Г?старычная дзяржава
Полацкае княства
> 2-я палова X ст.  ? 1397
Стал?ца	Полацк
Плошча	100 000 км²
Дынастыя	Рагвалодав?чы , Гедым?нав?чы
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Полацкае княства  ? сярэдневяковая ?сходнее?рапейская дзяржава са стал?цай у горадзе Полацку , якая сфарм?равалася на аснове этнапал?тычнага аб’яднання крыв?чо? у другой палове X ст.

Г?сторыя Беларус?
Старажытная Беларусь
Усходн?я славяне
Полацкае княства
К?е?ская Русь Смаленскае княства Тура?скае княства
Вял?кае Княства Л?то?скае
Рэч Паспал?тая
Рас?йская ?мперыя
Беларуская Народная Рэспубл?ка
ССР Беларус?  · Сярэдняя Л?тва
Л?тбел
Беларуская ССР  · Заходняя Беларусь
Аб’яднанне Беларус?
Генеральная акруга Беларусь
Беларуская ССР
Рэспубл?ка Беларусь

Княства займала важнае месца на шляху ≪ з варага? у грэк? ≫ ? ? XI?XIII стст. было адной з буйных дзяржа? Е?ропы ^[1] . Адзначаюць значны для таго часу ?зровень сацыяльнага ? культурнага разв?цца? ^[2] . У перыяд найбольшага роскв?ту займала цэнтральную ? па?ночную частку сучаснай Беларус? , частку на захадзе Смаленскай вобласц? ? па?днёвую ?скра?ну Пско?скай вобласц? Рас??, басейн Заходняй Дзв?ны ? Латв??, па?днёва-?сходнюю частку сучаснай Л?твы. Найстаражытнейшае дзяржа?нае ?тварэнне на тэрыторы? Беларус?.

Утварэнне Полацкай дзяржавы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Полацк сфарм?рава?ся на аснове гарадз?шча на беразе Палаты , пабл?зу яе ?падзення ? Дзв?ну ^[3] . Да V?VI стст. насельн?цтва гарадз?шча было балцк?м , потым сюды прыйшл? славян . Побач з гарадз?шчам был? пасел?шчы на правым ? левым берагах Палаты. Росту Полацка спрыяла яго стратэг?чнае размяшчэнне на гандлёвым шляху ≪ з варага? у грэк? ≫. У VIII?X стст. у крыв?чо? ?снавала правадырства (англ. chiefdom) ? дадзяржа?нае пал?тычнае ?тварэнне на чале з князем-правадыром  ? полацкае княжанне , якое на працягу другой паловы X ст. перарасло ? раннефеадальную дзяржаву.

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

М?ф?чныя згадк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У Сазе пра Тыдрэка Бернскага ёсць позн?я звестк? пра захоп Полацка гунам? Атылы ^[4] . У ≪ Дзеях датчан ≫ Саксона Граматыка (мяжа XII?XIII стагоддзя?) апавядаецца пра ?зяцце Полацка ? V?VI стагоддзях конунгам Фрода I, сынам Хадз?нга, праз ваенную х?трасць, ён заб?? полацкага ?ладара Веспас?я , бо ≪с?лай горада не перамагчы≫ ^[5] .

З нямног?м? людзьм? ён хава?ся ? загада? аб’вясц?ць, што памёр, каб аслаб?ць п?льнасць ворага. Для перакана?часц? бы? здзейснены абрад пахавання. Да таго ж ваяры прайшл? працэс?яй за н?бы памерлым правадыром. Кал? полацк? ?ладар Веспас?й пачу? пра гэта, ён ужо амаль перамог, то аслаб?? абарону ? так?м чынам з’яв?лася магчымасць уварвацца ? горад. Фрода заб?? Веспас?я падчас заба? ? захап?? Полацк.

Полацк у IX?X стст. [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Упершыню Полацк згадваецца ? ≪ Аповесц? м?нулых часо? ≫ пад 862 годзе ^[6] , кал? князь Рурык разда? гарады сва?м ≪мужам≫, але гэтыя звестк? л?чацць пазнейшай уста?кай. У 865 годзе паводле летап?су к?е?ск?я княз? Аскольд ? Дз?р здзейсн?л? паход на зямлю крыв?чо?  ? ≪ваявал? палачан ? шмат зла ?чын?л?≫.

