Юнлэ
|
---|
к?т.
:
朱?
|
|
|
|
Папярэдн?к
|
Jianwen Emperor
[d]
|
Пераемн?к
|
Hongxi Emperor
[d]
|
|
|
Нараджэнне
|
2 мая
1360
[1]
[2]
[…]
|
Смерць
|
12 жн??ня
1424
[3]
(64 гады)
ц?
5 жн??ня
1424
(
1424-08-05
)
(64 гады)
|
Месца пахавання
|
|
Род
|
дынастыя М?н
[d]
|
Бацька
|
Чжу Юаньчжан
[1]
[4]
|
Мац?
|
Empress Ma
[d]
[1]
|
Жонка
|
Empress Xu
[d]
[5]
[4]
,
Noble Consort Zhaoxian
[d]
,
Consort Gwon
[d]
,
Consort Yu (Yongle)
[d]
,
Q17362670
?
,
Q8250397
?
,
Q8250360
?
,
Consort Han (Yongle)
[d]
,
Q19854647
?
?
Consort Ren Shunfei
[d]
|
Дзец?
|
Hongxi Emperor
[d]
[6]
[4]
,
Zhu Gaoxu
[d]
[6]
,
Zhu Gaosui
[d]
[7]
,
Zhu Gaoxi
[d]
[8]
,
Princess Yong'an
[d]
,
Princess Yongping
[d]
,
Princess Ancheng
[d]
,
Princess Xianning
[d]
?
Princess Changning
[d]
|
Веравызнанне
|
будызм
|
Званне
|
адм?рал
|
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы
|
Юнлэ
(
к?т.
трад.
永樂
,
спр.
永?
,
п?нь?нь
Y?ng le
, л?таральна: ≪Вечнае шчасце≫) ? дэв?з пра?лення трэцяга ?мператара
дынасты? М?н
у К?та?
Чжу Дз?
(
к?т.
спр.
朱?
,
п?нь?нь
Zh? Di
;
2 мая
1360
?
12 жн??ня
1424
) з
17 л?пеня
1402
да яго смерц? ?
1424
годзе. Чжу Дз? называюць друг?м заснавальн?кам дынасты?.
Храмавае ?мя
?
Чэн-цзу
(
к?т.
спр.
成祖
,
п?нь?нь
Chengz?
), пасмяротнае ?мя ?
Вэнь-хуандз?
(
к?т.
спр.
文皇帝
,
п?нь?нь
Wen huangdi
, л?таральна ≪культурны ?мператар≫).
Чжу Дз?
з’я?ляецца сярэдн?м сынам ?мператара
Чжу Юаньчжана
, як? к?рава? пад дэв?зам ≪Хун’у≫. Ён атрыма? добрую адукацыю ? тытул Янь-вана (燕王), гэта значыць ≪Уладара янь≫ (яго надзел знаходз??ся на землях, на як?х у старажытныя часы размяшчалася
царства Янь
). Ён жы? у
Пек?не
? ?значальва? войска супраць мангола?. Сумесна са сва?м цесцем, генералам
Сюй Да
(руск.)
(
бел.
, ён дамогся вял?к?х поспеха? у баях супраць мангола? ? ? адна?ленн? нармальнага жыцця Пек?на. Яго вельм? цан?? яго бацька-?мператар
Чжу Юаньчжан
.
Тым часам спадчынн?кам прастола бы? прызначаны старэйшы сын ?мператара Чжу Цз?нь, як? аднак рана памёр ? у
1392
годзе.
?мператар
Чжу Юаньчжан
памёр
24 чэрвеня
1398
года ? на пасад уступ?? яго ?нук
Юньвэнь
(руск.)
(
бел.
(к?рава? пад дэв?зам ≪Цзяньвэнь≫), сын памерлага Цз?ня. Новы ?мператар паводз?? сябе варожа ? аднос?нах да сва?х дзядзек, ? не дапусц?? Чжу Дз? нават на пахаванне ? на пакланенне маг?ле Чжу Юаньчжана. Ён ста? рыхтаваць новых генерала?, каб замян?ць або ?заляваць Чжу Дз?.
