Горад
Нясв?ж
Ратуша
Нясв?ж на карце Беларус?
±
|
|
Нясв??ж
[3]
(
трансл?т.
:
Niasvi?
) ? горад на па?днёвым захадзе
М?нскай вобласц?
Беларус?
, адм?н?страцыйны цэнтр
Нясв?жскага раёна
, каля вытока? рак?
Ушы
, на балтыйска-чарнаморск?м
водападзеле
. За 112 км на па?днёвы захад ад
М?нска
, за 14 км ад чыгуначнай станцы? Гарадзея на л?н?? М?нск ?
Баранав?чы
, а?тамаб?льным? дарогам? звязаны з Баранав?чам?,
Клецкам
,
Навагрудкам
? а?тадарогай М?нск ?
Слуцк
. Насельн?цтва
15 557
чал. (2017)
[4]
.
Назва Нясв?ж г?дран?м?чнага паходжання, ад назвы не лакал?заванай на сёння рак? *Нясв?жа.
Тапон?м утвары?ся так жа сама, як ад назвы дзв?нскага прытока рак? Вял?жы (> Вял?жка) утварылася назва горада
Вел?ж
.
Корань *
Nes-?-
(варыянт старой
?-
асновы ад кораня *
Nes-
) у назвах *Нясвяча (> Нясвячка
[5]
, ад
*Nes-v-int-a
, злучае
Сяргее?скае
возера з ракой
Пц?ч
) ? *Несва (> Несв?ца
[6]
, прыток
Браг?нк?
, у м?жрэччы
Дняпра
?
Прыпяц?
перад самым? ?х сутокам?).
Корань *
Nes-
таксама ? назвах
Неса
[ru]
[7]
(у басейне дзесенскай рак? Нярусы), *Несла (< *
Nes-l-
, тры прыпяцк?я рак?, адна верхнедняпро?ская), *Нясета (< *
Nes-et-
, прыток? дняпро?скай
Бярэз?ны
? прыпяцкай Пц?чы)
[8]
.
Меркаваная нясв?жская рака мус?ла знаходз?цца зус?м пабл?зу пц?цка-прыпяцкага агмяня рэк з назвам? ад кораня *
Nes-
(тры пц?цк?я, тры прыпяцк?я), працягваючы яго на нёманск?я вярх?.
Пашыральн?к тыпу
-i?-
як у л?то?ск?х г?дрон?мах тыпу
Gabi?is, Gumy?a
[9]
, у назве дзв?нскай рак? Бул?жа (цячэ побач з Вял?жай)
[10]
. Пашыральн?к
-?-
выкарысто?ваецца ? л?то?ск?м слова- ? назва?тварэнн? для вытворных форма? (
varl?
≪жаба≫ ?
varl??a
≪жабка, жабуля≫)
[11]
.
?маверны фанетычны варыянт таго ж кораня *
Nas-
у назвах л?то?скай рак?
Nas-upis
[12]
, рак?
Насва
[ru]
(у басейне
Ловац?
, на по?начы старабалцкай тэрыторы?)
[13]
.
Нягледзячы на папулярнасць г?дрон?ма? ад кораня *
Nes-
на ?сходзе старабалцкай тэрыторы? (больш за дзясятак), семантыка яго застаецца непрасветленай.
Ёсць думка, што першая ?скосная згадка Нясв?жа звязана з удзелам нясв?жскага князя
Юрыя
?
б?тве на Калцы
(1223) ? менав?та яго нашчадкам? был? нясв?жск?я княз? Грыгорый ? ?ван, згаданыя пад 1388 годам. Аднак, датычнасць князё? Юрыя, Грыгорыя ? ?вана менав?та Нясв?жа, як ? ?х радавод, пакуль пэ?на не вызначаны. ?маверна з канца XIII ст. Нясв?ж у складзе
Вял?кага Княства Л?то?скага
. У 1430-я гады згадваецца князь Федзька Нясв?жск?, але ? яго датычнасць менав?та Нясв?жа пэ?на не вызначана.
Першы пэ?на вядомы ?ладальн?к Нясв?жа ?
