Гасто?н Варэнгье?н
(
фр.
:
Gaston Waringhien
20 л?пеня
1901
-
20 снежня
1991
) - французск? л?нгв?ст, як? праслав??ся як выдатны
эсперантолаг
, а таксама паэт, перакладчык ? публ?цыст на мове
эсперанта
. Г. Варэнгьен (разам
К. Калачаем
) з'я?ля?ся тэарэтыкам вершаскладання на эсперанта ? заснавальн?кам навуковага ап?сання эсперанта як мо?най с?стэмы. Ён таксама прызнаны адным з найбольш выдатных лекс?кографа? эсперанта - падрыхтавны пад яго к?ра?н?цтвам
По?ны ?люстраваны сло?н?к эсперанта
з 1970-ых гадо? застаецца найбольш по?най ? а?тарытэтнай лекс?калаг?чнай крын?цай на эсперанта.
Г. Варэнгьен нарадз??ся 20 л?пеня 1901 года ? горадзе
Л?ле
(
Францыя
). Яго бацька бы? выкладчыкам замежных мо?. Ужо ? 19 гадо? Варэнгьен ста?
л?цэнцыятам
па л?таратуры, а ? 22 года -
агрэжэ
па ф?лалог??. З гэтага часу ён выкладае мовы ? л?таратуру ? розных школах ? л?цэях Л?ля,
Тур
?
Парыжа
.
Падчас
Другой сусветнай вайны
служы? як штабны аф?цэр, займа?ся шыфрваннем. У 1940 апыну?ся ? плене, а ? 1942 - асуджаны за ≪перахоп англ?йск?х радыяграм≫ ? сасланы ? канцэнтрацыйны лагер у
Любеке
, дзе знаходз??ся да мая 1945 года.
У 1953 годзе атрыма? пасаду прафесара л?таратуры у Брытанск?м ?нстытуце (пры
Парыжск?м Ун?версытэце
). Варэнгьен з'я?ля?ся прызнаным а?тарытэтам ва французскай лекс?калог??, супрацо?н?ча? з лекс?каграф?чнай групай Larousse. У 1963 выйша? на пенс?ю.
У апошн?я гады жы? ва французск?м горадзе
Энье
. Памёр 20 снежня 1991 у Парыжы.
З эсперанта Варэнгьен пазнаём??ся у 1916 годзе. Ужо ? 24 гады ён уваходз?ць у склад Мо?нага кам?тэта (папярэдн?ка
Акадэм?? эсперанта
). У г?сторыю эсперанта-руха Г. Варэнгьен увайшо? як а?тар ? саа?тар некальк?х а?тарытэтных сло?н?ка?, неардынарны публ?цыст, таленав?ты перакладчык ? паэт.
У 1927 годзе Варэнгьен бы? запрошаны прыняць удзел у падрыхто?цы По?нага сло?н?ка эсперанта пад агульнай рэдакцыяй
Эм?ля Горожан-Мап?на
, але з-за сур'ёзнай хваробы аднаго з супрацо?н?ка?, Варэнгьен фактычна выкана? большую частку працы над сло?н?кам. По?ны сло?н?к эсперанта (
эспер.
:
Plena vortaro de Esperanto, PV
), ? адразу атрыма? папулярнасць ? а?тарытэт сярод эсперантыста?. Яго другое перапрацаванае выданне выйшла ? 1934 годзе, пазней ёе неаднаразова перавыдава?ся стэрэатыпна.
Дослед, набыты падчас працы над Plena vortaro, потым спатрэб??ся Варэнгьену, кал? ? пасляваенны час ён ужо самастойна падрыхто?ва? Дадатак да По?нага сло?н?ка (
эспер.
:
Suplemento al la Plena vortaro de Esperanto
, 1954) ? працава? над Вял?к?м французска-эсперантск?м сло?н?кам (
фр.
:
Grand dictionnaire Esperanto-Francais
), як? бы? выдадзены ? 1957 годзе ? да канца 1980-ых застава?ся найбольш а?тарытэтным сло?н?кам такога роду.