Чжу Дз? ста? рыхтаваць мяцеж. Ён бы? папулярны сярод генерала?, бы? зна?цам ваеннага мастацтва ? добра вывучы? клас?чны трактат
Сунь Цзы
. Яго падтрымл?вала насельн?цтва, ён прыцягну? на свой бок таксама мангольск?я войск?. Супраць Чжу Дз? выступ?? генерал
Л? Цз?нлун
, але пацярпе? некальк? паражэння?.
15 студзеня
1402
Чжу Дз? вырашы? пачаць паход на
Нанк?н
, кал? яго войска падышло да горада,
Л? Цз?нлун
у страху адкры? гарадск?я вароты, пачалася пан?ка, ?мператарск? палац загарэ?ся, ?
Юньвэнь
(руск.)
(
бел.
са сваёй жонкай, хутчэй за ?сё, заг?нул? ? агн?.
Ста?шы ?мператарам, Чжу Дз? ста? у
1402
жорстка выразаць ус?х прых?льн?ка? Юньвэня, выкрэсл?ваючы адусюль яго ?мя, ? змяняючы ? зап?сах гады к?равання ≪Цзяньвэнь≫ на працяг эры ≪
Хун’у
≫, спрабуючы зняць сумневы ? законнасц? свайго права на ?ладу. Г?сторык
Фан Сяажу
(англ.)
(
бел.
бы? пакараны, а род яго ≪выразаны ? дзесяц? пакаленнях≫ за адмову нап?саць прадста?ленне да
?на?гурацы?
. У склад дзясятага пакалення ?ваходз?л? таксама яго вучн? ? наста?н?к?. Перад смерцю Фан Сяажу нап?са? сваёй крывёю ?ерогл?ф ≪?≫, як? азначае ≪?зурпатар≫.
?снуе верс?я, заф?ксаваная ? некаторых старада?н?х п?сьмовых крын?цах, а таксама ? вуснай перадачы, згодна з якой сапра?дным бацькам Юнлэ бы?
Ухагату-хаган
[9]
. У пэ?най ступен?, гэтая легенда пацвярджаецца паведамленням? з ≪
Алтан Тобчы
≫, у як?х гаворыцца пра факт цяжарнасц? мац? Юнлэ, якая паходз?ла з племя
хонг?рат
, яшчэ да яе замужжа з
Чжу Юаньчжанам
, а таксама аб падтрымцы Юнлэ мангольскага племен?
уджыэт
[10]
.
Нягледзячы на ?зурпацыю трона ? жорстк? тэрор у самым пачатку пра?лення, у цэлым г?сторык? разглядаюць перыяд пра?лення ≪Юнлэ≫ як бл?скучы.
?мператар стара?ся прытрымл?вацца традыцыйных канфуцыянск?х норма? ? рытуала?, пры гэтым заахвочва? таксама будыйск?я абрады ? святы, ?мкнучыся змякчыць настро? насельн?цтва ? супако?ць бунты. Ён л?кв?дава? супярэчнасц? пам?ж асобным? плямёнам? ? народам? ? ?вё? рацыянальную с?стэму к?равання, перагледзе?шы межы прав?нцый ? адм?н?страцыйную структуру ?мперы?.
Каб супако?ць навуко?ца?, ён ста? наб?раць новых дарадца? сярод лепшых спецыял?ста?, старанна правяраючы здольнасц? ? квал?ф?кацыю, ста? заахвочваць навуку ? адукацыю. ?мператар Юнлэ загада? нап?саць вел?зарную энцыклапедыю, якая ?вайшла ? г?сторыю пад назвай ≪
Энцыклапедыя Юнлэ
≫ ? на працягу 600 гадо? была найбуйнейшай энцыклапедыяй у сусветнай г?сторы?. Тольк? ? XXI стагоддз? яе рэкорд паб?ла
Англ?йская В?к?педыя
. У ≪Энцыклапеды? Юнлэ≫ было больш за па?м?льёна старонак, да нашых дзён захавал?ся тольк? 4 % ?х.
