Горад Беласток польск. : Białystok Герб Сцяг Кра?на   Польшча Ваяводства Падляскае Павет Горад на правах павета Каардынаты 53°07′00″ пн. ш. 23°10′00″ у. д. H G Я O К?ра?н?к Тадэвуш Трускаляск? [d] Заснаваны 1691 [1] Першая згадка 1437 Горад з 1749 Плошча 102 км² Вышыня цэнтра 118 ± 1 м ? 175 ± 1 м Водныя аб’екты Бяла [d] Насельн?цтва ▼ 294 242 чал. ( 31 сакав?ка 2021 ) [2] Часавы пояс UTC+1 , летам UTC+2 Тэлефонны код 85 Паштовыя ?ндэксы 15-001 А?тамаб?льны код BI TERC 2061011 Аф?цыйны сайт bialystok.pl (англ.) ​ (польск.) Беласток на карце Польшчы  ±

Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Беласток ( польск. : Białystok ) ? горад на правах павета ? Польшчы , адм?н?страцыйны цэнтр Падляскага ваяводства . Знаходз?цца ? цэнтры Падляскага ваяводства, за 174 км ад Варшавы ; адлегласць ад Беластока да Гродна  ? 82 км. Горад размешчаны на невял?кай рацэ Белай, прытоку Супрасл?.

Беласток ? самы вял?к? горад усёй па?ночна-?сходняй Польшчы. У Беластоку жыве 296,4 тысяч чалавек (2021).

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Беласток паводле летап?сных звестак бы? заснаваны князем Гедз?м?нам у 1320 годзе. У XIV ст. ён згадваецца як пасел?шча на гандлёвым шляху з Мазов?? на Гродна. Затым Беласток до?г? час бы? прыватным уладаннем. Сярод яго ?ласн?ка? памяць аб сабе захавал?, у першую чаргу, Бран?цк?я .

Буйнейшым жа ? найбольш важным горадам Падляшша Беласток ста? у XVIII ст. У першай палове XVIII ст. тут была пабудавана ратуша i ?ншыя мураваныя будынк?, палац магната? Бран?цк?х з тэатрам, садам, аранжарэям?; горад бы? умацаваны мураванай сцяной з вежам?-брамам?.

У вын?ку трэцяга падзелу Рэчы Паспал?тай у 1795 годзе Беласток ? Падляшск?я земл? был? ?ключаны ? склад Прус?? . Беласток ста? цэнтрам аднаго з пруск?х дэпартамента?, у гэты час у горадзе пачала разв?вацца прамысловасць, адкрылася першая спецыяльная медыцынская навучальная ?станова. У 1802 годзе адкрыл?ся Беластоцк? ?нстытут пав?тух , а таксама Беластоцкая г?мназ?я, якая заставалася цэнтрам ?нтэлектуальнага ? культурнага жыцця Беластока цягам усяго Х?Х стагоддзя ^[3] .

Пасля паражэння Прус?? ? вайне з Францыяй паводле Тыльз?цкага м?ру у 1807 годзе Беласток увайшо? у склад Рас?йскай ?мперы? .

Беласток застава?ся найбольш значным гаспадарчым цэнтрам рэг?ёну ? на працягу Х?Х стагоддзя. У 1857 годзе ? Беластоку жыло 13,8 тыс. чалавек. У 1862 годзе праз горад бы? пракладзены ?частак Пецярбургска-Варша?скай чыгунк?. У 1882 годзе колькасць насельн?цтва горада склала ?жо 56,6 тыс. чалавек, на заводах i фабрыках было занята больш за 3 тыс. рабочых. Прамысловыя прадпрыемствы выпускал? сукно, корт, ша?ковыя ткан?ны, капялюшы, разв?валася кравецтва. У Беластоку працавал? школы i вучыл?шчы, 2 тэатры, 2 бальн?цы, шп?таль, аптэк?, магаз?ны, штогод праводз??ся к?рмаш. Тут дзейн?чал? правасла?ная i лютэран￢ская цэрквы, касцёл, 2 с?нагог?. Вял?кае значэнне ме? Беласток як вузел чыгунак i шасейных дарог, гандлёвы цэнтр.

Напачатку ХХ ст. колькасць насельн?цтва Беластока набл?з?лася да 100 тыс. чал. (з ?х каля 2/3 складал? я?рэ?), горад працягва? разв?вацца як прамысловы цэнтр. Гало?най гал?ной з’я?лялася суконна-кортавая прамысловасць, працавал? таксама гарбарн?, ша?ковыя i тытунёвыя фабрык?, машынабуда?н?чы, мылаварныя заводы, лесап?льн?, млыны i ?нш. На прадпрыемствах горада было занята каля 6 тыс. чалавек. Вытворчасць ткан?н служыла базай для разв?цця кравецтва.

