한국   대만   중국   일본 
Орша ? В?к?педыя Перайсц? да зместу

Орша

З В?к?педы?, свабоднай энцыклапеды?
У паняцця ёсць ? ?ншыя значэнн?, гл. Орша (значэнн?) .
Горад
Орша
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Кра?на
Вобласць
Раён
Каардынаты
Заснаваны
1067
Першая згадка
1067
Плошча
38,90 [1]   км²
Вышыня цэнтра
192 ± 1 м
Водныя аб’екты
Насельн?цтва
  • ▼ 102 759 чал. ( 1 студзеня 2024 ) [2]
Шчыльнасць
2 980 чал./км²
Нацыянальны склад
беларусы ? 86,96 %,
руск?я ? 8,47 %,
?ншыя ? 4,57 % [3]
Часавы пояс
Тэлефонны код
+375 216
Паштовыя ?ндэксы
211030
А?тамаб?льны код
2
СААТА
2236501000
Аф?цыйны сайт
Орша на карце Беларус?  ±
Орша (Беларусь)
Орша
Орша (Віцебская вобласць)
Орша

О?рша [4] ( трансл?т. : Or?a ) ? горад у В?цебскай вобласц? Беларус? , адм?н?страцыйны цэнтр Аршанскага раёна , на Дняпры пры ?падзенн? ? яго рак? Аршыцы . За 93 км ад В?цебска . Вузел чыгунак (л?н?? на М?нск , Маг?лё? , Крыча? , Смаленск , В?цебск , Лепель ) ? а?тамаб?льных дарог. Насельн?цтва 115 938 чал. (2017) [5] .

Назва [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

На думку географа В. Жучкев?ча , тапон?м Орша паходз?ць ад рак? Ршы ( Ръша , цяперашняй Аршыцы), гэты г?дрон?м аднесц? да групы давол? частых цяпер Ржы, Ржа?к?, Ржачы, Ржанк? [6] . Таксама ёсць верс?? пра балцкае (ад наймення ляшчыны ) або ф?на-?горскае ( вада, якая бяжыць у рэчышчы  ? рака ) паходжанне [7] . Да нашага часу адбылася натуральная трансфармацыя пачатковага Рша праз форму Арша? ? перанос нац?ску на першы склад, а таксама афармленне ? мясцовых гаворках ? альтэрнаты?най норме беларускай мовы варыянту прыста?ным зычным в  ? Ворша [8] . У акадэм?чным правап?се прыста?ны в не п?шацца, бо паходжанне тапон?ма няпэ?нае [9] .

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Асно?ны артыкул: Г?сторыя Оршы

Ранняе Сярэднявечча [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Асно?ны артыкул: Аршанск?я курганныя маг?льн?к?

Дзядз?нец старажытнай Оршы (плошча 0,57 га) размяшчаецца каля сутока? рэк Аршыцы ? Дняпра , дзе археолаг? выяв?л? пасел?шчы бронзавага ? жалезнага вяко? [10] .

На думку Аляксандра Шынкев?ча, Орша магла ?зн?кнуць як адз?н з пагран?чных фарпоста? Полацкай зямл? на ?сходзе, ?маверна, каля 1021 года, кал? к?е?ск? князь Ярасла? саступ?? полацкаму князю Брачыславу гарады В?цебск ? Усвяты [11] . Але н? з як?х крын?ц гэта не вын?кае ? археалаг?чным? даследаванням? не пацвярджаецца.

Часта л?чаць, што ?першыню Орша згадана ? ≪ Аповесц? м?нулых гадо? ≫ пад 1067 годам як Ръша , каля якой 10 л?пеня схоплены полацк? князь Усясла? , як? пераплы? з сынам? на ча?не Дняпро для перамо? з к?е?ск?м? князям? ? бы? узяты ? палон. Але па будове летап?снага сказу ?маверней, што мелася на ?вазе рака Аршыца . Паводле археалаг?чных даследавання? на месцы горада тады было тольк? невял?кае вясковае пасел?шча , яно ?маверна абслуго?вала шлях з вараг у грэк? . ?маверна, горад пабудаваны ? 1101?1116 гадах менск?м князем Глебам Усяслав?чам [12] .

Пасля захопу ? 1116 годзе Оршы ? князя Глеба, на думку некаторых даследчыка?, горад аказа?ся ? складзе Смаленскага княства [13] .

