Макс?м Адамав?ч Багданов?ч
Асаб?стыя звестк?
Псе?дан?мы	≪ Макс?м Кн?жн?к ≫, ≪ Maksim Krynica ≫, ≪ Эхо ≫ ? ?нш. [1]
Дата нараджэння	27 л?стапада ( 9 снежня ) 1891 [2]
Месца нараджэння	М?нск , М?нск? павет , М?нская губерня , Рас?йская ?мперыя [3]
Дата смерц?	12 (25) мая 1917 [2] (25 гадо?)
Месца смерц?	Ялта , Ялц?нскае граданачальн?цтва [d] , Та?рычаская губерня , Рас?йская ?мперыя [3]
Бацька	Адам Ягорав?ч Багданов?ч
Мац?	Марыя Апанаса?на Багданов?ч [d]
Альма-матар	Дзям?да?ск? юрыдычны л?цэй [d]
Прафес?йная дзейнасць
Род дзейнасц?	мовазнавец , перакладчык , паэт , л?таратурны крытык , г?сторык , п?сьменн?к , публ?цыст
Гады творчасц?	1907 ? 1917
К?рунак	элементы ?мпрэс?ян?зму [4] ? с?мвал?зму
Жанр	верш, паэма
Мова твора?	беларуская
Дэбют	≪Музы?ка≫ ( Наша н?ва , № 24/1907)
Творы ? В?к?крын?цах
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы
Цытаты ? В?к?цытатн?ку

Макс??м Ада?мав?ч Багдано?в?ч (27 л?стапада ( 9 снежня ) 1891 , М?нск  ? 12 (25) мая 1917 ; псе?дан?мы: Макс?м Кн?жн?к ; Maksim Krynica; Эхо; Иван Февралев ? вытворныя; ?нш.) ? беларуск? паэт , публ?цыст , л?таратурны крытык , перакладчык , л?таратуразнавец ; клас?к беларускай л?таратуры , адз?н са стваральн?ка? беларускай л?таратуры ? сучаснай л?таратурнай беларускай мовы ^[5] . Багданов?ч выступа? як крытык ? г?сторык л?таратуры ^[6] . Распачынальн?к традыцы? беларускага мастацкага перакладу ^[7] . Н?зка ≪Места≫ з адз?нага прыжыццёвага зборн?ка паэта ≪ Вянок ≫ з’я?ляецца першым узорам урбан?стычнай л?рык? ? новай беларускай паэз?? ^[8] . Спадчына Макс?ма Багданов?ча ?збагац?ла фонд беларускай культуры ^{[9] [10]} .

Б?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паходжанне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Прапрадзед Макс?ма па бацько?скай л?н?? прыгонны Сцяпан бы? першым у родзе, хто ста? нас?ць прозв?шча Багданов?ч , па свайму айчыму Н?к?фару Багданов?чу, бо ?вайшо? у склад яго ≪двара≫ падаткавага адз?нкай; па бацьку ж ён бы? Скокл?чам. Прадзед Лук’ян Сцяпанав?ч бы? дваровым , садо?н?кам; жонкай яго была Арына ?вана?на Юнев?ч. Дзед Юрый Лук’янав?ч бы? дваровым, кухарам, належа? да Касарычскага сельскага таварыства Ляскав?цкай воласц? Бабруйскага павета ; да гэтага таварыства ? бацька Макс?ма, Адам Ягорав?ч , бы? прып?саны аж да звальнення для паступлення на дзяржа?ную службу ^[11] .

Дзед Юрый Лук’янав?ч яшчэ маладым чалавекам бы? прывезены сва?м памешчыкам, панам Лапо, на службу ? куплены маёнтак пры мястэчку Халопен?чы Барыса?скага павета , дзе ён ? абгрунтава?ся, уступ??шы ? шлюб з бабуляй паэта Анэляй (Ганнай) Фам?ной Асьмак, дачкой казачн?цы Рузал? Асьмак . Па ?спам?нах Адама Багданов?ча, яго мац? была ≪чалавекам дз??на рахманай ? ?знёслай душы, з тонк?м пачуццём такту, разам з тым валодала выдатным? матэматычным? здольнасцям?≫ ^[11] .

У 26 гадо? Адам Багданов?ч ажан??ся з Марыяй Апанаса?най Мякота, якой было тады 19 гадо?. Ён успам?на? пра шлюб як пра адз?н з шчасл?вых перыяда? свайго жыцця.

Незвычайная жвавасць успрымання, пачуцця ? руха? была асно?най, выб?тнай рысай яе натуры. Рухомая, за?сёды вясёлая, з ?скрыстым? вачыма, з касой жахл?вай вел?чын?, яна ? дадатак валодала грацыяй кацяняц? ? тым захапляльна чаро?ным хараством, якую прынята называць жаноцкасцю. Яе картк? не даюць н?якага паняцця не тольк? пра яе духо?нае абл?чча, але нават ? пра знешняе. Гэта ? маска, пазба?леная жыцця, а яна была ?ся з?хоткая, пяючая жыццё, уся рух, радасць, захапленне. Арыг?нальны тэкст (руск.)    Необыкновенная живость восприятия, чувства и движений была основной, выдающейся чертой её натуры. Подвижная, всегда весёлая, с искристыми глазами, с косой чудовищной величины, она вдобавок обладала грацией котёнка и той неотразимо чарующей прелестью, которую принято называть женственностью. Её карточки не дают никакого понятия не только об её духовном облике, но даже и о внешнем. Это ? маска, лишённая жизни; а она была вся сверкающая, поющая жизнь, вся движение, радость, восторг. [11]

Дзяц?нства [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

М?нск ? Гродна [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Наста?н?к 1-га гарадскога вучыл?шча М?нска Адам Ягорав?ч Багданов?ч ? яго жонка Марыя Апанаса?на был? матэрыяльна забяспечаны: Адам зарабля? да 1500 рублё? у год пры гатовай кватэры з ацяпленнем ? асвятленнем, якая размяшчалася на Траецкай гары на вул?цы Аляксандра?скай у доме Карказов?ча, што ? двары, у друг?м паверсе, у той час у ?м змяшчалася 1-е прыходскае вучыл?шча ? наста?н?цк?я кватэры, пазней гэта бы? дом 25 (цяпер тут участак вул?цы М. Багданов?ча насупраць сквера каля Тэатра оперы ? балета . Першынец Вадз?м нарадз??ся 6 (18) cакав?ка 1890, Макс?м ? 27 л?стапада (9 снежня) 1891 у 9 гадз?н вечара.

Раптам у Адама Ягорав?ча выяв?лася хвароба горла ? дактары забаран?л? яму выкладчыцкую дзейнасць. У М?нску не знайшлося працы былому наста?н?ку, вядомаму сва?м? перадавым? поглядам? ? незалежнасцю ^[12] .

У 1892 годзе сям’я перабралася ? Гродна , дзе Адам Багданов?ч атрыма? працу памочн?кам бухгалтара ? сялянск?м пазямельным банку . Зараз у будынку банка на скрыжаванн? вул?ц Карбышава ? Лен?на месц?цца штаб Заходняга аператы?нага камандавання Узброеных С?л Беларус?. ^[13]

Жыл? на ?скра?не горада, на Новым Свеце 15 па Садовай. Тут 14 (26) л?стапада 1894 нарадз??ся трэц? сын Ле?, а ? ма? 1896 года ? дачка Н?на. Умовы был? добрым? для выхавання дзяцей: мякк? кл?мат, у двары сад, а вакол сады, пал?, недалёка лес ? Нёман . Мац? спрабавала ?жыць да дзяцей фробеле?скую с?стэму для выхавання пачуцця?, але тыя перад цацкам? для разв?цця аддавал? перавагу жывым знос?нам ^[11] .

Мац? летам выязджала з сынам? на вёску. Вядома яе паездка ? Вяззе на Ас?пов?чыне да сваёй старэйшай сястры, дзе дзец? ?першыню апынул?ся ? беларускай народнай стых?? ^[12] .

Як у Гродна, так ? ? М?нску, у Багданов?ча? зб?ралася шмат людзей. У М?нску было шмат рэвалюцыйна настроенай ?нтэл?генцы? ? нарадавольцы ? тыя, хто ?м спачува?, але пасля ≪ Лапац?нскага правалу   (руск.)  ( бел. ≫, у сувяз? з арыштам? ? нарасталым страхам, кола ?х паступова радзела ? раскладалася. У Гродна ж зб?рал?ся пераважна культурныя работн?к?: лекары, лепшыя аф?цэры, наста?н?к?. Шмат, асабл?ва ? М?нску, прыходз?ла моладз?. Гучал? дэкламацы? л?таратурных твора?, спевы, вял?ся дыскус??. ≪Разнастайна, маля?н?ча-павабна, ц?кава жылося≫, ? успам?на? Адам Багданов?ч ^[11] .