У 1915 годзе падчас ? сусветнай вайны горад акуп?раваны германск?м? войскам?. Трэцяя ?ста?ная грамата БНР называе Беласток сярод гарадо?, як?я пав?нны ?вайсц? ? склад Беларускай Народнай Рэспубл?к? . Пасля паразы Герман?? ? вайне, 19 лютага 1919 года Беласток занял? польск?я войск?. Горад ста? цэнтрам Беластоцкага ваяводства, да якога належал?, м?ж ?ншым, Гродна ? Ва?кавыск . Рыжск? м?р у 1921 годзе пацвердз?? знаходжанне Беластока ? склад Польшчы.

Частка беларуса? Беластоцкага ваяводства не пагадз?лася з так?м станам рэча? ? пачала ? 1921 годзе ствараць кансп?рацыйную арган?зацыю, якая абап?ралася на л?то?ск?я спецслужбы ? ?рад БНР у Ко?не ? рыхтавалася да ?зброенага па?стання. К?ра?н?цай гэтай кансп?рацы? ? вакол?цах Беластока была звольненая наста?н?ца Вера Матэйчук-Масло?ская . Пасля выкрыцця арган?зацы? яе ?дзельн?к? был? арыштаваны ? асуджаны ? час ≪ працэса 45-? ≫ да розных тэрм?на? зняволення.

У далейшым беларуск? нацыянальны рух разгляда? Беласток як частку Заходняй Беларус? . У горадзе дзейн?чал? арган?зацы? Беларускай Сялянска-Работн?цкай Грамады , Таварыства Беларускай Школы , нелегальнай Камун?стычнай Парты? Заходняй Беларус? . 27 кастрычн?ка 1927 года была заснаваная акруговая ?права ТБШ, пры якой пачал? дзейн?чаць народны дом, б?бл?ятэка, драматычная секцыя, хор, духавы аркестр. За няпо?ных сем гадо? дзейнасц? беластоцк?я актыв?сты ТБШ зладз?л? 167 спектакля?, як?я сабрал? 41 120 гледачо?, акрамя таго, арган?зо?вал? лекцы? ? курсы. Беластоцкая акруговая ?права ТБШ была л?кв?даваная ?ладам? ? 1935 годзе ^[4] .

15 верасня 1939 года, пасля пачатку II сусветнай вайны Беласток бы? заняты Вермахтам, а 22 верасня горад перададзены Чырвонай Арм?? ^[5] . У Беластоку бы? скл?каны Народны Сход Заходняй Беларус? , як? абвясц?? яе далучэнне да Беларускай ССР ; 4 снежня 1939 года ? складзе БССР была створана Беластоцкая вобласць .

23 чэрвеня 1941 года Беласток акуп?раваны войскам? фашысцкай Герман??. Фашысцкая акупацыя прынесла вел?зарны ?рон краю, асабл?ва жорстка фашысты вын?шчал? я?рэйскае насельн?цтва Беласточчыны. 26 л?пеня 1941 года ? горадзе было створана гета . 16 жн??ня 1943 года адбылося супрац??ленне ? Беластоцк?м гета , 20 жн??ня гета было л?кв?давана. За гады акупацы? было зн?шчана 55 % насельн?цтва, 75 % жылой забудовы Беластока.

27 л?пеня 1944 года Беласток бы? вызвалены войскам? 2-га Беларускага фронту ? вернуты ? склад БССР. Паводле пагаднення пам?ж савецк?м ? польск?м урадам?, 20 верасня 1944 года Беласток з прылеглым? раёнам? бы? перададзены Польшчы, у складзе якой было адно?лена Беластоцкае ваяводства . Польск? ?рад пача? праводз?ць пал?тыку гвалто?нага высялення з Беласточчыны беларуса? ? ?кра?нца?. У 1999 годзе ? Польшчы ?ведзены новы адм?н?страцыйна-тэрытарыяльны падзел, паводле якога Беластоцкае ваяводства скасавана ? ?вайшло ? склад Падляскага ваяводства з цэнтрам у Беластоку.

Славутасц? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Захава?ся палац Бран?цк?х XVII?XVIII стст., так званы ≪Падляск? Версаль≫ (спалены ? 1944, затым рэканструяваны). Гэта вял?кая барочная рэз?дэнцыя з галерэям?, пав?льёнам?, дзядз?нцам?, брамай-вежай, рэгулярным паркам з каналам? ? скульптурам?. Зараз тут размяшчаецца сядз?ба Медыцынскай акадэм??.

Сярод ?ншых помн?ка?: Фарны касцёл (XVII?XIX стст.), ратуша з гадз?нн?кавай вежай, камян?цы XVIII?XIX стст., ≪ дом Напалеона ≫, царква М?калая Цудатворцы (XIX ст.), касцёл Святога Роха (пач. ХХ ст.), помн?к правасла?ным жыхарам Беластока, заб?тым ? зн?клым без вестак у 1939?1956 гады .