Тым часам Полацк склада?ся з умацаванага гарадз?шча ? дзядз?нца (плошчай болей за 1 га) ? не?мацаванага пасаду (не меней за 7,5 га), дзе жыл? рамесн?к?. Пасад размяшча?ся як каля дзядз?нца, так ? далей, дзе цяпер стадыён. Насельн?цтва горада складала каля 5 тысяч жыхаро? ? трох? менш за тагачасны К?е? ? Но?гарад , але больш за кожны ?ншы ?сходнеславянск? горад.

Пад 907 годам у ≪ Аповесц? м?нулых гадо? ≫ Полацк называецца сярод гарадо?, як?м В?зантыя мус?ла выплац?ць дан?ну пасля паходу Алега на Канстанц?нопаль (Царград). Аднак у тэксце руска-в?зантыйскага дагавора на пра?дзе Полацк не названы, таму л?чаць, што згадка Полацка ? пазнейшая пра?ка, каб паказаць залежнасць Полацка ад К?ева ^[3] . У трактаце Канстанц?на Парф?рароднага называецца шэраг гарадо?, ад як?х К?е? атрымл?ва? дан?ну, ? Полацкая сярод ?х няма.

Полацкая княства, размешчанае пам?ж па?ночнай (Но?гарад) ? па?днёвай (К?е?) Руссю, у IX?X стст. уя?ляла адз?ны г?сторыка-культурны, адасоблены рэг?ён, як? Булк?н умо?на назва? ≪Сярэдз?ннай Руссю≫ ^[7] .

Княжанне Рагвалода (сяр. X ст. ? 978 г.) [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пад 980 годам у летап?сах упершыню згадваецца полацк? князь ? Рагвалод , як? ≪прыйшо? з-за мора≫.

Ёсць думка, што на Рус? было дзве скандына?ск?я дынасты? ? Рурыкав?чы ? Рагвалодав?чы ^{[8] [9] [10]} , пры тым, што па мячы пазнейшыя Рагвалодав?чы тольк? гал?на Рурыкав?ча?. Паводле Адольфа Стэндэр-Пэтэрсана , на Рус? было дзве скандына?ска-славянск?х дзяржавы ? На?гародска-К?е?ская ? Полацкая, ён спасылаецца на сведчанне Аповесц? м?нулых часо? пра княжанне Рагвалода ? Полацку ? яго скандына?скае ?мя. Паводле Амяльяна Прыцака , полацкая дынастыя была адз?най са старажытных скандына?ск?х дынастый, якая здолела захавацца ? барацьбе з Рурыкав?чам? ^[11] .

На той час два княз?-браты Яраполк ? Уладз?м?р Святаслав?чы , як?я валодал? К?евам ? Но?гарадам адпаведна, змагал?ся пам?ж сабой. Абодва дамагал?ся дапамог? Полацка. Уладз?м?р хаце? замацаваць магчымы саюз шлюбам з дачкой Рагвалода князё?най Рагнедай . Але яму было адмо?лена, бо выбраны ?жо бы? Яраполк. Уладз?м?р захап?? Полацк, а потым ? К?е?. Рагвалод з жонкай ? сынам? бы? заб?ты, Рагнеда гвалто?на стала адной з жонак Уладз?м?ра, а Полацк часткай яго ?ладання?.

Перад тым як Уладз?м?р прыня? хрысц?янства ? ажан??ся з в?зантыйскай прынцэсай Ганнай, Рагнедзе бы? вернуты Полацк. Сын Уладз?м?ра ? Рагнеды ? ?зясла? Уладз?м?рав?ч спачатку атрыма? ва ?дзел ?зясла?ль (цяпер Засла?е ), а пасля смерц? ? 1000 годзе Рагнеды атрыма? у спадчыну ? Полацк.

