Радз?ма , айчына , бацька?шчына  ? г?сторыка-культуралаг?чнае ? ф?ласофскае паняцце ? край, месца нараджэння, тэрыторыя, з якой г?старычна ? культурна атаясняе сябе чалавек або група асоб, частка насельн?цтва або этнас , г?старычная тэрыторыя пэ?нага народу. Пал?тычнае, сацыяльнае ? культурнае асяроддзе, у як?м жыве народ. Этнакультурная супольнасць. Паняцце часта мае эмацыянальны падтэкст, выкл?кае асабл?выя, магчыма, сакральныя пачуцц?. Як сацыяльная з’ява ахопл?вае ?се бак? грамадскага жыцця ? мову, культуру, духо?ныя кашто?насц?, грамадск? лад, традыцы? ? звыча?.

Бл?зк?я да паняцця выразы ≪родная кра?на≫, ≪родная старонка≫, ≪родная зямля≫. У г?сторы? беларускай грамадскай думк? паняцце прайшло шматвяковую эвалюцыю. У крын?цах ? летап?сах, дакументах, мастацк?х творах ? перадавалася словам?-выразам? ≪зямля≫, ≪атчына≫, ≪атчызна≫, часам ≪материзна≫. У працэсе фарм?равання цэнтрал?заванай дзяржавы, узмацнення этнакансал?дацыйных працэса? змест пашыра?ся ? паглыбля?ся як увасабленне агульнадзяржа?ных, агульнаграмадск?х ?нтарэса?, напрыклад ≪панство отчызны нашое≫ ? акце В?ленскага сейма 1514 года. Шырока ?жывал?ся як с?нан?м?чныя паняцц? ≪панство≫, ≪гаспадарства≫, ≪Княства≫.

У практыцы феадальнага грамадства ?дэя радз?мы найчасцей атаяснялася з ?дэяй дзяржавы ? народа ? сасло?ным разуменн? ? ≪народ-шляхта≫. У эпоху Адраджэння пашыраецца дэмакратычная канцэпцыя, заснаваная на разуменн? ра?напра?я людзей розных стана?, нацыянальнай ? канфес?йнай належнасц?, на ?дэ? служэння чалавека радз?ме.

Францыска Скарыны дае ?дэал справядл?вага арган?заванага грамадства на аснове гарман?чнасц? асаб?стых ? супольных ?нтарэса?, ≪ дабра паспал?тага ≫, ≪ людзей простых, паспал?тых ≫, адданасц? ?с?х ? кожнага роднай зямл?. Патрыятычную па сутнасц? народна-дэмакратычную ?дэю бацька?шчыны ён выказа? у прадмове да адной з кн?г Б?бл??: ≪ тако ж и люди, игде зродилися и ускормлены суть по Бозе, к тому месту великую ласку имають ≫. Такая самая традыцыя прасочваецца ? творчасц? ? дзейнасц? Сымона Буднага , Вас?ля Цяп?нскага , Ф?лона Км?ты-Чарнабыльскага , Льва Сапег? , Фёдара Е?лашо?скага , а?тара? Хрон?к? Быха?ца , Баркулаба?скага летап?су , Маг?лё?скай хрон?к? ? ?ншых.

Паглыбленне ? ?збагачэнне паняцця прыпадае на канец XVIII ? пачатак XX ст. ? эпоху нацыянальнай кансал?дацы?, змагання спалан?заванай мясцовай арыстакраты? за вызваленне з-пад калан?яльнага ц?ску Рас?йскай ?мперы?. У новай беларускай л?таратуры (у ≪ Песн? беларуск?х жа?нера? ≫, творах В?нцэнта Дун?на-Марц?нкев?ча , Арцёма Вярыг?-Дарэ?скага , Канстанц?на Кал?но?скага , Франц?шка Багушэв?ча , Альгерда Абухов?ча , Каруся Каганца , нарадавольца? групы ≪Гоман≫ , п?сьменн?ка?- нашан??ца? ) выказаны адвечныя патрыятычныя ?мкненн?, абуджэнне нацыянальнай свядомасц? народа. Цэласны змест паняцце ≪радз?ма≫ набывае на этапе нацыянальнай барацьбы, якая ?рэшце прычын?лася абвяшчэнню Беларускай Народнай Рэспубл?к? ? як вын?к Беларускай Савецкай Сацыял?стычнай Рэспубл?к?. Мэта нацыянальнай радз?мы кансал?давала л?таратурныя, культурна-асветныя, партыйныя аб’яднанн?, плын? ? рух?, стала ?дэяй беларускага адраджэнскага руху.

У вершах ≪Спадчына≫ Янка Купала п?са?:

У публ?цыстыцы Янк? Купалы разв?ты скарына?ск? ?дэал радз?мы ? справядл?вай мац? ?с?х людзей кра?ны незалежна ад ?х нацыянальнасц? ? веравызнання: ≪ У вольнай, незалежнай Беларускай дзяржаве не пав?нна быць ?н? эл?на, н? юдэя“. Усе ро?ныя перад дзяржа?най уладай, усе ро?ныя перад правам ? законам, усе вольна разв?ваюць сваю нацыянальную культуру ? самабытнасць ? к?руючыся ? сваёй грамадзянскай працы дабрабытам агульнай Бацька?шчыны-Беларус? ≫ (Купала Я. Незалежная дзяржава ? яе народы // Беларусь. 1919, 29 л?ст.).

?дэя радз?мы адыграла вял?кую ролю ? нацыянальным змаганн? беларуса? Заходняй Беларус? ? складзе Польшчы; у барацьбе з нацысцк?м? захопн?кам? ? гады Другой сусветнай вайны ; служыла ? служыць духо?ным стымулам незалежнасц? ? суверэн?тэту Беларус?.

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Бацька?шчына // Чалавек ? грамадства: Энцыклапедычны даведн?к. ? Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1998. ? ISBN 985-11-0108-7