Праз месяц пасля рода? дачк? ? Мары? Багданов?ч был? выя?лены сухоты. Лячэнне (≪вёска, кеф?р , гваякол , кадэ?н ≫) не дапамагл? ? 4 (16) кастрычн?ка 1896 года мац? будучага паэта памерла. Пахаваная яна была на Гродзенск?х правасла?ных мог?лках на вул?цы Антонава , перад царквой, направа ад гало?ных варот ? дарог? ? царкву, пад дубовым крыжам з табл?чкай ^[11] . Пазней на маг?ле ?сталявал? сучасны помн?к у выглядзе паловы гран?тнага валуна, з выб?тым на ?м крыжом Ефрас?нн?. Маг?ла прыб?раецца с?лам? грамадскасц?. На 125-годдзе са дня нараджэння паэта (2016 год) на маг?ле служыл? пам?нальную службу на спачын душ паэта ? яго бацько? ^[14] . На 100-годдзе са дня смерц? паэта ? 2017 годзе каля маг?лы яго мац? мал?л?ся гродзенск?я святары, памяць ушанавал? паэты Данута Б?чэль ? Алесь Чобат . ^[15]

На думку бацьк?, Макс?м на яго бы? падобны больш знешн?м? рысам?: хадой, манерай сябе трымаць, жэстам?, прамовай ? т. п., наадварот,

па складзе свайго характару, мяккага ? жаноцкага, па весялосц? свайго нораву, жвавасц?, спагадл?васц? ? ?ражанню, па па?наце ? мяккасц? наз?рання?, па с?ле ?я?лення, пластычнасц? ? разам маля?н?часц? прадукта? яго творчасц? ?сяго больш нагадва? сваю мац?, асабл?ва ? дзяц?нстве. Арыг?нальны тэкст (руск.)    по складу своего характера, мягкого и женственного, по весёлости своего нрава, живос­ти, отзывчивости и впечатлительности, по полноте и мягкости наблюдений, по силе воображения, пластичности и вместе живописности продуктов его творчества всего более напоминал свою мать, особенно в детстве. [11]

На яго думку, паэтычны дар, як? ? ёй самой драма?, Макс?м таксама атрыма? у спадчыну ад мац?, або быць можа, ад яго прабабул? Рузал? ^[11] .

Пасля смерц? люб?май жонк? Адам Ягорав?ч не змог жыць у Гродна ? ? л?стападзе 1896 года ён з дзецьм? пераязжае ? Н?жн? Но?гарад .

Н?жн? Но?гарад [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Разам з сям’ёй Адама Ягорав?ча ? Н?жн? Но?гарад пераехал? ? яго сёстры. Сваяк? жыл? тут адз?най беларускай калон?яй. Шчыра трымалася звычая? продка? сястра Магдалена, у якой люб?? бываць Макс?м ^[12] .

Мац? дзецям Адама Ягорав?ча замян?ла цётка па бацьку Марыя Багданов?ч, але самая малодшая дачка Н?на не дажыла ? да года.

Бацька аддава? шмат уваг? сва?м сынам, дзякуючы яму яны палюб?л? л?таратуру. У адным з л?сто? да сябра Макс?м адзнача?:

Мяне выхо?ва? бацька. Неяк я паказва? вам яго б?бл?ятэку. У ёй усё ёсць ?стотнае, што з’яв?лася кал? б там н? было ? л?таратуры ?сяго свету. Мы з дзяц?нства праходз?л? гэтую сусветную школу… Зразумела, гало?ная ?вага звярталася на славянск?я л?таратуры…

Макс?м чу? у Н?жн?м Но?гарадзе беларуск?я казк?, песн?, прыма?к?.

У 1902 годзе Макс?м паступ?? у Н?жагародскую мужчынскую г?мназ?ю . Падчас рэвалюцы? 1905 прымае ?дзел у вучнё?ск?х ? студэнцк?х дэманстрацыях, за што атрымл?вае атэстацыю ≪недобранадзейнага вучня≫ ^[16] .

Ужо ва ?зросце 10-11 год Макс?м спрабуе п?саць вершы на беларускай мове ^[17] .

У 1906 годзе хросная мац? Макс?ма В. Сёмава, якая жыла ? П?нску ? трымала там прыватную г?мназ?ю ^[12] , вып?свае для яго газету ≪ Наша доля ≫, а потым ? ≪ Нашу н?ву ≫. У канцы года Багданов?ч дасылае беларуск?я кн?г? ? газеты ? Н?жагародскую турму рэвалюцыянеру беларускага паходжання Сцяпану Зенчанку . З 1907 года ? ≪Нашай Н?ве≫ пачынаюць з’я?ляцца творы Багданов?ча.

1907 год л?чыцца пачаткам л?таратурнай дзейнасц? Макс?ма Багданов?ча. Яго першым значным мастацк?м творам было беларускамо?нае праза?чнае апавяданне ≪ Музы?ка ≫ ^[6] , якое адразу ж надрукавала ≪ Наша Н?ва ≫. У апавяданн? расказваецца легенда пра Музыку, як? ≪ многа хадз?? па зямл? ды ?сё гра? на скрыпцы ≫. Незвычайныя был? ? яго скрыпка, ? музыка. Кал? плакала скрыпка ? руках музык?, то кожны ≪ ?сё плака? бы па сваёй дол? ≫, кал? грозна гудзел? струны, ≪ людз? падымал? апушчаныя голавы, ? гневам вял?к?м бл?шчал? ?х вочы ≫. За яго творчасць ≪ злыя ? с?льныя людз? ≫ к?нул? Музыку ? турму, дзе той ? заг?ну?. Але не заг?нула памяць аб ?м. У гэтым алегарычным творы малады а?тар расказва? аб шматпакутным лёсе Беларус? на працягу стагоддзя? ? выказва? надзею на хутк?я перамены да лепшага. Апавяданне было нап?сана пад уплывам народнай творчасц? ^[6] .

У хутк?м часе Макс?м ста? сталым супрацо?н?кам ≪Нашай н?вы≫ ? завочна пасябрава? з супрацо?н?кам? газеты, асабл?ва яму ?мпанава? яму Сяргей Палуян , як? адказва? М. Багданов?чу ?заемнасцю ^[12] .

Трэба адзначыць, што бацька, родныя ? стрыечныя браты ? сёстры л?чыл? занятк? беларус?стыкай бесперспекты?ным? ? не падзялял? з Макс?мам радасць ад поспеха? ^[12] .

Ярасла?ль [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У чэрвен? 1908 года Багданов?чы зно?ку пераяжджаюць па службе бацьк? ? гэтым разам у Ярасла?ль . Прычынай гэтаму была прынцыповасць Адама Ягорав?ча на службе ^[12] .

Там Макс?м Багданов?ч п?ша першыя л?рычныя вершы: ≪ Над маг?лай ≫, ≪ Прыйдзе вясна ≫, ≪ На чужыне ≫, як?я был? апубл?каваныя ? ≪Нашай н?ве≫. Там жа друкуюцца вершы ≪ Краю мой родны! Як выкляты богам… ≫, у як?м выразна прагучала тэма сацыяльнага прыгнёту ? нацыянальнага адраджэння беларуса?; кароткае вершаванае л?рычнае апавяданне ≪ З песня? беларускага мужыка ≫ ? рэал?стычная ?мпрэс?я, прасякнутая гуман?стычным? матывам? ^[6] , по?ная веры ? творчыя с?лы народу; вершы ≪ Цемень ≫, ≪ Пугач ≫, ≪ Разрытая маг?ла ≫, а таксама пераклады з Генрыха Гейнэ , Фрыдрыха Шылера .

Першым з пераклада?, дасланых у рэдакцыю ≪Нашай Н?вы≫ бы? верш С. Ю. Святагора ≪Дзве песн?≫ , як? пайшо? у друк з папра?кам? ? мове Я.Купалы , але з ?ншым подп?сам: у карэктуры Ядв?г?н Ш. падп?са? верш прыдуманым ?м для Макс?ма Багданов?ча псе?дан?мам ≪Макс?м Крын?ца≫ . Ён п?са?:

≪Кожны сва?м псе?дан?мам вызначае сваё крэда, свой к?рунак, а што за душою гэтага юнака, л?цэ?ста, эстэта? Яму гэтыя Бядул? ды Гаруны не падыдуць. Яму трэба чысты-чысты псе?дан?м, ясны, як юнацтва. Хай будзе Крын?ца! Гэта будзе псе?дан?м-падказка: з народных крын?ц яму трэба чэрпаць свае вершы!≫ ^[18]

У наступных л?стах да рэдакцы? газеты паэт пратэстава?, што яго перараб?л? ? Макс?ма Крын?цу.

У 1909 годзе Макс?м захворвае на сухоты. Ён выязжае на лячэнне ? Крым.

Скончы?шы ? 1911 годзе г?мназ?ю, М. Багданов?ч наведвае В?льню, дзе знаём?цца з Вацлавам Ласто?ск?м , ?ванам ? Антонам Луцкев?чам? ды ?ншым? дзеячам? беларускага Адраджэння.