Паводле Ла?рэнце?скага летап?су каля 987 года пасля ня?далага замаху на яго жыццё Рагнеды ? заступн?цтва за яе ?зяслава, Уладз?м?р пасля рады з баярам? вырашы? аднав?ць зн?шчанае Полацкае княства. Баяры сказал?: ≪Не заб?вай яе дзеля гэтага дз?цяц?, але ?здым? бацька?шчыну яе, ? аддай ёй з сынам тва?м≫. Уладз?м?р пабудава? горад ?зясла?ль, дзе ? пасял?? Рагнеду ? свайго малалетняга сына ?зяслава, як? ста? родапачынальн?кам дынасты? полацк?х князё? ^[12] . Некаторыя даследчык? думаюць, што першыя гады стал?цай бы? горад ?зясла?ль, пабудаваны Уладз?м?рам. А пазней ?зясла? зраб?? стал?цай Полацак, перабудава?шы яго ? перанёсшы дзядз?нец на вышэйшае ? непрыступнайшае месца ? вусц? Палаты, на яе левы бераг. ?маверна, у малалецтва ?зяслава значны уладны ?плы? магла мець Рагнеда. Аднак, таксама ёсць ? думка, што ?зясла? адразу атрыма? Полацк, а Рагнеда з сынам наогул не была ? Засла?? ^[13] .

• М?н?ятуры Радз?в?ла?скага летап?су
• 
• 
• 
• 

Княжанне ?зяслава (988?1001 гады) [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пра дзейнасць ?зяслава н?чога не вядома, але даследчык? думаюць, што ? часы яго княжання ? Полацкай зямл? распа?сюджвалася хрысц?янства. Таксама ён называецца як князь-кн?жн?к. ?зясла? пак?ну? двух сыно? ? Усяслава ? Брачыслава . Усясла? памёр рана, у 1003 годзе, Брачысла? ста? адз?ным спадкаемцам княства ? княжы? да смерц? ? 1044 годзе.

?зясла? бы? фактычным пачынальн?кам асобнай полацкай княжацкай дынасты?  ? гал?ны Рурыкав?ча?, якая праз Рагнеду, па жаночай л?н??, выводз?ла сябе ад полацкага князя Рагвалода.

Княжанне Брачыслава (1003?1044 гады) [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

?маверна, што да 1015 года Брачысла? ?зяслав?ч займа?ся выключна ?нутраным? пытанням??, як?я не суседн?я земл?, напэ?на, бо тым часам Брачысла? бы? яшчэ падлеткам. Па-другое, у суседн?я земл? Уладз?м?р пасадз?? на княжанне сва?х ?ншых сыно?, як?я б спын?л? любыя дзеянн? з боку Полацка ^[14] .

Але пасля смерц? Уладз?м?ра (1015) дзяржава была дэстаб?л?завана ? сыны змагал?ся за ?ладу. Тады з’яв?л?ся ?мовы для вырашэння Полацкам уласных вонкавых пытання?. Асно?ным з ?х был? ≪ волак? ≫ ? сухапутныя шлях? пам?ж рэкам? Дзв?ной ? Дняпром на шляху ≪з вараг у грэк?≫. У 1021 годзе Брачысла? захап?? Но?гарад, так пача?ся яго канфл?кт з к?е?ск?м князем Яраславам , як? бы? го дзядзькам Брачыслава па бацьку. Паводле м?рнага дагавора, Брачысла? атрыма? гарады В?цебск ? Усвяты , як?я кантралявал? волак? пам?ж Дняпром ? Заходняй Дзв?ной. Ярасла? ме? нетрывалае станов?шча ? К?еве, таму, магчыма, вырашы? пайсц? на саступк? полацкаму князю.

Гэтыя падзе? згадваюцца ? скандына?скай ≪Сазе аб Эдмундзе≫, якая сцвярджае, н?быта пасля дагавора полацк? князь Брачысла? 3 гады княжы? у К?еве ^[15] . Адны даследчык? змяшчаюць гэты час пам?ж 1019?1021 гадам? ^[16] , ?ншыя адносяць яго да 1024?1026 гадо? ^[17] . Леан?д Аляксее? наогул выключае магчымасць кароткатэрм?новага княжання Брачыслава ? К?еве. Але гэта пытанне дасюль застаецца нявырашаным.