Кла?ка
, ён атрыма? пасел?шча ад вял?кага князя ? 1430-я гады. Першая п?сьмовая згадка Нясв?жа датавана 1445 годам ? тычыцца яго перадачы пасля Кла?к? пану М?калаю Ням?рав?чу
[14]
. Потым належа? Мантыгердав?чам, у 1492 годзе перайшо? да роду
К?шак
, у 1513 годзе Ганна К?шчанка ?зяла шлюб з
Янам Радз?в?лам Барадатым
, Нясв?ж як пасаг перайшо? да роду
Радз?в?ла?
. Пад 1499 годам згадваецца Нясв?жск?
фальварак
[15]
. У 1533 годзе на месцы гарадз?шча бы? пабудаваны дра?ляны Нясв?жск? замак. З 1547 года ? цэнтр
Нясв?жскага княства
.
У XVI ст. Нясв?ж станов?цца адным з гало?ных цэнтра?
Рэфармацы?
(
кальв?н?зму
) у Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м. ?мёны дзеяча? гэтага часу, што жыл? ? Нясв?жы, набыл? шырокую вядомасць:
Сымон Будны
,
Ла?рэнц?й Крышко?ск?
,
Мацей Кавячынск?
,
Саламон Рыс?нск?
,
Дан?эл Набаро?ск?
? ?нш. п?сьменн?к?, паэты, ф?лосафы. Каля 1560 года ? Нясв?жы
М?калаем Радз?в?лам Чорным
была заснаваная друкарня, дзе выдавал?ся творы
Сымона Буднага
? ?ншых ф?лосафа?, друкарам? был? Д. Лянчыцк?, В. Цяп?нск? (М. Радз?в?л Чорны таксама валода? Брэсцкай друкарняй). Сын ? пераемн?к М. Радз?в?ла Чорнага ?
М. К. Радз?в?л С?ротка
адмов??ся ад кальв?н?зму ? перайшо? у
катал?цтва
, паводле яго загаду ≪вучоных-ерэтыко?≫ выгнал? з горада, на плошчы был? спаленыя кн?г? С. Буднага ? ?нш. асветн?ка?. Пасля падарожжа ? С?рыю, Палесц?ну ? Ег?пет М. Радз?в?л С?ротка ? 1586 годзе ствары? ардынацы? Радз?в?ла? з цэнтрам у Нясв?жы, тады ж гораду было нададзена
магдэбургскае права
?
герб
. З ?мем
М. Радз?в?ла С?ротк?
, як? запрас?? у Нясв?ж ?тальянск?х арх?тэктара? ? з ?х удзелам нанова збудава? каменны замак ? ?ншыя каменныя збудаванн? ? горадзе, што зберагл?ся да наш?х дзён ? Нясв?ж пера?твораны ? горад-крэпасць ? ? канцы XVI ст. ста? давол? буйным горадам, у XVI?XVIII ст. дзейн?ча? езу?цк? калег?ум. Тады за Слуцкай брамай, на супрацьлеглым беразе Ушы, бы? пабудаваны Новы горад (Новае места). У 1625 годзе ?зн?кла яшчэ адно прадмесце ? ≪Каз?меж≫, у па?ночна-заходн?м баку ад Старога горада.
У XVIII ст. Нясв?ж бы? значным культурным цэнтрам, тут дзейн?чал?:
кадэцк? корпус
для прыватнага войска Радз?в?ла? ? школа флоцк?х аф?цэра? (у Альбе), балетная ? музычная школы, капэла ?
тэатр Радз?в?ла?
. Спусташэнн? прынесл? Нясв?жу шматл?к?я войны. У
Па?ночнай вайне (1700?1721)
Радз?в?лы выступал? саюзн?кам? Рас??, у сакав?ку 1706 года шведск?я войск? пасля аблог? занял? замак ? горад, ?зарвал? ?мацаванн? ? бастыёны, зн?шчыл? большую частку ваеннай амун?цы?, утап?л? гарматы, раскапал? валы, разрабавал? гарадск?я кляштары ? касцёлы, перакапал? склеп Радз?в?ла?. У 1720-я Нясв?ж адбудаваны М. К. Радз?в?лам Рыбанькай. У 1724 годзе ? Нясв?жск?м замку была створана капэла, але тольк? пасля 1726 года Нясв?жск? замак бы? адно?лены ? перабудаваны ? вакол сцен узвял? новыя валы. У 1726?1736 гадах дзейн?ча? чыгунал?цейны завод (спачатку як плав?льня альбо л?цейня), як? выпуска? гарматы для арм?? Радз?в?ла. За ?весь час на заводзе працавала каля 50 чал. У 1740?1791 гадах дзейн?ча? прыгонны тэатр. У 1750?1791 у горадзе працавала друкарня, дзе выдавал?ся падручн?к? ? мастацк?я творы на польскай ? лац?нскай мовах. У 1755 годзе ? парку ≪Альба≫ пабудавал? летн? палац пад назвай ≪Кансаляцыя≫.