Мешкаючы ? В?льн?, малады паэт азнаём??ся ? прыватным музе? брато? Луцкев?ча? з калекцыям? старажытных рарытэта? ? пад ?х уражаннем нап?са? верш ≪ Слуцк?е ткачых? ≫ ^[19] . У гэтым творы а?тар распавядае сумную г?сторыю прыгонных ткачых, паэтызуе ?мельства майстрых ткаць залатыя паясы, куды яны дадаюць ≪ зам?ж перс?дскага ?зора цвяток радз?мы вас?лька ≫.

Там жа Багданов?ч знаём?цца з патрыярхам беларускага нацыянальнага адраджэння Бран?славам Эп?мах-Шып?лам , з як?м ён пасля будзе весц? л?ставанне ^[20] . У л?стападзе 1911 года, знаходзячыся ?жо ? Ярасла?л?, Багданов?ч будзе п?саць у рэдакцыю альманаха ≪ Маладая Беларусь ≫ л?ст з просьбай надрукаваць два яго вершы разам з невял?к?м л?таратуразна?чым нарысам пра санетную форму дасланых верша?. Пад канец свайго л?ста паэт не абм?не ?вагай свайго в?ленскага знаёмага: ≪ Паклон п. Шып?ле ? пазнаём?л?ся ? В?льн? ≫ ^[21] .

Летам браты Луцкев?чы запрас?л? Макс?ма адпачыць на хутары Ракуцё?шчына , як? тады належа? ?х дзядзьку В. Лычко?скаму. Там за 2 месяцы бы? нап?саны цыкл верша? ≪Старая Беларусь≫, а пазней мног?я творы з цыкла ≪Места≫, ≪З беларуск?х матыва?≫ ^[12] .

У тым жа годзе Макс?м Багданов?ч ме? намер паступ?ць у Пецярбургск? ?н?верс?тэт на ф?лалаг?чны факультэт, але праз недахоп грошай ? сыры кл?мат стал?цы вяртаецца ? Ярасла?ль, паступ??шы ? Дзям?да?ск? юрыдычны л?цэй   (руск.)  ( бел. . Падчас вучобы супрацо?н?чае ? ярасла?скай газеце ≪Голос≫; шмат п?ша, друкуецца ? розных рас?йск?х ? беларуск?х выданнях, набывае вядомасць.

У той перыяд был? нап?саныя вершаваныя л?рычныя апавяданн? ≪ ? вёсцы ≫ ? ≪ Вэрон?ка ≫. Абодва ? дан?на захапленню паэта жанчынай. Паэтычнае ап?санне глыбок?х пачуцця? жанчыны да дз?цяц?, уласц?вых нават маленькай дзя?чынцы ? ?дэйная задума твору ≪ ? вёсцы ≫. Фабула ≪ Вэрон?к? ≫ ? успам?н пра дзя?чынку, якая непрыкметна для а?тара, ≪ ? красе свае вясны ≫ вырасла, абудз??шы ? душы паэта першае каханне, а з ?м ? цягу да ?дэальнага, прыгожага, да паэз??. Музай для Макс?ма Багданов?ча паслужыла Ганна Какуева ^[22] , сястра яго аднакласн?ка, таленав?тая п?ян?стка. У гэты ж перыяд п?шуцца вершы ≪ ?чора шчасьце тольк? глянула нясьмела ≫, ≪ Больш за ?сё на сьвеце жадаю я ≫ ? знакам?ты твор л?рык? любо?ных перажывання? ? верш Макс?ма Багданов?ча ≪ Раманс ≫. Тады ж был? створаныя вершы, як?я потым склал? цыклы ≪ Старая Беларусь ≫, ≪ Места ≫, ≪ Згук? бацько?шчыны ≫, ≪ Старая спадчына ≫. Асно?ным зместам твора? была барацьба за гуман?стычныя ?дэалы, на першы план выходз?ла тэма паднявольнага жыцця беларускага народа, моцна гучал? ?дэ? нацыянальна-вызваленчай барацьбы супраць царскай ?мперы?.

У перыяд 1909 ? 1913 гадо? паэт перакладае на беларускую вершы Ав?дз?я , Гарацыя , французскага паэта Поля Верлена . Апрача таго, у гэты перыяд Макс?м Багданов?ч займаецца распрацо?кай канцэпцы? г?сторы? разв?цця беларускай л?таратуры ад старажытнасц? да пачатку ХХ стагоддзя . Гэта знайшло адлюстраванне ? артыкулах ≪ Глыбы ? сла? ≫ (надрукаваным у ≪Нашай Н?ве≫), ≪ Кароткая г?сторыя беларускай п?сьменнасц? да XVI сталецця ≫, ≪ За сто лет. Нарыс г?сторы? беларускай п?сьменнасц? ≫ ? ≪ Новый период в истории белорусской литературы ≫.

В?ленск?я справы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У В?льн? на пачатку 1914 года, у друкарн? Марц?на Кухты, пры грашовай падтрымцы Магдалены Радз?в?л , тыражом 2000 асобн?ка? ^[23] выдадзены адз?ны прыжыццёвы зборн?к твора? Макс?ма Багданов?ча ≪ Вянок ≫ (на тытуле пазначаны 1913 г.) з прысвячэннем: ≪ Вянок на маг?лу С. А. Полуяну (памёр 8 красав?ка 1910 г.) ≫, якое зраб?? Вацла? Ласто?ск?, не ?згадняючыся з а?тарам. Пасля Багданов?ч ухвал?? яго ?н?цыятыву. Зборн?к змяшча? 92 вершы ? 2 паэмк?, размешчаныя на 120 старонках, як?я был? аб’яднаныя па н?зках: ≪ Малюнк? ? сьпевы ≫, ≪ Думы ≫ ? ≪ Мадонны ≫. У л?стах да выда?цы был? меркаванн? дапо?н?ць ≪ Мадонна? ≫ н?зкай ≪ Каханьне ? сьмерць ≫ (13 верша?) ? да 5 пераклада? з н?зк? ≪ Старая спадчына ≫ дадаць 22 пераклады з Поля Верлена ? ?тварыць раздзел ≪ З чужой глебы ≫. Аднак кн?га выйшла без дапа?нення? ? без паслясло?я ≪ ?зно? пабачы? я сял?бы ≫ да паэмы ≪ Вэрон?ка ≫ ^[23] . У сва?м укарочаным выглядзе ≪Вянок≫ Багданов?ча застаецца клас?чнай кн?гай паэз??, але ён, натуральна, у так?м варыянце н?як не выражае агульнай першаснай задумы паэта, якая сыходз?ла на ?зор дантавай ≪ Боскай камеды? ≫ з тра?чнасц? як асно?нага кампаз?цыйнага прынцыпу пабудовы твора мастацтва, з ?мкнення пазнаць свет у яго дыялектычнай сутнасц?, гарман?чнасц?, разв?цц? ^[24] . У по?ным зборы верша? М. Багданов?ча 1992?1995 гг. выда?цы выправ?л? ?се вышэй перал?чаныя страты, аднак, тым самым, парушы?шы г?старычную пра?ду ^[23] .

У сва?х ≪ Успам?нах аб М. Багданов?чу ≫ Вацла? Ласто?ск? апавяда? г?сторыю стварэння ≪ Вянка ≫:

За некальк? месяца? пасля выезду з В?льн? Макс?м Багданов?ч адасла? у рэдакцыю ≪Нашай Н?вы≫ рукап?с, у як?м был? сабраныя яго вершы, пад загало?кам ≪Кн?жка выбраных верша?≫ з просьбай выпусц?ць асобнай кн?жачкай. Рукап?с гэты праляжа? у рэдакцы? больш за па?гады, бо не было грошай, каб надрукаваць яго. ? тольк? ? 1913 годзе был? дабыты грошы на надрукаванне рукап?су ^[25]

Па словах Ласто?скага, на надрукаванне ≪ Вянка ≫ ?ван Луцкев?ч выдаткава? 150 рублё?, а падчас набору Вацла? ?вано?ск? ? ?ван Луцкев?ч знайшл? ≪ яшчэ нейкую суму ≫ грошай ад Магдалены Радз?в?л. У падзяку да княг?н? на тытульным аркушы кн?г? было пастано?лена размясц?ць знак лебедзя, што азначала герб Зав?ша? (Магдалена Радз?в?л з дому Зав?шанка):

Рысунак на акладку да? я са свайго сабрання. Гэты рысунак у 1905 годзе зраб?? адз?н з вучня? (не памятаю яго прозв?шча) Штыгл?ца?скай школы. Рысунак напам?нае крыху вянок, дзеля гэтага я ? пастанав??, карыстаючы правам? выда?ца, надп?саць на кн?жцы да а?тарскага яшчэ ? свой агаловак ? ≪Вянок≫. Выходз?ла нязгорш: ≪Вянок, кн?жка выбраных вершау≫ ^[26]

