Вайна А?гсбургскай л?г?
Аблога Намюра ? 1692 годзе
Дата	24 верасня 1688 ? 20 верасня 1697 [1]
Месца	Е?ропа , ?рландыя , Шатландыя [2] , Па?ночная Амерыка
Прычына	Прэтэнз?? Людов?ка XIV на Курпфальц ; Французская экспанс?я ? Заходняй Е?ропе
Вын?к	Рэйсвейкск? м?р
Прац??н?к?
Карале?ства Англ?я (з 1689) Карале?ства Шатландыя (з 1689) Карале?ства ?рландыя (з 1689)   Рэспубл?ка Злучаных прав?нцый   Свяшчэнная Рымская ?мперыя Курфюрства Брандэнбург Герцагства Прус?я   Саксон?я Курфюрства Баварыя Курпфальц   ?спанская ?мперыя Карале?ства Партугал?я   Шведская ?мперыя (да 1691) Герцагства Савоя (да 1696)   Карале?ства Францыя Якаб?ты (1689?1691) Пры падтрымцы : Асманская ?мперыя [3]
Камандуючыя
В?льгельм III Джон Чэрчыль, граф Мальбара Артур Герберт, герцаг Торынгтан Эдвард Расел Ральф Дэлаваль Джордж Рук Георг Фрыдрых Вальдэкск? † Ф?л?пс ван Алмандэ Леапольд I Карл Латарынгск? † Людв?г Бадэнск? Я?ген Савойск? Фрыдрых III Ганс Адам фон Шэн?нг † Ёган Георг III † Ёган Георг IV † Фрыдрых А?густ I Макс?м?л?ян II Ф?л?п В?льгельм † Ёган В?льгельм Карл II Педру II Карл XI † В?ктар Амадэй II Людов?к XIV Людов?к Вял?к? Даф?н Франсуа Анры дэ Люксембург † Себасцьен дэ Вабан Франсуа дэ В?льруа Лу? Франсуа дэ Буфлер Н?каля Кац?на Ан-Жуль дэ Наай Лу? Жазеф дэ Вандом Лу? дэ Франтэнак Франсуа Лу? дэ Шато-Рэно Ан ?ларыён дэ Турв?ль Жан Бар Яка? II
С?лы бако?
каля 250 тыс. чал., 275 караблё? [4] каля 440-450 тыс. чал. [5] , 221 карабель [6]
Агульныя страты
680 тыс. чал.
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Вайна А?гсбургскай л?г? , вядомая таксама як вайна Вял?кага альянсу , вайна за Пфальцкую спадчыну , вайна за Англ?йскую спадчыну , Арлеанская вайна ? Дзевяц?гадовая вайна  ? вайна пам?ж Францыяй ? А?гсбургскай л?гай у 1688 ? 1697 гадах.

Вайна ?шла не тольк? ? кантынентальнай Е?ропе, але ? ? Па?ночнай Амерыцы ( Вайна караля В?льгельма ), а таксама ? ?рланды? ( Вайна двух каралё? ), Шатланды? ( Якаб?цкае па?станне ? 1689?1690 гадах) ? Гв?не? (сутычк? француза? з галандцам? ? брандэнбуржцам?).

Перадг?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1685 годзе памёр пфальцк? курфюрст Карл II з дынасты? В?тэльсбаха? . Яго сястра Л?зелота была ? шлюбе з герцагам Арлеанск?м , братам французскага караля Людов?ка XIV . Людов?к XIV, паспяхова скончы?шы ? 1679 годзе Н?мвегенск?м м?рам Галандскую вайну , ста? яшчэ больш магутным; гэтую магутнасць ён працягва? нак?ро?ваць на ?змацненне Францы? на шкоду суседн?м дзяржавам. Смерць курфюрста дала падставу Францы? прэтэндаваць на большую частку Курпфальца , хоць у свой час, пры заключэнн? шлюбнага кантракту, Л?зелота адмов?лася ад прэтэнз?й на гэтыя земл?.