Пасля падбору шматл?к?х супрацо?н?ка? па розным гал?нам, у красав?ку 1960 года Варэнгьен пача? працу над сва?м лекс?калаг?чным шэдэ?рам -
По?ным ?люстраваным сло?н?кам эсперанта
(
фр.
:
Plena ilustrita vortaro de Esperanto, PIV
). Пасля канца працы машынап?сны варыянт сло?н?ка займа? 3285 старонак. Сло?н?к бы? выдадзены ? 1970 годзе ?, нягледзячы на разнастайную крытыку, хутка заня? станов?шча найбольш а?тарытэтнага сло?н?ка эсперанта. У 1980 годзе бы? апубл?каваны Дадатак да По?нага ?люстраванага сло?н?ка, а з 1990 года пад к?ра?н?цтвам
М. Ган?наза
(якога Варэнгьен кансультава? да самой смерц?) была пачата праца над падрыхто?кай непасрэднага пераемн?ка PIV'a - т. з. Новага по?нага сло?н?ка эсперанта (
эспер.
:
Nova Plena ilustrita vortaro de Esperanto, NPIV, апубл?каваны ? 2002 годзе
).
Варэнгьен набы? вядомасць ? як выдатны спецыял?ст ? даследчык у гал?не граматык? эсперанта. У саа?тарстве ? вянгерск?м эсперантыстам
К. Калачаем
Г. Варэнгьен падрыхтава? найбольш фундаментальнае ? дэталёвае ап?санне граматык? эсперанта - так званую По?ную граматыку (
эспер.
:
Plena gramatiko
, першае выданне 1935 г.). Падчас працы над гэтай кн?гай старанням? Варэнгьена была ? значнай ступен? распрацавана ? пашырана эсперантская л?гв?стычная тэрм?налог?я.
Другое выданне По?най граматык? выйшла ? 1938 годзе, трэцяе - на рубяжы 1950-60 гадо?. Пачынаючы з чацвёртага выдання пастаянна дапрацо?ваемая кн?га выходз?ць пад назвай "По?ная анал?тычная граматыка" (
эспер.
:
Plena analiza gramatiko, PAG
). Апошн?я два выданн? (чацвёртае, 180 г., ? пятае, 1985 г.) выйшл? ?жо пасля смерц? К. Калачая. Нягледзячы на тое, што гэты дапаможн?к зазнае разнастайную крытыку, ён дэ-факта з'я?ляецца найбольш а?тарытэтным ≪акадэм?чным≫ ап?саннем граматык? эсперанта ? яго с?стэмы слова?варэння.
Акрамя По?най граматык? Варэнгьен апубл?кава? шматл?к?я артыкулы ? к?ра?н?цтвы па граматыке эперанта на французскай мове. У 1934 годзе Варэнгьен заснава? Французск? ?нстытут эсперанта, а ? 1963-79 гадах ён з'я?ля?ся старшынёй
Акадэм?? эсперанта
Унёсак у тэорыю вершаскладання на эсперанта
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
У саа?тарстве з К. Калачаем ? (трэцяе выданне) Р. Бернарам Варэнгьен нап?са? грунто?ны дапаможн?к па эсперантскаму вершаскладанню, як? бы? выдадзены пад назвай ≪Даведн?к па Парнасу≫ (
эспер.
:
Parnasa gvidlibro
, гады выдання 1932, 1968, 1984). Гэты дапаможн?к ап?са? ? заф?ксава? нормы эсперантскай
метрык?
,
рыфмо?к?
, а таксама прынцыпы адаптацы? розных паэтычных
цвёрдых форм
на эсперанта.
Варэнгьен з'я?ляецца а?тарам шматл?к?х рэцэнз?й ? артыкула?, прысвечаных
л?таратуры на эсперанта
,
г?сторы? эсперанта
, а таксама пытанням культуры ? мастацтва ?вогуле. Шматл?к?я эсэ ? артыкулы Варэнгьена апубл?каваны ? выглядзе пяц? асобных кн?г:
- ≪Eseoj 1. Beletro≫ (
≪Эсэ 1. мастацкая л?таратура≫
, 1956 г.) - кн?га прысвечана ? асно?ным разгляду найбольш значных арыг?нальных ? перакладных твора? на эсперанта.
