Прыднястро?е
(
малд.
:
Нистрения
,
руск.
:
Приднестровье
,
укр.
:
Придн?стров'я
) ? непрызнанае м?жнароднай супольнасцю дзяржа?нае ?тварэнне ва
Усходняй Е?ропе
са спрэчным статусам. Незалежнасць ПМР не прызнана замежным? кра?нам?, акрамя дзяржа?
Супольнасц? за дэмакратыю ? права народа?
, аднак некаторыя ?рады прызнаюць органы ?лады Прыднястро?я законным? прадста?н?кам? насельн?цтва, як?я маюць па?намоцтвы на вядзенне перамо? ад яго ?мя. Унутры Прыднястро?я яно мае статус ≪дзяржавы на шляху да прызнання≫. Паводле Малдовы рэспубл?ка ?ваходз?ць у яе склад як
А?таномнае тэрытарыяльнае ?тварэнне з асабл?вым прававым статусам Прыднястро?е
.
Прыднястро?е мяжуе з
Малдовай
(411 км) на захадзе, ? асно?ным па р.
Днестр
, ? з
Укра?най
(405 км) на ?сходзе. Выхада да Сусветнага ак?яна не мае.
З
1924
па
1940
гг. на тэрыторы? Прыднястро?я ?снавала Малда?ская А?таномная Савецкая Сацыял?стычная Рэспубл?ка (МАССР).
У 1939 годзе, згодна з
Савецка-нацысцк?м пактам
,
СССР
выстав?? ультыматум
Румын??
, у вын?ку чаго яна была вымушана перадаць
СССР Бесараб?ю
.
У
1940
годзе
Бесараб?я
? МАССР был? аб’яднаныя ?
Малда?скую Савецкую Сацыял?стычную Рэспубл?ку
.
У чэрвен?
1990
года аф?цыйныя ?лады К?шынёва абвясц?л? незаконным? ? не маючым? юрыдычнай с?лы Пакт Молатава-Рыбентропа ? Акт Вярхо?нага Савета СССР ≪Аб стварэнн? Малда?скай ССР≫ у 1940 г., так?м чынам скасава?шы ?ваходжанне Бесараб?? ? СССР, ? дэ-факта юрыдычна прызна?шы правамоцным узна?ленне дзяржа?насц? на тэрыторы? былой МАССР.
Пасля прыняцця рашэння аб усталяванн? адз?най дзяржа?най мовы (малдо?скай на аснове лац?нскай граф?к?) ? ?вядзенн? румынскага сцяга, у левабярэжнай (па рацэ Днестр) частцы Малдовы бы? праведзены рэферэндум аб а?таном??, згодна з як?м? была ?творана Прыднястро?ская Малда?ская ССР.
2 верасня
1990
года ? Ц?распал? II Надзвычайны З’езд дэпутата? ус?х узро?ня?, к?руючыся вын?кам? праведзенага рэферэндуму, абвясц?? незалежнасць Прыднястро?скай Малда?скай Рэспубл?к?. Гэты дзень з’я?ляецца гало?ным дзяржа?ным святам ? Днём Рэспубл?к?.
Урад
Малдовы
не прызна? гэтага рашэння ? нак?рава? у рэг?ён пал?цыю. Пачал?ся сутыкненн? пам?ж пал?цыяй ? прыднястро?ск?м? апалчэнцам?, як?я перарасл? ? сакав?ку 1992 года ? ваенны канфл?кт, як? працягва?ся да лета 1992 года. З абодвух бако? заг?нула каля 2000 чалавек.
Больш падрабязней гл. у артыкуле
Прыднястро?ск? канфл?кт
.
Плакат з инфармацыяй аб рэферэндуме
2006
года
17 верасня
2006
года ? Прыднястро?? бы? праведзены рэферэндум, на як?м, згодна з аф?цыйным? даным? Цэнтральнай выбарчай Кам?с?? ПМР, 97,1 % удзельн?ка? рэферэндума прагаласавала за незалежнасць з далучэннем у будучын? да
Рас??
, 2,3 % ? за далучэнне да
Малдовы
.
Канстытуцыя Прыднястро?скай Малда?скай Рэспубл?к? была прынятая ?
1996
годзе на агульнанацыянальным
рэферэндуме
.
Прыднястро?е з’я?ляецца суверэннай, незалежнай, ун?тарнай, дэмакратычнай, прававой ? свецкай дзяржавай, па форме к?равання ? прэз?дэнцкая рэспубл?ка.
Прэз?дэнт
выб?раецца тэрм?нам на пяць гадо? на падставе ?сеагульных ро?ных ? прамых выбара? пры тайным галасаванн?; з’я?ляецца старшынёю дзяржавы ? выкана?чай улады, фарм?руе Каб?нет М?н?стра?, ажыцця?ляе к?раванне ? каардынацыю дзейнасц? ?с?х структур дзяржа?най улады, прадста?ляе рэспубл?ку ? м?жнародных знос?нах, з’я?ляецца гало?накамандуючым
Узброеным? С?лам?
