжыр ста? часткай гэтай мадэрн?зацы?.
2. Антыфранцузская пал?тыка Брытан?? , ЗША ? ?спан?? ? Па?ночнай Афрыцы .
3. Дэмаграф?чны выбух. Праблемы сацыяльна-эканам?чнага няро?насц?. Перыяд пам?ж 1885?1930 гадам? л?чаць залатым стагоддзем французскага Алжыра (як ? французскага Магрыба). Дзякуючы агульнаму росту дабрабыту, эканом?к?, дасягнення? у гал?не адукацы? ? аховы здаро?я, захаванню ?нутранай к?ра?н?цкай ? культурнай а?таном?? мусульман, спынення ?нутраных м?жусоб?ц, ?сламская насельн?цтва ?ступ?ла ? фазу дэмаграф?чнага выбуху. Колькасць мусульманскага насельн?цтва павял?чылася з 3 млн. мужчына? у сярэдз?не XIX стагоддзя да 9 млн. у сярэдз?не ХХ стагоддзя. Акрамя таго, з-за росту насельн?цтва востра праяв??ся недахоп зямл? сельскагаспадарчага прызначэння, большасць якой кантралявал? буйныя е?рапейск?я гаспадарк? плантацый, гэта прывяло да росту канкурэнцы? ? за ?ншыя абмежаваныя рэсурсы тэрыторы?.
4. Ная?насць пас?янарнай масы маладых мужчын, як?я набыл? баявы вопыт у ходзе Другой сусветнай вайны. Дзясятк? тысяч жыхаро? французск?х афрыканск?х калон?й ваявал? ? Па?ночнай Афрыцы, ?тал?? ? самой Францы?. У вын?ку арэол ≪белых спадаро?≫ моцна страц?? у вазе, пасля гэтыя салдаты ? сяржанты ?тварыл? касцяк антыкалан?яльных арм?й, партызанск?х атрада?, легальных ? нелегальных патрыятычных, нацыянал?стычных арган?зацый.

Асно?ныя падзе? вызваленчай вайны [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У ноч на 1 л?стапада 1954  года атрады па?станца? атакавал? шэраг французск?х аб’екта? у Алжыры. Так пачалася вайна, якая, па розных ацэнках, забрала жыцц? ад 18?35 тыс. французск?х салдат, 15?150 тыс. харк? (алжырск?я мусульмане ? арабы ? берберы, як?я падчас вайны выступ?л? на баку француза?), 300 тыс. ? 1,5 млн. алжырца?. Да таго ж сотн? тысяч людзей стал? бежанцам?.

К?ра?н?к? супрац?ву выбрал? зручны момант для ?дару, ? за м?нулыя па?тара дзесяц?годдз? Францыя адчула горыч ганебнага разгрому ? акупацы? 1940 года, непапулярную калан?яльную вайну ? ?ндак?та? ? паражэнне ? В’етнаме. Найбольш баяздатныя войск? яшчэ не был? эвакуяваныя з Па?днёва-Усходняй Аз?? . Але ? той жа час ваенныя с?лы Фронту нацыянальнага вызвалення был? вельм? нязначныя ? спачатку ?сяго некальк? сот байцо?, таму вайна не прыняла адкрыты характар, а партызанск?. Спачатку баявыя дзеянн? не нас?л? шырокамаштабнага характару. Французы перак?дал? дадатковыя с?лы, а па?станца? было мала, каб арган?заваць значныя баявыя аперацы? ? ачысц?ць тэрыторыю Алжыра ад ≪захопн?ка?≫. Першая буйная бойня адбылася тольк? ? жн??н? 1955 года ? мяцежн?к? ? горадзе Ф?л?пв?ль выразал? некальк? дзясятка? чалавек, у тым л?ку е?рапейца?, у адказ арм?я ? атрады франкаалжырск?х апалчэнца? зн?шчыл? сотн? (ц? тысячы) мусульман.