- ≪Lingvo kaj vivo≫ (
≪Мова ? жыццё≫
, 1959 г.) - падборка прысвечана г?сторы? ? разв?ццю эсперанта, асобным яго асабл?васцям ? ≪праблемным≫ пытанням.
- ≪Ni kaj ?i≫ (
≪Мы ? яно≫
, 1973 г.) - падборка прысвечана пытанням рэл?г?? ? яе ?заемааднос?нам з культурай ? мастацтвам.
- ≪1887 kaj la sekvo...≫ (
≪1887 год ? наступствы...≫
, 1979 г.) - падборка прысвечана ? асно?ным пытанням эсперанталог??, лекс?каграф??, а таксама ?н?цыятару эсперанта
Л. М. Заменгофу
.
- ≪Kaj ceter' - nur literaturo≫ (
≪? астатняе - тольк? л?таратура≫
, 1983 г.) - падборка прысвечана творчасц?
К. Калачаю
? перакладной эсперанта-л?таратуры.
Г. Варэнгьен бы? адным з рэдактара? часоп?са ≪Literatura Mondo≫ (≪Л?таратурны свет≫, 1922-1949) ? гало?ным рэдактарам ≪La Nica Literatura Revuo≫ (≪Н?цск? л?таратурны агляд≫, 1955-62); абодва гэтых часоп?са адыграл? важную ролю ? культурным жыцц? эсперанта-грамадства. Акрамя гэтага Варэнгьен супрацо?н?ча? ? са шматл?к?м? ?ншым? перыядычным? выданням? на эсперанта.
Г. Варэнгьен выступ?? як складальн?к ц? рэдактар наступных зборн?ка? ц? анталог?й:
- ≪Leteroj de Zamenhof≫ (
≪Л?сты Заменгофа≫
, 1948)
- ≪Lingvaj respondoj≫ (
≪Адказы аб мове≫
, 1962)
- ≪Fundamenta krestomatio≫ (
≪Фундаментальная хрэстаматыя≫
, 1992, 18-е выданне)
Вокладка невял?кай падборк? эратычных верша?, перакладзеных на эсперанта з розных мо? калектывам а?тара? пад агульнай рэдакцыяй Г. Варэнгьена
Вул?ца ?мя Г. Варэнгоьена ва французск?м горадзе
Энье
, дзе ён жы? у апошн?я гады свайго жыцця
Варэнгьен вядомы як перакладчык паэз?? на эсперанта. Ён пераклада? пераважна з французскай мовы (асабл?ва вядомы яго пераклады верша? з цыкла ≪
Кветк? зла
≫
Ш. Бадлера
, а таксама падрыхтаваная ?м чатырохтомная анталог?я французскай паэз??), але таксама ? з нямецкай (≪Песн? ? рамансы≫
Г. Гейнэ
, суместна з К. Калачаем), ?тальянскай (≪
Дэкамерон
≫,
Дж. Бакача
), ? перс?дскай мо? (
руба?
Амара Хаяма
).
Варэнгьен п?са? таксама арыг?нальныя вершы (большай часткай пад псе?дан?мам? Georges E. Maura, A. Nurak, A. Papadiamantopoulos, Georgo Peterido Peneter), як?я атрымал? добрыя адзнак? крытыка?, асабл?ва л?рычны зборн?к ≪Duonvo?e≫ (≪Напа?голаса≫) ? эратычная паэма ≪Travestita muzo≫ (≪Пераапранутая муза≫). Тым не менш, як арыг?нальны паэт Варэнгьен менш вядомы, чым як перакладчык ? эсперантолаг.