Паводле адной з г?потэз, Брачысла? заснава? горад Брасла? на мяжы славянскага рассялення ? балцкага насельн?цтва. Археалаг?чныя даследаванн? датуюць узн?кненне горада XI ст., не ?казваючы на дакладны час заснавання. Заснаванне Браслава Брачыславам выглядае лаг?чным ^[18] . Магчыма, месца заснавання горада сведчыла пра паступовае распа?сюджанне полацкай улады на балцк?я земл? сучасных Латв?? ? Л?твы . Археолаг? заф?ксавал? пажарышча на гарадз?шчы Браслава, якое датавал? першай паловай XI ст., ? часовае спыненне жыццядзейнасц? на гарадз?шчы Гарадзец , якое адбылося тым самым часам. Гэта можа сведчыць пра ваенныя сутыкненн? пам?ж палачанам? ? балцк?м? плямёнам?. Трох? пазней на мяжы з балцк?м? землям? вырастае абарончая л?н?я пасел?шча? ? Дрысвяты , Маскав?чы ? Рацюнк? .

Давол? спрэчны момант перыяду к?равання Брачыслава ? магчымасць далучэння ?м Менскай зямл? да Полацкага княства. Некаторыя даследчык? л?чаць, што Полацк аблажы? дан?най па?ночных дрыгав?чо? (пераважная частка насельн?цтва Менск?х зямель) ужо ? X ст. ^[19] ?ншыя, наадварот, мяркуюць, што Менск?я земл? яшчэ до?га заставал?ся спрэчным? пам?ж Полацк?м ? Тура?ск?м княствам ? был? канчаткова падпарадкаваны Полацку тольк? пры Усяславе Брачыслав?чы перад 1063 годам ^[20] . Юрый Заяц даказва? ваенную прысутнасць полацк?х крыв?чо? у Менскай зямл? ?жо ? X ст. Пасля ?зяцця Полацка князем Уладз?м?рам вобласць часова адыходз?ць да К?ева; Уладз?м?р будуе тут крэпасць (?зясла?ль, Засла?е, гарадз?шча цяпер вядома як Замэчак ), вакол якой пазней вырасла гарадское пасел?шча. Кал? ?зясла? ста? князем Полацка, Засла?е, а разам з ?м значная частка Менскай зямл? адыходз?ць да Полацка, а астатняя частка, як думаюць, ? пасля м?рнага дагавора Яраслава ? полацкага князя Брачыслава ^[21] . Паводле ?ншай верс??, Менская зямля магла быць аддадзена Полацку князем Яраславам у 1038?1044 гадах, кал? той здзесн?? шэраг пахода? супраць яцвяга? ? л?то?ца?. Некаторыя навуко?цы дапускаюць удзел Брачыслава ? гэтых паходах.

Княжанне Усяслава Брачыслав?ча (1044?1101 гады) [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1044 годзе полацк?м князям ста? Усясла? Брачыслав?ч . Пры ?м Полацкае княства дасягнула свайго роскв?ту. Полацк ператвары?ся ? адносна вял?к? горад з плошчай каля 20 га ? насельн?цтвам да 15 тыс. чалавек ^[22] . У XI ст. Полацк спаборн?ча? з К?евам ? Но?гарадам за тэрыторы?, да сярэдз?ны стагоддзя адносна м?рна, пазней ва ?зброеным проц?стаянн? (паходы к?е?ск?х князё? на Полацк у 1067, 1071, 1077, 1084 гадах). У гэты час Полацк ста? асно?ным суперн?кам К?ева, а ? 1066 годзе Усясла? нават захап?? Но?гарад.