Пад маркай абароны ?нтарэса? жонк? свайго брата Людов?к загада? даф?ну з 80 000 арм?яй перайсц? Рэйн . Гэты крок падвярга? небяспек? нямецк?я земл? ? прыводз?? да ?змацнення Францы? ? Цэнтральнай Е?ропе, таму прынц В?льгельм Аранск? , непрым?рымы ? найбольш магутны прац??н?к Людов?ка, утвары? 9 л?пеня 1686 года А?гсбургскую л?гу , да якой далучыл?ся ?мператар ? найважнейшыя нямецк?я княз? ? вобласц?, а таксама Швецыя ? ?тал?я. Саюзн?к? патрабавал? перадаць курфюрства наступнаму па старшынстве пфальцграфу з л?ку В?тэльсбаха? ? Ф?л?пу В?льгельму Нойбургскаму .

Тым часам Людов?к, жадаючы нанесц? ?дар першым, умяша?ся ? спрэчк?, як?я ?зн?кл? пры выбары кёльнскага арх?б?скупа, ?, без абвяшчэння вайны, пача? ваенныя дзеянн?.

Ход вайны [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У верасн? 1688 года Людов?к XIV вырашы? увесц? свае войск? ? Пфальц. Слабы корпус Буфлера без сур’ёзнага супрац??лення заня? у верасн? 1688 года Кайзерсла?тэрн ? Шпаер , у кастрычн?ку ? Нойштат , Кройцнах , Вормс , Опенгайм , Б?нген , Майнц , Трыр , Бон , Нойс ? Кайзерсверт . Тольк? Кобленц ? Эрэнбрайтштайн аказал? супрац??ленне, ? Буфлеру прыйшлося абмежавацца ?х бамбардз?раваннем. Даф?н з 30 000 чалавек 5 кастрычн?ка 1688 года з’яв??ся перад Ф?л?псбургам ? 29 кастрычн?ка заня? яго. Гайдэльберг зда?ся 24 кастрычн?ка , Мангейм 11 л?стапада . Лятучыя французск?я атрады даходз?л? да Штутгарта ? А?гсбурга .

На Н?дэрландск?м тэатры, дзе амаль не было ?спанск?х войска?, Людов?к абмежава?ся слабым корпусам маршала Юм’ера, як? пав?нен бы? авалодаць крэпасцям? на Маасе  ? Дз?нанам ? Ю? . Усе астатн?я французск?я с?лы, па плане Людов?ка ? яго ваеннага м?н?стра Лувуа , меркавалася нак?раваць для нанясення гало?нага ?дару ? Герман??. Аднак, хутка стала зразумела, што гэты план памылковы, таму што галандск? штатгальтар В?льгельм III Аранск? атрыма? магчымасць бесперашкодна высадз?цца з галандскай арм?яй у Англ?? для звяржэння з прастола караля Якава II, якога падтрымл?ва? Людов?к. Пасля высадк? В?льгельма ? Англ?? 15 л?стапада 1688 года Яка? бег да Людов?ка, як? ? сувяз? з гэтым ? пача? баявыя дзеянн? супраць Англ?? ? Галанды?.

Пачынаючы баявыя дзеянн?, кароль-сонца раб?? ста?ку на тое, што а?стрыйцы ?гразл? ? Вял?кай Турэцкай вайне , а В?льгельм Аранск? вышэй за ?сяго заклапочаны звяржэннем Сцюарта? з англ?йскага прастола. Аднак яго разл?к не апра?да?ся ? пасля перамог? пры Мохачы Габсбург? хутка завяршыл? баявыя дзеянн? на ?сходзе ? стал? перак?дваць свае с?лы на захад, а Славутая рэвалюцыя бяскро?на прынесла В?льгельму англ?йскую ? шатландск?я кароны.