У 1793 годзе горад бы? акупаваны Рас?йскай ?мперыяй ? ста? цэнтрам
Нясв?жскага павета
(1793?1796). У 1793?1796 Нясв?ж бы? цэнтрам
М?нскага, ?зясла?скага (Валынскага) ? Брацла?скага генерал-губернатарства
, бо генерал-губернатар
Ц?мафей Туталм?н
выбра? горад сваёй рэз?дэнцыяй, з якой было зручна к?раваць трыма губерням?. З 1796 года ста? пазаштатным горадам
Слуцкага павета
.
Падзе? 1812 года прынесл? гораду разбурэнн? ? заняпад, вын?к? як?х адчувал?ся до?г?я дзесяц?годдз?.
Тольк? ? 1875 годзе Радз?в?лы вярнул?ся ? Нясв?ж, бы? адрамантаваны замак, закладзены, як? зараз з’я?ляецца помн?кам ландшафтнай арх?тэктуры.
Таксама ? 1875 годзе была створаная
Нясв?жская наста?н?цкая сем?нарыя
[16]
, якая пра?снавала да 1919 года.
21 снежня 1906 года было зарэг?стравана
Польскае таварыства ≪Асвета≫ ? Нясв?жы
, якое займалася падтрымкай польскамо?най адукацы?; рас?йск?я ?лады л?кв?давал? яго ? 1909 або ? 1910 годзе
[17]
. Падчас выбара? да самак?равання 1909 года ? гарадскую раду была абраны 11 паляка?, 3 руск?х ? 1 я?рэй
[18]
.
У час
Першай сусветнай вайны
Нясв?ж з 1915 года з’я?ляецца прыфрантавым горадам. Тут размясц??ся штаб рас?йскай 2-й арм?? Заходняга фронту, знаходз?л?ся рэзервовыя часц?. У 1917 годзе ? горадзе размяшчал?ся паштова-тэлеграфная кантора, пал?цэйск? прыста?, гарадское грамадскае к?раванне, натарыус, с?роцк? суд, мужчынская ? жаночая г?мназ??, наста?н?цкая сем?нарыя, мужчынскае пачатковае вучыл?шча, аддзяленне Рас?йскага таварыства Чырвонага Крыжа, пажарнае таварыства, хрысц?янск?я таварыствы дапамог? бедным ? ?заемнай дапамог? рамесн?ка? ≪Попечение≫, таварыства дапамог? бедным я?рэям.
У сакав?ку 1917 года ? Нясв?жы створаны Савет рабочых ? салдацк?х дэпутата?. Пад канец красав?ка адбы?ся з’езд салдацк?х кам?тэта? 2-й арм??. З 27 па 29 верасня (з 10 па 12 кастрычн?ка) у горадзе праходз?ла 1-я канферэнцыя РСДРП(б) 2-й арм??. 29 кастрычн?ка (11 л?стапада) адбыл?ся перавыбары Савета рабочых ? салдацк?х дэпутата?, створаны Ваенна-Рэвалюцыйны кам?тэт (ВРК). Дзейнасць ВРК пачалася пасля таго, як з Нясв?жа была выведзена Уральская казацкая дыв?з?я. У горад увайшл? салдаты 32-га С?б?рскага стралковага палка, пры ?х удзеле бл?зу горада был? разгромлены некаторыя маёнтк?. ВРК прызначы? сва?х кам?сара? у паштова-тэлеграфную кантору ? ваенны тэлеграф. 1-3 (14-16) л?стапада ? замку Радз?в?ла? адбы?ся 2-г? надзвычайны з’езд 2-й арм??, на як?м бы? створаны ВРК арм??. 10 л?стапада ? горадзе ?стано?лена ?лада Савета салдацк?х, рабочых ? сялянск?х дэпутата?, старшыня ВРК абраны к?ра?н?ком выканкама Савета, а нясв?жская гарадская Дума прызнала савецкую ?ладу.