У 1914 годзе ? ≪ Нашай Н?ве ≫ № 8 была змешчаная нататка, якая мела назву: ≪ Песьняр красы ≫. Гэта была першая рэцэнз?я на зборн?к ≪ Вянок ≫, нап?са? яе Антон Луцкев?ч : ≪ …не грамадск?я тэмы займаюць гало?ным чынам паэта: ён перш за ?сё шукае чыстае красы, вершы яго, кожны формай падыходз?ць да думк? ≫

≪…Хоць бы ты чорную, тольк? б не шэрую прала, Гора жада? бы, ды тольк? каб по?ную чарку Але ? гора такога пазна? я замала. Прыйдзецца, бачу, пазайздрыць бяздольнаму Марку…≫

Тэма смерц? ? Макс?ма прайшла праз усё яго творчае жыццё. ≪ Амур ? сумны ? прыгожы ста?ць з павязкай на вачах ля склепу… ≫ Паэт веры? у вечнае жыццё. Верш ≪ На мог?лках ≫ мае маг?чную с?лу, як сама смерць. Гэтыя ≪ Думы ≫, ≪ Вольныя думы ≫ Макс?ма Багданов?ча насычаны хрысц?янск?м спакоем, пачуццём боскай несмяротнасц?. Ён увесь час разма?ляе з зоркам?, з небам, углядаецца ?высь, не пад ног?. Самы моцны верш па с?ле ?здзеяння ≪ Прыйдзецца, бачу, пазайздросьц?ць бяздольнаму Марку ≫ ^[27] .

Перыяд з 1914 ? канец 1916 [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У гэты перыяд паэт п?ша цыкл верша? ≪ На ц?х?м Дуна?. Вершы беларускага складу ≫, паэму ≪ Макс?м ? Магдалена ≫, ?ншыя творы. П?са? Макс?м Багданов?ч вершы ? на рускай мове, як ≪ Зачем грустна она была ≫, ≪ Я вспоминаю Вас такой прекрасной, стройной ≫, ≪ Зелёная любовь ≫, ≪ Осенью ≫. Да гэтага часу адносяцца ? пераклады на беларускую твора? А. Пушк?на ? Э. Верхарна .

Акрамя таго, у руск?м ? ?кра?нск?м друку з’я?ляюцца публ?цыстычныя артыкулы Макс?ма Багданов?ча на рускай мове, прысвечаныя пытанням г?сторы? л?таратуры, нацыянальным ? грамадска-пал?тычным праблемам; выходзяць г?старычныя ? краязна?ча-этнаграф?чныя брашуры, а таксама л?таратуразна?чыя рэцэнз??, фельетоны.

У снежн? 1915 года Багданов?ч паеха? у Маскву, каб наведаць беларускага г?сторыка Уладз?м?ра П?чэту . Беларуск? даследчык па?плыва? на погляды паэта, як?я ён выказа? у артыкуле ≪ Белорусское возрождение ≫ ^[28] .

Макс?м Багданов?ч падтрымл?ва? цесную сувязь з Ярасла?скай беларускай радай , якая аб’ядно?вала бежанца?-беларуса? Першай сусветнай вайны ^[29] .

М?нск [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

≪…Мац? родная, Мац?-Кра?на! Ня ?сьц?шыцца гэтак? боль… Ты прабач. Ты прым? свайго сына, За Цябе яму ?мерц? дазволь!.. Усё лятуць ? лятуць тыя кон?, Срэбнай збруяй далёка грымяць… Старада?няй Л?то?скай Пагон? Не разьб?ць, не спын?ць, не стрымаць≫.

≪Пагоня≫ . [30]

Улетку 1916 года, скончы?шы л?цэй ^[6] , Макс?м Багданов?ч вярну?ся ? М?нск , дзе жы? на кватэры Зм?трака Бядул? . Хоць ён бы? ужо цяжка хворы, але ?ладкава?ся на працу сакратаром у губернскай харчовай кам?с?? ^[6] , шмат працава?, а ?весь вольны час аддава? л?таратурнай творчасц?.

М. Багданов?ч сябрава? з тым? ?нтэл?гентам?, як?я групавал?ся вакол ≪Беларускай хатк?≫. Выязджа? у прытулк? для дзяцей бежанца?, каб на ?ласныя вочы ?бачыць, як жывуць с?роты. Нават не п?? чаю з цукрам, каб сэканом?ць яго ? перадаць прытулкавым дзецям ^[12] . У гэты час Макс?м Багданов?ч нап?са? так?я знакам?тыя творы, як ≪ Страц?м-лебедзь ≫ ? ≪ Пагоня ≫.

≪ Пагоня ≫ ? узор паэтычнай публ?цыстык? ? адз?н з самых тэмпераментных ? драматычных твора? паэта. А?тар звяртаецца да гера?чных старонак беларускай м?ну?шчыны, закл?кае баран?ць сваю Мац?-Кра?ну. Паводле сведчання А. Смол?ча , верш бы? прачытаны паэтам упершыню ? М?нск?м народным доме ≪ Беларуская хатка ≫ ? канцы 1916 года. Ёсць меркаванне, што ? нап?саны ён у М?нску ^[31] .

Смерць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

≪? кра?не сьветлай, дзе я ?м?раю У белым доме ля с?няй бухты Я не самотны, я кн?гу маю [32] З друкарн? пана Марц?на Кухты≫.

перадсмяротны верш .

У лютым 1917 года сябры паэта сабрал? грошы, каб ён мог ехаць у Крым лячыцца ад сухота?. Лячэнне не дапамагло, ? ? тым жа годзе ? Ялце Макс?м Багданов?ч памер ва ?зросце 25 гадо?.

Макс?ма Багданов?ча пахавал? ? Ялце ^[6] на трэц? дзень смерц? па правасла?наму абраду на Новых гарадск?х мог?лках (цяпер Старыя гарадск?я мог?лк?) ^[33] . У дзень смерц? паэта, яго бацька ? Адам Багданов?ч ? знаходз??ся ? службовай камандыро?цы ? С?мферопал? ^[33] . Ён п?са?:

Скончался он 12(25) мая, но я известие об этом получил на 4-й день после его смерти. Он не дал хозяйке моего адреса, не желая меня тревожить. После его смерти она нашла мой Ярославский адрес и телеграфировала по этому адресу, а пока пришла телеграмма из Ярославля был уже четвертый день. Я тотчас на автомобиле отправился в Ялту. Но он уже был похоронен… Похоронили его на ялтинском кладбище, что недалеко от Николаевской улицы по направлению к горам, на самой окраине кладбища внизу, в 3 саженях от окраины, близ дороги, со стороны противоположной к морю, т.е. со стороны гор. В головах поставлен небольшой белый крест с надписью на жестяной табличке его имени (студент Максим Адамович Багданович) и когда он скончался.

У 1924 годзе на яго маг?ле бы? усталяваны помн?к з чатырма радкам? з верша паэта ≪ Пам?ж пяско? Эг?пецкай зямл?… ≫. 20-я гады м?нулага стагоддзя был? эпохай атэ?зму, таму стары крыж на ялц?нскай маг?ле бы? зн?шчаны, а на яго месцы з’яв??ся помн?к з шэра-брунатнага вапняку з чырвонай зоркай ^[34] , як? ? стая? там да 2003 года, кал? на маг?ле паэта бы? усталяваны помн?к скульптара? ? бацьк?, сына Льва ? Сяргея Гум?ле?ск?х ^[35] .

На пачатку 1980-х гадо? уздымалася пытанне пераносу праху паэта з Ялты ? М?нск, але арган?затары не атрымал? аф?цыйнага адказу ^[36] .

Сярод папер, што застал?ся пасля нябожчыка, был? знойдзены матэрыялы для беларускага буквара, над як?м ён, мабыць, працава? у апошн? час ^[37] . А на крэсле ля самога ложка ? кн?га, ? на ёй каротк?, у адну страфу верш, перадсмяротнае прызнанне, ун?кальнае ? сва?м родзе ва ?сёй сусветнай паэз??.

