У В?к?педы? ёсць артыкулы пра ?ншых асоб з прозв?шчам
Радз?в?л
.
Анто?н? А?льбрэхт В?льге?льм Рафа?л М?кала?й Радз?в??л
(
польск.
:
Antoni Albrecht Wilhelm Radziwiłł
;
30 кастрычн?ка
1885
,
Берл?н
?
18 снежня
1935
,
Варшава
) ?
беларуск?
,
рас?йск?
?
польск?
ваенны, пал?тычны ? грамадск? дзеяч з роду
Радз?в?ла?
, буйны земле?ладальн?к, адз?н з л?дара? ≪
в?ленск?х кансерватара?
≫, 16-ы
нясв?жск?
? 13-ы
клецк?
ардынат.
Нарадз??ся 30 кастрычн?ка 1885 года ?
Берл?не
? сям’? Юрыя Фрыдэрыка Радз?в?ла (1860?1914), ардыната нясв?жскага ? клецкага ? Мары? Разал?? Радз?в?л з Бран?цк?х. З’я?ля?ся ?нукам
Антон?я В?льгельма Радз?в?ла
, даводз??ся братам Каралю М?калаю Радз?в?лу, ардынату
Давыд-Гарадоцкаму
, пляменн?кам
Стан?славу В?льгельму Радз?в?лу
.
У 1906 годзе скончы? Пажаск? корпус у
Пецярбургу
, дзе ме? мянушку
Аба
. Пасля гэтага да дасягнення па?налецця займа?ся пытанням? спадчыны бацьк?, як? з-за цяжкай хваробы перада? брату Стан?славу частку сва?х палеск?х уладання?, у тым л?ку Давыд-Гарадоцкую ардынацыю, а апеку над Нясв?жскай ардынацыяй ажыцця?ля? слуцк? земле?ладальн?к
Эдвард Вайн?лов?ч
[5]
. Пасля смерц? Юрыя Фрэдэрыка Альбрэхт Радз?в?л ста? аф?цыйным нясв?жск?м ? клецк?м ардынатам, што пацвярджалася дамовай, падп?санай у Нясв?жы 12 верасня 1914 года
[6]
.
Падчас
Першай сусветнай вайны
па рашэнн? князя на тэрыторы? Нясв?жскага замка бы? арган?заваны шп?таль на 100 чалавек, а праз год у радавым гняздзе Радз?в?ла? размясц??ся штаб 2-й рускай арм??. Разам з ?ншым? памешчыкам? Альбрэхт Радз?в?л сустрака?ся з князем
М?калаем М?калаев?чам
. У 1915 годзе арган?зава? у Нясв?жы з’езд Радз?в?ла? (прысутн?чал? Фердынанд з Алык?, Дам?н?к з Бал?ц ? Стан?сла? з Давыд-Гарадка), на як?м было вырашана ф?нансаваць стварэнне польск?х вайсковых часцей у
рас?йскай арм??
. У 1917 годзе арган?зава? 1-ы польск? корпус
Юзафа До?бар-Мусн?цкага
, утрымл?ва? у Нясв?жск?м замку шп?таль на сто ложка? для польск?х салдата?
[7]
.
Пасля абвяшчэння
Беларускай Народнай Рэспубл?к?
ездз?? разам з
Раманам Ск?рмунтам
у л?стападзе 1918 года ?
Берл?н
?
Швейцарыю
дзеля забеспячэння ёй падтрымк? на
Захадзе
[8]
.
18 лютага 1919 года, нягледзячы на цяжкую хваробу ног, Альбрэхт Радз?в?л уступ?? у
Войска Польскае
? ? складзе 12-га палка польск?х улана? удзельн?ча? у
Польска-савецкай вайне
? званн?
падхарунжага
. 2 кастрычн?ка таго ж года па прычыне дрэннага стану здаро?я бы? звольнены ? рэзерв як
падпаручн?к
10-га палка л?то?ск?х улана?.
Пасля
Рыжскай м?рнай дамовы
? 1921 годзе страц?? частку сва?х уладання?, як?я апынул?ся па ?сходн?м баку мяжы. Нягледзячы на гэта, князь Радз?в?л усё яшчэ валода? каля 80.000
га
зямл?, у тым л?ку 65.000 га лясо?. У тым жа годзе ахвярава? 20 фальварка? для пражывання асобам, прымусова выселеным з тэрыторы? Усходняй Беларус?
[9]
.
У
м?жваеннай Польшчы
ста? адным з л?дара? ≪
в?ленск?х кансерватара?
≫ ? манарх?чна-кансерваты?най групо?к?, якая складалася з л?ку земле?ладальн?ка? Заходняй Беларус?. З 1922 года ф?нансава? в?ленскую газету
≪Slowo≫
(≪Слова≫), дзе ? тым л?ку публ?кавал?ся матэрыялы па г?сторы? ? сучасным стане
Нясв?жа
. Таксама ста? в?цэ-прэз?дэнтам Саюза абаронца? ≪крэса? усходн?х≫.