У пачатку снежня 1917 года ? Нясв?жы ? палацы Радз?в?ла?, як? на той момант бы? заняты розным? часовым? рэвалюцыйным? арган?зацыям?, адбываецца З’езд беларуса?-вайско?ца? 2-й арм??, як? прымае рэзалюцыю ? падтрымку
Вял?кай беларускай рады
?
Усебеларускага з’езду
.
[19]
7 (20) лютага 1918 года горад заняла германская пяхота, якая рушыла далей на
Слуцк
?
Бабруйск
. 25 сакав?ка 1918 года згодна з
Трэцяй Уста?ной граматай
тэрыторыя абвяшчалася часткай
Беларускай Народнай Рэспубл?к?
. У пачатку красав?ка 1918 года дэлегацыя Нясв?жа разам з дэлегацыям? ?ншых гарадо? наведвае Народны сакратарыят БНР. Нясв?жская м?л?цыя была пад к?ра?н?цтвам прабеларуск? настроенага камандз?ра - намесн?ка старшын? Беларускай Рады 2-й арм?? А. Шляхто, як? ? чэрвен? 1918 года нават прас?? Народны Сакратарыят зал?чыць яго ? Раду БНР.
[19]
У снежн? Нясв?ж заняты Чырвонай Арм?яй. З 1 студзеня 1919 года ? адпаведнасц? з пастановай I з’езда КП(б)Б у складзе
БССР
, з 27 лютага 1919 года ? у
Л?тБел ССР
. 14 сакав?ка 1919 года пачалося
Нясв?жскае па?станне
, у часе якога польск?я жыхары вызвал?л? горад ад бальшав?ко?; 5 дзён пазней яно было задушана, а арган?затары расстраляныя
[20]
.
З 6 жн??ня 1919 года да л?пеня 1920 года ? ходзе
вайны
Нясв?ж заняты польск?м? войскам?. Пасля адна?лення савецкай улады Нясв?жск? павет з 31 л?пеня 1920 года ? складзе
БССР
. У кастрычн?ку ? горад ?зно? увайшл? польск?я войск?.
Падчас
Слуцкага збройнага чыну
, у л?стападзе-снежн? 1920 г., Нясв?ж выкарысто?ва?ся ? якасц? тылавой базы па?стання: тут праходз?л? перамовы з польск?м? ?ладам?, сюды нак?ро?вал? ? шп?таль параненых. Пасля сканчэння баявых дзеяння?, на Нясв?жчыну адступ?ла частка па?станца? ? 2-? Гроза?ск? полк. Былым? па?станцам? апякуецца
Булак-Балахов?ч
. У 1921 годзе у Нясв?жы ?зн?кае мясцовы аддзел партызанскай арган?зацы?
"Зялёны дуб"
, чый штаб размясц??ся на Новым Месце, у мяшчанскай хаце на Браварнай вул?цы (цяпер Камсамольская).
[21]
У 1921?1939 гадах горад у складзе Польшчы, цэнтр павета
Навагрудскага ваяводства
. У 1921?1923 гадах дзейн?чала Нясв?жская беларуская г?мназ?я пад к?ра?н?цтвам
Язэпа Шнаркев?ча
, затым пераведзеная ?
Клецк
. 25 кастрычн?ка 1926 года ? Нясв?жы ?
палацы Радз?в?ла?
адбы?ся
з’езд прадста?н?ко? ≪в?ленск?х кансерватара?≫
? сустрэча з маршалам
Юзафам П?лсудск?м
(1867?1935).
У пачатку
Другой сусветнай вайны
17 верасня 1939 года Нясв?ж заняты Чырвонай Арм?яй. З 2 л?стапада 1939 года ? складзе
БССР
, з 15 студзеня 1940 года цэнтр раёна
Баранав?цкай вобласц?
.
З 28 чэрвеня 1941 года па 4 л?пеня 1944 года акуп?раваны войскам? г?тлера?скай Герман??. Акупанты загуб?л? ? Нясв?жы больш за 6000 чалавек.
27 сакав?ка 1978 года ? склад горада ?ключана вёска
Альба
Нясв?жскага сельсавета
[22]
.
