Канфуцый
к?т. : 孔子 к?т. : 孔夫子
Дата нараджэння	каля 551 да н.э. [1]
Месца нараджэння	Цюйфу [d] , Лу [d]
Дата смерц?	каля 479 да н.э. [2] [1]
Месца смерц?	Si River [d] , Лу [d] [3]
Месца пахавання	маг?ла Канфуцыя [d]
Грамадзянства	Лу [d]
Бацька	Шулян Хэ [d]
Мац?	Ян Жэньзай [d]
Жонка	К?гуан Шы [d]
Дзец?	Конг Л? [d]
Род дзейнасц?	ф?лосаф , наста?н?к , п?сьменн?к
Навуковая сфера	ф?ласоф?я , сацыяльная ф?ласоф?я [d] ? этыка
Школа/традыцыя	заснавальн?к канфуцыянства
Асно?ныя ?нтарэсы	сацыяльная ф?ласоф?я , этыка
Значныя ?дэ?	канфуцыянства
Зведал? ?плы?	мног?я ?сходн?я ф?лосафы, Хрысц?ян фон Вольф , Роберт Камм?нгс Нев?лл
Вядомыя вучн?	Zilu [d] , Zengzi [d] , Yan Hui [d] , Duanmu Ci [d] , Zhuansun Shi [d] , Zai Yu [d] , Ran Qiu [d] , Ran Yong [d] , Q24835307 ? , Q24835393 ? , Q24834907 ? , Gongbo Liao [d] , Gongye Chang [d] , Q24835291 ? , Gongsun Long [d] , Gongxi Ai [d] , Q16903777 ? , Q24835331 ? , Q6853486 ? , Q24835065 ? , Cong Tay Cham [d] , Gongxi Chi [d] , Q24835041 ? , Q24834934 ? , Ran Geng [d] , Nangong Kuo [d] , Q24835267 ? , Yuan Xian [d] , Q24835319 ? , Q12603391 ? , Q24835981 ? , Q10916692 ? , Hou Chu [d] , Q10923186 ? , Shang Qu [d] , Q24835146 ? , Q24835327 ? , Bu Shang [d] , Q16159585 ? , Fu Buqi [d] , Q24835280 ? , Q11058327 ? , Q24835311 ? , Q11085100 ? , Q24834886 ? , Zeng Dian [d] , You Ruo [d] , Q24834895 ? , Q24835323 ? , Xu Fan [d] , Q24835138 ? , Qidiao Kai [d] , Q24835989 ? , Q24835985 ? , Tantai Mieming [d] , Q24835261 ? , Di Hei [d] , Q24835365 ? , Q24835057 ? , Q24835303 ? , Q24835295 ? , Q24835049 ? , Q24835045 ? , Q24835077 ? , Yan Yan [d] , Q24835272 ? , Q16259876 ? , Q24835129 ? , Min Sun [d] , Yan Wuyou [d] , Q24835285 ? , Q24835276 ? , Nhan Khoai [d] , Q24834921 ? , Q24835287 ? , Q24835085 ? ? Gao Chai [d]
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Канфу?цый , ц? Кун-цзы ( к?т. 孔子 , п?нь?нь K?ngz? , радзей к?т. 孔夫子 , п?нь?нь K?ngf?z? , пал. Кун Фу-цзы ) ? к?тайск? ф?лосаф, культавая постаць к?тайскай культуры, заснавальн?к канфуцыянства .

Яго павучанн?, зап?саныя слухачам? ? паслядо?н?кам?, склал? працу ≪Гутарк? ? суджэнн?≫ (??, Лунь юй ^be _ru ). На працягу мног?х стагоддзя? кожны адукаваны к?таец пав?нен бы? у дзяц?нстве вывучыць на памяць гэтую кн?гу ? к?равацца ёю ? сва?м жыцц?. З II ст. да н.э. канфуцыянства стала дзяржа?най ?дэалаг?чнай дактрынай, а ён сам бы? канан?заваны ? абвешчаны наста?н?кам 10 тысяч пакалення?. Яго культ аф?цыйна падтрымл?ва?ся да к?тайскай буржуазнай рэвалюцы? ^be _ru (1911).

