Горад Нясв?ж Ратуша Герб Сцяг Кра?на Беларусь Вобласць М?нская Раён Нясв?жск? Каардынаты 53°13′00″ пн. ш. 26°40′00″ у. д. H G Я O Першая згадка 1223 Вышыня цэнтра 182 м [1] Насельн?цтва ▲ 15 968 чал. ( 1 студзеня 2024 ) [2] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1770 Паштовыя ?ндэксы 222603 ? 222620 А?тамаб?льны код 5 СААТА 6242501000 Аф?цыйны сайт nesvizh.gov.by Нясв?ж на карце Беларус?  ±

Нясв?ж на В?к?схов?шчы

Нясв??ж ^[3] ( трансл?т. : Niasvi? ) ? горад на па?днёвым захадзе М?нскай вобласц? Беларус? , адм?н?страцыйны цэнтр Нясв?жскага раёна , каля вытока? рак? Ушы , на балтыйска-чарнаморск?м водападзеле . За 112 км на па?днёвы захад ад М?нска , за 14 км ад чыгуначнай станцы? Гарадзея на л?н?? М?нск ? Баранав?чы , а?тамаб?льным? дарогам? звязаны з Баранав?чам?, Клецкам , Навагрудкам ? а?тадарогай М?нск ? Слуцк . Насельн?цтва 15 557 чал. (2017) ^[4] .

Назва [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Назва Нясв?ж г?дран?м?чнага паходжання, ад назвы не лакал?заванай на сёння рак? *Нясв?жа.

Тапон?м утвары?ся так жа сама, як ад назвы дзв?нскага прытока рак? Вял?жы (> Вял?жка) утварылася назва горада Вел?ж .

Корань * Nes-?- (варыянт старой ?- асновы ад кораня * Nes- ) у назвах *Нясвяча (> Нясвячка ^[5] , ад *Nes-v-int-a , злучае Сяргее?скае возера з ракой Пц?ч ) ? *Несва (> Несв?ца ^[6] , прыток Браг?нк? , у м?жрэччы Дняпра ? Прыпяц? перад самым? ?х сутокам?).

Корань * Nes- таксама ? назвах Неса ^{[ru] [7]} (у басейне дзесенскай рак? Нярусы), *Несла (< * Nes-l- , тры прыпяцк?я рак?, адна верхнедняпро?ская), *Нясета (< * Nes-et- , прыток? дняпро?скай Бярэз?ны ? прыпяцкай Пц?чы) ^[8] .

Меркаваная нясв?жская рака мус?ла знаходз?цца зус?м пабл?зу пц?цка-прыпяцкага агмяня рэк з назвам? ад кораня * Nes- (тры пц?цк?я, тры прыпяцк?я), працягваючы яго на нёманск?я вярх?.

Пашыральн?к тыпу -i?- як у л?то?ск?х г?дрон?мах тыпу Gabi?is, Gumy?a ^[9] , у назве дзв?нскай рак? Бул?жа (цячэ побач з Вял?жай) ^[10] . Пашыральн?к -?- выкарысто?ваецца ? л?то?ск?м слова- ? назва?тварэнн? для вытворных форма? ( varl? ≪жаба≫ ? varl??a ≪жабка, жабуля≫) ^[11] .

?маверны фанетычны варыянт таго ж кораня * Nas- у назвах л?то?скай рак? Nas-upis ^[12] , рак? Насва ^[ru] (у басейне Ловац? , на по?начы старабалцкай тэрыторы?) ^[13] .

Нягледзячы на папулярнасць г?дрон?ма? ад кораня * Nes- на ?сходзе старабалцкай тэрыторы? (больш за дзясятак), семантыка яго застаецца непрасветленай.

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Ёсць думка, што першая ?скосная згадка Нясв?жа звязана з удзелам нясв?жскага князя Юрыя ? б?тве на Калцы (1223) ? менав?та яго нашчадкам? был? нясв?жск?я княз? Грыгорый ? ?ван, згаданыя пад 1388 годам. Аднак, датычнасць князё? Юрыя, Грыгорыя ? ?вана менав?та Нясв?жа, як ? ?х радавод, пакуль пэ?на не вызначаны. ?маверна з канца XIII ст. Нясв?ж у складзе Вял?кага Княства Л?то?скага . У 1430-я гады згадваецца князь Федзька Нясв?жск?, але ? яго датычнасць менав?та Нясв?жа пэ?на не вызначана.