26 кастрычн?ка 1991 года на Нясв?жск?м б?ях?м?чным заводзе (сёння Нясв?жск? завод медыцынск?х прэпарата?) адбы?ся радыяцыйны ?нцыдэнт, у вын?ку якога аператар прамысловай стэрыл?зацыйнай устано?к? атрыма? смяротную дозу апраменьвання.
[23]
- 1673 год ? 2,4 тыс. чал.
[24]
- 1880 год ? 8177 чал., з ?х каля 5 тыс. ??дзея? ? 1 тыс. катал?ко?
[25]
;
- 1.1.1896 года ? 10 237 чал. (5448 мужчына? ? 4789 жанчын), з ?х паводле веры: правасла?ных 2890, катал?ко? 1545, пратэстанта? 32, ??дзея? 5692, ?ншых 78; паводле сасло?я: шляхты 165, духо?нага сасло?я 59, ганаровых грамадзян ? купцо? 63, мяшчан 7885, ваеннага сасло?я 791, сялян 1180, ?ншых 94
[26]
;
- 1897 год ? 8446 чал.
- 1921 год ? 6840 чал.;
- 1959 год ? 6,7 тыс. чал.
;
- 1973 год ? 9,6 тыс. чал.
[28]
;
- 1989 год ? 14,0 тыс. чал.;
- 1991 год ? 15 тыс. чал.
[29]
;
- 1995 год ? 15 тыс. чал.
[30]
(15,2 тыс. чал
);
- 2006 год ? 14,3 тыс. чал.;
- 2007 год ? 12 684 чал.;
- 2008 год ? 14,3 тыс. чал.;
- 2009 год ? 14 033 (перап?с)
[31]
;
- 2016 год ? 15 434 чал.
[32]
;
- 2017 год ? 15 557 чал.
[4]
;
- 2023 год ? 15 907 чал.
Прадпрыемствы медыцынскай (завод медыцынск?х прэпарата?), харчовай, швейнай прамысловасц?, рыбхоз ≪Альба≫. Гасц?н?ца ≪Нясв?ж≫. Сядз?ба ≪Нясв?жская≫ (турыстычныя паслуг?). Нясв?ж ? перспекты?ны цэнтр турызму м?жнароднага значэння.
Нясв?жск? г?сторыка-краязна?чы музей
. У 1996 годзе заснаваны Нацыянальны г?сторыка-культурны музей-запаведн?к ≪Нясв?ж≫. З 1995 у горадзе праводз?цца нацыянальны фестываль старажытнай ? камернай музык? ≪
Музы Нясв?жа
≫.
Нясв?жск? дзяржа?ны каледж ?мя Якуба Коласа
.
- Помн?к?
- расстраляным бальшав?кам? арган?затарам
нясв?жскага па?стання
, Мечыславу Валн?стаму, Пал?карпу Календзе, Юзафу Янушкев?чу, Канстанц?ну Шыдло?скаму, Стан?славу ?вано?скаму на гарадск?х мог?лках (1926);
- на брацкай маг?ле салдат Чырвонай Арм?? ? партызан у
гарадск?м парку
;
- вызвал?целям Нясв?жа 2 л?пеня 1944 г. (вул. Савецкая);
- ахвярам
Халакосту
? Нясв?жы, зн?шчаным 30 кастрычн?ка 1941 года (у
гарадск?м парку
, на вул. Сно?скай ? на гарадск?х мог?лках);
- па?станню ?
Нясв?жск?м гета
(вул. 1 Мая);
- Сымону Буднаму
(вул. Лен?нская);
- ?ншае
- мемарыяльныя дошк?
П. М. Косачу
(вул. Савецкая) ?
К. Я. Шышыг?най-Патоцкай
(вул. К. Л?бкнехта);
- бюсты ? гарадск?м парку, прысвечаныя князю
Юрыю Нясв?жскаму
, князю
М?калаю Радз?в?лу С?ротку
,
Уладз?славу Сыракомл?
,
Джаван? Марыя Бернардон?
,
Тамашу Мако?скаму
,
Якубу Коласу
(1990-я)
- скульптуры ≪Дама ? чорным≫, ≪Ундз?на≫ ? ?ншыя;
- вазы з надп?сам? ≪
1794
≫, ≪
За нашу ? вашу свабоду
≫, ≪
1410. Грунвальд
≫, ≪Gloria victoria≫.