У 1689 годзе, дзякуючы старанням прынца Аранскага, ланцуг варожых дзяржа?, што акружала Людов?ка XIV, стала яшчэ па?нешай. Е?рапейск?я дзяржавы, акрамя Рас?? , Рэчы Паспал?тай , Партугал?? ? Турцы? , далучыл?ся да л?г?, таму апошняя атрымала назву Вял?кага Саюза. Тым не менш, Людов?к не пада? духам ? выстав?? 3 арм??: на правым флангу, на Рэйне , абап?раючыся на Ф?л?псбург ? Майнц; на Мозел? ? Маасе , абап?раючыся на Мон-Раяль ? Люксембург , стая? Буфлер; на левым флангу ? Фландры?  ? Юм’ер ? рэзервовы корпус Бюс? ? Латарынг?? пав?нен бы? падтрымл?ваць далейшыя аперацы?.

Саюзн?к? супрацьпастав?л? Людов?ку таксама 3 арм??: на правым флангу ? Н?дэрландах ? прынц Вальдэн з галандск?м?, ?спанск?м? ? нямецк?м? войскам?, як?я был? на ?трыманн? ? галандца?; у цэнтры, на н?жн?м Рэйне, курфюрст Фрыдрых III Брандэнбургск? з брандэнбургск?м? , мюнстэрск?м? ? галандск?м? войскам?, з мэтай выцесн?ць непрыяцеля з н?жняга Рэйна; на левым флангу, на верхн?м Рэйне, курфюрст баварск? Макс?м?л?ян II ? герцаг Карл V Латарынгск? з ?мператарск?м? ? ?мперск?м? войскам?, з мэтай прыкрыць Шваб?ю ? Франкон?ю ? для авалодання заваяваным? французам? гарадам?, асабл?ва Майнцам.

Лувуа л?чы?, што спусташэнне шырокай прыгран?чнай паласы з’я?ляецца лепшай абаронай супраць нападу, ? французск?я генералы атрымал? адпаведныя ?казанн? для спусташэння Пфальца. Гэтыя варварствы павял?чыл? раздражненне саюзн?ка?. 14 лютага адбылося абвяшчэнне вайны. Войск? саюза нак?равал?ся да Рэйна ? вымус?л? француза? пак?нуць правы бераг, заня?шы Кёльн , Трыр ? Лютых ? разб??шы маршала Юм’ера каля Валькура ; герцаг Латарынгск? авалода? Майнцам ? Бонам . У красав?ку пачатку ваенныя дзеянн? ?спан?я , у чэрвен? ? Англ?я . Тым не менш, французск? флот у л?пен? атрыма? перамогу над англа-галандск?м, а 1 л?пеня маршал Люксембург разб?? арм?ю саюзн?ка? пры Флёрусе .

В?льгельм Аранск? тым часам бы? заняты ?ц?хам?рваннем па?стання ? ?рланды? ? спрэчкам? з галандск?м? генеральным? штатам?. Францыя арган?завала экспедыцыю ? ?рландыю для падтрымк? антыангл?йскага па?стання, аднак б?тва на рацэ Бойн (1690) хутка развеяла ?люз?? француза? наконт магчымасц? англ?йскага нейтрал?тэту ? кантынентальнай кампан??. Разам з тым спусташэнн? ? бясчынствы, учыненыя французам? ? Пфальцы, перапалохал? дробных нямецк?х князё?, як?я рашыл?, што ?х вобласц? стануць наступнай м?шэнню француза?.