С?туацыя змян?лася на карысць па?станца? у 1956 годзе, кал? атрымал? незалежнасць Марока ? Тун?с , там был? створаны лагеры падрыхто?к?, тылавыя базы. Алжырск?я па?станцы прытрымл?вал?ся тактык? ≪малой вайны≫ ? нападал? на канво?, невял?к?я падраздзяленн? прац??н?ка, яго ?мацаванн?, пасты, зн?шчал? л?н?? сувяз?, масты, тэрарызавал? насельн?цтва за супрацо?н?цтва з французам? (напрыклад, забаранял? адпра?ляць дзяцей у французск?я школы, уводз?л? нормы шарыяту).

Французы ?жыл? тактыку квадрыльяжу ? Алжыр разб?л? на квадраты, за кожны адказва? пэ?ны падраздзел (часта мясцовыя апалчэнцы), а эл?тныя частк? ? Замежны лег?ён , дэсантн?к? вял? контрпартызанск?я дзеянн? па ?сёй тэрыторы?. Для перак?дання злучэння? шырока выкарысто?вал? верталёты, што рэзка павыс?ла ?х маб?льнасць. Адначасова французы разгарнул? вельм? паспяховую ?нфармацыйную кампан?ю. Спецыяльныя адм?н?страцыйныя секцы? займал?ся заваёвам ≪сэрца? ? розума?≫ алжырца?, яны ?ступал? ? кантакты з жыхарам? аддаленых раёна?, пераконвал? ?х захаваць лаяльнасць Францы?. Вербавал? мусульман у атрады харк?, як?я абаранял? пасел?шча ад па?станца?. Вял?кую працу вял? французск?я спецслужбы, яны змагл? справакаваць ?нутраны канфл?кт у ФНВ, падк?ну?шы ?нфармацыю аб ≪здрадзе≫ шэрагу камандз?ра? ? л?дара? руху.

У 1956 годзе па?станцы разгарнул? кампан?ю гарадскога тэрарызму. Ледзь не кожны дзень выбухал? бомбы, г?нул? франкаалжырцы, калан?сты ? французы адказвал? актам? адплаты, прычым часта цярпел? нев?наватыя. Па?станцы вырашыл? дзве задачы ? прыцягнул? ?вагу сусветнай грамадскасц? ? выкл?кал? нянав?сць мусульман да француза?.

У 1956 ? 1957 гады французы, каб спын?ць праход мяцежн?ка? з-за мяжы, спын??шы паток збро? ? боепрыпаса?, стварыл? на межах з Тун?сам ? Марока ?мацаваныя л?н?? (м?нныя пал?, калючы дрот, электронныя сэнсары ? д. т. падобнае). У вын?ку ? першую палову 1958 мяцежн?к? панесл? на ?х вял?к?я страты, страц??шы магчымасць перак?дваць значныя с?лы з Тун?са ? Марока, дзе был? створаны лагеры падрыхто?к? баев?ко?.

У 1957 годзе ? горад Алжыр ?вял? 10-ю парашутную дыв?з?ю, яе камандз?р генерал Жак Масю ме? надзвычайныя па?намоцтвы. Пачалася ≪зачыстка≫ горада. Ваенныя нярэдка ?жывал? катаванн?, у вын?ку ? хутк?м часе ?се каналы па?станца? был? выя?леныя, сувязь горада з сельскай мясцовасцю была перапыненая. Па аналаг?чнай схеме ≪зачысц?л?≫ ?ншыя гарады. Аперацыя французск?х вайско?ца? была эфекты?най ? асно?ныя с?лы па?станца? у гарадах разграм?л?, але французская ? сусветная грамадскасць была моцна абураная.