.
Парламент
? дзвюхпалатны
Вярхо?ны Савет
(складаецца з
Палаты Прадста?н?ко?
?
Палаты Заканатворца?
), выб?раецца тэрм?нам на 5 гадо?. Таксама ? ПМР уласная судовая ?лада, праваахо?ная ? абаронная с?стэмы.
Усталяваныя ? падтрымл?ваюцца аднос?ны з непрызнанам? дзяржавам?:
Абхаз?яй
,
Па?днёвай Асец?яй
,
Нагорным Карабахам
у рамках Садружнасц? Непрызнаных Дзяржа? (СНД-2). Падп?саны дагаворы аб эканам?чный ? вайсковай узаемадапамозе.
Пал?тычныя парты? ? грамадск?я аб’яднанн?
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
- Саюз малдаван Прыднястро?я
- Саюз укра?нца? Прыднястро?я
- Саюз руск?х Прыднястро?я
- Аб’яднаны Савет працо?ных калектыва? Прыднястро?я
- Саюз абаронца? Прыднястро?я
- Саюз жанчын Прыднястро?я
- Прыднястро?ск? патрыятычны саюз моладз?
- Патрыятычная партыя Прыднястро?я
- Рэспубл?ка
- Л?беральна-дэмакратычная партыя Рэспубл?к? Прыднястро?е.
Тэрыторыя Прыднястро?я падзяляецца 5 адм?н?страцыйных раёна? (
Грыгарыёпальск?
,
Дубасарск?
,
Камянецк?
,
Рыбн?цк?
,
Слабадзейск?
) ? 2 горада рэспубл?канскага падпарадкавання (
Бендэр
,
Ц?распаль
).
Паводле перап?су насельн?цтва ПМР 2004 года, малдаване складал? 31,9 % жыхаро? рэспубл?к?; 30,3 % ? руск?я; 28,8 % ? укра?нцы, 2,5 % ? балгары, 0,7 % ? беларусы, 0,7 % ? гагаузы. Усяго на тэрыторы? Прыднястро?я пражываюць прадста?н?к? 35 нацыянальнасця?.
Правасла?е
? дам?нуючая канфес?я ? ПМР: большасць верн?ка? адносяцца да юрысдыкцы?
Малда?скай м?трапол??
(у складзе
Рускай правасла?най царквы
).
Размешчана на крайн?м па?днёвым захадзе Усходне-Е?рапейскай ра?н?ны, займае вузкую паласу левабярэжжа Днястра ? яго сярэдн?м ? н?жн?м цячэнн?, а таксама асобныя тэрыторы? (г. Бендэр ? бл?жэйшыя населеныя пункты) на правым беразе Днястра. Не мае выхаду да мора, але аднос?цца да прычарнаморскага рэг?ёна.
Для тэрыторы? характэрны ра?н?нны рэльеф з рэдк?м? лагчынам?. Больш за 80 % зямельных угоддзя? ?
чарназёмы
. Расл?ннасць стэпавая, у поймах рэк ? лугавая. Асно?ная частка тэрыторы? ?зарана. Лясныя мас?вы пакрываюць 10 %. Кл?мат умерана-кантынентальны. Колькасць ападка? сведчыць пра зону недастатковога ?в?льгатнення. З?ма кароткая, мяккая (сярэдняя тэмпература студзеня ?3,9 °C). Ранняя з ?нтэнс??ным праграваннем глебы ? паветра вясна. Працяглае спякотнае лета (сярэдняя тэмпература л?пеня +21 °C). Цёплая, працяглая восень.
Ландшафт
падзяляецца на дзве вобласц? па дал?не Ягарлыка. Па?ночная вобласць ? лесастэпавая ра?н?на, утвораная тэрасам? Днястра ? адгор’ям? Падольскага ?звышша, разб?тая глыбок?м? (да 150 м) каньёнападобным? дал?нам? прытока? Днястра. Лясы ? асно?ным захавал?ся на крутых сх?лах Днестра, ёсць некальк? невял?к?х рэчак, большасць з ?х малаводныя ? летам перасыхаюць.
З карысных выкапня? ёсць радов?шчы буда?н?чага вапняку, грав?я, шкляных пяско?, керам?чных гл?н ? сугл?нка?.
Жывёльны свет дастаткова разнастайны, але шмат в?да? занесена ? Чырвоную кн?гу праз пагрозу зн?кнення. Сустракаюцца касуля, дз?к, трус, курапатка, л?с?ца, выдра. Значныя запасы рыбных рэсурса?, у тым л?ку асятровыя.
Прыднястро?е ? разв?тая ?ндустрыяльна-аграрная кра?на, якая мае значны прамысловы патэнцыял.