Прамысловасць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Беласток ? вял?к? прамысловы цэнтр. У прамысловасц? Беластока было занята ? 2003 г. 16,5 тыс. чал. Найбольшую ?дзельную вагу ? прамысловай прадукцы? маюць харчовая ? тэкстыльная прамысловасць, машынабудаванне, а таксама энергетыка, газа- ? водазабеспячэнне.

У Беластоку працуе завод стальных канструкцый, як? выпускае абсталяванне для чыгунк?: элементы для масто?, тунэля?, вакзала?. Беластоцк? камб?нат ≪Bison-Bial≫ належыць да ?нструментальнай прамысловасц?. Аб’яднанне ≪Biawar≫ ? вытворца вядомых у Польшчы ? за мяжой награвальн?ка? вады. Адно з буйнейшых прадпрыемства? Беластока ? бава?няны камб?нат ≪Fasty≫. Ёсць у Беластоку прадпрыемствы х?м?чнай, гарбарнай, шкляной прамысловасц?, вытворчасць буда?н?чых матэрыяла?, працуе дывановая фабрыка ? ?ншыя прамысловыя прадпрыемствы.

Транспарт [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Беласток ? буйны транспартны вузел. Чыгунк? ?дуць адсюль у пяц? напрамках: на Гродна , Варшаву , Баранав?чы , Брэст , Граева . А?тамаб?льныя маг?страл? злучаюць Беласток з Гроднам, Слон?мам, Ва?кавыскам , Варшавай, Сувалкам? , Ломжай , Любл?нам .

Адукацыя ? культура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Беласток з’я?ляецца важным культурным, навуковым, турыстычным цэнтрам.

Тут працуюць: клас?чны ?н?верс?тэт , пол?тэхн?чны ?н?верс?тэт ? медыцынск? ?н?верс?тэт , духо?ная сем?нарыя, шэраг ?ншых ВНУ.

Дзейн?чаюць драматычны ? лялечны тэатры, ф?лармон?я, шматл?к?я галерэ?, музе?, заапарк. У Беластоку выдаюцца рэг?янальныя газеты ? часоп?сы, выходзяць у эф?р радыё- ? тэлеперадачы мясцовай студы?.

Футбольны клуб ≪Ягелон?я≫ выступае ? вышэйшым польск?м футбольным дыв?з?ёне .

Беларусы ? Беластоку [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Горад знаходз?цца на захадзе этн?чнай тэрыторы? беларуса? . Як паказа? перап?с насельн?цтва 2002 , сярод ус?х гарадо? Польшчы найбольшая колькасць беларуса? жыве ? Беластоку.

Тут створаны i дзейн?чаюць нацыянальныя беларуск?я арган?зацы? ( Беларускае грамадска-культурнае таварыства , Беларуск? саюз у Польшчы , Беларускае г?старычнае таварыства , Беларускае аб’яднанне студэнта? ? ?нш.). Тут па-беларуску выдаецца тыднёв?к ≪ Н?ва ≫, выходз?ць месячн?к ≪ Czasopis ≫ з матэрыялам? на польскай ? беларускай мовах, ?ншыя выданн?, прысвечаныя беларускай тэматыцы. Штогод адбываюцца Дн? беларускай культуры, Фестываль беларускай песн? ? ?ншыя акцы?, як?я прапагандуюць беларускую культуру.

Ёсць у горадзе пачатковая школа ? г?мназ?я, дзе (як дадатковы прадмет) вывучаецца беларуская мова , дзейн?чае дз?цячы садок, у як?м выхавальн?к? разма?ляюць па-беларуску.

У Беластоцк?м ун?верс?тэце плённа працуе кафедра беларускай культуры.

Беластоцкае радыё штодзённа транслюе перадачы на беларускай мове. Кругласутачнае вяшчанне вядзе незалежнае ≪ Беларускае Радыё Рацыя ≫. На мясцовым тэлебачанн? выходз?ць штотыднёвая перадача ≪ Беларуск? тыдзень ≫.

У Беластоку знаходз?цца Генеральнае Консульства Рэспубл?к? Беларусь , якое сярод ?ншага спрыяе пашырэнню кантакта? Беласточчыны з Беларуссю.

Вядомыя асобы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Франц Каз?м?рав?ч Барко?ск? (1805 ? ?) ? польск? вальнадумец, выгнанн?к, ваенны.
• Саламея Дэшнер (1759?1809) ? польская актрыса драмы ? оперы, рэжысёр ? антрэпрэнёр.
• Людв?г Лазар Заменгоф (1859?1917) ? польск? ?рач-акул?ст ? л?нгв?ст я?рэйскага паходжання, вядомы як стваральн?к эсперанта .
• М?калай Аляксандрав?ч Макс?мец (1905?1956) ? беларуск? арх?тэктар.
• Аляксей Аляксеев?ч Петруков?ч (1903?1981) ? беларуск? спецыял?ст у гал?не чыгуначнага пуц?, пошука? ? праектавання чыгунак.

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Усходняя Беласточчына

Зноск?

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Беласток
• Bialystok.pl