У 1067 годзе пад Менскам адбылася Ням?гская б?тва , у якой супраць Усяслава выступ?л? амаль усе княз? Рус?. Усясла? бы? пераможаны, ? на Дняпры, недалёка ад зл?цця з ?м рак? Аршыцы ( Ръши ), бы? узяты падманам у палон ? адвезены ? К?е? . У Полацку на сталец бы? пасаджаны сын ?зяслава Мсц?сла?, як? не?забаве памёр, ? тады ?зясла? пасадз?? у Полацк ?ншага свайго сына ? Святаполка. 15 верасня 1068 года ? К?еве гараджане паднял? мяцеж супраць свайго князя ?зяслава. Гараджане вызвал?л? Усяслава з турмы (поруба) ? запрас?л? яго на к?е?скае княжанне. Усясла? ста? вял?к?м князям к?е?ск?м ? de jure гаспадаром усёй Рус?. Але ? 1069 годзе ?зясла? з войскам польскага князя Баляслава рушы? на К?е?. К?е?ляне сабрал? войска, але Усясла? уцёк у Полацк. Хутка ён бы? выгнаны з Полацка ? знаходз??ся ? невядомым месцы, магчыма ? Водз?, бо на чале водскага войска ён хадз?? на Но?гарад, але бы? разб?ты ? б?тве на р. Гзен? найгародцам? на чале з Глебам Святаслав?чам. Пасля гэтага Усясла? на два гады зн?к з г?старычнай сцэны. Але ? 1071 годзе ён нечакана з’яв??ся ля Полацка ? выгна? адтуль Святаполка ? зно? пача? княжыць у Полацк?м княстве. Пасля гэтага хадз?? супраць Яраполка, але той каля Галац?часка разб?? полацкае войска. У 1078 годзе Усясла? напа? на Смаленск ? спал?? яго. Уладз?м?р Манамах , каб адпомсц?ць Усяславу, разрабава? Лукомль, Лагойск ? Друцк . У 1084/85 годзе Уладз?м?р Манамах разам з качэ?н?кам?-пола?цам? захап?? Менск ? забра? усё насельн?цтва горада ? палон. Усясла? Чарадзей памёр у 1101 годзе. У летап?сах гэтай з’яве прысвечаны асобныя радк?: ≪…преставился Всеслав, полоцкий князь, месяца априля въ 14 день, в 9 часъ дне, в среду≫ . Гэта сведчыць аб тым, якое значэнне надавал? Усяславу сучасн?к?.

Час раздробленасц? (1101 ? сярэдз?на XIII ст.) [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Яшчэ пры жыцц? Усясла? Чарадзей падзял?? Полацкае княства пам?ж сва?м? сынам? (?х было 6). Пасля яго смерц? пачалася хуткая дэцэнтрал?зацыя дзяржавы. Крыху пазней ужо дзец? Усяслава дзял?л? свае надзелы пам?ж сва?м? нашчадкам?. Так?м чынам Полацкая дзяржава перастала быць моцнай пагрозай для К?ева. У 1127 годзе палачане выгнал? з Полацка князя Давыда Усяслав?ча ? пасадз?л? на княжанне Рагвалода-Вас?ля Барысав?ча . Пачалася м?жусобная барацьба. У яе ?мяша?ся князь к?е?ск? Мсц?сла? Уладз?м?рав?ч . Пад яго к?ра?н?цтвам каал?цыя руск?х князё? спустошыла Полацкую дзяржаву. Мсц?сла? Уладз?м?рав?ч зацвердз?? Рагвалода Барысав?ча ? якасц? князя. Але з-за адсутнасц? мясцовай падтрымк? ?жо ? 1128 годзе князем зно? ста? Давыд Усяслав?ч. Тады Мсц?сла? Уладз?м?рав?ч зно? здзейсн?? новы паход на Полацкую землю ? 1129 годзе, у час якога узя? у палон Давыда, Святаслава ? Расц?слава, ? ?с?х ?х родных, а Полацкае княства анексава?: сюды бы? пераведзены на княжанне ?зясла? Мсц?слав?ч .