- Радз?в?лы
- М?калай Радз?в?л Чорны
(1515?1565) ? вял?кал?то?ск? дзяржа?ны, ваенны, культурны ? рэл?г?йны дзеяч.
- Сымон Будны
(~1530-1593) ? гуман?ст, асветн?к, вучоны, царко?ны рэфарматар, ф?лосаф.
- М?калай Крыштаф Радз?в?л С?ротка
(1549?1616) ? вял?кал?то?ск? дзяржа?ны ? ваенны дзеяч.
- Адольф Янушкев?ч
(1803?1857) ? падарожн?к, п?сьменн?к.
- М?хал Апанасав?ч В?тушка
(1907?2006) ? беларуск? пал?тычны дзеяч, к?ра?н?к беларускага антысавецкага супрац?ву, калабарацыян?ст.
- Дзм?трый Касмов?ч
(1909?1991) ? беларуск? пал?тычны ? грамадск? дзеяч, выдавец.
- Шомер
(Нохум-Меер Шайкев?ч) (?-1905) ? я?рэйск? п?сьменн?к.
- ↑
GeoNames
? 2005.
Праверана 9 л?пеня 2017.
- ↑
Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа
?
Белстат
, 2024.
- ↑
Назвы населеных пункта? Рэспубл?к? Беларусь: М?нская вобласць: нарматы?ны даведн?к / ?. А. Гапоненка, ?. Л. Капыло?, В. П. Лемцюгова ? ?нш.; пад рэд.
В. П. Лемцюговай
. ? Мн.: Тэхналог?я, 2003. ? 604 с.
ISBN 985-458-054-7
. (
DJVU
)
- ↑
а
б
Колькасць насельн?цтва на 1 студзеня 2017 г. ? сярэднегадавая колькасць насельн?цтва за 2016 год па Рэспубл?цы Беларусь у разрэзе абласцей, раёна?, гарадо? ? пасёлка? гарадскога тыпу
(руск.)
.
Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
(29 сакав?ка 2017).
Праверана 3 красав?ка 2017.
- ↑
П. Л. Маштаков. Список рек днепровского бассейна. С.-Петербург, 1913. С. 150.
- ↑
П. Л. Маштаков. Список рек днепровского бассейна. С.-Петербург, 1913. С. 160.
- ↑
Топоров В. Н.
Балтийский элемент в гидронимии Поочья III // Балто-славянские исследования 1988?1996. Москва, 1997. С. 281?282.
- ↑
В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 198?199.
- ↑
A. Vanagas.
Lietuvi? hidronim? etimologinis ?odynas. ? Vilnius, 1981. ? С. 101, 127.
- ↑
В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 169.
- ↑
P. Skard?ius. Rinktiniai ra?tai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 391.
- ↑
Vanagas A. Lietuvi? hidronim? etimologinis ?odynas. Vilnius, 1981. С. 224.
- ↑
Р. А. Агеева. Гидронимия Русского Северо-Запада как источник культурно-исторической информации. Москва, 2004. С. 193.
- ↑
Л?цкев?ч А.
Яшчэ раз пра ≪Пачатк? Нясв?жа≫: першая п?сьмовая згадка ? асоба ноб?ля Кла?к? // Герольд Litherland, № 19. ? Горадня-Менск, 2013. ? С. 44-53.
- ↑
Лойка, П. А. Прыватна?ласн?цк?я сяляне Беларус?: Эвалюцыя феадальнай рэнты ? другой палове XVI?XVIII ст. / П. А. Лойка; АН БССР, ?нстытут г?сторы?; Пад рэд. В. ?. Мялешк?. ? Мн.: Навука ? тэхн?ка, 1991. ? 111 с. ? С. 24. ?
ISBN 5-343-00563-2
.
Са спасылкай на:
ЦГДА БССР
. ? Ф. 1747. ? Воп. 1. ? Спр. 36. ? Арк. 44?46.
- ↑
Беларуская энцыклапедыя
: У 18 т. Т. 11: Муг?р ? Пал?кл?н?ка / Рэдкал.:
Г. П. Пашко?
? ?нш. ?
Мн.
:
БелЭн
, 2000. ? Т. 11. ? 560 с. ?
10 000 экз.
?