1690 год прайшо? на Рэйне ? ? Герман?? пара?нальна спакойна. У канцы года В?льгельм скл?ка? у Гаазе кангрэс упа?наважаных ус?х дзяржа?, што ?ваходз?л? ? Вял?к? Саюз. Вырашана было выстав?ць супраць Францы? яшчэ 220 тысяч. Але перш чым яны был? сабраны, маршал Буфлер аблажы? Монс . В?льгельм выступ?? для яго вызвалення, але Монс па? у красав?ку 1691 года. Крыху пазней французы намервал?ся авалодаць Лютыхам; В?льгельм хоць ? перашкодз?? гэтаму, але не змог вымус?ць ?х прыняць б?тву, ? кампан?я скончылася малаважнай сутычкай пры Лезэ , у якой бы? разб?ты ар'ергард саюзн?ка?, прынца Вальдэкскага. Што ж тычыцца дзеяння? на Рэйне, нямецк?я войск?, узначаленыя, пасля смерц? герцага Латарынгскага, курфюрстам? Баварск?м ? Саксонск?м , бяздзейн?чал? ? не был? нават у стане перашкодз?ць французам ?зно? спустошыць Пфальц ? спал?ць Гайдэльберг.

Баявыя дзеянн? ? ?спанск?х Н?дэрландах ? на по?начы ?тал?? нас?л? выматвальны характар ? складал?ся са зняс?льваючых мане?ра?, разведзеных зацяжным?, старанна падрыхтаваным? аблогам? . У чэрвен? 1692 года маршалы Люксембург ? Вабан авалодал? Намюрам ? атрымал? 3 жн??ня перамогу пры Стэнкерку , на по?нач ад Монса. У гэтых умовах найважнейшая роля належала не стольк? палкаводцам, кольк? мастацтву ваенных ?нжынера? накшталт Вабана ? Кухарна . Адначасова французск? флот, хоць ён ? бы? большы за аб’ядны флот Англ?? ? Галанды?, панёс шэраг адчувальных паражэння? (у тым л?ку каля мыса Барфлёр 29 мая 1692 года).

У пачатку 1693 года вял?ся тольк? марск?я аперацы?, удалыя для Францы?, што ж тычыцца сухапутных, то В?льгельм 29 л?пеня прайгра? важную б?тву пры Неерв?ндэне , не змог уварвацца ? Фландрыю ? паспе? тольк? ?зяць Ю?. На Рэйне, з прычыны недахопу грашовых сродка? ? нязгоды германск?х князё?, працягвалася ранейшая бяздзейнасць.

У 1694 год пачал?ся м?рныя перамовы, але беспаспяхова, пасля чаго В?льгельм зл?чы? неабходным аслаб?ць Людов?ка для адна?лення спакою ? Заходняй Е?ропе . Французск?я каперы, як?я распачал? сваю дзейнасць у 1691 годзе пад начальствам Жана Бара , працягвал? шкодз?ць галандскаму гандлю. Сухапутныя дзеянн? ?шл? млява. У Герман?? маркграф Бадэнск? Людв?г В?льгельм бы? вымушаны перайсц? да абароны; хоць французы ? не змагл? авалодаць яго паз?цыям?, але ? саюзн?к? не был? ? стане трывала замацавацца ? Эльзасе . Гало?ныя с?лы абодвух бако? знаходз?л?ся ? Н?дэрландах , дзе французск?м? войскам? камандавал? даф?н Людов?к ? Люксембург, а саюзным? ? В?льгельм Аранск?; апошн? сабра? войск? на рацэ Дз?ль ? намерва?ся нак?раваць удар на француза?, як?я ?мацавал?ся пам?ж Шэльдай ? Л?сам , з мэтай затым рушыць для аблог? Дзюнкерка ; аднак, перамяшчэнн? французск?х войска? парушыл? планы В?льгельма.