Да перамог? лег?зму школа Канфуцыя была тольк? адным са мног?х к?рунка? у ?нтэлектуальным жыцц? Вайсковых Царства?, у перыяд, вядомы пад назвай Сто школ . ? тольк? пасля падання Цынь адроджанае канфуцыянства дасягнула статусу дзяржа?най ?дэалог?? , якая захавалася да пачатку XX стагоддзя, тольк? часова саступаючы месца будызму ? даас?зму . Гэта прывяло да ?звял?чвання ф?гуры Канфуцыя ? ?лучэння яго ? рэл?г?йны пантэон .

?мёны [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Радавое ? асаб?стае ?мёны Канфуцыя был? адпаведна Кун Цю ( к?т. 孔丘 , п?нь?нь K?ng Qi? ) ^[4] . Яго другое ?мя было Чжун-н? ( к?т. 仲尼 , п?нь?нь Zhongni ) ^[4] . У к?тайскай мове ён найчасцей вядомы як Кунцзы ( к?т. 孔子 , п?нь?нь K?ng Z? , л?таральна ≪Наста?н?к Кун≫). ^{[5] [6]} . Ён таксама вядомы пад пачц?вым ?менем Кун Фуцзы ( к?т. 孔夫子 , п?нь?нь K?ng F?z? , л?таральна ≪Вял?к? Наста?н?к Кун≫) ^[6] . Лац?н?заванае ?мя ≪Confucius≫ утворана ад ≪Кун Фуцзы≫ ? было ?ведзена ва ?жытак у 16 ст. езу?цк?м? м?с?янерам? ? К?та?, найбольш ?маверна, Матэа Рычы ^be _ru ^[6] .

У Лунь юй ён часта ?пам?наецца проста як ≪Наста?н?к≫ ( к?т. 子 , п?нь?нь Z? ).

Жыццё [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?чыцца, што Канфуцый жы? пам?ж 551 ? 479 да н.э. . Канфуцый нарадз??ся ? горадзе Цюфу к?тайскага княства Лу (к?т. ?) пад ?мем Кун Цю. У дзесяць гадо? юнак Канфуцый ста? с?ратой.

Канфуцый заснава? школу фiласоф?? , у цэнтры яго вучэння знаxодзiцца парадак , дасягнуць якога можна, ста?шы высокамаральным мужам (цзюнцзы, 君子). У 60-гадовым узросце Канфуцый вяртаецца дадому i с?стэматызуе лiтаратурную крын?цу мiнулага ? Шы цз?н (Кнiгу Песень 詩經).

Вучэнне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Вучэнне Канфуцыя закранае рэлiг?йны, фiласофскi i грамадска-палiтычны светапогляды, прычым у грамадскай i палiтычнай этыцы на пярэдн? план выступаюць нормы паводз?н. Чатыры фундаментальныя паняццi яго вучэння: гуманнасць (仁 Жэнь), справядл?васць (義 Йi), шанаванне бацько? (孝 Сяо) i рытуал (禮 Лi).

У цэнтры яго вучэння ? пытанн? маральных паводз?н, выхавання ? к?равання дзяржавай. Асноватворным прынцыпам яго этык? з'я?ляецца паняцце ≪жэнь≫ ? чалавечнасць, гуманнасць, чалавекалюбства. Яно разглядалася як вышэйшы закон узаемааднос?н людзей у грамадстве ? сям'?. Л?чылася, што дасягнуць такога стану чалавек можа шляхам пастаяннага сама?дасканалення на аснове выканання завешчаных прав?л этык?: з павагай аднос?цца да старэйшых па ?зросце ? грамадск?м станов?шчы, шанаваць бацько?, быць адданым? радз?ме, люб?ць людзей. Дзяржа?нае к?раванне таксама пав?нна грунтавацца на гуманных пачатках ? клопаце пра людзей. Лепшым метадам к?равання людзьм? з'я?ляецца не нас?лле, а прыклад ? перакананне. Разам з тым Канфуцый л?чы?, што кожны абавязаны строга выконваць прадп?санае яму ? займаць сваё месца ? грамадскай ?ерарх??.