У 1132 годзе полацкае веча выгнала паста?ленага з К?ева Святаполка Мсц?слав?ча ? выбрала князем Вас?льку Святаслав?ча . Пазней з В?занты? вярнул?ся некаторыя Рагвалодав?чы, пам?ж ?м? працягвалася змаганне за дам?наванне ? Полацкай зямл?. Князь полацк? Уладз?м?р у 1186 годзе дазвол?? немцу Мейнарду  ? катал?цкаму манаху, прапаведаваць хрысц?янства сярод полацк?х данн?ка? л?ва? у вусц? Дзв?ны . У 1201 годзе ? вусце Дзв?ны немцам? бы? заснаваны горад Рыга. У 1203 годзе пача?ся адкрыты канфл?кт з немцам? ? Л?вон??, верагодна, з-за адмовы б?скупа Альберта плац?ць дан?ну, якую, напэ?на, плац?л? яго папярэдн?к?. В?даць, войска Уладз?м?ра складалася з уласнай дружыны ? дружын Усевалада Герцыкскага ? Вячк? Кукенойскага . Спачатку ?м спрыяла, пасля аблог? замка ?кскюль   (руск.)  ( бел. . Але пад Гольмам нямецк?я рыцары з самастрэла? паран?л? ? палачан шмат коней, ? Уладз?м?р не рызыкну? пад абстрэлам перапра?ляцца цераз Дзв?ну. Палачане адступ?л? ад Гольма, але Усевалад Герцыкск? з л?то?цам? наеха? на Рыгу ? парабава? рыжск?я вакол?цы. В?даць, Уладз?м?р хаце? тольк? напалохаць немца?, ? гэта ? яго атрымалася, але часткова ? б?скуп Альберт прызнае Уладз?м?ра ?ладаром л?ва? ? выплачвае за ?х дан?ну. Аднак, б?скуп не згадз??ся плац?ць дан?ну за сябе, т. б. адмов??ся прызнаць сябе падданым Полацка. У 1207 годзе ?ся кра?на л?ва? ? Л?вон?я, аказалася ва ?ладзе крыжако?, яны падступ?л? да меж Кукейноскага княства . Вячка Кукенойск? перадае палову свайго княства б?скупу. Але хутка Вячка, даведа?шыся, што крыжацкае войска адплыла на караблях у Герман?ю, распра?ляецца з немцам?, як?я был? ? той палове замка, што ён перада? б?скупу. Трафе?   (руск.)  ( бел. ён адпра?ляе Уладз?м?ру, паведамляючы, што крыжак? сышл? з Л?вон?? ? прапануючы аднав?ць наступ. Але сустрэчны вецер затрыма? крыжако? у вусц? Дзв?ны. Крыжак? даведа?шыся пра ?чынак Вячк? вярнул?ся каб адпомсц?ць. Вячка, не чакаючы падыходу крыжако?, спал?? свой горад ? сышо? на Русь , а крыжак? апанавал? Кукенойск?м княствам. Пасля гэтага пад нац?скам крыжако? апыну?ся Усевалад Герцыкск?. Восенню 1209 года разб??шы каля Герцыке Усеваладаву дружыну крыжак? захап?л? горад, герцыкск? князь выратава?ся на супрацьлеглым беразе Дзв?ны ? адтуль наз?ра? як гарыць замак ? пасад, усеваладава жонка ? дачка трап?л? ? палон. Б?скуп Альберт прапанава? Усеваладу м?р, а таксама вярнуць палонных ? нарабаванае дабро, але той пав?нен бы? перадаць яму частку княства, пазбягаць знос?н з паганцам?  ? л?то?цам?, паведамляць пра планы рус?на? . Усеваладу не было ?ншага выйсця, як згадз?цца з гэтым? ?мовам?. У 1216 годзе да Уладз?м?ра Полацкага звярнул?ся эсты, каб ён з войскам прыйшо? ваяваць Рыгу. Сам? эсты абяцал? адначасова пачаць вайну супраць л?ва? ? лета?, а таксама закрыць гавань у Дзюнамюндэ   (руск.)  ( бел. . Напэ?на такога прыдатнага моманту ? чака? Уладз?м?р, ён пача? зб?раць войска з Полацка, Менска, Л?твы, Смаленска, В?цебска ? Друцка. Сабралася вял?кае войска, але Уладз?м?р, ужо ?зышо?шы на карабель, рапто?на памёр. Так?м чынам Полацкае княства канчаткова страц?ла свае земл? Л?вон??. Вусце Дзв?ны аказалася пад кантролем крыжако?, што балюча адб?лася на эканом?цы Полацкай дзяржавы.