У 1695 годзе В?льгельм узя? Намюр на вачах у французскай арм?? Буфлера, але апошн? авалода? Дз?нанам ? бамбардз?рава? Брусель . Англа-галандск? флот адказа? бамбардз?раваннем некальк?х французск?х порта?. Найбольш здольны з французск?х палкаводца?, Люксембург, памёр, яго месца заня? В?льруа . Людов?к бы? стомлены вайною, якая заставалася безвын?ковай, ф?нансы вычарпал?ся, лепшыя генералы памерл?, у тым л?ку Лувуа (1691 год); ён друг? раз прапанава? м?р, але безвын?кова. Ваенныя дзеянн? ? Н?дэрландах ? на Рэйне працягвал?ся ? 1696 ? 1697 гадах, але вял?ся так млява, што, акрамя захопа? магаз?на?, не было н?воднага сур’ёзнага прадпрыемства. Саюзныя флоты спусташал? бераг? Францы?, каперы апошняй шкодз?л? гандлю саюзн?ка?.

Дзеянн? ? Па?ночнай ?тал?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Больш паспяхова французы вял? ваенныя дзеянн? ? ?тал?? ? на гран?цах ?спан??. У ?тал?? маршал Кац?на камандава? слабым? французск?м? с?лам? (18 000 чалавек), з прычыны чаго герцаг Савойск? В?ктар Амадэй II , карыстаючыся перасечанай мясцовасцю П’емонта ? выгодным? абарончым? паз?цыям?, мог спадзявацца тут на поспех. Не маючы н? вопыту, н? ваенных здольнасцей, герцаг тым не менш вырашы? дзейн?чаць наступальна. Рушы?шы ? 1690 годзе ад Турына да рацэ По , ён перайшо? яе ? ?ступ?? з французам? ? бой пры манастыры Стафардзе . Кац?на атрыма? по?ную перамогу, авалода? крэпасцю Сузаю ? заня? Савою .

У 1691 годзе маршал Кац?на аблажы? крэпасц? В?лафранку , Н?цу , Кан? ? ?нш., але прынц Я?ген прыбы? на дапамогу да герцага Савойскага ? вымус?? француза? адступ?ць за раку По.

У 1692 годзе герцаг Савойск?, узмацн??шы арм?ю саюзн?кам? да 50 000, уварва?ся ? французскую вобласць Даф?нэ , узя? Амбрэн , спал?? некальк? гарадо? ? перайшо? назад за Альпы .

У 1693 годзе ён аблажы? горад П?ньероль , але прыбыццё маршала Кац?ны вымус?ла яго адступ?ць. Пры Марсаль? ён бы? вымушаны ?ступ?ць у бой. Кац?на атакава? яго спачатку з фронту, а затым ударам у левы фланг вырашы? зыход б?твы на сваю карысць. Пасля гэтага ? ?тал?? да канца вайны не адбылося н?чога важнага. Страц??шы надзею на перамогу ? вырашальнай б?тве, Людов?к адкры? сепаратныя перамовы з савойцам?, як?я завяршыл?ся ? чэрвен? 1696 года м?рным дагаворам.

Дзеянн? ? ?спан?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У ?спан??, ? у Каталон?? ? ? П?рэнеях , ? хоць ваенныя дзеянн? таксама не адрозн?вал?ся рашучасцю, але ?шл? на карысць француза?. Нарэшце, агульная знямога падштурхнула абодва бак? сабрацца на кангрэс у Рэйсвейку . Людов?к задавол?? Н?дэрланды саступкаю некальк?х крэпасцей; Англ?ю ? абяцаннем прызнаць В?льгельма яе каралём, ?мператара Леапольда  ? вяртаннем Фрайбурга ? Брызаха , замест Страсбура , а для застрашвання ?спан?? загада? герцагу Вандома дзейн?чаць больш рашуча ? Каталон??. Вандом аблажы? Барселону , разб?? ?спанца?, як?я прыбыл? на яе вызваленне, ? 27 жн??ня заня? горад. Карл II паспешна пагадз?цца на ?се патрабаванн? Людов?ка.

Па?ночнаамерыканск? фронт [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

На тэрыторы? Па?ночнай Амерык? ваенныя дзеянн? вял?ся ? 1689?1697 гадах пам?ж Англ?яй, якой у той час к?рава? кароль В?льгельм III Аранск? , ? Францыяй. У англамо?най л?таратуры амерыканская частка Вайны за пфальцкую спадчыну атрымала назву Вайны караля В?льгельма (у гонар караля В?льгельма III Аранскага, як? к?рава? у той час).