Пяць пастаянства? справядл?вага чалавека [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Жэнь (仁) ? ≪чалавечы пачатак≫, ≪любо? да людзей≫, ≪чалавекалюбства≫, ≪л?тасць≫, ≪гуманнасць≫. Гэта ? чалавечы пачатак у чалавеку, як? з'я?ляецца адначасна яго абавязкам . Няможна сказаць, што ?я?ляе сабою чалавек, не адказа?шы адначасна на пытанне пра тое, у чым складаецца яго маральнае пакл?канне. Кажучы па-?ншаму, чалавек ёсць то, што ён сам з сябе роб?ць. Як Л? вын?кае з ? , так ? вын?кае з Жэнь . Следаваць Жэнь значыць паводз?цца спагадай ? любо?ю да людзей. Гэта тое, што адрозн?вае чалавека ад жывёлы, то бок тое, што супрацьста?ць звярыным якасцям дз?касц?, подласц? ? жорсткасц?. Пазней знакам сталасц? Жэнь стала Дрэва .

  

• ? (? [義]) ? ≪пра?да≫, ≪справядл?васць≫. Хоць прытрымл?ванне ? з уласных ?нтарэса? не з'я?ляецца грахом, справядл?вы чалавек прытрымл?ваееца ? , бо гэта слушна. ? заснавана на ?заемнасц?: так, справядл?ва шанаваць бацько? у падзяку за тое, што яны цябе выгадавал?. Ура?наважвае якасць Жэнь ? паведамляе шляхетнаму чалавеку патрэбную цвёрдасць ? строгасць. ? супрацьста?ць эга?зму. ≪Шляхетны чалавек шукае ? , а н?зк? ? выгады≫. Учыннасць ? пасля была ?вязана з Металам .
• Л? (? [禮]) ? дасло?на ≪звычай≫, ≪абрад≫, ≪рытуал≫. Пэ?насць звычаям, выкананне абрада?, прыкладам павага да бацько?. У больш агульным сэнсе Л? ? кожная дзейнасць, ск?раваная на захаванне асно? грамадства. Знак ? Агонь . Слова ≪рытуал≫ ? ц? не адз?ны беларуск? экв?валент адпаведнага к?тайскага тэрм?на≫, як? можа быць перакладзены таксама як ≪прав?лы≫, ≪цырымон??≫, ≪этыкет≫, ≪ абрад ≫ ц?, дакладней, ≪ звычай ≫. У самым агульным выглядзе пад рытуалам разумеюцца пэ?ныя нормы ? ?зоры па-грамадску годных паводз?н. Яго можна вытлумачыць як свайго роду змазку сацыяльнага механ?зма.
• Чжы (智) ? цвярозы розум, развага, ≪мудрасць≫, разважл?васць ? уменне прал?чыць вын?к? сва?х дзеяння?, паглядзець на ?х з боку, у перспектыве. Ура?наважвае якасць ? , папярэджваючы ?партасць. Чжы супрацьста?ць дурасц?. Чжы ? канфуцыянстве асацыявалася з элементам Вады .
• С?нь (信) ? шчырасць, ≪добры намер≫, натуральнасць ? сумленнасць. С?нь ура?наважвае Л? , папярэджваючы крывадушнасць. С?нь адпавядае элемент Земл? .