У склад прамысловага комплексу ?ваходзяць наступныя гал?ны: электраэнергетыка, чорная металург?я, машынабудаванне ? металаапрацо?ка, электратэхн?чная, х?м?чная, дрэваапрацо?чая, мэблявая, пал?граф?чная, шкляная, лёгкая прамысловасць, прамысловасць буда?н?чых матэрыяла?.
Першае месца належыць гал?новай апрацо?чай прамысловасц?. Вял?кае значэнне надаецца сельскай гаспадарцы. Традыцыйная сельскагаспадарчая спецыял?зацыя не перашкаджае разв?ццю працаёмк?х ? навукаёмк?х вытворчасцей.
Прамысловасць уключае 144 прадпрыемсты з розным? формам? ?ласнасц?. Найбуйнейшыя цэнтры вытворчасц? ? Ц?распаль, Бендэры, Рыбн?ца. Шмат в?да? прадукцы?, якая выпускаецца ? Прыднястро??, атрымал? сертыф?каты, як?я падцвяржаюць адпаведнасць ?х якасц? сусветным стандартам.
Рэспубл?ка ажыцця?ляе знешнеэканам?чную дзейнасць са мног?м? кра?нам? замежжа. Сярэднегадавы знешнегандлёвы абарот прыднястро?ск?х прадпрыемства? складае 1.031.795.000 долара?
ЗША
.
Аснову энергетык? скадаюць Днястро?ская ЛРЭС ? Дубасарская ГЭС. Прыднястро?ская Малда?ская Рэспубл?ка по?насцю забяспечвае сябе электраэнерг?яй уласных электрастанцый ? з’я?ляецца экспарцёрам электраэнерг??.
Кал? па колькасц? насельн?цтва ПМР складае 17 % ад насельн?цтва былой Малда?скай ССР, то доля прамысловасц? складае 30 %, энергетык? ? 90 %.
Аграпрамысловы сектар эканом?к? аб’ядно?вае сельскую гаспадарку, перапрацо?ку сельскагаспадарчай сырав?ны, спецыял?заваную ?нфраструктуру: транспартаванне, захо?ванне ? гандаль.
У
сельскай гаспадарцы
захо?ваецца калекты?ная с?стэма апрацо?к? зямл? (
калгасы
?
са?гасы
). Асно?ная гал?на ? зерневая, плодаагародн?навая, в?наробчая. Cельская гаспадарка дазваляе забяспечыць патрэбы рэспубл?к? ? харчаванн? ? забяспечыць незалежнасць ад знешн?х паставак.
Асно?ным в?дам транспарта з’я?ляецца а?тамаб?льны, у гарадах ? шэрагу мястэчак функцыянуе а?тобусны грамадск? транспарт, у Ц?распал? ? Бендэрах ? тралейбус. Рака Днестр з’я?ляецца суднаходнай, але недастаткова выкарысто?ваецца як транспартная артэрыя. Дарожная сетка добра разв?тая, а?тастрад няма. Чыгуначная сетка часткова электрыф?каваная.
Знешнеэканам?чныя сувяз? на ?зро?н? рэспубл?к? ?складненыя яе напрызнанасцю дэ-юрэ. Таму вял?кае значэнне адыгрываюць дамовы, як?я заключаюцца непасрэдна пам?ж прадпрыемствам? розных рэг?ёна?.
Ажыцця?ляюцца наступныя в?ды знешнеэканам?чнай дзейнасц?: гандаль, стварэнне сумесных прадпрыемства?, падп?санне м?жрэг?янальных гаспадарчых пагаднення?, абмен тэхн?чнай дакументацыяй.
Экспарт: электратэхн?чныя вырабы, прыборы ? сродк? а?таматызавання, а?тапрычэпы ? рэфрыжаратары, электраэнерг?я. У свежым выглядзе ? агародн?на, садав?на, тытунь. З будматэрыяла? ? грав?й, вапняк.
?мпарт: першасныя энерганосьб?ты, м?неральныя ?гнаенн?, сельгастэхн?ка, папера, а?тамаб?льны ? чыгуначны транспарт, бытавая тэхн?ка,
ЭВМ
, бавазняна-папяровая сырав?на, дра?н?на, тавары народнага спажывання.
Больш як 90 % прамысловай ? сельскагаспадарчай прадукцы?, вырабленай у ПМР ?дзе на экспарт.
Грашовай адз?нкай ПМР з’я?ляецца
прыднястро?ск? рубель
.