ISBN 985-11-0035-8
. ?
ISBN 985-11-0188-5
(т. 11).
- ↑
?ycie społeczno-kulturalne. O?wiata. W: Mi?dzy nadziej?…. Ss. 37-38.
- ↑
W walce o prymat w kraju. Samorz?d lokalny. W: Mi?dzy nadziej?…. S. 169.
- ↑
а
б
Быль В.А.
Абуджэнне заштатнага горада: зараджэнне нацыянальных руха? у Нясв?жы ? канцы Х?Х ? пачатку ХХ ст.
//
Прыватна?ласн?цк?я гарады Вял?кага Княства Л?то?скага: лёс праз ста годдз?
: зборн?к мат-ла? м?жнар. навук.-практ. канф. (Нясв?ж, 23?24 красав?ка 2014 г.). ?
Мн.
: А.М. Янушкев?ч, 2014. ? С. 221.
- ↑
Месцы памяц? ахвяр камун?зму ? Беларус? c. 211?213
- ↑
ARCHE - Нясв?жск? рубеж Слуцкага па?стання
(нявызн.)
.
web.archive.org
(29 сакав?ка 2013).
Арх?вавана
з першакрын?цы 29 сакав?ка 2013.
Праверана 15 студзеня 2024.
- ↑
Рашэнне выканкома М?нскага абласнога Савета народных дэпутата? Беларускай ССР ад 27 сакав?ка 1978 г. // Зборн?к закона?, указа? Прэз?дыума Вярхо?нага Савета Беларускай ССР, пастано? ? распараджэння? Савета М?н?стра? Беларускай ССР. ? 1978, № 13 (1567).
- ↑
International Atomic Energy Agency
The Radiological Accident at the Irradiation Facility in Nesvizh
(англ.)
. ? International Atomic Energy Agency, 1996. ? С. 1?76.
- ↑
Паздняко? В.
Нясв?ж
//
Вял?кае княства Л?то?скае: Энцыклапедыя
. У 3 т.. ?
Мн.
:
Беларуская Энцыклапедыя
. ? С. 368.
С. 368
- ↑
Nie?wie? //
Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego i innych krajow słowia?skich
. Tom VII: Netrebka ? Perepiat
(польск.)
. ? Warszawa, 1886.
S. 118
- ↑
Несвиж
//
Нясв?ж
//
Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона
: В 86 томах (82 т. и 4 доп.)
(руск.)
. ?
СПб.
, 1890?1907.
- ↑
Несвиж
//
Большая советская энциклопедия
: (
[в 30 т.]
) / гл. ред.
А. М. Прохоров
. ? 3-е изд.. ?
М
. : Советская энциклопедия, 1969?1978.
(руск.)
- ↑
Несвиж
//
Большой энциклопедический словарь
(руск.)
/ Гл. ред. В. П. Шишков. ?
М
.: НИ ≪Большая Российская энциклопедия≫, 1998. ? 640 с.: ил. ?
ISBN 5-85270-262-5
.
- ↑
Nia?vi? //
Zaprudnik J.
Historical dictionary of Belarus
. ? Lamham. ? London: Scarecrow Press, 1998. P. 166.
- ↑
Перепись населения ? 2009. Минская область
(руск.)
Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
- ↑
Колькасць насельн?цтва на 1 студзеня 2016 г. ? сярэднегадавая колькасць насельн?цтва за 2015 год па Рэспубл?цы Беларусь у разрэзе абласцей, раёна?, гарадо? ? пасёлка? гарадскога тыпу
(руск.)
.
Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
(30 сакав?ка 2016).
Праверана 3 красав?ка 2017.
|
---|
Раёны ? кварталы
| | |
---|
Вул?цы
? плошчы
| |
---|
Палацы ? сядз?бы
| |
---|
Грамадск?я будынк?
? збудаванн?
| |
---|
Музе?
| |
---|
Помн?к? ? мемарыялы
| |
---|
Манастыры, саборы ? храмы
| |
---|
Сады ? парк?, мог?лк?
| |
---|
†
страчаныя аб’екты
|
|
---|
Адм?н?страцыйны цэнтр ?
М?нск
(не ?ваходз?ць у склад)
|
Раёны
| | |
---|
Гарады
| |
---|
Пгт
| |
---|
1
горад абласнога падпарадкавання
|