Маральныя абавязк?, пакольк? яны матэрыял?зуюцца ? рытуале, робяцца справай выхаванн?, адукацы?, культуры. Гэтыя панятк? ? Канфуцыя не был? разведзены. Усе яны ?ваходзяць ва ?трыманне катэгоры? ≪вэнь≫ (спачатку гэта слова азначала чалавека з размаляваным тулавам, татуяванкай). ≪Вэнь≫ можна вытлумачыць як культурны сэнс чалавечага быцця, як выхаванасць. Гэта не другаснае штучнае ?тварэнне ? чалавеку ? не яго першасны натуральны пласт, не кн?жнасць ? не природность, а ?х арган?чны спла?.

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Чжу С?

Крын?цы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Канфуцый // Беларуская энцыклапедыя : У 18 т. Т. 8: Канто ? Кул? / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн.  : БелЭн , 1999. ? Т. 8. ? С. 11?12. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0035-8 . ? ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
• Кобзев А.И. Конфуций // Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т.. ? М .: Изд. фирма ≪Восточная литература≫ РАН, 2006. ? Т. 1. Философия. ? С. 284?286.
• Чалавек ? грамадства: Энцыклапедычны даведн?к. ? Мн.: БелЭн, 1998. ISBN 985-11-0108-7
• Семененко И. И. Афоризмы Конфуция. М., 1987.
• Переломов Л. С. Конфуций: жизнь, учение, судьба. М., 1993.
• Зороастр. Будда. Конфуций. Магомет. Киев, 1991.
• Будда Шакьямуни. Конфуций. Мухаммед. Франциск Ассизский: Биогр. повествования. Челябинск, 1995.
• Буранок С. О. Проблема интерпретации и перевода первого суждения в ≪Лунь юй≫ Арх?вавана 1 красав?ка 2008. // Научная конференция ≪Интеллектуальная культура исторической эпохи≫ УрО РОИИ, Екатеринбург, 26-27 апреля 2007 г.
• Васильев В. А. Конфуций о добродетели // Социально-гуманитарные знания. 2006. № 6. С.132-146.
• Головачёва Л. И. Конфуций о преодолении отклонений при просветлении: тезисы // XXXII научная конференция ≪Общество и государство в Китае≫ / Институт востоковедения РАН. М., 2002. С.155-160.
• Головачёва Л. И. Конфуций о цельности // XII Всероссийская конф. ≪Философии Восточно-Азиатского региона и современная цивилизация≫ / РАН. Ин-т Дал. Востока. М., 2007. С. 129?138. (Информ. материалы. Сер. Г; Вып.14)
• Головачёва Л. И. Конфуций поистине непрост // XL научая конференция ≪Общество и государство в Китае≫. М., 2010. С.323-332. (Учён. зап. / Отд. Китая; Вып.2)
• Го Сяо-ли . Мир трансцендентный и мир действительный: сравнительный анализ культурного мышления через призму произведений Достоевского, Конфуция и Лао-цзы Арх?вавана 25 студзеня 2019. // Вопросы философии . 2013. № 3. С.103-111.
• Гусаров В. Ф. Непоследовательность Конфуция и дуализм философии Чжу Си // Третья научная конференция ≪Общество и государство в Китае≫. Тезисы и доклады. Т.1. М., 1972.
• Илюшечкин В. П. Конфуций и Шан Ян о путях объединения Китая // XVI Научная конференция ≪Общество и государство в Китае≫. Ч.I, М., 1985. С.36-42.
• Карягин К. М. Конфуций, его жизнь и философская деятельность : биографический очерк / с портр. Конфуция, гравир. в Лейпциге Геданом. ? СПб.: Типография Ю. Н. Эрлих, 1891. ? 77, [4] с., [1] л. ил., портр. ( Жизнь замечательных людей  : биографическая библиотека Ф. Павленкова )
