Альбрэхт Антон? В?льгельм Радз?в?л
герб ≪Трубы≫
16-ы Нясв?жск? ардынат 1914  ? 1935
Папярэдн?к	Юры Фрэдэрык Радз?в?л
Пераемн?к	Леан Уладз?сла? Радз?в?л
Нараджэнне	30 кастрычн?ка 1885 ( 1885-10-30 ) [1] [2] Берл?н , карале?ства Прус?я , Германская ?мперыя
Смерць	18 снежня 1935 ( 1935-12-18 ) [1] [2] (50 гадо?) Варшава , Варша?скае ваяводства , Польская Рэспубл?ка
Месца пахавання	Крыпта-пахавальня Радз?в?ла?
Род	Радз?в?лы
Бацька	Ежы Фрыдэрык Радз?в?л [d] [3]
Мац?	Марыя Разал?я з Бран?цк?х [d]
Жонка	Дорац? Паркер Дз?кан
Дзец?	Альжбета Радз?в?л [4] [3]
Веравызнанне	катал?цызм
Адукацыя	Пажаск? корпус
Узнагароды
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Анто?н? А?льбрэхт В?льге?льм Рафа?л М?кала?й Радз?в??л ( польск. : Antoni Albrecht Wilhelm Radziwiłł ; 30 кастрычн?ка 1885 , Берл?н ? 18 снежня 1935 , Варшава ) ? беларуск? , рас?йск? ? польск? ваенны, пал?тычны ? грамадск? дзеяч з роду Радз?в?ла? , буйны земле?ладальн?к, адз?н з л?дара? ≪ в?ленск?х кансерватара? ≫, 16-ы нясв?жск? ? 13-ы клецк? ардынат.

Б?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Дзяц?нства ? маладосць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Нарадз??ся 30 кастрычн?ка 1885 года ? Берл?не ? сям’? Юрыя Фрыдэрыка Радз?в?ла (1860?1914), ардыната нясв?жскага ? клецкага ? Мары? Разал?? Радз?в?л з Бран?цк?х. З’я?ля?ся ?нукам Антон?я В?льгельма Радз?в?ла , даводз??ся братам Каралю М?калаю Радз?в?лу, ардынату Давыд-Гарадоцкаму , пляменн?кам Стан?славу В?льгельму Радз?в?лу .

У 1906 годзе скончы? Пажаск? корпус у Пецярбургу , дзе ме? мянушку Аба . Пасля гэтага да дасягнення па?налецця займа?ся пытанням? спадчыны бацьк?, як? з-за цяжкай хваробы перада? брату Стан?славу частку сва?х палеск?х уладання?, у тым л?ку Давыд-Гарадоцкую ардынацыю, а апеку над Нясв?жскай ардынацыяй ажыцця?ля? слуцк? земле?ладальн?к Эдвард Вайн?лов?ч ^[5] . Пасля смерц? Юрыя Фрэдэрыка Альбрэхт Радз?в?л ста? аф?цыйным нясв?жск?м ? клецк?м ардынатам, што пацвярджалася дамовай, падп?санай у Нясв?жы 12 верасня 1914 года ^[6] .

Пал?тычная дзейнасць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Падчас Першай сусветнай вайны па рашэнн? князя на тэрыторы? Нясв?жскага замка бы? арган?заваны шп?таль на 100 чалавек, а праз год у радавым гняздзе Радз?в?ла? размясц??ся штаб 2-й рускай арм??. Разам з ?ншым? памешчыкам? Альбрэхт Радз?в?л сустрака?ся з князем М?калаем М?калаев?чам . У 1915 годзе арган?зава? у Нясв?жы з’езд Радз?в?ла? (прысутн?чал? Фердынанд з Алык?, Дам?н?к з Бал?ц ? Стан?сла? з Давыд-Гарадка), на як?м было вырашана ф?нансаваць стварэнне польск?х вайсковых часцей у рас?йскай арм?? . У 1917 годзе арган?зава? 1-ы польск? корпус Юзафа До?бар-Мусн?цкага , утрымл?ва? у Нясв?жск?м замку шп?таль на сто ложка? для польск?х салдата? ^[7] .

Пасля абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспубл?к? ездз?? разам з Раманам Ск?рмунтам у л?стападзе 1918 года ? Берл?н ? Швейцарыю дзеля забеспячэння ёй падтрымк? на Захадзе ^[8] .