Першы пэ?на вядомы ?ладальн?к Нясв?жа ? Кла?ка , ён атрыма? пасел?шча ад вял?кага князя ? 1430-я гады. Першая п?сьмовая згадка Нясв?жа датавана 1445 годам ? тычыцца яго перадачы пасля Кла?к? пану М?калаю Ням?рав?чу ^[14] . Потым належа? Мантыгердав?чам, у 1492 годзе перайшо? да роду К?шак , у 1513 годзе Ганна К?шчанка ?зяла шлюб з Янам Радз?в?лам Барадатым , Нясв?ж як пасаг перайшо? да роду Радз?в?ла? . Пад 1499 годам згадваецца Нясв?жск? фальварак ^[15] . У 1533 годзе на месцы гарадз?шча бы? пабудаваны дра?ляны Нясв?жск? замак. З 1547 года ? цэнтр Нясв?жскага княства .

У XVI ст. Нясв?ж станов?цца адным з гало?ных цэнтра? Рэфармацы? ( кальв?н?зму ) у Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м. ?мёны дзеяча? гэтага часу, што жыл? ? Нясв?жы, набыл? шырокую вядомасць: Сымон Будны , Ла?рэнц?й Крышко?ск? , Мацей Кавячынск? , Саламон Рыс?нск? , Дан?эл Набаро?ск? ? ?нш. п?сьменн?к?, паэты, ф?лосафы. Каля 1560 года ? Нясв?жы М?калаем Радз?в?лам Чорным была заснаваная друкарня, дзе выдавал?ся творы Сымона Буднага ? ?ншых ф?лосафа?, друкарам? был? Д. Лянчыцк?, В. Цяп?нск? (М. Радз?в?л Чорны таксама валода? Брэсцкай друкарняй). Сын ? пераемн?к М. Радз?в?ла Чорнага ? М. К. Радз?в?л С?ротка адмов??ся ад кальв?н?зму ? перайшо? у катал?цтва , паводле яго загаду ≪вучоных-ерэтыко?≫ выгнал? з горада, на плошчы был? спаленыя кн?г? С. Буднага ? ?нш. асветн?ка?. Пасля падарожжа ? С?рыю, Палесц?ну ? Ег?пет М. Радз?в?л С?ротка ? 1586 годзе ствары? ардынацы? Радз?в?ла? з цэнтрам у Нясв?жы, тады ж гораду было нададзена магдэбургскае права ? герб . З ?мем М. Радз?в?ла С?ротк? , як? запрас?? у Нясв?ж ?тальянск?х арх?тэктара? ? з ?х удзелам нанова збудава? каменны замак ? ?ншыя каменныя збудаванн? ? горадзе, што зберагл?ся да наш?х дзён ? Нясв?ж пера?твораны ? горад-крэпасць ? ? канцы XVI ст. ста? давол? буйным горадам, у XVI?XVIII ст. дзейн?ча? езу?цк? калег?ум. Тады за Слуцкай брамай, на супрацьлеглым беразе Ушы, бы? пабудаваны Новы горад (Новае места). У 1625 годзе ?зн?кла яшчэ адно прадмесце ? ≪Каз?меж≫, у па?ночна-заходн?м баку ад Старога горада.

У XVIII ст. Нясв?ж бы? значным культурным цэнтрам, тут дзейн?чал?: кадэцк? корпус для прыватнага войска Радз?в?ла? ? школа флоцк?х аф?цэра? (у Альбе), балетная ? музычная школы, капэла ? тэатр Радз?в?ла? . Спусташэнн? прынесл? Нясв?жу шматл?к?я войны. У Па?ночнай вайне (1700?1721) Радз?в?лы выступал? саюзн?кам? Рас??, у сакав?ку 1706 года шведск?я войск? пасля аблог? занял? замак ? горад, ?зарвал? ?мацаванн? ? бастыёны, зн?шчыл? большую частку ваеннай амун?цы?, утап?л? гарматы, раскапал? валы, разрабавал? гарадск?я кляштары ? касцёлы, перакапал? склеп Радз?в?ла?. У 1720-я Нясв?ж адбудаваны М. К. Радз?в?лам Рыбанькай. У 1724 годзе ? Нясв?жск?м замку была створана капэла, але тольк? пасля 1726 года Нясв?жск? замак бы? адно?лены ? перабудаваны ? вакол сцен узвял? новыя валы. У 1726?1736 гадах дзейн?ча? чыгунал?цейны завод (спачатку як плав?льня альбо л?цейня), як? выпуска? гарматы для арм?? Радз?в?ла. За ?весь час на заводзе працавала каля 50 чал. У 1740?1791 гадах дзейн?ча? прыгонны тэатр. У 1750?1791 у горадзе працавала друкарня, дзе выдавал?ся падручн?к? ? мастацк?я творы на польскай ? лац?нскай мовах. У 1755 годзе ? парку ≪Альба≫ пабудавал? летн? палац пад назвай ≪Кансаляцыя≫.