?мператар сур’ёзна заня?ся адна?леннем эканом?к? пасля вайны за звяржэнне
Юньвэня
. Ён ста? жорстка змагацца супраць карупцы? ? таемных таварыства? ? разбойн?ка?, а таксама прых?льн?ка? Юньвэня, прыцягваючы да сябе новае пакаленне чыно?н?ка? ? аф?цэра?. Ён прыня? меры па павел?чэнн? вытворчасц? прадукта? харчавання ? ткан?н, распрацава? зямл? ? дэльце
Янцзы
, прачысц?? рэчышча ? зно?ку перабудава?
Вял?к? к?тайск? канал
, пашыры?шы суднаходства ? ?рыгацыйную сетку. Гэта прывяло да разв?цця гандлю ? ?нутранага суднаходства. Адкрыццё рэканструяванага Вял?кага канала ? 1415 годзе прывяло да спынення шырокамаштабнага
кабатажнага
марскога суднаходства пам?ж
дэльтай Янцзы
? по?наччу кра?ны (гало?ным чынам, паста?к? збожжа для забеспячэння Пек?на ? войска?), пакольк? ?нутраны водны шлях л?чы?ся больш бяспечным
[11]
. Гэта ? сваю чаргу выкл?кала заняпад у справе буда?н?цтва марск?х судо?
[12]
.
Чжу Дз? ператвары?
Пек?н
у стал?цу, дзе ён пача? ? завяршы? буда?н?цтва
Забароненага горада
. У вын?ку Пек?н ста? гало?ным горадам К?тая на наступныя 500 гадо?.
Пара?нальны па маштабе з Забароненым горадам буда?н?чы праект разгарну?ся ? прав?нцы?
Хубэй
, дзе с?лам? некальк?х соцень тысяч салдат ? рабочых бы? узведзены комплекс манастыро? ? даоск?х храма? на гары
Уданшань
. Мэтай буда?н?цтва бы? клопат аб народных масах ? набыццё папулярнасц? сярод народа, асабл?ва пасля звяржэння свайго пляменн?ка ? жорстк?х мер супраць таемных таварыства?.
Пры Чжу Дз? кв?тнела
канфуцыянства
? навук?. Ён даручы? Дзяржа?наму сакратару
Су Цз?ну
скласц? каротк?я анатацы? па ?с?х кн?гах ? тэмах, праз 17 месяца? з’яв?лася першае выданне, а ?
1557
? наступнае выданне ≪
Энцыклапеды? гадо? к?равання пад дэв?зам Юнлэ
≫, у якой был? асветлены ?се дасягненн? чалавецтва, вядомыя ? К?та? на гэты час. Да праекта была прыцягнута тысяча навуко?ца?, энцыклапедыя нал?чвала каля 23 000 скрутка?, як?я падзялял?ся на 11 тысяч тамо? ? асвятлял? 8000 артыкула?. Да цяперашняга часу дайшло каля 400 тамо?, астатн?я не захавал?ся.
Чжу Дз? талерантна став??ся да чужых ?дэй, ён падтрымл?ва? ?
даас?зм
, ?
канфуцыянства
, ?
будызм
, стара?ся аднав?ць к?тайскую традыцыю ? здушыць мангольск? ?плы? у культуры, што заста?ся з часо? дынасты?
Юань
.
Ваенную ? дыпламатычную пал?тыку ?мператара Юнлэ ? аднос?нах да суседн?х народа? ? дзяржа? можна ахарактарызаваць як нак?раваную на зацвярджэнне ?плыву ≪Сярэдз?ннай дзяржавы≫ ? гэта значыць к?тайскай М?нскай ?мперы? ? ва ?с?х чатырох кра?нах свету
[13]
.
Трац?на стагоддзя (1402?1435), на працягу як?х на М?нск?м троне был? ?мператары Чжу Дз? (Юнлэ) ? яго ?нук
Чжу Чжаньцз?
(руск.)
(
бел.
(Сюаньдэ), был? ? мног?х аднос?нах вельм? незвычайным перыядам амаль трохсотгадовай г?сторы? дынасты? М?н. У пара?нанн? як са сва?м? папярэдн?кам?, так ? пераемн?кам?, рэжым Чжу Дз? (? да нейкай ступен?, Чжу Чжаньцз?) адрозн?ва?ся энерг?чнай (? дарагой) ваеннай ? дыпламатычнай дзейнасцю, нак?раванай на ?змацненне ?плыву М?нскай ?мперы? за межам? так званага ≪
Унутранага К?тая
≫, гэта значыць зямл? пам?ж
Вял?кай сцяной
,
Тыбецк?м нагор’ем
, ? морам?
