У паняцця ёсць ? ?ншыя значэнн?, гл.
Ратума
.
Ратума
(саманазва
Rotuma Hanua
) ?
меланез?йск?
народ, карэннае насельн?цтва
вострава Ратума
(
Ф?джы
). Агульная колькасць (2014 г.) ? 11300 чал.
[1]
Паходжанне ратума з’я?ляецца давол? спрэчным, пакольк?
антрапалаг?чна
? па
культуры
яны больш падобны на
пал?нез?йца?
, аднак разма?ляюць на
меланез?йскай мове
, бл?зкай да
ф?джыйскай
. Згодна паданням сам?х ратума, ?х першапродкам бы? Раха, выхадзец з
пал?нез?йскага
вострава Сава?
.
Археолаг?
высветл?л?, што людз? з’яв?л?ся на Ратума каля
VI
?
VII
стст. н. э. Некаторыя даследчык? л?чаць, што першыя пасяленцы был? пал?нез?йцам?, аднак каля
X
ст. на востра? прыбыл?
меланез?йцы
, выхадцы з
Ф?джы
. Захавалася
керам?ка
гэтага часу, падобная на ф?джыйскую. У вын?ку ?х змешвання сфарм?равал?ся сучасныя ратума.
?снуе таксама думка, што першыя пасяленцы ?сётк? был? меланез?йцам?, а
м?фалог?я
? культура, характэрныя для пал?нез?йца?, была запазычана ратума ? пазнейшы перыяд праз усталяванне сталых кантакта? з выхадцам? з
Тонга
?
Самоа
. Ная?насць так?х кантакта? пацвярджаецца
легендам?
сам?х ратума.
Генетычнае
даследаванне сучасных жыхаро? вострава
[2]
паказала, што яны вельм? бл?зк?я па паходжанню да пал?нез?йца?.
Асно?ным заняткам ратума зда?на з’я?ляецца
земляробства
. Вырошчваюць
клубневыя
культуры,
хлебнае дрэва
,
бананы
,
какосавую пальму
? г. д. Зямлю апрацо?ваюць мужчыны.
Жывёлагадо?ля
мае дадатковы характар. Трымаюць
св?ння?
,
курэй
,
коз
. Да
хрысц?ян?зацы?
трымал? на
мяса
сабак
. Распа?сюджаны прыбярэжнае
рыбало?ства
? збор
малюска?
.
Асно?ны тып пасел?шча ?
вёска
. Звычайна вёск? ратума месцяцца не далёка ад
мора
, агароджваюцца н?зк?м
мурам
, каб прадух?л?ць бегства св?ння?. Традыцыйныя
дра?ляныя
хац?ны
каркаснага
тыпу будавал?ся на па?лях. Акрамя звычайнага жытла, у
фальклоры
?згадваюцца асабл?выя дамы для нежанатых юнако?. У наш час пераважаюць пабудовы сучаснага тыпу. Характэрна ная?насць бляшаных
даха?
. Яны выкарысто?ваюцца для збору чыстай
дажджавой
вады
. У м?нулым на Ратума выраблял?
тапу
, з якой шыл? мужчынскую ? жаночую
вопратку
.
Асно?най адз?нкай грамадства з’я?ляецца пашыраная
сям’я
на чале бацьк?. Адл?к сваяцтва вядзецца адначасова па мужчынскай ? жаночай л?н??, падтрымл?ваюцца шчыльныя стасунк? не тольк? з родным бацькам, але ? з братам? мац?. Сувяз? з сям’ёй застаюцца важным? нават для тых, хто пак?дае родны востра?. Звычайна, ратума, што жывуць асобна, ?мкнуцца прыняць удзел у жыцц? сям’? праз падтрымку
грашыма
, пры гэтым могуць разл?чваць на зваротную дапамогу. Сем’? аб’ядно?ваюцца ? роды.
Ужо да прыбыцця е?рапейца? увесь востра? Ратума бы? падзелены на 7 раёна?. На чале кожнага з ?х стая? правадыр
gagaj 'es itu’u
. Правадыры аб’ядно?вал?ся ? раду вострава, якая вырашала агульныя для ?с?х жыхаро? пытанн?. Асабл?вая роля ? радзе належала тром правадырам ?
fakpure
,
sau
?
mua
. Правадыр
fakpure
прадста?ля? род, што перамог у апошняй
вайне
, адказва? за арган?зацыю сустрэч ? цырымон?й, найважнейшай з як?х была сумеснае расп?ванне лёгкага
наркатычнага
напоя
кавы
.
Sau
л?чы?ся вярхо?ным правадыром, ? е?рапейцы нават называл? яго
каралем
Ратума. На самой жа справе,
sau
ме? вельм? абмежаваныя па?намоцтвы ? часцяком выконва? ролю марыянетк?
fakpure
. Ён выб?ра?ся з л?ку правадыро? раёна? ? выконва? абавязк? на працягу абмежаванага часу. Функцы?
mua
да канца не зразумелы. Мяркуецца, што да
хрысц?ян?зацы?
ён бы? першасвятаром ? ? далейшым захава? фармальна высок? статус.
У вын?ку до?г?х рэл?г?йных войн
XIX
ст. пам?ж
пратэстантам?
?
катал?кам?
вярхо?ныя правадыры згуб?л? ?ладу над простым? абшчынн?кам?. Таму ?
1879
г. рада звярнулася да
каралевы Вял?кабрытан??
з прапановай прыняць Ратума ? склад залежных ад яе тэрыторый. У
1881
г. востра? фактычна перайшо? пад к?раванне
брытанскай
калан?яльнай
адм?н?страцы? на
Ф?джы
. Брытанск?я чыно?н?к? ?знав?л? папярэднюю с?стэму к?равання ? вярнул? правадырам ?х па?намоцтвы, хаця абмежавал? раду сва?м прадста?н?ком. Пасля абвяшчэння незалежнасц? Ф?джы роля прадста?н?ка ?рада на Ратума значна паменшылася, а правадыро? ? вырасла.
Ратума выдатна захавал? духо?ную спадчыну. Яны вядомы сва?м? меладычным?
спевам?
?
танцам?
, шматл?к?м?
м?фам?
,
легендам?
?
г?старычным?
паданням?, мастацтвам
тату?ро?к?
.
Старажытныя
рэл?г?йныя
вераванн? ратума абап?рал?ся на
ан?м?стычныя
?я?ленн? аб ?снаванн? духа? памерлых
атуа
. Кожны род ? сям’я ?мкнул?ся захаваць кантакт са сва?м?
атуа
для атьрымання ад ?х дапамог? ?, наадварот, прадух?л?ць адмо?ны ?плы? з боку чужых
атуа
. Чалавек, у якога быццам бы ?сяля?ся
атуа
, называ?ся
сур’атуа
. Вярхо?ныя правадыры мел? асаб?стых духа?-заступн?ка?
а?ту
. Акрамя таго, мел?ся дух?-ахо?н?к? пэ?ных раёна? вострава або злыя дух?.
З канца
XVIII
ст. прадрымал?ся спробы ахрысц?ць ратума. Канчаткова гэты працэс завершы?ся да
1874
г. У нашы дн? большасць верн?ка? належаць да
катал?цызму
? розных плыня?
пратэстантызму
.
Зноск?