У 1793 годзе горад бы? акупаваны Рас?йскай ?мперыяй ? ста? цэнтрам Нясв?жскага павета (1793?1796). У 1793?1796 Нясв?ж бы? цэнтрам М?нскага, ?зясла?скага (Валынскага) ? Брацла?скага генерал-губернатарства , бо генерал-губернатар Ц?мафей Туталм?н выбра? горад сваёй рэз?дэнцыяй, з якой было зручна к?раваць трыма губерням?. З 1796 года ста? пазаштатным горадам Слуцкага павета .

Падзе? 1812 года прынесл? гораду разбурэнн? ? заняпад, вын?к? як?х адчувал?ся до?г?я дзесяц?годдз?.

Тольк? ? 1875 годзе Радз?в?лы вярнул?ся ? Нясв?ж, бы? адрамантаваны замак, закладзены, як? зараз з’я?ляецца помн?кам ландшафтнай арх?тэктуры.

Таксама ? 1875 годзе была створаная Нясв?жская наста?н?цкая сем?нарыя ^[16] , якая пра?снавала да 1919 года.

21 снежня 1906 года было зарэг?стравана Польскае таварыства ≪Асвета≫ ? Нясв?жы , якое займалася падтрымкай польскамо?най адукацы?; рас?йск?я ?лады л?кв?давал? яго ? 1909 або ? 1910 годзе ^[17] . Падчас выбара? да самак?равання 1909 года ? гарадскую раду была абраны 11 паляка?, 3 руск?х ? 1 я?рэй ^[18] .

У час Першай сусветнай вайны Нясв?ж з 1915 года з’я?ляецца прыфрантавым горадам. Тут размясц??ся штаб рас?йскай 2-й арм?? Заходняга фронту, знаходз?л?ся рэзервовыя часц?. У 1917 годзе ? горадзе размяшчал?ся паштова-тэлеграфная кантора, пал?цэйск? прыста?, гарадское грамадскае к?раванне, натарыус, с?роцк? суд, мужчынская ? жаночая г?мназ??, наста?н?цкая сем?нарыя, мужчынскае пачатковае вучыл?шча, аддзяленне Рас?йскага таварыства Чырвонага Крыжа, пажарнае таварыства, хрысц?янск?я таварыствы дапамог? бедным ? ?заемнай дапамог? рамесн?ка? ≪Попечение≫, таварыства дапамог? бедным я?рэям.

У сакав?ку 1917 года ? Нясв?жы створаны Савет рабочых ? салдацк?х дэпутата?. Пад канец красав?ка адбы?ся з’езд салдацк?х кам?тэта? 2-й арм??. З 27 па 29 верасня (з 10 па 12 кастрычн?ка) у горадзе праходз?ла 1-я канферэнцыя РСДРП(б) 2-й арм??. 29 кастрычн?ка (11 л?стапада) адбыл?ся перавыбары Савета рабочых ? салдацк?х дэпутата?, створаны Ваенна-Рэвалюцыйны кам?тэт (ВРК). Дзейнасць ВРК пачалася пасля таго, як з Нясв?жа была выведзена Уральская казацкая дыв?з?я. У горад увайшл? салдаты 32-га С?б?рскага стралковага палка, пры ?х удзеле бл?зу горада был? разгромлены некаторыя маёнтк?. ВРК прызначы? сва?х кам?сара? у паштова-тэлеграфную кантору ? ваенны тэлеграф. 1-3 (14-16) л?стапада ? замку Радз?в?ла? адбы?ся 2-г? надзвычайны з’езд 2-й арм??, на як?м бы? створаны ВРК арм??. 10 л?стапада ? горадзе ?стано?лена ?лада Савета салдацк?х, рабочых ? сялянск?х дэпутата?, старшыня ВРК абраны к?ра?н?ком выканкама Савета, а нясв?жская гарадская Дума прызнала савецкую ?ладу.