Паэз?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Першыя вершаваныя творы сугучны паэз?? Я. Купалы ? Я. Коласа ^[6] . Яго паэз?я разв?валася ва ?мовах рэакцы?, у атмасферы вострых сацыяльна-пал?тычных канфл?кта?. Асно?ны к?рунак творчасц? М. Багданов?ча ? патрыятычнае служэнне сацыяльнаму ? нацыянальнаму вызваленню беларускага народа, сцвярджэнне ?дэй ро?насц? ? братэрства, барацьба за гуман?стычныя ?дэалы. Не прымаючы тагачаснай рэча?снасц?, уц?ску чалавека-праца?н?ка, М. Багданов?ч проц?паста?ля? ?м агульначалавечыя духо?ныя пачатк? прыгожага ? добрага (як вобразы мадонна? у ≪Вянку≫). Дэмакратызм паэта эвалюцыянава? да сцвярджэння ?дэй гера?чнага, самаахвярнага змагання за ?нтарэсы народа. ^[38]

На паэз?ю Багданов?ча па?плывал? творы французск?х с?мвал?ста? , руск?х акме?ста? , аднак ён ?мкну?ся да стварэння ?ласна-беларускай паэз??, арган?чнага зл?цця беларуск?х ? ?ншаземных традыцый, закл?ка? у сва?х артыкулах ≪трымацца народнай песн?, як сляпы трымаецца плота≫ . Ствары? шмат выдатных узора? грамадзянскай, пейзажнай, ф?ласофскай л?рык?; нап?са? шмат верша? прысвечаных Ане Какуевай (ярасла?скай знаёмай паэта, у якую ён бы? закаханы); п?са? ? друкава?ся як на беларускай, так ? на рускай мове. Багданов?ч упершыню ? беларускай л?таратуры ?жы? формы санету , трыялету , рандо ? ?ншыя клас?чныя вершаваныя формы, верл?бр .

Багданов?ч-мастак асно?най сваёй задачай л?чы? узбагачэнне роднай л?таратуры новым? тэмам? ? формам?. Яго вершы ? шматгранны паказ жыцця чалавека ? разнастайных сувязях з грамадствам ? прыродай. Гало?нае ? ?х ? жыццялюбства (≪Прывет табе, жыццё на вол?!≫, ≪Выйша? з хаты≫), акты?нае ста?ленне да рэча?снасц? (≪Рушымся, брацця, хутчэй≫, ≪К?нь вечны плач свой аб старонцы!≫), захапленне красой жыцця (≪Па-над белым пухам в?шня?≫, ≪З?мой≫), маладосцю (≪Маладыя гады≫), мудрасцю, працав?тасцю, таленав?тасцю народа (≪Летап?сец≫, ≪Слуцк?я ткачых?≫). Але ? абстав?нах тагачаснай рэча?снасц? на першы план вылучал?ся тэма паднявольнага жыцця працо?нага народа, роднага краю (≪Краю мой родны! Як выкляты богам≫, ≪Народ, Беларуск? Народ!≫, ≪Беларусь, твой народ дачакаецца≫), вобраз селян?на-праца?н?ка (≪Гнусь, працую, пакуль не парвецца≫, ≪Пан ? мужык≫), грамадзянск? сум (≪Мяжы≫, ≪Ой, чаму я ста? паэтам≫, ≪Вы, панове, паз?раеце далёка≫, ≪Эм?гранцкая песня≫, ≪Пагоня≫). ^[38] Матывы смутку паглыблял?ся асаб?стай драмай паэта, з 18 гадо? хворага на сухоты.

У Багданов?ча-л?рыка моцная сх?льнасць да роздуму, разваг?. Адсюль ф?ласофская заглыбленасць яго верша? (≪Зразаюць гал?ны тапол? адну за адной≫, ≪Кал? звал?? дужы Геракл у пыл Антэя≫, ≪Жывеш не вечна, чалавек≫, санет ≪На цёмнай гладз? сонных луж балота≫, рандо ≪Узор прыгожы пекных зор≫, ≪Перад паводкай≫). ^[38]

М. Багданов?ч з Я. Купалам  ? заснавальн?х? пейзажнай ? ?нтымнай любо?най л?рык? ? беларускай паэз?? (≪Я бальны, бесскрыдлаты паэт≫, трыялет ≪Мне до?гае расстанне з Вам?≫, ≪Я хаце? бы спаткацца з Вам? на вул?цы≫) ^[38] .

Вял?кая заслуга паэта ? распрацо?цы г?старычнай тэмы (≪Летап?сец≫, ≪Безнадзейнасць≫, ≪Перап?счык≫, ≪Агата≫, цыкл ≪Места≫, ≪Песня пра князя ?зяслава Полацкага≫) ? урбан?стычных матыва? (≪Вулк? В?льн? з?яюць ? гулка грымяць≫, ≪На глух?х вулках ? ноч глухая≫). Шырока разв?ва? у беларускай л?рыцы т.зв. вечныя тэмы жыцця, смерц?, кахання, дружбы (н?зка ≪Каханне ? смерць≫, рандэль ≪На мог?лках≫, трыялет ≪С. Палуяну≫) ^[38] .

Творчасць Макс?ма Багданов?ча мела першаступеннае значэнне ? г?старычным самапазнанн? народа ? сцвярджэнн? яго месца ? г?сторы? чалавецтва. Яго вершы вызначаюцца майстэрск?м выкарыстаннем вобразна-выя?ленчых сродка? клас?чнай ? песенна-народнай паэтык?. Выхаваны на паэз?? А. Пушк?на , А. Фета , Ф. Цютчава , добра знаёмы з сучаснай яму рускай паэз?яй, узбагац?? родную л?таратуру перадавым? ?дэям? ? багатым эстэтычным во?штам. ^[38]

У пачатку 1914 года ? В?льн? ? друкарн? Марц?на Кухты выйша? яго паэтычны прыжыццевы зборн?к верша? ≪Вянок≫ (на тытуле кн?г? ста?ць 1913 год, але ? тым годзе яе выдаць не паспел?). 3борн?к ≪Вянок≫ ста? у беларускай паэз?? ?зорам творчага засваення клас?чнай паэтык? на нацыянальнай глебе. Школай высокага майстэрства з’я?ляюцца змешчаныя тут санеты , трыялеты , рандо , актавы, тэрцыны , пентаметры .

Вял?кае месца ? творчасц? М. Багданов?ча займа? фальклор: выкарыстанне беларускай м?фалог?? (≪Чуеш гул? ? Гэта сумны, маркотны лясун≫, ≪Вадзян?к≫, ≪Змя?ны цар≫), вобраза?, матыва?, рытм?ка-?нтанацыйнага складу беларускай народнай песн? (≪Не кувай ты, шэрая зязюля≫, н?зка ≪На с?н?м Дуна?≫). Вершы т.зв. беларускага складу ? узор л?рык?, стыл?заванай пад песенна-народную паэтыку (≪Бяседная≫, ≪Лявон?ха≫, ≪Ск?рпуся≫). ^[38]

Паэмы М. Багданов?ча ? пошук нацыянальнага эпасу: гера?чнага ? ≪Макс?м ? Магдалена≫, ≪Страц?м-лебедзь≫, сацыяльна-бытавога ? ≪Мушка-зелянушка ? камарык ? насаты тварык≫. ≪Страц?м-лебедзь≫ ? гэта паэтызацыя б?блейскага м?фу пра лебедзя, паводле якой адз?н тольк? Страц?м-лебедзь адмов??ся ад Ноева ка?чэга, сам уступ?? у адз?наборства са стых?яй патопу, аднак траг?чна заг?ну?, бо не ? с?ле аказа?ся ?трымаць птушак, што абсел? яго, ратуючыся ад патопу. Хоць сам Страц?м-лебедзь г?ну?, але дава? жыццё ?ншым птахам. У м?фе асуджалася непакорнасць, Багданов?ч жа яе ?сла?ля?.

П?са? у клас?чных ? песенна-народных формах ?ншых паэз?й (песн? ≪Руская≫, ≪Укра?нская≫, ≪Сербская≫, ≪Скандына?ская≫, ≪?спанская≫, у форме руба?  ? ≪Перс?дск?я≫, у форме танк? ? ≪Японск?я≫),

Паэз?я Макс?ма Багданов?ча ?вайшла ? духо?ную скарбн?цу беларускага народа. Яна ?плывае на разв?ццё беларускай паэз?? ? сёння, асабл?ва сва?м глыбок?м, пран?кненнем у духо?ны свет чалавека ? высокай культурай паэтычнага слова. ^[38] Некаторыя вершы стал? народным? песням? (≪ Зорка Венера ≫, ≪Слуцк?я ткачых?≫), мног?я пакладзены на музыку кампаз?тарам? .

Проза [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Найлепшыя апавяданн? М. Багданов?ча стаяць каля вытока? беларускай нацыянальнай прозы (≪Апокрыф≫, 1913; ≪Апавяданне аб ?конн?ку ? залатару…≫, 1914) ^[38] .

Крытыка, публ?цыстыка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Выступа? у прэсе як публ?цыст, друкава? шматл?к?я крытычныя артыкулы ? л?таратурныя агляды.

Праца Багданов?ча-крытыка нак?равана на абарону рэал?зму ? народнасц? ? эстэтычных асно? перадавой беларускай л?таратуры пач. ХХ ст. (≪Глыбы ? сла?≫, 1911; ≪За тры гады≫, 1913; ≪Забыты шлях≫, 1915). Адз?н з заснавальн?ка? навуковай г?сторы? беларускай л?таратуры (≪Кароткая г?сторыя беларускай п?сьменнасц? да XVI сталецця≫, ≪Новы перыяд у г?сторы? беларускай л?таратуры≫) ^[38] .