Гало?ны корпус
Прыднястро?скага дзяржа?нага ?н?верс?тэта
Дзейн?чае сетка прафес?йных навучальных устано? з дзевяц? дзяржа?ных устано? пачатковай прафес?йнай адукацы? (восем л?цэя? ? адно вучыл?шча); шаснаццаць дзяржа?ных устано? сярэдняй прафес?йнай адукацы? (сем тэхн?кума?, два тэхн?кумы-са?гасы, пяць каледжа?, два вучыл?шчы); дзве дзяржа?ныя вышэйшыя навучальныя ?становы (Прыднястро?ск? ?н?верс?тэт ? Прыднястро?ск? вышэйшы музычны каледж).
На тэрыторы? ПМР знаходз?цца пяць ф?л?яла? ВНУ
Рас??
? адз?н ф?л?ял ВНУ
Укра?ны
. Усе яны з’я?ляюцца прыватным?. Усе навучальныя ?становы маюць разв?тую навучальна-матэрыяльную базу.
Прафес?йныя навучальныя ?становы рэспубл?к? рэал?зуюць праграмы трох узро?ня? адукацы? (пачатковага, сярэдняга ? вышэйшага).
Пачатковыя прафес?йныя навучальныя ?становы ажыцця?ляюць падрыхто?ку рабочых ? служачых па 35 прафес?ях у межах напрамка?: буда?н?цтва ? 39 %; прамысловасць ? 25 %; сельская гаспадарка 21 %; гандаль ? грамадскае харчаванне ? 10 %; бытавое абслуго?ванне ? 5 %.
Сярэдн?я прафес?йныя навычальныя ?становы ажыцця?ляюць падрыхто?ку па 51 спецыяльнасц? ? напрамках: прамысловасц? ? 20 %; аховы здаро?я ?17 %;, эканом?к? ? права ? 16 %; сельскай гаспадарк? ? 21 %; энергетык? ? 6 %; буда?н?цтва ? 2 %; адукацы? ? 9 %; бытавога абслуго?вання ? 3 %; гандлю ? грамадскага харчавання ? 4 %; культуры ? мастацтва ? 2 %.
У вышэйшых навучальных установах ПМР падрыхто?ка ?дзе па 48 спецыяльнасцях. ВНУ ажыцця?ляюць падрыхто?ку спецыял?ста? у наступных гал?нах: адукацыя ? 58 %; прамысловасць ? 18 %; эканом?ка ? права ? 10 %; сельская гаспадарка ? 9 %; ахова здаро?я ? 5 %.
Навучальны працэс ва ?становах ус?х в?да? забяспечваюць звыш 1500 квал?ф?каваных выкладчыка? ? майстро? вытворчага навучання.
Вядучая навучальная ?станова ? Прыднястро?ск? дзяржа?ны ?н?верс?тэт ?мя Т. Р. Ша?чэнк?. У перыяд агрэс?? 1991?1992 гадо? ён бы? прыняты ? Асацыяцыю ВНУ Рас?? (першы замежны сябра асацыяцы?). У 1999 годзе ста? па?навартасным сябрам Е?раз?йскай асацыяцы? клас?чных ун?верс?тэта?. Яго дыплом прызнаецца ? Рас??.
Дзяржа?нае ?нфармацыйнае агенства ? ≪Новости Приднестровья≫
[2]
. Дзейн?чае дзяржа?ны тэлерадыёцэнтр.
Рэспубл?канск?я газеты ? ≪Приднестровье≫ (на
рускай мове
), ≪Гом?н≫ (на
укра?нскай мове
), ≪Адевэрул Нистрян≫ ?
Днястро?ская пра?да
(на
малда?скай мове
к?рыл?цай).
≪Радыё 1≫ ? 104.1 FM.
Г?сторыя с?мвала? Прыднястро?я пачалася яшчэ да ?тварэння ПМССР. 30 красав?ка 1990 года на пазачарговай сэс?ях рады Ц?распаля ? Бендэра? пастанав?л? не выкарысто?ваць ухвалены за некальк? дзён да гэтага Вярхо?ным Саветам
Малдовы
сцяг, аналаг?чны сцягу
Румын??
. Замест яго вырашыл? надалей ужываць сцяг
Малда?скай ССР
.
2 верасня 1991 года ?рад Прыднястро?я зацвердз?? сцяг, адпаведны сцягу Малда?скай ССР 1952 года, ? герб, аналаг?чны гербу МССР, але дапо?нены блак?тным? ? белым? хвал?стым? рыскам? над чырвонай стужкаю ? надп?сам ≪ПМРСР. РССНМ. ПМССР.≫ Затым з перайменаваннем ПМССР у ПМР надп?с бы? зменены на ≪ПМР. РМН. ПМР≫
Да 2000 года выкарысто?ва?ся выключна чырвнона-зялёна-чырвоны сцяг без сярпа ? молата (таксама ? ? дзяржа?ных установах). У 2000 годзе бы? прыняты закон ≪Аб дзяржа?най с?мвол?цы ПМР≫, як? замацава? серп ? молат з зоркай у верхняй левай частцы сцяга.
Зноск?