У сярэдз?не 1920-х гадо? Альбрэхт Радз?в?л ме? пэ?ныя ф?нансавыя цяжкасц?, што прымус?ла яго прадаць частку калекцы? збро? ? рыштунку Нясв?жскага замка. З-за падатковых запазычанасця? М?н?стэрства сельскай гаспадарк? Польшчы канф?скавала ягоныя маёнтк?
Перакопа?шчына
,
Радз?в?л?монты
? ?ншыя. Нягледзячы на гэта, князь дапамог земле?ладальн?кам, маёмасць як?х апынулася на савецк?м баку ? да? ?м працу ? адм?н?страцы? Радз?в?ла?ск?х земле?ладання?.
У 1926 годзе падчас аб’езда ?ладання? на князя бы? здзейснены замах: будучы
Герой Савецкага Саюза
К?рыл Арло?ск?
, як? на той час з’я?ля?ся савецк?м разведчыкам, зб?ра?ся павес?ць магната ? лесе за 10?12 км ад вёск?
Дзян?скав?чы
? ?ладкава? засаду. Выратава? Радз?в?ла кучар, як?, убачы?шы партызан, паскоры? коней ? здоле? уцячы
[10]
.
26 кастрычн?ка 1926 года Нясв?жск? замак наведа?
Юзаф П?лсудск?
. Аф?цыйна маршал прыеха?, каб ушанаваць памяць свайго былога ад’ютанта
Стан?слава Радз?в?ла
, як? заг?ну? пад К?евам падчас польска-савецкай вайны. У палацы, дзе
сабрал?ся 45 прадста?н?ко? заходнебеларускага дваранства
, сярод як?х был?
Аляксандр Мяйштов?ч
,
Януш Радз?в?л
,
Я?стаф?й Сапега
,
Стан?сла? Ваньков?ч
? ?ншыя, П?лсудск? ?зня? тост за род Радз?в?ла?, каб той
≪застава?ся так?м жа вечным, як старыя муры Нясв?жа≫
. Прыезд польскага прэм’ера выкл?ка? сенсацыю ? тагачасным пал?тычным жыцц? кра?ны, але сапра?днай мэтай ме? згуртаванне кансерваты?на-дваранск?х кола? вакол
санацыйнага ?раду
пасля
Майскага перавароту
[7]
.
23 верасня 1929 года Альбрэхт Радз?в?л прыня? у Нясв?жы польскага прэз?дэнта
?гнацыя Масц?цкага
, а?тамаб?ль якога сустракала ганаровая варта конных
асадн?ка?
. У гонар прыезда Масц?цкага было арган?завана вял?кае паляванне з удзелам арыстакраты? ? прадста?н?ко? улад.
З’я?ля?ся дзеячам В?ленскага таварыства дабрачыннасц?. Ф?нансава падтрымл?ва? школы, забяспечва? стыпендыяй маламаёмасных студэнта?, фундава? касцёлы ? капл?цы. У верасн? 1935 года ? вёсцы
Сверынава
бы? асвячоны касцёл, узведзены пры падтрымцы Альбрэхта Радз?в?ла. Князь прысутн?ча? на асвячэнн? ? ахвярава? прыходу абраз Мац? Божай Троцкай XVII стагоддзя.
У м?жваенны перыяд займа?ся адна?леннем Нясв?жскага замка, як? бы? разрабаваны падчас польска-савецкай вайны. Паводле аднаго з пункта? Рыжскай м?рнай дамовы, савецк? бок у 1922?1928 гадах вярну? шэраг рарытэта?, як?я раней упрыгожвал? старажытную рэз?дэнцыю. Сярод ?х был? да?н?я гарматы, арх??ныя дакументы ? частка карц?н з княжацкай галерэ?.
Акрамя аф?цыйных прыёма?, князь праводз?? у палацы свецк?я бал? ? вечарыны з удзелам вядомых артыста?. Так, у рэз?дэнцы? бывал? актрыса
Ядв?га Смасарска
? ≪Хор Дана≫, эстрадны спявак Мечысла? Фог. У 1930 годзе Радз?в?л набы? у Варшаве дарагое чырвонае сукно, з якога был? пашыты
фрак?
для госця?. Таксама был? замо?лены парык? ? стыл? часо?
Стан?слава А?густа Панято?скага
. Святочныя бал? ? палацы Радз?в?ла? завяршал?ся ?рачыстай вячэрай, дзе падавал?ся
фазаны
,
курапатк?
? ?ншыя вытанчаныя стравы
[11]
.
Альбрэхт Радз?в?л памёр ад парал?ча 18 снежня 1935 года ?
Варшаве
, дзе ён валода? невял?к?м палацыкам. Па загадзе м?н?стра абароны Польшчы князь бы? пахаваны з во?нск?м? ?шанаванням? ?
радавой спачывальн?
. Паводле газеты ≪Дзённ?к крэсовы≫, у дн? пахавання гатэл? Нясв?жа ? замкавыя пако? не змагл? змясц?ць ус?х людзей, як?я прыехал? разв?тацца з Радз?в?лам. Перад жалобным картэжам салдаты 27-га Нясв?жскага ?ланскага палка несл? вянк? ад былога ?мператара Герман??