• Кобзев А. И. Конфуций против Конфузия с глинозёма, или Уточнение данных о первом китайском философе и его главном произведении // Философские науки. 2015. № 2. С.78-106.
• Кравцова М. Е. , Баргачева В. Н. Культ Конфуция // Духовная культура Китая . ? М., 2006. T.2. С.196-202.
• Кычанов Е. И. Тангутский апокриф о встрече Конфуция и Лао-цзы // XIX научная конференция по историографии и источниковедению истории стран Азии и Африки. ? СПб., 1997. С.82-84.
• Лукьянов А. Е. Лао-цзы и Конфуций: Философия Дао. ? М.: Восточная литература, 2001. ? 384 с. ? ISBN 5-02-018122-6
• Малявин В. В. Конфуций. [1-е изд.] М.: Молодая гвардия, 1992. ? 336 с. ( ЖЗЛ ) ? ISBN 5-235-01702-1 ; 2-е изд., испр. и доп. 2001, ? ISBN 978-5-235-03023-7 ; 3-е изд. 2007, ? ISBN 978-5-235-03023-7 ; 4-е изд. 2010, ? ISBN 978-5-235-03344-3 .
• Маслов А. А. Конфуций Арх?вавана 29 лютага 2008. // Маслов А. А. Китай: колокольца в пыли. Странствия мага и интеллектуала. ? М.: Алетейя, 2003. С.100-115.
• Переломов Л. С. Конфуций. Лунь Юй. Исследование; перевод древнекитайского, комментарии. Факсимильный текст Лунь юя с комментариями Чжу Си. ? М.: Восточная литература, 1998. ? 588 с. ? ISBN 5 02 018024 6
• Переломов Л. С . Конфуций: жизнь, учение, судьба. ? Москва: Наука, 1993. ? 440 с. ? ISBN 5-02-017069-0 .
• Попов П. С. Изречения Конфуция, учеников его и других лиц. ? СПб., 1910.
• Роузман, Генри . О знании (чжи): дискурс-руководство к действию в ≪Аналектах≫ Конфуция // Сравнительная философия: Знание и вера в контексте диалога культур / Институт философии РАН. ? М.: Восточная литература. 2008. С.20-28. (Сравнительная философия) ? ISBN 978-5-02-036338-0 .
• Чепурковский Е. М. Соперник Конфуция: библиографическая заметка о философе Мо-цзы и об объективном изучении народных воззрений Китая. ? Харбин , 1928.
• Ян Хин-шун , Донобаев А. Д. Этические концепции Конфуция и Ян Чжу // X научная конференция ≪Общество и государство в Китае≫ Ч.I. М., 1979. C. 195?206.
• Bonevac, Daniel ; Phillips, Stephen. Introduction to world philosophy. ? New York: Oxford University Press , 2009. ? ISBN 978-0-19-515231-9 .
• Creel, Herrlee Glessner . Confucius: The man and the myth. ? New York: John Day Company , 1949.
• Dubs, Homer H.  The political career of Confucius // Journal of the American Oriental Society   (англ.)  ( бел. . ? 1946. ? Т. 4. ? № 66.
• Golovacheva L. I. Confucious Is Not Plain, Indeed // Современная миссия конфуцианства ? сборник докладов междунар. науч. конф. в память 2560 годовщины Конфуция. ? Пекин, 2009. В 4 т. ? С.405-415. 《儒?的?代使命???念孔子?辰2560周年????????文集（第四?）》 2009年.
• Hobson, John M. The Eastern origins of Western civilisation. ? Cambridge: Cambridge University Press , 2004.
• Chin, Ann-ping . The authentic Confucius: A life of thought and politics. ? New York: Scribner , 2007. ? ISBN 978-0-7432-4618-7 .
• Kong Demao; Ke Lan; Roberts, Rosemary. The house of Confucius. ? Hodder & Stoughton , 1988.
• Parker, John. Windows into China: The Jesuits and their books, 1580-1730. ? Trustees of the Public Library of the City of Boston, 1977. ? ISBN 0-89073-050-4 .
