Знаць
? сацыяльны клас, частка ?ладнага стану (
арыстакраты?
) у мног?х грамадствах з
арыстакратычнай пал?тычнай с?стэмай (формай к?равання)
. У арыстакратычнай ?ерарх??, звычайна, ста?ць адразу за
?ладаром ? яго родам
[en]
. Знаць была
станам (сасло?ем)
з мног?м? выключным? функцыям? ? ?ласц?васцям?. Уласц?васц? давал? пераваг? над ?ншым? станам? або фармальным? функцыям? (напрыклад, старшынством або выкананнем абавязка?) ? розн?л?ся залежна ад кра?ны ? эпох?. Належнасць да стану (знатнасць), з адпаведным? правам? ? абавязкам?, звычайна была
спадчыннай
[en]
па
бацько?скай л?н??
[en]
.
У шырок?м сэнсе пад
знаццю
разумеюць е?рапейскую феадальную
арыстакратыю
агулам, выразы ?зору ≪французская знаць≫ ? ≪французская арыстакратыя≫ ?жываюць як с?нон?мы. З пункту гледжання
сацыялог??
, знаць ? рэферэнтная група, належаць да якой пачэсна ? прэстыжна, у стратыф?кацы? нацы? ?
эл?та
.
Спадчынны статус часта звязва?ся з правам мець да ?мя прэф?кс з месцазнаходжаннем родавага маёнтка (напрыклад ≪de≫, ≪don≫ або ≪von≫ у
Е?ропе
). Родавая знаць перадала свой статус у спадчыну разам з родавым маёнткам. Часта знаць мела спадчынная ф?нансавыя ? ?ншыя прыв?лег??, напрыклад у дарэвалюцыйнай Францы?. Цяпер у большасц? кра?н знатнасць ? тытул не даюць законных прыв?лег?й. Некаторыя выключэнн? з гэтага ёсць да гэтага часу, напрыклад у
Вял?кабрытан??
, пэ?ныя прадста?н?к? знац? маюць асобныя прыв?лег?? ? месца ? верхняй палаце
брытанскага парламента
, Палаце лорда?. У сучаснасц? ≪знаць≫ ? г?старычнае, сацыяльнае ? часам прававое паняцце, але не тоеснае г?старычнаму сацыяльна-эканам?чнаму статусу. Багацце або пал?тычны ?плы? не ро?ныя ? не даюць знатнасц?. У некаторых кра?нах тытула? не было зус?м, бо яны адменены заканада?ча (
К?тай
,
?тал?я
, кра?ны былога сацыял?стычнага лагера ? ?нш.).
- Тытулаваная знаць ?
князь
,
граф
,
барон
? т. п.
- Нетытулаваная знаць ? не мае родавых тытула?, але колькасна значнейшая за тытулаваную. Складалася са спадчанных нетытулаваных феадала? ? наб?л?таванай знац?, якая не мела маёнтка?.
Наданне статусу (
наб?л?тацыя
)
ажыцця?лялася за выдатныя заслуг? або працяглую беззаганную службу. Наданне магло быць спадчынным або асаб?стым пажыццёвым. Спадчынная пераходз?ла дзецям ? ?х нашчадкам, асаб?стае пажыццёвае ? не пераходз?ла дзецям. Пажыццёвае асаб?стае наданне ?жываецца ?
Вял?кабрытан??
, як прызнанне асабл?вых заслуг асобы, надаецца ?казам караля праз пасвячэнне ?
рыцары Брытанскай ?мперы?
(напрыклад
?сак Ньютан
,
Пол Макартн?
,
Элтан Джон
? ?нш.).
Шляхта значна ?плыла на фарм?раванне эл?ты беларускай нацы?. Пасля 1772 года ?ладам?
Рас?йскай ?мперы?
бы? уведзены жорстк? кантроль за прызнаннем беларускай шляхты ? рас?йск?м
дваранстве
. Шляхта падтрымл?вала ? была асно?най с?лай антырас?йск?х па?стання?
1794
,
1830?1831
,
1863?1864
гадо?. Выкл?кала пэ?ную зайздрасць у рас?йскага дваранства, бо значная яе частка мела радаводы на больш за 400?500 гадо? глыб?нёй, чаго не было ? большасц? рас?йск?х дваран. У значнай частцы незаможная, трымалася за свае спадчынныя званн? ? правы, часта став?ла маральныя якасц? вышэй за маёмасць. Складала болей за 10 % насельн?цтва агулам, мела досвед ажыцця?лення сва?х пал?тычных право? (у т.л. права на выбар вярхо?най улады), таму фактычна была калыскай сучаснай дэмакраты? ? беларуск?м грамадстве. У канцы 1980-х гадо? створана
Згуртаванне беларускай шляхты
.
Паняцце ≪дваран?н≫ у значэнн? ≪служыцель [княжацкага/баярскага] двара≫, ≪чалавек з [княжацкага/баярскага] двара≫ або ≪прыдворны≫ з’яв?лася да?но, з XV ст. у
Маско?скай дзяржаве
≪слуг?≫ двара вял?кага князя ? ≪дваране≫ стал? асновай прыв?леяванага стану, а з 2-й паловы XVII ст. такая назва стала асно?най для маско?скага прыв?леяванага стану. Ранейшая асно?ная назва, успадкаваная з часо? Рус? ? ≪
баярства
≫, у Маско?скай дзяржаве давол? рана стал? разумець як тольк? вышэйшы слой гэтага стану.
- Шыдло?ск? С. А.
Культура прыв?леяванага сасло?я Беларус?: 1795?1864 гг. ? М?нск : Беларус. навука, 2011. ? 168 с.
- Яблочков М.
История дворянского сословия в России. ? СПб, 1876.