Ц?хага ак?яна
, традыцыйна населенай к?тайцам?. За дваццаць з невял?к?м гадо? царства Чжу Дз? яго высокапаста?леныя пасланцы, мног?я з як?х был?
е?нухам?
, наведал? практычна ?с?х бл?зк?х ? далёк?х суседзя? м?нскага К?тая, ?мкнучыся забяспечыць хаця б фармальнае, а часам ? рэальнае прызнанне ?м? к?тайскага ?мператара як свайго гаспадара
[14]
.
З пункту гледжання г?сторыка?, сярод матыва? гэтых аперацый было жаданне Чжу Дз? атрымаць м?жнароднае прызнанне М?нскай дынасты?, якая прыйшла на змену мангольскай дынасты? Юань, як новай к?руючай дынасты? ≪Сярэдз?ннай дзяржавы≫, на якую, па традыцыйных к?тайск?х канонах, усе астатн?я, ускра?нныя, народы ? царства пав?нны глядзець як на цэнтр цыв?л?зацы?.
Немалаважным было ? зацвярджэнне законнасц? яго ?ласнага знаходжання на М?нск?м троне, узурпаваным ?м у пляменн?ка Чжу Юньвэня. Гэты фактар, магчыма, яшчэ больш узмацн??ся хаджэннем чутак, што Чжу Юньвэнь зус?м не заг?ну? пры пажары Нанк?нск?м ?мператарскага палаца (знойдзенае пасля захопу стал?цы цела цяжка было апазнаць), а змог бегчы, ? хаваецца дзесьц? ? К?та? ц? за яго межам?. Аф?цыйная ≪Г?сторыя м?н≫ (складзеная амаль праз 300 гадо?) сцвярджае, што вышук зн?клага ?мператара бы? адной з мэта? нават для экспедыцый Чжэн Хэ
[15]
.
Як бы там н? было, з геаграф?чнага пункту гледжання знешняя пал?тыка рэжыму Юнлэ было сапра?ды ?себаковай. На ?сходзе, шматл?к?я к?тайск?я ? карэйск?я амбасады перасякал?
Жо?тае мора
, пацвярджаючы васальную залежнасць Карэ? ад М?нскай ?мперы?. Сярод дан?ны, пасыланай
часонск?м?
к?ра?н?кам? ? К?тай, был? золата ? срэбра, кон? ? буйная рагатая жывёлу, а таксама сотн? дзя?чат для гарэма Чжу Дз?
[16]
. На захадзе пасланцы м?нскага ?мператара наведвал? двор
Тамерлана
? яго пераемн?ка
Шахруха
?
Самаркандзе
, а пазней ? ?
Гераце
. (Дзяржава
Ц?мурыда?
была, бадай, адз?най, з к?м м?нск?м ?мператарам даводз?лася мець знос?ны на ро?ных, а не як з васалам)
[17]
.
На по?начы, ?мператарам Юнлэ было праведзена пяць кампан?й за падпарадкаванне мангола?, ? арган?зо?ва?ся менавы гандаль з ≪м?рным?≫ манголам?
[17]
; на по?дн?, у 1406 годзе пачалося ?варванне ?
в’ецкую
дзяржавуа
Дайнгу
[18]
.
На па?ночным усходзе вял?ся кампан?? за падпарадкаванне народа? Маньчжуры?, зборна вядомых як
чжурчжэня?
; у прыватнасц?, флот
е?нуха-адм?рала
?шых?
(руск.)
(
бел.
некальк? разо? спуска?ся па
Сунгары
?
Амуры
, дзе на
Тырск?м
(руск.)
(
бел.
уцёсе бы? узведзены будыйск? храм
[19]
.
На па?днёвым захадзе ? ?сходзе, пасланцы Чжу Дз? (е?нух Хоу Сянь ? будысцк? манах Чжыгуан) наведал?
Тыбет
у 1405 годзе, ? запрас?л? тамтэйшага маладога
кармапу
(руск.)
(
бел.
,
Дэшына Шэклу
(руск.)
(
бел.
?