Больш паспяховым для мяцежн?ка? ста? пал?тыка-дыпламатычны фронт. У пачатку 1958 года французск?я ВПС нанесл? ?дар па тэрыторы? незалежнага Тун?са. Згодна развед?нфармацыяй у адным з сёла? бы? вял?к? склад збро?, акрамя таго ? гэтым раёне каля вёск? Сак?ет-Сядз?-Юсэф был? зб?тыя два ? пашкоджаны адз?н самалёт ВПС Францы?. У вын?ку ?дару заг?нул? дзясятк? м?рных жыхаро?, выбухну? м?жнародны скандал ? пытанне прапано?вал? вынесц? на абмеркаванне Савета бяспек? ААН . Лондан ? Вашынгтон прапанавал? свае пасрэдн?цк?я паслуг?. Зразумела, што за гэта яны хацел? атрымаць доступ да Французскай Афрык? . Французск? прэм’ер вынес гэтае пытанне на парламент, пача?ся ?нутрыпал?тычны крыз?с, правыя дастаткова разумна вырашыл?, што гэта ?мяшальн?цтва ва ?нутраныя справы Францы?. Згода ж урада з вонкавым умяшаннем будзе здрадай нацыянальным ?нтарэсам Францы?. У красав?ку ?рад сышло ? адста?ку.

Франкаалжырцы  з абурэннем успрынял? вестк? з метрапол?? . У ма? прыйшло паведамленне, што новы прэм’ер П’ер Пфл?млен можа пачаць перамовы з па?станцам?. У гэты ж час прыйшло паведамленне аб забойстве палонных французск?х салдат. Французск? Алжыр ? ваенныя ≪выбухнул?≫ ? дэманстрацы? перарасл? ? беспарадк?, бы? створаны Кам?тэт грамадскай бяспек?, на чале з генералам Раулем Салан?ё (камандуючы французск?м? войскам? ? ?ндак?та? ? 1952 ? 1953 ). Кам?тэт запатрабава? прызначыць к?ра?н?ком урада героя Другой сусветнай вайны Шарля дэ Голя , ?накш абяцал? высадз?ць у Парыжы дэсант. Правыя л?чыл?, што нацыянальны герой Францы? не здасць Алжыр. Чацвёртая рэспубл?ка ? так называюць перыяд французскай г?сторы? з 1946 па 1958 год, пала.

Шарль дэ Голь 1 чэрвеня ?значал?? урад ? здзейсн?? паездку ? Алжыр.

У верасн? было абвешчаны Часовы ?рад Алжырскай рэспубл?к?, як? размяшча?ся ? Тун?се.У ваенным дачыненн? па?станцы цярпел? паразу, умацаваныя л?н?? на межах был? магутным? ? паток падмацавання? ? збро? вычарпа?ся. Унутры Алжыра ?рад здабыва? перамогу ? тым, каб па?станцы не магл? рэкрутаваць байцо? ? атрымл?ваць прадукты харчавання, у шэрагу абласцей стварыл? ≪лагеры перагрупо?к?≫ (алжырцы ?х назвал? канцлагерам?). Спроба разгарнуць тэрор у самой Францы? была сарваная. Дэ Голь апубл?кава? план 5-гадовага эканам?чнага разв?цця Алжыра, ?дэю амн?сты? тым па?станцам, як?я добраахвотна складуць зброю.

У лютым 1959 года пачалася аперацыя па л?кв?дацы? па?станцкага руху ? сельскай мясцовасц?, яна працягвалася да вясны 1960 года. К?рава? аперацыяй генерал Марыс Шаль . Па?станцам бы? нанесены яшчэ адз?н магутны ?дар: мясцовыя с?лы блакавал? абраны раён, а эл?тныя частк? праводз?л? ≪зачыстку≫. У вын?ку камандаванне па?станца? было вымушана развеяць с?лы да ?зро?ню аддзяленне-?звод (раней дзейн?чал? ротами ? батальёнам?). Французы зн?шчыл? ?весь вышэйшы камандны склад мяцежн?ка? ? Алжыры ? да паловы камандных кадра?. У ваенным дачыненн? па?станцы был? прысуджаны. Але французская грамадскасць стам?лася ад война?.