18 лютага 1919 года, нягледзячы на цяжкую хваробу ног, Альбрэхт Радз?в?л уступ?? у Войска Польскае ? ? складзе 12-га палка польск?х улана? удзельн?ча? у Польска-савецкай вайне ? званн? падхарунжага . 2 кастрычн?ка таго ж года па прычыне дрэннага стану здаро?я бы? звольнены ? рэзерв як падпаручн?к 10-га палка л?то?ск?х улана?.

Пасля Рыжскай м?рнай дамовы ? 1921 годзе страц?? частку сва?х уладання?, як?я апынул?ся па ?сходн?м баку мяжы. Нягледзячы на гэта, князь Радз?в?л усё яшчэ валода? каля 80.000 га зямл?, у тым л?ку 65.000 га лясо?. У тым жа годзе ахвярава? 20 фальварка? для пражывання асобам, прымусова выселеным з тэрыторы? Усходняй Беларус? ^[9] .

У м?жваеннай Польшчы ста? адным з л?дара? ≪ в?ленск?х кансерватара? ≫ ? манарх?чна-кансерваты?най групо?к?, якая складалася з л?ку земле?ладальн?ка? Заходняй Беларус?. З 1922 года ф?нансава? в?ленскую газету ≪Slowo≫ (≪Слова≫), дзе ? тым л?ку публ?кавал?ся матэрыялы па г?сторы? ? сучасным стане Нясв?жа . Таксама ста? в?цэ-прэз?дэнтам Саюза абаронца? ≪крэса? усходн?х≫.

У сярэдз?не 1920-х гадо? Альбрэхт Радз?в?л ме? пэ?ныя ф?нансавыя цяжкасц?, што прымус?ла яго прадаць частку калекцы? збро? ? рыштунку Нясв?жскага замка. З-за падатковых запазычанасця? М?н?стэрства сельскай гаспадарк? Польшчы канф?скавала ягоныя маёнтк? Перакопа?шчына , Радз?в?л?монты ? ?ншыя. Нягледзячы на гэта, князь дапамог земле?ладальн?кам, маёмасць як?х апынулася на савецк?м баку ? да? ?м працу ? адм?н?страцы? Радз?в?ла?ск?х земле?ладання?.

У 1926 годзе падчас аб’езда ?ладання? на князя бы? здзейснены замах: будучы Герой Савецкага Саюза К?рыл Арло?ск? , як? на той час з’я?ля?ся савецк?м разведчыкам, зб?ра?ся павес?ць магната ? лесе за 10?12 км ад вёск? Дзян?скав?чы ? ?ладкава? засаду. Выратава? Радз?в?ла кучар, як?, убачы?шы партызан, паскоры? коней ? здоле? уцячы ^[10] .

26 кастрычн?ка 1926 года Нясв?жск? замак наведа? Юзаф П?лсудск? . Аф?цыйна маршал прыеха?, каб ушанаваць памяць свайго былога ад’ютанта Стан?слава Радз?в?ла , як? заг?ну? пад К?евам падчас польска-савецкай вайны. У палацы, дзе сабрал?ся 45 прадста?н?ко? заходнебеларускага дваранства , сярод як?х был? Аляксандр Мяйштов?ч , Януш Радз?в?л , Я?стаф?й Сапега , Стан?сла? Ваньков?ч ? ?ншыя, П?лсудск? ?зня? тост за род Радз?в?ла?, каб той ≪застава?ся так?м жа вечным, як старыя муры Нясв?жа≫ . Прыезд польскага прэм’ера выкл?ка? сенсацыю ? тагачасным пал?тычным жыцц? кра?ны, але сапра?днай мэтай ме? згуртаванне кансерваты?на-дваранск?х кола? вакол санацыйнага ?раду пасля Майскага перавароту ^[7] .

23 верасня 1929 года Альбрэхт Радз?в?л прыня? у Нясв?жы польскага прэз?дэнта ?гнацыя Масц?цкага , а?тамаб?ль якога сустракала ганаровая варта конных асадн?ка? . У гонар прыезда Масц?цкага было арган?завана вял?кае паляванне з удзелам арыстакраты? ? прадста?н?ко? улад.

Грамадская дзейнасць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

З’я?ля?ся дзеячам В?ленскага таварыства дабрачыннасц?. Ф?нансава падтрымл?ва? школы, забяспечва? стыпендыяй маламаёмасных студэнта?, фундава? касцёлы ? капл?цы. У верасн? 1935 года ? вёсцы Сверынава бы? асвячоны касцёл, узведзены пры падтрымцы Альбрэхта Радз?в?ла. Князь прысутн?ча? на асвячэнн? ? ахвярава? прыходу абраз Мац? Божай Троцкай XVII стагоддзя.