Нанк?н
, дзе ?мператар аказа? яму пашану ? павагу. Добры ?мператар нават падрыхтава? войск?, каб паслаць ?х у Тыбет ? пры ?х дапамозе забяспечыць там панаванне
кармапавай секты
(руск.)
(
бел.
, але кармапа патлумачы? яму, што ? такой ваеннай ≪дапамозе≫ няма неабходнасц?
[20]
[21]
.
Чжу Дз? арган?зава? пяць пахода? супраць мангола?, ён палама? цалкам рэштк? дынасты?
Юань
? ста? мець знос?ны з асобным? мангольск?м? плямёнам?. Шляхам дыпламатычных намагання? ён став?? мангола? у васальную ? эканам?чную залежнасць ад К?тая.
Рубеж XIV?XV стагоддзя? бы? перыядам унутраных бязладз?ц у
в’ецкай
дзяржаве
Дайв’ет
, якая займала па?ночную частку сучаснага
В’етнама
, ? вядомая ? заходняй л?таратуры як ≪Анам≫. У адказ на скаргу прадста?н?ка зрынутай там
дынасты? Чан
(руск.)
(
бел.
на
Хо Ку? Л?
, як? захап?? уладу ? Дайв’еце ? пераназва? Дайв’ет у ≪
Дайнгу
≫, Чжу Дз? ? 1406 г, пасла? у
Дайнгу
дэлегацыю з мэтай вярнуць чанскага прэтэндэнта на пасад. Пасля забойства в’етам? чанскага прэтэндэнта ? к?тайскай дэлегацы?, якая яго суправаджала, у Нанк?н было прынята рашэнне аб уварванн? ?
Дайнгу
. Напрыканцы
1406
года 215-тысячнае к?тайскае войска
перайшло мяжу ? да сярэдз?ны наступнага года разб?ла
[vi]
с?лы Хо Ку? Л?. У 1407 годзе Дайнгу
бы? далучаны да ?мперы? М?н
(руск.)
(
бел.
у якасц? прав?нцы?
Цзяачжы (Зяоц?)
(руск.)
(
бел.
[22]
.
Дзяржава
т’яма?
Т’ямпа
, якая знаходз?лася на по?дзень ад Дайнгу, традыцыйна варагаваць з Дайв’етам, было саюзн?кам к?тайца?.
?мператар Юнлэ, аднак, не змог утрымаць свае заваёвы. У
1418
Ле Лой
(руск.)
(
бел.
падня? па?станне ? заснава? пазней новую в’етнамскую
дынастыю Ле
(руск.)
(
бел.
. Ужо пасля смерц? Чжу Дз? ?
1427
незалежнасць адно?ленага Дайв’ета прызна? яго ?нук, ?мператар
Сюаньдэ
(Чжу Чжаньцз?)
[23]
.
Эра Юнлэ характарызавалася акты?най к?тайскай дыпламатыяй у
Па?днёва-Усходняй Аз??
. Нават на гэтым фоне вылучаецца шэраг
марск?х экспедыцый
(руск.)
(
бел.
у
?ндыйск? ак?ян
, як?я ?значал??
Чжэн Хэ
. Да гэтага К?тай ужо арган?зо?ва? марск?я падарожжы ?
Арав?ю
? часы дынасты?
Тан
(
618
?
907
).
У
1405
годзе стартавала першая экспедыцыя, за 18 гадо? да партугальск?х геаграф?чных адкрыцця?. У далейшым яшчэ шэсць экспедыцый адпра?лял?ся ? мора, дасягаючы
?нды?
,
Перс?дскага зал?ва
(
Армуз
),
Арав??
?
Афрык?
. Апошняя з ?х была ажыццё?лена ?жо пры ?мператары
Сюаньдэ
. Як далёка ?здо?ж ?збярэжжа Афрык? даходз?? к?тайск? флот, дакладна невядома, але даследчык? адз?най
карты
(руск.)
(
бел.
гэтых падарожжа?, якая дайшла да нас, выказвал? здагадк?, што к?тайск?я мараходы магчыма пабывал? не тольк? ?
Мал?ндз?
(руск.)
(
бел.
(сучасная
Кен?я
), але ? ля бераго? сучасных
Танзан??
ц? нават
Мазамб?ка
.