• Phan, Peter C. Catholicism and Confucianism: An intercultural and interreligious dialogue // Catholicism and interreligious dialogue. ? New York: Oxford University Press , 2012. ? ISBN 978-0-19-982787-9 .
• Rainey, Lee Dian. Confucius & Confucianism: The essentials. ? Oxford: Wiley-Blackwell , 2010. ? ISBN 978-1-4051-8841-8 .
• Riegel, Jeffrey K.  Poetry and the legend of Confucius's exile // Journal of the American Oriental Society . ? 1986. ? Т. 106. ? № 1.
• Yao Xinzhong . Confucianism and Christianity: A Comparative Study of Jen and Agape . ? Brighton: Sussex Academic Press , 1997. ? ISBN 1-898723-76-1 .
• Yao Xinzhong. An Introduction to Confucianism . ? Cambridge: Cambridge University Press , 2000. ? ISBN 0-521-64430-5 .
• Yu, Jiyuan . The Beginnings of Ethics: Confucius and Socrates // Asian Philosophy 15 (July 2005). pp. 173?89.
• Yu, Jiyuan . The Ethics of Confucius and Aristotle: Mirrors of Virtue. ? Routledge , 2007. ? 276 p. ? ISBN 978-0-415-95647-5 .
• Ahmad, Mirza Tahir . Confucianism (нявызн.) . Ahmadiyya Muslim Community (???). Арх?вавана з першакрын?цы 15 кастрычн?ка 2012. Праверана 7 November 2010.
• Baxter-Sagart Old Chinese reconstruction (нявызн.) (недаступная спасылка) (20 лютага 2011). Арх?вавана з першакрын?цы 15 кастрычн?ка 2012. Праверана 15 жн??ня 2016.
• Confucius descendents say DNA testing plan lacks wisdom (нявызн.) (недаступная спасылка) . Bandao (21 жн??ня 2007). Арх?вавана з першакрын?цы 7 л?пеня 2011. Праверана 15 жн??ня 2016.
• Confucius family tree to record female kin (нявызн.) . China Daily (2 лютага 2007). Арх?вавана з першакрын?цы 16 кастрычн?ка 2012. Праверана 15 жн??ня 2016.
• Confucius' Family Tree Recorded biggest (нявызн.) . China Daily (24 верасня 2009). Арх?вавана з першакрын?цы 16 кастрычн?ка 2012. Праверана 15 жн??ня 2016.
• Confucius family tree revision ends with 2 mln descendants (нявызн.) . China Economic Net (4 студзеня 2009). Арх?вавана з першакрын?цы 15 кастрычн?ка 2012. Праверана 15 жн??ня 2016.
• DNA Testing Adopted to Identify Confucius Descendants (нявызн.) . China Internet Information Center (19 чэрвеня 2006). Арх?вавана з першакрын?цы 15 кастрычн?ка 2012. Праверана 15 жн??ня 2016.
• DNA test to clear up Confucius confusion (нявызн.) (недаступная спасылка) . Ministry of Commerce of the People's Republic of China (18 чэрвеня 2006). Арх?вавана з першакрын?цы 15 кастрычн?ка 2012. Праверана 15 жн??ня 2016.
• Riegel, Jeffrey   Confucius // The Stanford Encyclopedia of Philosophy . ? Stanford University Press , 2012. Арх?вавана з першакрын?цы 5 чэрвеня 2016.
• Qiu, Jane . Inheriting Confucius (нявызн.) (недаступная спасылка) . Seed Magazine (13 жн??ня 2008). Арх?вавана з першакрын?цы 15 кастрычн?ка 2012. Праверана 15 жн??ня 2016.
• Yan, Liang . Updated Confucius family tree has two million members (нявызн.) . Xinhua (16 лютага 2008). Арх?вавана з першакрын?цы 15 кастрычн?ка 2012. Праверана 15 жн??ня 2016.
• Zhou, Jing (31 October 2008). "New Confucius Genealogy out next year" . China Internet Information Center .