Даследава? л?таратуру ? г?сторыю славянск?х народа? (артыкулы пра Т. Ша?чэнку , М. Ламаносава , А. Пушк?на , М. Лермантава , г?сторыка-этнаграф?чныя нарысы ≪Укра?нскае казацтва≫, ≪Гал?цкая Русь≫, ≪Угорская Русь≫, ≪Браты-чэх?≫ ? ?нш.).

Яго публ?цыстыка звязана з супрацо?н?цтвам (1913?16) у ярасла?скай газеце ≪Голос≫.

Перакладчыцкая дзейнасць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Па шырын? ? разнастайнасц? творчага дыяпазону дзейнасць Макс?ма Багданов?ча ? гал?не беларускага мастацкага перакладу з’я?ляецца беспрэцэдэнтнай ^[39] . Перакла? на беларускую мову вершы Поля Верлена , Эм?ля Верхарна , Генрыха Гейнэ , Аляксандра Пушк?на , Ав?дз?я , Гарацыя ? ?ншых замежных паэта?, на рускую ? творы Янк? Купалы , Тараса Ша?чэнк? , ?вана Франко . Макс?м Багданов?ч бы? першым сярод беларуск?х п?сьменн?ка?, хто так востра ? глыбока актуал?зава? мэтазгоднасць ? патрэбу далучэння беларускай л?таратуры да сусветнай, гало?ным чынам е?рапейскай л?таратуры ^[39] . На фарм?раванне метаду перакладчыцкай практык? Макс?ма Багданов?ча зраб?л? ?плы? набытк? ? гал?не мастацкага перакладу, пак?нутыя А. Пушк?ным, М. Горк?м, ?. Франком, а таксама Ф. Багушэв?чам , В. Дун?ным-Марц?нкев?чам ^[39] .

У сва?м праграмным крытычным артыкуле ≪Забыты шлях≫, нап?саным у 1915 годзе Макс?м Багданов?ч абгрунто?вае актуальнасць беларускага мастацкага перакладу для новай беларускай л?таратуры:

Намагаючыся зраб?ць нашу паэз?ю не тольк? мовай, але ? духам, ? складам твора? шчыра беларускай, мы зраб?л? б цяжкую памылку, кал? б к?нул? тую вывучку, што нам давала светавая (найчасьцей е?рапейская) паэз?я. Гэта апошняя праца пав?нна ?сьц? по?ным ходам. Было б горш, чым нядбальствам, н?чога не ?зяць з таго, што сотк? народа? праз тысячы год саб?рал? ? скарбн?цу светавой культуры. Але занас?ць тольк? чужое, не разьв?ваючы свайго, ? гэта яшчэ горш: гэта знача глум?ць на­родную душу. Да таго ж адны жабрак? могуць праз усё жыццё тольк? браць. Трэба ж ? нам, беручы чужое, кал?-н?кал? даць нешта сваё. А свайго, як мы бачым, мы давал? меней, чым магл? ^[40] .

Творчы перакладчыцк? метад Макс?ма Багданов?ча абумо?л?ваецца ?стано?каю на дасягненне адэкватнай перадачы зместу ? формы арыг?нала. Паэт не прыма? ? н?кол? не выкарысто?ва? у практычнай дзейнасц? падрадко?ны, л?таральны пераклад верша ^[39] . Сваю паз?цыю да л?таральнага перакладу Макс?м Багданов?ч выказва? у рэцэнз?? на руск? пераклад зборн?ка верша? Тэаф?ля Гацье   (руск.)  ( бел. ≪Эмал? ? каме?≫, зроблены М?калаем Гум?лёвым :

Т. Готье занимает одно из самых почтенных мест во французской поэзии. Поэтому можно лишь приветствовать попытку Н. Гумилева познакомить нашу читающую публику совершеннейшими произведениями этого ≪ювелира слова≫ […] Главное достоинство стихотворений Т. Готье, как известно, заключается в изяществе отделки всегда безукоризненного стиха […] и именно эта черта творчества Готье нашла себя в переводах Н. Гумилёва наиболее внимательное отношение. Но при всем том разбираемая книга имеет один убийственный недостаток: то, что в ней искусно, в то же время и весьма искусственно. В ней очень много мастерства и мало поэзии. В ее тщательно отточеных стихах не чувстуется ≪веяния духа живого≫, все они красивы, но холодны […] Что касается отдельных промахов переводчика, то можно иной раз посетовать на него за стремление к буквальной передаче подлинника. Фраза ≪И дьявол кожу ей дубил≫, употребленная при описании Кармен, очень близка к оригиналу, но в то же время и очень смешна ^[41] .

Маючы добрыя л?нгв?стычныя здольнасц?, Макс?м Багданов?ч вывучы? ? дастаткова глыбока засво?? лац?нскую, нямецкую, французскую мовы, валода? мовам? славянск?х народа?, а таму мог абыйсц?ся без падрадко?н?ка ? працаваць непасрэдна з тэкстам арыг?нала. Беларуск? даследчык мастацкага перакладу Леан?д Казыра выказвае думку, што ≪н?хто з беларуск?х п?сьменн?ка? н? да Багданов?ча, н? пасля яго так шырока не выкарысто?ва? у сваёй арыг?нальнай творчасц? антычных матыва?, тэм, вобраза?, сюжэта? ? форм≫ ^[39] . У гал?не перакладчыцкай дзейнасц? ?мкненне Макс?ма Багданов?ча адаптаваць узоры антычнай паэз?? да беларускага верша знайшло сваё ?васабленне ? перастварэнн? твора? Гарацыя ? Ав?дз?я, а менав?та славутай трыццатай оды ≪ Exegi monumentum ≫ (≪Помн?к≫) з трэцяй кн?г? ода? Гарацыя, якую паэт перакла? нязнаным датуль у беларускай паэз?? а?тэнтычным асклеп?да?ск?м вершам арыг?налу, ? двух фрагмента? з ≪Метамарфоза?≫ Ав?дз?я з назвам? ≪Грамада зорак ?Карона“≫ ? ≪?кар ? Дэдал≫, у як?х паэту ?далося дакладна ?знав?ць змест, ?нтанацыю ? стыль арыг?нала ^[39] .

Разам з Янкам Купалам , Якубам Коласам , ?ншым? п?сьменн?кам?-перакладчыкам? нашан??скай пары Макс?м Багданов?ч далучаецца да перакладу нямецкай паэз?? ^[39] , у прыватнасц? творчай спадчыны Генрыха Гейне ? Фрыдрыха Шылера. Даследчык беларуска-нямецк?х л?таратурных сувязей Уладз?м?р Сакало?ск? сцвярджае, што:

Вершы Г. Гейнэ захап?л? а?тара ≪Вянка≫ страснасцю л?рычнага пачуцця, глыбок?м пран?кненнем у самыя ?нтымныя зрух? чалавечай душы, ф?ласофск?м зместам, вял?к?м гуман?змам, саркастычным выкрыццём людск?х заган, урэшце, дасканаласцю формы, меладычнасцю, бл?зкасцю да народнай песн?

У 1909 г. на старонках ≪Нашай Н?вы≫ бы? апубл?каваны першы Багданов?чавы перакладны верш Генрыха Гейне ? ≪У па?ночным краю на кургане≫. Праз год у гэтай газеце бы? змешчаны пераклад верша Фрыдрыха Шылера ≪Хочаш сябе ты пазнаць≫. Пяць ?ншых перакладзеных верша? Гейне ? ≪Азра≫, ≪Дзяцюк шчыра люб?ць дзя?чыну≫, ≪Кал? любо? замучыць≫, ≪Кал? маеш шмат чаго≫, ≪Гайнрых≫ ? был? апубл?каваныя тольк? ? 1927 годзе ? першым акадэм?чным зборы твора? Макс?ма Багданов?ча. Ацэньваючы Багданов?чавы пераклады Генрыха Гейне ? Фрыдрыха Шылера Уладз?м?р Сакало?ск? сцвярджае:

Багданов?ча?ск?я пераклады твора? Г. Гейнэ ? Ф. Шылера хаця ? маюць некаторыя выдатк?, што больш залежал? ад часу, чым ад самога перакладчыка, стал?, як ? ?ся спадчына беларускага паэта, клас?чным? ^[39] .