- ≪Plena vortaro de Esperanto≫ (≪По?ны сло?н?к эсперанта≫, з саа?тарам?, 1930)
- ≪Parnasa gvidlibro≫ (≪Даведн?к па Парнасу≫, дапаможн?к па эсперантскаму вершаскладанню, суместна з К. Калачаем, 1932)
- ≪Plena gramatiko de Esperanto≫ (≪По?ная граматыка эсперанта≫, з Кальманам Калачаем, першае выданне - 1935)
- ≪Pripensoj a? sentencoj kaj primoraj maksimoj≫ (≪Макс?мы ? маральныя роздумы≫, пераклад твора
Ларошфуко
, 1935)
- ≪Facilaj Esperantaj lega?oj≫ (≪Простыя тэксты на эсперанта≫, ажыццяв?? агульную рэдакцыю, 1935)
- ≪Duonvo?e≫ (≪Напа?голаса≫, арыг?нальныя вершы, 1939)
- ≪ABC d'Esperanto a l'usade de ceux qui aiment les lettres≫ (1946)
- ≪Leteroj de L. L. Zamenhof. La tragedio de lia vivo rivelita de lia ?us tetrovita korespondo kun la francaj eminentuloj≫ (≪Л?сты
Л. Л. Заменгофа
. Трагедыя яго жыцця, у адлюстраванн? яго тольк? што знойдзенай перап?ск? з французск?м? славутасцям?≫, 1948)
- ≪Poemoj de Omar Kajam≫ (≪Вершы
Амара Хаяма
≫, пераклад, 1953)
- ≪Эсэ 1. Мастацкая л?таратура≫ (1956)
- ≪Grand Diktionnare de Esperanto Francais≫ (≪Вял?к? эсперанта-французск? сло?н?к, 1957≫)
- ≪La floroj de malbono≫ (≪
Кветк? зла
≫
Шарля Бадлера
, пераклад сумесна з ?ншым? перакладчыкам?, агульная рэдакцыя, 1957)
- ≪Lingvo kaj vivo≫ (≪Мова ? жыццё≫, зборн?к эсэ, 1959)
- ≪Libro de amo≫ (≪Кн?га кахання≫, арыг?нальныя эратычныя творы, суместна з К. Калачаем, 1965)
- ≪Kantoj kaj romancoj≫ (≪Песн? ? рамансы≫, пераклады з
Гейнэ
, сучасна з К. Калачаем, 1969)
- ≪Plena ilustrita vortaro de Esperanto≫ (≪По?ны ?люстраваны сло?н?к эсперанта≫, сумесна з калектывам а?тара?, агульная рэдакцыя, 1970)
- ≪Ni kaj ?i≫ (≪Мы ? яно≫, арыг?нальныя эсэ, 1972)
- ≪La ?imeroj≫ (≪Х?меры≫, пераклады з
Ж. Нерваля
)
- ≪La trofeoj≫ (≪Трафе?≫, пераклады з
Ж.-М. Эрэдз?я
, 1977)
- ≪Tra la parko de la franca poezio≫ (≪Праз парк французскай паэз??≫, 4 тамы, пераклады, 1977-1984)
- ≪1887 kaj la sekvo...≫ (≪1887 ? наступствы...≫, арыг?нальныя эсэ, 1983)
- ≪Beletro, sed ne el katedro≫ (≪Мастацкая л?таратура, але не з-за кафедры≫, даследванн? па арыг?нальнай л?таратуры на эсперанта, 1987)
- ≪Plena ilustrita vortaro de Esperanto. Suplemento≫ (≪По?ны ?люстраваны сло?н?к эсперанта. Дадатак≫, суместна з Р. Ле?ро, 1987)
- ≪Francaj kanzonoj malnovaj kaj modernaj≫ (≪Старыя ? сучасныя французск?я песн?≫, пераклады, сумесна з Р. Бернарам, 1991)
- ≪Dekamerono. Unuaj tri tagoj≫ (≪
Дэкамерон
, Першыя тры дн?≫, пераклад, суместна з П. Мартынэл?, выдана пасмяротна ? 1995)
- ≪Alilingvaj erotikaj poemoj≫ (≪Пераклады эратычнай паэз??≫, суместна з Ж. Лагранжам ?
М. Ган?назам
)
- ↑
Gorecka H.
,
Kor?enkov A.
Nia diligenta kolegaro
?
Sezonoj
,
Litova Esperanto-Asocio
, 2018. ? 320 с. ?
ISBN 978-609-95087-6-4