У складзе Вял?кага Княства Л?то?скага (XIII?XIV стст.) [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У сярэдз?не XIII ст. полацк? князь Канстанц?н заснава? у Полацку катал?цкае Рускае б?скупства, якое ? 1255 годзе прыня? пад сваю апеку Папа Рымск?, напэ?на, так?м чынам праз рыжскага арх?б?скупа князь перада? Полацкае княства ? г.зв. ≪лен Святога Пятра≫. Троху пазней, перад 1262 годам, асобным дарчым актам князь Канстанц?н перада? братам-рыцарам Л?вонскага ордэна земл? абапал рак? Рэзны ? Латгал??. Не?забаве Канстац?н памёр, нашчадка? ён не пак?ну?, таму Полацкае княства перайшло пад уладу рыжскага арх?б?скупа. Палачане не пагадз?л?ся з гэтым, пазней рыжск? арх?б?скуп в?навац?? у тым зло?жыванн? брато?-рыцара?. Каб змагацца з немцам? ? забраць у ?х ? Канстанц?на? дар у Латгал?? палачане, як сведычыць тая ж скарга арх?б?скупа, звярнул?ся да ≪паганца?≫, то-бок л?то?ца?. Чаму палачане зраб?л? гэты выбар, як ? акал?чнасц? гэтых падзей не ясныя. У кожным разе, ужо ? 1262 годзе полацк?м князем бы? Та?ц?в?л , як? з палачанам? ? л?то?цам? ? саюзе з на?гародцам? ? пскав?чам? ваява? супраць немца?. Та?ц?в?л бы? друг?м паводле старшынства сярод л?то?ск?х князё?, старэйшым пляменн?кам л?то?скага князя М?ндо?га . На думку Ба?мгартэна ? Селарта, Та?ц?в?л мог быць зяцем полацкага князя Брачыслава . Пасля забойства Транятам вял?кага князя М?ндо?га, а потым ? Та?ц?в?ла, каб вызвал?ць сва?х палонных баяр палачане вымушана прынял? сабе князя ад Траняты, магчыма, гэта бы? Гердзень , але не выключана, што ста?лен?к Траняты бы? каротк? час перад ?м. Зус?м не?забаве Траняту заб?л?, уладу на л?то?ск?х землях пераня? Войшалк , як? пакара? ус?х датычных да забойства М?ндо?га. У кожным разе, Гердзень ад ?мя палачан ? в?цеблян паспе? заключыць м?р з немцам?, тыя адма?лял?ся ад право? на ?сё Полацкае княства, але палачане адма?лял?ся на ?х карысць ад асобнага Канстанц?навага дара ? Латгал??, пагадненне было зацверджана Папам у 1263 годзе. Не?забаве л?то?ск? князь Войшалак перавё? Гердзеня ? Нальшаны, а на полацк?м стальцы ? 1264 годзе згадваецца ?жо князь ?зясла? , як? дзейн?ча? у ≪вол? Войшалкавай≫. У 1270-я гады ? Полацку княжы? ?ншы князь Канстанц?н, па мянушцы Бязрук? , ён прызнава? уладу вял?кага князя Трайдзеня , пры гэтым, напэ?на, бы? зяцем вял?кага князя ?ладз?м?рскага Аляксандра Яраслав?ча. Пасля княжыл? яго сыны, у Полацку невядомы ?мем ? памерлы ? 1294 годзе, а ? В?цебску ? князь М?ха?л Канстанц?нав?ч , як? памёр не?забаве па 1294 годзе. Гэтыя княз? таксама прызнавал? ?ладу вял?к?х князё? л?то?ск?х, прапускал? л?то?ца? на Пско?скую, На?гародскую, Смаленскую, Цвярскую ? Уладз?м?рскую земл?. Пасля ?х, прынамс? ? Полацку, не было князя, дагавор з немцам? заключа? полацк? еп?скап Яка? , як? называ? вял?кага князя В?ценя ≪сва?м сынам≫ ? дзейн?ча? у аднос?нах з Рыгай адпаведна яго вол?. Потым полацк?м князем ста? брат вял?к?х князё? В?ценя ? Гедз?м?на  ? Во?н . Пасля г?бел? Во?на, полацк?м князем ста? сын Гедз?м?на Нарымонт , спачатку ён дзейн?ча? на другой рол? за полацк?м еп?скапам Рыгорам. Пасля г?бел? Нарымонта ? б?тве на Страве ? 1348 годзе, полацк?м князем ста? унук Гедз?м?на ? Андрэй , сын Альгерда ? в?цебскай княжны, апошняй з в?цебскага княжацкага роду. Пра другаснасць рол? князя Андрэя ?жо н?чога не вядома, так?м чынам, ? В?цебскае, ? Полацкае княства ?вайшл? ? склад Вял?кага Княства Л?то?скага , аднак кожная зямля мела асобны дагавор з вял?к?м? князям? л?то?ск?м?.

