Фартэп?яна
разнав?днасц?: п?ян?на , раяль ( на ?л. )
Клас?ф?кацыя	? клав?шны ?нструмент
Дыяпазон
Роднасныя ?нструменты	клавес?н , клав?корд , сп?нет
Музыканты	гл. сп?с клас?чных п?ян?ста?
Фартэп?яна на в?к?схов?шчы

Фартэп?я?на  ? агульная назва клав?шна-струнных музычных ?нструмента?  ? раяля? ? п?ян?на . Назва паходз?ць ад ?тальянскага forte  ? ≪гучна≫ ? piano  ? ≪ц?ха≫. У большасц? е?рапейск?х мо?, у адрозненне ад беларускай , слова fortepiano абазначае тольк? старада?няе фартэп?яна , тады як сучаснае фартэп?яна абазначаецца як piano , klavier ? г.д.

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Папярэдн?кам? фартэп?яна был? клавес?н ? клав?корд . ?х недахопам? был? хутка згасаючы гук ? пастаянны ?зровень гучнасц?, што выключала адз?н з выразных сродка? музык? ? дынам?ку . Механ?ка сучаснага фартэп?яна была вынайдзена ?тальянск?м майстрам Крыстафоры каля 1709 г. Першыя музычныя творы для фартэп?яна з'яв?л?ся ? XVIII стагоддз? ( Гайдн , Моцарт ). У ходзе разв?цця да ?нструмента был? дададзены педал?. Для хатняга муз?цыравання ? 1826 г. было пабудавана п?ян?на. У XX стагоддз? з'яв?л?ся прынцыпова новыя ?нструменты ? электронныя п?ян?на ? с?нтэзатар .

Механ?ка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Гук у фартэп?яна здабываюць ударам малаточка па струне. Струны з дапамогай калко? нацягнутыя на рэзанансную дэку (у п?ян?на дэка знаходз?цца ? вертыкальным станов?шчы, у раял? ? у гарызантальным). Для кожнага гуку ?снуе хор струн: тры для сярэдняга ? высокага дыяпазона?, дзве або адна ? для н?жняга. Дыяпазон большасц? фартэп?яна складае 88 па?тона? ад ля субконтрактавы да до 5 актавы (больш старыя ?нструменты могуць абмяжо?вацца нотай ля 4 актавы зверху; рэдка сустракаюцца ? ?нструменты з больш шырок?м дыяпазонам ? ад фа субконтрактавы). У нейтральным станов?шчы струны, акрамя апошн?х па?тара-двух акта?, датыкаюцца з дэмпферам. Пры нац?сканн? клав?шы ? дзеянне прыводзяць прыладу з рычаго?, папружак ? малаточка?, званую фартэп?яннай механ?кай. Пасля нац?скання ад адпаведнага хору струн аддзяляецца дэмпфер, каб струна магла вольна гучаць, ? па ?м ударае малаточак, абаб?ты ф?льцам (лямцам).

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 16: Трыпал? ? Хв?л?на / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш.. ? Мн. : БелЭн, 2003. ? Т. 16. ? С. 328. ? 576 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0263-6 (Т. 16).

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Фортепьяно (руск.) ? артыкул з Вял?кай савецкай энцыклапеды?
• Риман Г. Музыкальный словарь. Пер. с нем. Б.П. Юргенсона, доп. рус. отд-нием. ? М.: ДиректМедиа Паблишинг, 2008. ? CD-ROM. Арх?вавана 22 верасня 2015. (руск.)
• Российский гуманитарный энциклопедический словарь: В 3 т. ? М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС: Филол. фак. С.-Петерб. гос. ун-та, 2002 Арх?вавана 29 верасня 2010. (руск.)
• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Фартэп?яна