У баявыя дзеянн? был? ?цягнуты французск?я пасяленцы Канады ? брытанск?я калан?сты Новай Англ?? , а таксама ?х ?ндзейск?я саюзн?к? . ?ндзейцы ? цэлым падтрымл?вал? француза?. Вайна складалася з кровапрал?тных ? маларэзультаты?ных рэйда? французск?х ? англ?йск?х калан?ста?, як?я змагал?ся гало?ным чынам за кантроль над пушным гандлем з ?ндзейцам? ? раёнам? рыбало?ства вакол Акады? (цяпер Новая Шатландыя ) ? Ньюфа?ндленда .

Англ?чане захап?л? Порт-Роял у Акады?, але ?м не ?далося ?зяць Квебек . Французы пад камандаваннем графа Франтэнка паспяхова дзейн?чал? ? б?тве пры Скенектады каля Нью-Ёрка , але не змагл? авалодаць Бостанам .

Зыход [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пасля выхаду з вайны савойца? астатн?я члены Вял?кага альянсу пагадз?л?ся сесц? за стол перамо?. У верасн? 1697 года бы? падп?саны Рэйсвейкск? м?рны дагавор . Паводле яго ?мо? Людов?к XIV захо?ва? за сабой Н?жн? Эльзас ? Страсбур , як?я пераходз?л? ? вечнае валоданне Францы? замест 20 гадо?, як?я был? паста?лены Рэгенсбургск?м м?рам 1684 г. Таксама каралю Францы? вяртал?ся Пандычэры ? Акадыя , Сан-Дам?нга было прызнана аф?цыйна яго ?ладаннем. Вярну?шы Латарынг?ю яе законнаму ?ладальн?ку, кароль Францы? захава? за сабой крэпасц? Лангв? ? Саарлу?, а таксама права праходу для сва?х войска?. Францыя вяртала ?мперы? Ф?л?псбург, Кёль ? Брыз, а таксама прызнала В?льгельма III каралём Англ??. Францыя атрымала п?раву перамогу, ? баланс 1697 года заста?ся стано?чым для яе. Разам з тым пытанне аб успадко?ванн? ?спанскага прастола не бы? вырашаны. Усяго праз 4 гады баявыя дзеянн? пам?ж старым? прац??н?кам? аднав?л?ся ? форме Вайны за ?спанскую спадчыну .

Высновы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Дадзеная вайна адлюстро?вае ? сабе асабл?васц? тагачаснага ваеннага мастацтва ? погляда? на вядзенне вайны, што панавал? тады. Магаз?нная с?стэма забеспячэння войска?, якая злучала ?н?цыятыву ? свабоду дзеяння? палкаводца, не давала магчымасц? ?мкнуцца да зн?шчэння жывой с?лы непрыяцеля; неабходным следствам новай с?стэмы харчу стала нязначнасць задач ? абмежаванасць мэт, што зводз?л?ся да заняцця памежных абласцей, да захопу непрыяцельск?х магаз?на? ? да авалодання крэпасцям?. Вайна зводз?лася да мане?ра?. Не ?мкнучыся да рашучых дзеяння?, не дасягал? ? рашучых вын?ка?; войны цягнул?ся гадам?, бескарысна вычэрпваючы сродк? кра?ны.

Зноск?

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Военная энциклопедия / Под ред. В. Ф. Новицкого и др. ? СПб. : т-во И. В. Сытина, 1911?1915.

Артыкулу нестае спасылак на крын?цы . Змест артыкула? мус?ць быць правяральным або ?х могуць выдал?ць. Можаце адрэдагаваць артыкул, дадаць спасылк? на а?тарытэтныя крын?цы . Шаблон паста?лены 13 мая 2011 года .