У пачатку снежня 1917 года ? Нясв?жы ? палацы Радз?в?ла?, як? на той момант бы? заняты розным? часовым? рэвалюцыйным? арган?зацыям?, адбываецца З’езд беларуса?-вайско?ца? 2-й арм??, як? прымае рэзалюцыю  ? падтрымку Вял?кай беларускай рады ? Усебеларускага з’езду . ^[19]

7 (20) лютага 1918 года горад заняла германская пяхота, якая рушыла далей на Слуцк ? Бабруйск . 25 сакав?ка 1918 года згодна з Трэцяй Уста?ной граматай тэрыторыя абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспубл?к? . У пачатку красав?ка 1918 года дэлегацыя Нясв?жа разам з дэлегацыям? ?ншых гарадо? наведвае Народны сакратарыят БНР. Нясв?жская м?л?цыя была пад к?ра?н?цтвам прабеларуск? настроенага камандз?ра - намесн?ка старшын? Беларускай Рады 2-й арм?? А. Шляхто, як? ? чэрвен? 1918 года нават прас?? Народны Сакратарыят зал?чыць яго ? Раду БНР. ^[19]

У снежн? Нясв?ж заняты Чырвонай Арм?яй. З 1 студзеня 1919 года ? адпаведнасц? з пастановай I з’езда КП(б)Б у складзе БССР , з 27 лютага 1919 года ? у Л?тБел ССР . 14 сакав?ка 1919 года пачалося Нясв?жскае па?станне , у часе якога польск?я жыхары вызвал?л? горад ад бальшав?ко?; 5 дзён пазней яно было задушана, а арган?затары расстраляныя ^[20] .

З 6 жн??ня 1919 года да л?пеня 1920 года ? ходзе вайны Нясв?ж заняты польск?м? войскам?. Пасля адна?лення савецкай улады Нясв?жск? павет з 31 л?пеня 1920 года ? складзе БССР . У кастрычн?ку ? горад ?зно? увайшл? польск?я войск?.

Падчас Слуцкага збройнага чыну , у л?стападзе-снежн? 1920 г., Нясв?ж выкарысто?ва?ся ? якасц? тылавой базы па?стання: тут праходз?л? перамовы з польск?м? ?ладам?, сюды нак?ро?вал? ? шп?таль параненых. Пасля сканчэння баявых дзеяння?, на Нясв?жчыну адступ?ла частка па?станца? ? 2-? Гроза?ск? полк. Былым? па?станцам? апякуецца Булак-Балахов?ч . У 1921 годзе у Нясв?жы ?зн?кае мясцовы аддзел партызанскай арган?зацы? "Зялёны дуб" , чый штаб размясц??ся на Новым Месце, у мяшчанскай хаце на Браварнай вул?цы (цяпер Камсамольская). ^[21]

У 1921?1939 гадах горад у складзе Польшчы, цэнтр павета Навагрудскага ваяводства . У 1921?1923 гадах дзейн?чала Нясв?жская беларуская г?мназ?я пад к?ра?н?цтвам Язэпа Шнаркев?ча , затым пераведзеная ? Клецк . 25 кастрычн?ка 1926 года ? Нясв?жы ? палацы Радз?в?ла? адбы?ся з’езд прадста?н?ко? ≪в?ленск?х кансерватара?≫ ? сустрэча з маршалам Юзафам П?лсудск?м (1867?1935).

У пачатку Другой сусветнай вайны 17 верасня 1939 года Нясв?ж заняты Чырвонай Арм?яй. З 2 л?стапада 1939 года ? складзе БССР , з 15 студзеня 1940 года цэнтр раёна Баранав?цкай вобласц? .

З 28 чэрвеня 1941 года па 4 л?пеня 1944 года акуп?раваны войскам? г?тлера?скай Герман??. Акупанты загуб?л? ? Нясв?жы больш за 6000 чалавек.

27 сакав?ка 1978 года ? склад горада ?ключана вёска Альба Нясв?жскага сельсавета ^[22] .