Г?старыяграф?я, ацэнк? даследчыка? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Аф?цыйная савецкая г?старыяграф?я адма?ляла ?снаванне дзяржа?насц? Беларус? ? эпоху сярэднявечча, звязвала яе набыццё тольк? з Кастрычн?цкай рэвалюцы? ? ?стана?леннем дыктатуры бальшав?ко?. Таму не ?зн?кала нават пытання пра ?снаванне феадальных беларуск?х дзяржа?. Частка дарэвалюцыйных рас?йск?х г?сторыка? л?чыла, што К?е?ская Русь адз?най дзяржавай не была, бо ва ?сходн?х славян был? самастойныя дзяржавы-княствы ? земл? ^[23] . М?трафан До?нар-Запольск? ?першыню разгляда? спрэчк? пам?ж Полацкам ? К?евам не як м?жусобныя канфл?кты, а як барацьбу за незалежнасць. Першым сярод беларуск?х г?сторыка? Полацкае княства назва? да?н?м ? моцным Вацла? Ласто?ск? ^[24] .

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Княз? полацк?я
• Полацкае права
• Полацкая школа дойл?дства
• Полацкае ваяводства

За?ваг? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Полацкае княства // Беларуская энцыклапедыя : У 18 т. Т. 12: Пал?крат ? Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн.  : БелЭн , 2001. ? Т. 12. ? С. 454?455. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0035-8 . ? ISBN 985-11-0198-2 (т. 12).
• Полацкае княства // Вял?кае княства Л?то?скае: Энцыклапедыя . У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашко? (гал. рэд.) ? ?нш.; маст. З. Э. Герас?мов?ч. ? Мн. : Беларуская Энцыклапедыя , 2005. ? Т. 2: Кадэцк? корпус ? Яцкев?ч. ? С. 448?449. ? 792 с. ? ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2 .
• Полацкае княства // Энцыклапедыя г?сторы? Беларус? . У 6 т. Т. 5: М ? Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашко? (гало?ны рэд.) ? ?нш.; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ? Мн.  : БелЭн , 1999. ? С. 525?526. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0141-9 .
• Полоцкое княжество // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : В 86 томах (82 т. и 4 доп.)  (руск.) . ? СПб. , 1890?1907.
• До?нар Т. ?. Г?сторыя дзяржавы ? права Беларус?. ? Мн.: Амалфея, 2007. ? 400 с. ISBN 978-985-441-621-2
• Варон?н В. Палачане: забытая памяць пра мора // ARCHE. 2009, № 4. С. 63-73;
• Богданов В. П., Рукавишников А. В.  Взаимоотношения полоцких и смоленских князей в XII ? первой трети XIII века // ВИ. № 10. 2002.
• Пятнов А. П.   Полоцкая земля в последней четверти XII в. // Rossica Antiqua. 2010. Вып. 1. С. 135?138.

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Полацкае княства