Наступныя м?нск?я ?мператары ? ?х
мандарыны
(руск.)
(
бел.
был? прац??н?кам? марск?х плавання? ? прыпын?л? дараг?я далёк?я плаванн?; большая частка дэталёвай ?нфармацый аб экспедыцыях
Чжэн Хэ
была страчана або зн?шчана.
Друг? к?тайск? ?мператар Чжу Дз? (Юнлэ) ме? чатырох сыно? ? пяць дачок. Старэйшы сын Чжу Гаачы (1378?1425) ста? трэц?м ?мператарам з дынасты? М?н (1424?1425). Друг? сын Чжу Гаасюй (1380?1426) у 1404 ста? ханьск?м князем (Хань-ванам) ? атрыма? у валоданне ? 1415 г.
Ц?нчжоу
(прав?нцыя
Шаньдун
). Трэц? сын Чжу Гаасуй (1383?1431) у 1404 годзе ста? Чжаа-ванам ? ? 1425 годзе атрыма? у валоданне
Чжандэ
(прав?нцыя
Хэнань
).
1 красав?ка
1424
года Чжу Дз? пача? сваю апошнюю ваенную кампан?ю ? пустын?
Гоб?
для пераследу мангола?. Кампан?я н? да чаго не прывяла. Перажываючы ня?дачы, Чжу Дз? запа? у глыбокую дэпрэс?ю ? перажы? некальк?
?нсульта?
. Ён памёр
8 жн??ня
1424
года ? бы? пахаваны ? грабн?цы
Чанл?н
(長陵) каля
Пек?на
.
Кн?г?
:
- Dreyer, Edward L. (2007),
Zheng He: China and the oceans in the early Ming dynasty, 1405-1433
, The library of world biography, Pearson Longman,
ISBN
0321084438
- Levathes, Louise (1994),
When China Ruled the Seas: The Treasure Fleet of the Dragon Throne, 1405?1433
, Oxford University Press,
ISBN
0-19-511207-5
- Tsai, Shih-Shan Henry (2002),
Perpetual Happiness: The Ming Emperor Yongle
, University of Washington Press,
ISBN
0-295-98124-5
- Langlois, John D., Jr.; Fairbank, John King (1988), "Chapter 3: The Hung-wu reign", in Mote, Frederick W.; Twitchett, Denis (рэд-ры),
The Cambridge history of China: The Ming dynasty, 1368-1644, Part 1
, Volume 7 of The Cambridge History of China, Cambridge University Press, pp. 107?181,
ISBN
0521243327
Папярэджанн? CS1: розныя назвы: authors list (
спасылка
)
- Chan, Hok-Lam; Fairbank, John King (1988), "Chapter 4: The Chien-wen, Yung-lo, Hung-hsi, and Hsuan-te reigns", in Mote, Frederick W.; Twitchett, Denis (рэд-ры),
The Cambridge history of China: The Ming dynasty, 1368-1644, Part 1
, Volume 7 of The Cambridge History of China, Cambridge University Press, pp. 182?304,
ISBN
0521243327
- Needham, Joseph (1971), "29, "Nautical technology"
",
Science and civilisation in China: Physics and physical technology
, vol. 4, Cambridge University Press, pp. 477?484,
ISBN
0521070600
Газетныя ? часоп?сныя артыкулы
- Веселовский Н. И.
,.
Юн-ло
//
Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона
: В 86 томах (82 т. и 4 доп.)
(руск.)
. ?
СПб.
, 1890?1907.
- Kahn, Joseph (2005-07-20),
"China Has an Ancient Mariner to Tell You About"
,
The New York Times
(англ.)
- Динара Дубровская, ≪
Сокровищницы адмирала Чжэн Хэ
(недаступная спасылка)
≫. Журнал ≪Вокруг Света≫ / Август 2008.
- Church, Sally K. (2005),
"Zheng He : An investigation into the plausibility of 450-ft treasure ships"
(PDF)
,
Monumenta Serica
,
LIII
: 1?43
Арх??ная коп?я
ад 25 л?пеня 2011 на
Wayback Machine
Юнлэ ? продк?
|
---|
|
| |
---|
Генеалог?я ? некрапал?стыка
| |
---|
|