26 кастрычн?ка 1991 года на Нясв?жск?м б?ях?м?чным заводзе (сёння Нясв?жск? завод медыцынск?х прэпарата?) адбы?ся радыяцыйны ?нцыдэнт, у вын?ку якога аператар прамысловай стэрыл?зацыйнай устано?к? атрыма? смяротную дозу апраменьвання. ^[23]

Насельн?цтва [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• 1673 год ? 2,4 тыс. чал. ^[24]
• 1880 год ? 8177 чал., з ?х каля 5 тыс. ??дзея? ? 1 тыс. катал?ко? ^[25] ;
• 1.1.1896 года ? 10 237 чал. (5448 мужчына? ? 4789 жанчын), з ?х паводле веры: правасла?ных 2890, катал?ко? 1545, пратэстанта? 32, ??дзея? 5692, ?ншых 78; паводле сасло?я: шляхты 165, духо?нага сасло?я 59, ганаровых грамадзян ? купцо? 63, мяшчан 7885, ваеннага сасло?я 791, сялян 1180, ?ншых 94 ^[26] ;
• 1897 год ? 8446 чал. ^[27]
• 1921 год ? 6840 чал.;
• 1959 год ? 6,7 тыс. чал. ^[27] ;
• 1973 год ? 9,6 тыс. чал. ^[28] ;
• 1989 год ? 14,0 тыс. чал.;
• 1991 год ? 15 тыс. чал. ^[29] ;
• 1995 год ? 15 тыс. чал. ^[30] (15,2 тыс. чал ^[27] );
• 2006 год ? 14,3 тыс. чал.;
• 2007 год ? 12 684 чал.;
• 2008 год ? 14,3 тыс. чал.;
• 2009 год ? 14 033 (перап?с) ^[31] ;
• 2016 год ? 15 434 чал. ^[32] ;
• 2017 год ? 15 557 чал. ^[4] ;
• 2023 год ? 15 907 чал.

Эканом?ка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Прадпрыемствы медыцынскай (завод медыцынск?х прэпарата?), харчовай, швейнай прамысловасц?, рыбхоз ≪Альба≫. Гасц?н?ца ≪Нясв?ж≫. Сядз?ба ≪Нясв?жская≫ (турыстычныя паслуг?). Нясв?ж ? перспекты?ны цэнтр турызму м?жнароднага значэння.

Культура ? адукацыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Нясв?жск? г?сторыка-краязна?чы музей . У 1996 годзе заснаваны Нацыянальны г?сторыка-культурны музей-запаведн?к ≪Нясв?ж≫. З 1995 у горадзе праводз?цца нацыянальны фестываль старажытнай ? камернай музык? ≪ Музы Нясв?жа ≫. Нясв?жск? дзяржа?ны каледж ?мя Якуба Коласа .

СМ? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Газета ≪Нясв?жск? час≫. Недзяржа?нае выданне. Уваходз?ць у склад ≪ Асацыяцы? выда?цо? рэг?янальнай прэсы ?Аб’яднаныя Масмеды?“ ≫.
• Газета ≪Нясв?жск?я нав?ны≫. Орган мясцовых улад.
• Бясплатная газета ≪Капейка≫.

Славутасц? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Нясв?жск? фарны касцёл Найсвяцейшага Божага Цела (былы касцёл езу?та?; XVI ст.) ? езу?цк? калег?ум
• Нясв?жск? касцёл ? кляштар бенедыкц?нак
• Нясв?жская ратуша ? гандлёвыя рады (XVI ст.)
• Нясв?жская замкавая вежа (XVI ст.)
• Нясв?жск? палацава-паркавы комплекс (XVI?XVIII ст.ст.)
• Слуцкая брама (2-я пал. XVII ст. ? XVIII ст.)
• Дом рамесн?ка (≪Дом на рынку≫, 1721)
• Нясв?жск? манастыр бернардз?нца? (1598, дабудаваны ? XVII ст.)
• Плябан?я (кан. XVI ст. ? пач. XVII ст.)
• Паркавы комплекс ≪Альба≫ .
• Свята-Ушэсце?ская царква (2016)
• Свята-Георг?е?ская царква (1954)

Помн?к?

• расстраляным бальшав?кам? арган?затарам нясв?жскага па?стання , Мечыславу Валн?стаму, Пал?карпу Календзе, Юзафу Янушкев?чу, Канстанц?ну Шыдло?скаму, Стан?славу ?вано?скаму на гарадск?х мог?лках (1926);
• на брацкай маг?ле салдат Чырвонай Арм?? ? партызан у гарадск?м парку ;
• вызвал?целям Нясв?жа 2 л?пеня 1944 г. (вул. Савецкая);
• ахвярам Халакосту ? Нясв?жы, зн?шчаным 30 кастрычн?ка 1941 года (у гарадск?м парку , на вул. Сно?скай ? на гарадск?х мог?лках);
• па?станню ? Нясв?жск?м гета (вул. 1 Мая);
• Сымону Буднаму (вул. Лен?нская);