У верасн? 1959 года к?ра?н?к французскага ?рада выступ?? з прамовай, у якой упершыню прызна? права алжырца? на самавызначэнне . Гэта выкл?кала гне? франкаалжырца? ? вайско?ца?. Група моладз? зладз?ла путч у горадзе Алжыр, як? хутка задушыл? (≪тыдзень барыкад≫). Яны стал? разумець, што памыл?л?ся з кандыдатурай генерала.

1960 год ста? ≪ годам Афрык? ≫ ? незалежнасць атрымал? 17 дзяржа? афрыканскага кантынента. Летам прайшл? першыя перамовы пам?ж французскай уладай ? Часовым урадам Алжырскай рэспубл?к?. Дэ Голь паведам?? аб магчымасц? змены статусу Алжыра. У снежн? ? ?спан?? была створана Тайная армейская арган?зацыя (ТАА), яе заснавальн?кам? стал? студэнцк? л?дар П’ер Лагаярд (ён узначальва? ультраправых падчас ≪тыдня барыкад≫ у 1960 годзе), былыя аф?цэры Рауль Сала, Жан-Жак Сюз?н?, члены французскай арм??, Французскага замежнага лег?ёна, удзельн?к? ?ндак?тайскай вайны.

У студзен? 1961  бы? праведзены рэферэндум ? 75% удзельн?ка? апытання выказал?ся за прадаста?ленне Алжыру незалежнасц?. 21-26 красав?ка адбы?ся ≪ Путч генерала? ≫ ? генералы Андрэ Зелер , Марыс Шаль , Рауль Салан, Эдамонд Жуо паспрабавал? зрушыць Дэ Голя з пасады к?ра?н?ка ?рада ? захаваць Алжыр для Францы?. Але ?х не падтрымала значная частка арм?? ? французск? народ, да таго ж мяцежн?к? не змагл? прав?льна скаардынаваць свае дзеянн?, у вын?ку па?станне было задушана.

У 1961 годзе ТАА пачала тэрор ? французы стал? заб?ваць француза?. Был? заб?тыя сотн? людзей, учыненыя тысячы замаха?. Тольк? на Дэ Голя замахвал?ся больш за дзесяць разо?.

Перамовы пам?ж Парыжам ? ФНС працягнул?ся вясной 1961 года ? праходз?л? ? курортным мястэчку Эв?ян-ле-Бен . 18 сакав?ка 1962 года был? зацверджаны Э?янск?я пагадненн? , як?я завяршыл? вайну ? адкрыл? Алжыру шлях да незалежнасц?. На красав?цк?м рэферэндуме 91% грамадзян Францы? выказал?ся ? падтрымку гэтых пагаднення?. Пасля аф?цыйнага завяршэння вайны адбылося яшчэ некальк? гучных падзей. Так, пал?тыка Фронту нацыянальнага вызвалення адносна франкаалжырца? характарызавалася лозунгам ≪Чамадан або труну≫. Хоць Парыжу ФНС абяца?, што н? асобныя асобы, н? групы насельн?цтва, як?я служыл? Парыжу, не будуць падвергнутыя рэпрэс?ям. Прыкладна 1 млн. чалавек уцякл? з Алжыра ? нездарма. 5 л?пеня 1962 года, у дзень аф?цыйнага абвяшчэння незалежнасц? Алжыра, у горад Аран прыбы? нато?п узброеных людзей, бандыты пачал? катаваць ? заб?ваць е?рапейца? (прыкладна 3 тыс. чалавек прапал? без вестак). Прыйшлося бегчы з Алжыра дзясяткам тысяч харк? ? пераможцы арган?завал? серыю напада? на мусульманск?х салдат Францы?, заг?нула ад 15 да 150 тысяч чалавек.

Зноск?