В?льгельма ??
, прэз?дэнта ?тал?? ? прадста?н?ко? ?ншых замежных дзяржа?. Згодна з успам?нам? в?давочца?, кал? жалобная цырымон?я нак?ро?валася ?
касцёл
, з
замкавай вежы
данесл?ся прыгожыя гук? паля?н?чых ражко?. Так?м чынам з гаспадаром замка разв?твал?ся яго верныя слуг?-лясн?чыя
[11]
.
З’я?ля?ся прых?льн?кам беларускай нацыянальнай ?дэ?
[12]
. Разма?ля?
па-польску
, але выдатна веда?
беларускую мову
. Сваю нацыянальнасць вызнача? як ≪тутэйшы≫
[13]
.
У 1910 годзе князь Альбрэхт Радз?в?л ажан??ся з брытанкай Дорац? Паркер Дз?кан (1892?1960), якая ? 1917 годзе нарадз?ла яму дачку
Эльжбету Марыю
. У 1921 годзе бацьк? дзя?чынк? развял?ся, ? княг?ня засталася з мац? ?
Парыжы
? час ад часу адведвала бацьку ? Нясв?жы, апошн? раз ? у 1935 годзе.
Малодшы брат Альбрэхта
Леан Уладз?сла? Радз?в?л
? 1935?1939 гадах бы? апошн?м ардынатам нясв?жск?м ? клецк?м.
- ↑
а
б
Lundy D. R.
Prince Antoni Albrecht Radziwill // The Peerage
Праверана 9 кастрычн?ка 2017.
- ↑
а
б
Antoni Albrecht Wilhelm Radziwiłł // Internetowy Polski Słownik Biograficzny
- ↑
а
б
Radziwiłłowie herbu Tr?by
?
Warszawa
:
Archiwum Głowne Akt Dawnych
,
Wydawnictwo DiG
, 1996. ? 67 с. ?
ISBN 83-85490-62-0
- ↑
Lundy D. R.
The Peerage
- ↑
Беларусь, Нясв?жск? край ? Эдвард Вайн?лов?ч : матэрыялы навук.-практ. канф., г. Нясв?ж, 26 жн??ня 2016 г. / ?нстытут г?сторы? НАН Беларус? ; рэдкал.: А.А. Каваленя (гал. рэд.) [? ?нш.]. ? М?нск : Медысонт, 2016. ? С. 40?57.
- ↑
Roszkowski, W. Radziwill Antoni Albrecht Wilhelm (1885?1935) / W. Roszkowski // Polski Slownik Biograficzny. ? Krakow, 1987. ? T. XXX. z.1 ? S. 134?135.
- ↑
а
б
Wojciech Roszkowski, Lista najwi?kszych wła?cicieli ziemskich w Polsce w 1922 r., w: Przegl?d Historyczny, 1983, Tom 74 , Numer 2, s. 283
- ↑
Беларуская энцыклапедыя
: У 18 т. Т. 13: Прам?ле ? Рэлакс?н / Рэдкал.:
Г. П. Пашко?
? ?нш. ?
Мн.
:
БелЭн
, 2001. ? Т. 13. ? 576 с. ?
10 000 экз.
?
ISBN 985-11-0035-8
. ?
ISBN 985-11-0216-4
(т. 13).
, с.218
- ↑
Radziwiłł Antoni Albrecht Wilhelm
(польск.)
. Warszawa:
Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe
.
Праверана 14.09.2019.
- ↑
?гар Казло?.
.
Так начиналась легенда...
(руск.)
(недаступная спасылка)
.
Беларуская думка
№ 7 2016 (17 чэрвеня 2016).
Арх?вавана
з першакрын?цы 5 сакав?ка 2021.
Праверана 16.09.2019.
- ↑
а
б
?гар Вячаславав?ч Мельн?ка?
.
.
≪Нясв?жская казка≫ Альбрэхта Радз?в?ла
(бел.)
.
Новы Час
(1 снежня 2012).
Праверана 14.09.2019.
- ↑
Библиотека Радзивиллов Несвижской ординации = Library of the Radziwills of Nesvizh Ordynation : каталог изданий из фондов Центр. науч. б-ки им. Якуба Коласа Нац. акад. наук Беларуси : XV?XVI века / Нац. акад. наук Беларуси, Центр. науч. б-ка им. Якуба Коласа ; сост.: А. В. Стефанович, М. М. Лис ; ред. библиогр. записей О. М. Дрозд ; редкол.: Н. Ю. Берёзкина (гл. ред.) [и др.]. ? Минск : Беларуская навука, 2010. ? 175 с. : ил., с. 25
- ↑
Надзея Белахвосц?к.
.
Радзивиллы ? короли без короны
(руск.)
.
Камсамольская пра?да
(31 мая 2016).
Праверана 16.09.2019.
(недаступная спасылка)
Антон? Альбрэхт Радз?в?л ? продк?
|
---|
|