?ншае

• мемарыяльныя дошк? П. М. Косачу (вул. Савецкая) ? К. Я. Шышыг?най-Патоцкай (вул. К. Л?бкнехта);
• бюсты ? гарадск?м парку, прысвечаныя князю Юрыю Нясв?жскаму , князю М?калаю Радз?в?лу С?ротку , Уладз?славу Сыракомл? , Джаван? Марыя Бернардон? , Тамашу Мако?скаму , Якубу Коласу (1990-я)
• скульптуры ≪Дама ? чорным≫, ≪Ундз?на≫ ? ?ншыя;
• вазы з надп?сам? ≪ 1794 ≫, ≪ За нашу ? вашу свабоду ≫, ≪ 1410. Грунвальд ≫, ≪Gloria victoria≫.

Страчаная спадчына [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Касцёл М?ха?ла Арханёла 1598 года.
• Помн?к нясв?жскага па?стання 1919 года ? цэнтры горада (зн?шчаны ? час Другой сусветнай вайны).
• Касцёл Яна Хрысц?целя ? кляштар дам?н?канца? .
• Касцёл Святога Крыжа ордэна бенедыкц?нца? 1766 года.

• 
  Нясв?жск? палацава-замкавы комплекс
• 
  Слуцкая брама
• 
  Нясв?жская ратуша ? гандлёвыя рады
• 
  Нясв?жск? фарны касцёл

Вядомыя асобы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Радз?в?лы
• М?калай Радз?в?л Чорны (1515?1565) ? вял?кал?то?ск? дзяржа?ны, ваенны, культурны ? рэл?г?йны дзеяч.
• Сымон Будны (~1530-1593) ? гуман?ст, асветн?к, вучоны, царко?ны рэфарматар, ф?лосаф.
• М?калай Крыштаф Радз?в?л С?ротка (1549?1616) ? вял?кал?то?ск? дзяржа?ны ? ваенны дзеяч.
• Адольф Янушкев?ч (1803?1857) ? падарожн?к, п?сьменн?к.
• М?хал Апанасав?ч В?тушка (1907?2006) ? беларуск? пал?тычны дзеяч, к?ра?н?к беларускага антысавецкага супрац?ву, калабарацыян?ст.
• Дзм?трый Касмов?ч (1909?1991) ? беларуск? пал?тычны ? грамадск? дзеяч, выдавец.
• Шомер (Нохум-Меер Шайкев?ч) (?-1905) ? я?рэйск? п?сьменн?к.

За?ваг? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Несвиж // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника . ? Мн.: Беларуская Энцыклапедыя , 2007. ? 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9
• Нясв?ж // Беларусь: энцыклапедычны даведн?к / Рэдкал. Б. ?. Сачанка (гал. рэд.) ? ?нш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Х?лькев?ч. ? Мн. : БелЭн , 1995. ? С. 540. ? 800 с. ? 5 000 экз.  ? ISBN 985-11-0026-9 .
• Dariusz Tarasiuk: Mi?dzy nadziej? a niepokojem. Działalno?? społeczno-kulturalna i polityczna Polakow na wschodniej Białorusi w latach 1905?1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Нясв?ж

• Геаграф?чныя звестк? па тэме Нясв?ж на OpenStreetMap
• Здымк? на Radzima.org
• Нясв?ж ? Нацыянальны г?сторыка-культурны музей-запаведн?к
• Jurkau kutoczak ? Юрка? куточак ? Yury’s Corner. Старажытнае дойл?дства Нясв?жа Арх?вавана 24 мая 2012.
• К. Я. Шышыг?на-Патоцкая. ≪Паданн? ? легенды Нясв?жу ? Радз?в?ла?≫
• Кастусь Антанов?ч ≪Радз?в?ла?ск? акцэнт музееф?кацы?≫ ?нфармацыя пра Нясв?жск? палацава-замкавы комплекс
• (руск.) Здымк? на Globustut.by
• (руск.) ?нфармацыя пра Нясв?ж ? здымк? горада Арх?вавана 2 красав?ка 2015.
• (руск.) ≪Легенды Нясв?жа≫  ? старонка пра г?сторыю ? паданн? Нясв?жа (ёсць фотагалерэя)
• Песня пра Нясв?ж Арх?вавана 30 кастрычн?ка 2011.
• Надвор’е ? горадзе Нясв?ж