Асно?нае месца ? перакладчыцкай спадчыне Макс?ма Багданов?ча займае французская паэз?я ^[39] . Яна прадста?леная 22 творам? Поля Верлена ? адным санетам Алекс?са-Фел?кса Арвера   (руск.)  ( бел. . Характэрна, што а?тар ≪Вянка≫ вельм? даражы? перакладам? з Верлена ? нават став?? ?х вышэй за некаторыя свае арыг?нальныя вершы. Пра гэта сведчыць л?ст паэта ад 29 л?пеня 1912 г. у рэдакцыю ≪Нашай н?вы≫:

Паночк?! Надума?ся я памясьц?ць у зборн?ках ? пераклады з Верлена, каторыя раней надасла? у П?цер. Пераклады да арыг?нала бл?зк?я, ?, кал? я магу ?х справядл?ва ацан?ць, ? добрыя […] Ва ?сяк?м разе пераклады Верлена больш вартыя друку, чым гэтыя трафарэты, да л?ку каторых трэба прып?саць ? в(ерш) ≪Шмат у нашым жыцц? ёсць дарог…≫ […] Усе пераклады (кал? Верлена Вам аддадуць) трэба памясьц?ць у канцы кн?г? як чацвёрты аддзел з ?менем ≪З чужой глебы≫: I. З Верлена II. З ?ншых паэта?. […] ?зно? прашу,? друкуйце заменш дрэн?, закл?наючы п. Антон?я ?менем европе?зма, культурнасьц? ? т.д., а п. Ласто?скага ?менем мадэрн?зма ? т.д ^[42] .

На Макс?ма Багданов?ча па?плывала дасканаласць верлена?скай л?таратурнай тэхн?к?, гарман?чнасць яго верша, дзе ?се выя?ленчыя сродк? ск?раваныя на тое, каб падкрэсл?ць гукавую арган?зацыю, рытм?чную выразнасць ? музычнасць ^[39] . Гэтыя тэзы перагукал?ся з мэтам? беларускага паэта аб узбагачэнн?, разв?цц? ? ?дасканаленн? фармальных магчымасцей беларускай паэз??. Словы французскага паэта ≪De la musique avant toute chose!≫ ( бел. : Музыка перш за ?сё! ) был? ?зяты Багданов?чам у якасц? эп?графа да верша ≪Па-над белым пухам в?шня?…≫. Пры перастварэнн? верлена?ск?х верша?, вядучым прынцыпам перакладчыцкай дзейнасц? для Макс?ма Багданов?ча бы? прынцып макс?мальнай набл?жанасц? да арыг?нала ^[39] . Прынцып гэты рэал?зуецца як пры перадачы зместу, лекс?к?, так ? стылю, фармальных асабл?васцей першатвора ^[39] .

Памяць ? спадчына [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Яшчэ пры жыцц? Багданов?ча ? у 1909 годзе ? тры яго вершы на ?кра?нскую мову перакла? М. Шапавал   (укр.)  ( бел. ^[43] .
У наступным ? 1910 ? годзе трыялет Багданов?ча ≪Мая душа≫ перакла? на рускую мову Уладз?м?р Самойлав?ч Уз?н , што было першым перакладам на рускую мову твора? Багданов?ча, апроч а?тапераклада?. Арыг?нал бы? надрукаваны ? ≪Нашай н?ве≫ 18 лютага. Пераклад ? у часоп?се ≪Минский листок≫ 2 мая ^[44] .

Творы беларускага паэта перакладзены на два дзясятк? мо? свету (сярод ?х так?я распа?сюджаныя, як англ?йская (перакладчык Вера Рыч ), ?спанская , нямецкая , польская , руская , французская , венгерская ^[45] ), публ?кавал?ся ? Вял?кабрытан?? , Герман?? , Польшчы , Рас?? , Францы? , Югаслав?? ? ?ншых кра?нах ^[5] . Яшчэ ? 1950-я гады ? Маскве бы? выдадзены вял?к? зборн?к яго выбраных твора? на рускай мове ? перакладзе лепшых савецк?х паэта?. У л?ку перакладчыка? бы? ?ван Карасё? .

У 1991 ? 1995 гадах у Беларус? выдадзены по?ны збор твора? паэта ? трох тамах.

26 кастрычн?ка 2011 года Нацбанк Беларус? выпусц?? дзве памятныя манеты, прысвечаныя Макс?му Багданов?чу.

Арх?? рукап?са? паэта захо?ва?ся ? яго бацьк?, але падчас штурму Ярасла?ля ? 1918 годзе пацярпе? ад пажару: хоць Адам Багданов?ч здоле? уратаваць рукап?сы ад по?нага зн?шчэння, частка ?х значна абгарэла.

У 1927 годзе, праз 10 гадо? пасля смерц? паэта, Валянц?нам Волкавым бы? створаны ≪ Партрэт Макс?ма Багданов?ча ≫, як? цяпер захо?ваецца ? Нацыянальным мастацк?м музе? РБ ^[46] .

Працуюць музе? Багданов?ча ? М?нску, Гродне , Ярасла?л? ( Цэнтр беларускай культуры. Музей Макс?ма Багданов?ча ); ?мя паэта носяць вул?цы ва ?с?х абласных цэнтрах Беларус?, у Н?жн?м Но?гарадзе, Ярасла?л? ? Ялце, школы ? б?бл?ятэк? ? розных беларуск?х гарадах. Яму прысвечаны опера ≪ Зорка Венера ≫ ( Юрый Семяняка  ? Алесь Бачыла ) ? опера ≪ Макс?м ≫ ( ?гар Пал?вода  ? Леан?д Пранчак ). У 1991 годзе ?мя Макс?ма Багданов?ча было ?несена ? каляндарны сп?с ЮНЕСКА ≪Гадав?ны выдатных асоб ? падзей≫ ^[5] .

У красав?ку 2008 года Маско?ск? дзяржа?ны г?старычны музей пагадз??ся перадаць 6 па?навартасных паясо? Слуцкай мануфактуры, як?я натхн?л? Макс?ма Багданов?ча на стварэнне верша ≪ Слуцк?е ткачых? ≫ ? прыватным беларуск?м музе? брато? Луцкев?ча?. Дамова аб экспаз?цы? слуцк?х паясо? у Нацыянальным мастацк?м музе? была падп?саная тольк? на год ^[47] .

Музей у Гродне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Музей Макс?ма Багданов?ча ? Гродне размяшчаецца ? дра?ляным будынку на рагу вул?ц 1 мая ? Багданов?ча. У 1965 годзе на гэтым доме размясц?л? табл?чку з пазнакай, што тут жыла сям’я Багданов?ча?. Але вядома, што жыл? Багданов?чы ? ?ншым доме, а гэты проста бы? падобны ? адз?ны са старых дра?ляных, што захава?ся ? гэтым месцы. ^[13] Дом унесены ? сп?с г?сторыка культурных кашто?насця? у складзе г?старычнага цэнтра Гродна. Сам будынак дра?ляны, простакутны ? плане, накрыты двухсх?льным дахам. Цэнтральны ?ваход вырашаны верандай, плоскае пакрыццё якой з’я?ляецца тэрасай перад мезан?нам, накрытым самастойным двухсх?льным дахам. Сцены гарызантальна ашаляваныя, рытм?чна раздзеленыя простакутным? аконным? праёмам? ? л?штвах з франтонам?. Куты аздоблены ф?лёнгавым? лапаткам?. ^[48]

Музей тут адкрыл? ? 1986 годзе. Першую экспаз?цыю для яго сабрала паэтка Данута Б?чэль . Менав?та яна працяглы час была к?ра?н?ком музея. ^[13]

Зараз у музе? некальк? пакоя?: бацько?ск? каб?нет, пакой мац?, дз?цячы пакой ? гасцё?ня. Абсталё?ка пакоя? ?дэнтычная тым часам, у як?я жыла сям’я Багданов?ча?. Ёсць ? некальк? асаб?стых рэча? паэта ? рамка для фотаздымка? ? срэбная лыжачка з манаграмай ≪МБ≫ (Макс?м Багданов?ч), а таксама першы фотаздымак Макс?ма, зроблены ? Гродне ? 1892 годзе. ^[13]

Экспаз?цыя складаецца з частк?, прысвечанай гродзенскаму перыяду жыцця сям’? Багданов?ча?, частк?, прысвечанай л?таратурна-грамадскаму руху на Беларус? ? другой палове Х?Х ? пачатку ХХ стст. ? аддзела ≪Гродзеншчына л?таратурная≫, дзе экспануюцца кн?г?, рукап?сы, а?тографы, фотаздымк?, асаб?стыя рэчы гарадзенск?х л?таратара?, ф?лолага?: В. Быкава, А. Пяткев?ча , М. Мельн?кава, А. Дзем?дов?ча, М. Вас?лька , Я. Брыля , А. Карпюка , Д. Б?чэль, В. ?патавай . Асаб?стыя рэчы, кн?г? ? здымк? Быкава перавезл? ? музей Багданов?ча ? 2019 годзе, кал? закры?ся музей Вас?ля Быкава на вул?цы Савецкай . ^[49]

Вул?цы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1991 годзе ? М?нску вул?ца была перайменавана ? гонар Макс?ма Багданов?ча. Да гэтага мела назву: Макс?ма Горкага (з 1963 ), Камунальная , Аляксандра?ская , Траецкая , В?ленская , Вял?кая Барыса?ская . Пачынаецца ад плошчы 8 сакав?ка ? до?жыцца да вул. Кальцова. ?дзе паралельна праспекту Незалежнасц? , працягласць 6 км ^[50] .