У м?жваенны перыяд займа?ся адна?леннем Нясв?жскага замка, як? бы? разрабаваны падчас польска-савецкай вайны. Паводле аднаго з пункта? Рыжскай м?рнай дамовы, савецк? бок у 1922?1928 гадах вярну? шэраг рарытэта?, як?я раней упрыгожвал? старажытную рэз?дэнцыю. Сярод ?х был? да?н?я гарматы, арх??ныя дакументы ? частка карц?н з княжацкай галерэ?.

Акрамя аф?цыйных прыёма?, князь праводз?? у палацы свецк?я бал? ? вечарыны з удзелам вядомых артыста?. Так, у рэз?дэнцы? бывал? актрыса Ядв?га Смасарска ? ≪Хор Дана≫, эстрадны спявак Мечысла? Фог. У 1930 годзе Радз?в?л набы? у Варшаве дарагое чырвонае сукно, з якога был? пашыты фрак? для госця?. Таксама был? замо?лены парык? ? стыл? часо? Стан?слава А?густа Панято?скага . Святочныя бал? ? палацы Радз?в?ла? завяршал?ся ?рачыстай вячэрай, дзе падавал?ся фазаны , курапатк? ? ?ншыя вытанчаныя стравы ^[11] .

Смерць ? пахаванне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Альбрэхт Радз?в?л памёр ад парал?ча 18 снежня 1935 года ? Варшаве , дзе ён валода? невял?к?м палацыкам. Па загадзе м?н?стра абароны Польшчы князь бы? пахаваны з во?нск?м? ?шанаванням? ? радавой спачывальн? . Паводле газеты ≪Дзённ?к крэсовы≫, у дн? пахавання гатэл? Нясв?жа ? замкавыя пако? не змагл? змясц?ць ус?х людзей, як?я прыехал? разв?тацца з Радз?в?лам. Перад жалобным картэжам салдаты 27-га Нясв?жскага ?ланскага палка несл? вянк? ад былога ?мператара Герман?? В?льгельма ?? , прэз?дэнта ?тал?? ? прадста?н?ко? ?ншых замежных дзяржа?. Згодна з успам?нам? в?давочца?, кал? жалобная цырымон?я нак?ро?валася ? касцёл , з замкавай вежы данесл?ся прыгожыя гук? паля?н?чых ражко?. Так?м чынам з гаспадаром замка разв?твал?ся яго верныя слуг?-лясн?чыя ^[11] .

Асаб?стае жыццё [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

З’я?ля?ся прых?льн?кам беларускай нацыянальнай ?дэ? ^[12] . Разма?ля? па-польску , але выдатна веда? беларускую мову . Сваю нацыянальнасць вызнача? як ≪тутэйшы≫ ^[13] .

У 1910 годзе князь Альбрэхт Радз?в?л ажан??ся з брытанкай Дорац? Паркер Дз?кан (1892?1960), якая ? 1917 годзе нарадз?ла яму дачку Эльжбету Марыю . У 1921 годзе бацьк? дзя?чынк? развял?ся, ? княг?ня засталася з мац? ? Парыжы ? час ад часу адведвала бацьку ? Нясв?жы, апошн? раз ? у 1935 годзе.

Малодшы брат Альбрэхта Леан Уладз?сла? Радз?в?л ? 1935?1939 гадах бы? апошн?м ардынатам нясв?жск?м ? клецк?м.

Узнагароды [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Крыж Кавалерск? Ордэна Адраджэння Польшчы .
• Крыж камандорск? з зоркай Ордэна Святой Труны Гасподняй ?ерусал?мскай (1931).
• Кавалер Ордэна Мальтыйскага крыжа.
• Кавалер Ордэна Святога Лазара.

Зноск? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Беларуская энцыклапедыя : У 18 т. Т. 13: Прам?ле ? Рэлакс?н / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн.  : БелЭн , 2001. ? Т. 13. ? 576 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0035-8 . ? ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).
• Энцыклапедыя г?сторы? Беларус? . У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны ? Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашко? (гало?ны рэд.) ? ?нш.; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ? Мн.  : БелЭн , 2001. ? 591 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0214-8 .