Кватэра А. Я. Багданов?ча размяшчалася па вул?цы Аляксандра?скай, 25, у доме Гурэв?ча. 27 л?стапада 1891 года (паводле старога стылю) тут нарадз??ся Макс?м, будучы беларуск? паэт. Дом стая? на ?частку цяперашняй вул?цы М. Багданов?ча насупраць сквера каля опернага тэатра .

?мем паэта таксама названа вул?ца ? Гродне .

Помн?к [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

9 снежня 1981 года, у гонар 90-годдзя са дня нараджэння Макс?ма Багданов?ча на плошчы Парыжскай камуны , перад тэатрам оперы ? балета , непадалёк ад месца, дзе нарадз??ся ? жы? паэт, бы? усталяваны помн?к клас?ку беларускай л?таратуры . А?тары помн?ка скульптар С. Вакар , арх?тэктары Ю. Казако? ? Л. Маскалев?ч . Бронзавая статуя паэта вышынёй 4,6 метра ?сталяваная на пастаменце з чырвонага гран?ту. Паэт адлюстраваны з перакрыжаваным? на грудзях рукам?, у правай руцэ букет вас?лько? ? кветак, усла?леных у яго паэз?? ^[51] .

У красав?ку 2008 года, у адпаведнасц? з рашэннем М?нгарвыканкама, помн?к клас?ку беларускай л?таратуры бы? адпра?лены на рэста?рацыю ^[52] . Замест помн?ка планавалася ?сталяваць фантан. Такое рашэнне ?лада? выкл?кала абурэнне л?дара? беларускай апаз?цы? ? эм?грацы?, як?я пара?но?вал? дэмантаж помн?ка Багданов?ча са зн?маннем бел-чырвона-белага сцяга пасля рэферэндуму 1995 года ^[53] .

У чэрвен? 2008 помн?к бы? усталяваны нано? на рагу вул?цы Макс?ма Багданов?ча ? плошчы Парыжскай камуны ^[54] . Адносна былога месцазнаходжання помн?к перанесл? на 150 метра? на па?ночны захад, бл?жэй да месца нараджэння паэта, ? павярнул? тварам да Св?слачы ? к?рунку пам?ж домам на вул?цы М. Багданов?ча, 27 ? Сувора?ск?м ваенным вучыл?шчам .

Музей у в. Ракуцё?шчына [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Улетку 1911 года Макс?м Багданов?ч нап?са? два цыклы верша?: ≪ Старая Беларусь ≫ ? ≪ Места ≫ (усяго 17 верша?) ? дзве паэмы ≪ ? вёсцы ≫ ? ≪ Вэрон?ка ≫, кал? жы? у маёнтку Лычко?ск?х, у Ракуцё?шчыне (цяпер у Красненск?м сельсавеце Маладзечанскага раёна ).

Музе?ф?кацыя ракуцё?шчынск?х месца? пачалася ? 70-х гг. XX стагоддзя . У чэрвен? 1977  г. па прапанове супрацо?н?ка? М?нскага абласнога краязна?чага музея ? вёсцы бы? усталяваны помн?к ? два валуны: адз?н як вечная свечка памяц?, на друг?м ? выб?ты радк? з ≪ Санэта ≫ М. Багданов?ча. У 1981  г. каля помн?ка вядомым? беларуск?м? п?сьменн?кам? бы? пасаджаны ≪Макс?ма? сад≫ ^[55] .

З 1983  г. на мяжы л?пеня ? жн??ня зб?раюцца аматары беларускай культуры. Ракуцё?шчыну, дзе кал?сьц? адпачыва? Макс?м Багданов?ч ^[56] , у гэтыя дн? прых?льн?к? яго творчасц? ператвараюць у вял?кую фестывальную пляцо?ку ^[57] .

Пасля пажару ? музе? Макс?ма Багданов?ча ? в. Ракуцё?шчына было страчана каля 70 ?н?кальных экспаната? ^[58] .

У 2023 годзе ? Гродне запачаткавал? абласны л?таратурны конкурс ?мя Макс?ма Багданов?ча. Яго вырашыл? праводз?ць раз на два гады. ^[59]

Б?бл?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Вянок. Кн?жка выбраных верша?. В?льня, 1913.
• Творы. Т. 1-2. М?нск, 1927?1928.
• Выбраныя творы. М?нск, 1946.
• Творы. М?нск, 1957.
• Збор твора?. Т. 1-2. М?нск, 1968.
• Вянок. Кн?жка выбраных вершо?. Факс?м?льнае выданне. М?нск, 1981.
• По?ны збор твора?. У 3 т. М?нск, 1992?1995.
• ?нтымны дзённ?к . Выбраныя творы. М?нск, 2006.

Л?таратурная крытыка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Лойка А. А. Макс?м Багданов?ч. Мн., ?966.
• Ватацы Н. Б. Шлях?. Мн., 1986.
• Стральцо? М. Л. Загадка Багданов?ча. Мн., ?969.
• Бярозк?н Р. С. Чалавек напрадвесн?. Мн., 1986.
• Майхров?ч С. К. Макс?м Богданов?ч. Мн., 1958.
• Мушыск? М. ?. Беларускае л?таратуразна?ства ? крытыка. Мн., 1975; яго ж. Каардынаты пошуку. Мн., 1988.
• Сачанка Б. ?. Жывое жыццё. Мн., 1985.
• Мележ I. Жыццёвыя клопаты. Мн., 1975.
• Адамов?ч А. Здалёк ? бл?зку. Мн., 1976.
• Погодин А. Белорусские поэты. ≪Вестник Европы≫, ?9 П, № I.
• Колас Я. Выдатны паэт и крытык. ≪Л?М≫, 24.05.47.
• Н?снев?ч С. Удумл?вы зна?ца музык?. ≪Л?М≫, 26.05.57.
• Галубов?ч Н. Сведчыць дакумет. ≪Л?М≫, 09.01.86.
• Ватацы Н. А сэрца ?сё ?мкне да бацька?скага краю. ≪Маладосць≫, 1981.
• Лубкивский Р. ≪Звезда поэта≫. ≪Л. Г.≫, 09.12.81.
• Исаев Е.   (руск.)  ( бел. В надежде и борьбе. ≪Л. Г.≫ 09.12.81.
• Гилевич Н. Непроходящая любовь. ≪Л. Г.≫. 09.12.81
• Марц?нов?ч А. Навечна ? памяц? народнай. ≪Л?М≫, 18.12.81.
• А?дзее? ?. Сапра?днае абл?чча паэта. ≪Л?М≫, 18.12.81.
• Кароткая Т. Радок у б?яграф?ю паэта ≪Л?М≫ 15.Д 83

За?ваг? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Майхров?ч С. К. Макс?м Багданов?ч, Мн.:, 1958.
• Лойка А. Макс?м Багданов?ч, Мн.:, 1966.
• Макс?м Багданов?ч: вядомы ? невядомы (укладальн?к Ц?хан Чарнякев?ч . М?нск, 2011.
• Макс?м Багданов?ч: энцыклапедыя. Мн.: БелЭн, 2011. ? 608 с.: ?л. ISBN 978-985-11-0584-3
• Трус М. Макс?м Багданов?ч: коды жыцця ? творчасц?. ? М?нск: БДТУ, 2015. ? 179 с.
• Х?льманов?ч У. Беларускае золата ? Беласток:СЕОРВ,2014. ? с. 90-91

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

	Макс?м Багданов?ч у В?к?цытатн?ку
	Макс?м Багданов?ч у В?к?крын?цах
	Макс?м Багданов?ч на В?к?схов?шчы

• Б?яграф?я на Slounik.org
• Творы на ≪Беларускай Пал?чцы≫
• Вянок (у арыг?нале) Арх?вавана 24 л?пеня 2008.
• Жыццяп?с ? выбраныя творы Макс?ма Багданов?ча (на бел. ? рус. мовах)
• А?дыё: Раманс (≪Зорка Венера≫) (чытае В.Тараса?) ? 912 Kb (недаступная спасылка)  ? knihi.com
• Стихи М. Богдановича в переводе И. Карасева (на рус. мове)
• БАГДАНОВ?Ч Макс?м Адамав?ч
• Вянок ? кн?га паэз?? (да 100-годдзя з дня выдання) : Арх?вавана 21 чэрвеня 2013. в?ртуальная выста?ка на сайце Цэнтральнай навуковай б?бл?ятэк? ?мя Я.Коласа НАН Беларус?
• Чытанне беларускай паэз?? ? В?льн? / Макс?м Багданов?ч ≪Пагоня≫ ? ≪Вянок≫
• Невядомы твор Багданов?ча знайшл? беларуск?я музейшчык?
• Макс?м Багданов?ч. Пагоня
• Макс?м Багданов?ч. Вянок. Выкана?ца ? Вас?ль Белацарко?ск? (аудыё)