Вял?кае Княства Л?то?скае [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

З пачатку княжання ? В?цебску Альгерда (1320 год) Орша ? складзе В?цебскага княства далучана да Вял?кага Княства Л?то?скага [14] як цэнтр намесн?цтва ? В?цебск?м княстве . У першай палове XIV ст. у сувяз? з прыгран?чным размяшчэннем горада вял?к?м князем Альгердам вакол горада был? ?зведзены абарончыя ?мацаванн? , а ? 1398 ? 1407 гадах ужо па загадзе В?та?та на месцы гарадз?шча бы? пабудаваны мураваны замак [14] . Аршанская харугва брала ?дзел у Грунвальдскай б?тве (15.7.1410). З дакумента? XV ст. вядома, што ? месце дзейн?чала мытня .

Невядомы мастак. ≪ Б?тва пад Оршай ≫. Нацыянальны музей Польшчы

У 1505 годзе левым беразе Дняпра насупраць замка ?зведзена дра?ляная царква Святога ?ль?  ? самая ранняя культавая пабудова з вядомых на тэрыторы? Оршы [15] . Паводле падання яна была пабудавана пасля пажару на месцы папярэдняга аднайменнага дра?лянага храма 1460  г., узведзенага па загадзе вял?кага князя л?то?скага ? караля польскага Каз?м?ра IV [16] . Вакол царквы разв?лася слабада , якая ад яе атрымала назву ?ль?нскай [15] .

У першай палове XVI ст. Орша неаднаразова была занята маско?ск?м? войскам? [14] . У час вайны Маско?скай дзяржавы з Вял?к?м Княствам Л?то?ск?м (1512?1522) непадалёк ад Оршы 8 верасня 1514 года адбылася адна з найбуйнейшых б?тва? пачатку XVI ст. на тэрыторы? Е?ропы , у вын?ку якой абаронцы Вял?кага Княства Л?то?скага перамагл? колькасна большае войска маско?ск?х захопн?ка? . Пра гэту перамогу ? 1520 ? 1530-я гады невядомы мастак нап?са? першую ва Усходняй Е?ропе батальную карц?ну (захо?ваецца ? Нацыянальным музе? Польшчы ).

Радз?в?л ≪Чорны≫

З 1560-х гадо? горад ста? цэнтрам Аршанскага павета В?цебскага ваяводства . У 1555 годзе вядомы пал?тычны ? рэл?г?йны дзеяч М?калай Радз?в?л ≪Чорны≫ заснава? у Оршы першы на тэрыторы? сучаснай Беларус? пратэстанцк? кальв?нск? збор [14] . Горад ме? гандлёвыя сувяз? з Рас?яй , Польшчай , Прыбалтыкай , Укра?най , бы? транз?тным цэнтрам, важным пунктам вял?кага гандлёвага шляху з Рас?? ? Польшчу i Прыбалтыку [14] , як? праходз?? па тэрыторы? Вял?кага княства Л?то?скага з усходу на захад.

Аршанск? замак з карты XVI ст.

У 1558 годзе картограф Мацей Струб?ч надрукава? карту ≪Ап?санне Вял?кага Княства Л?то?скага, Л?вон?? ? Масков??≫, на якой упершыню значылася Орша. У наступным 1559 годзе горад атрыма? частковае самак?раванне (абраны войт ? 6 памочн?ка?), а ? 1577 годзе аршанцы дамагл?ся права збудаваць гасц?ны двор ? васкабойню , а прыбытк? ад ?х пускаць на ≪потребы местские≫ . У 1573 годзе ? Оршы з’яв?л?ся езу?ты . З 1592 года ?снавала правасла?нае брацтва [14] , зацверджанае вял?к?м князем Жыг?монтам Вазам .

Магдэбургск? герб

23 л?стапада 1593 года кароль ? вял?к? князь Жыг?монт Ваза нада? Оршы грамату аб гарадск?м органе самак?равання, а 13 снежня 1620 года горад атрыма? Магдэбургскае права , пячатку ? герб ≪ у блак?тным пол? залаты па?месяц, пам?ж рагам? якога сярэбраны крыж ≫ [14] [17] (гэты герб мае аф?цыйны статус ? ? наш час). У 1616 годзе пры дапамозе Льва Сапег? езу?ты адкрыл? тут свой калег?ум [14] .

Орша ? 17 стагоддз?. 1 ? замак , 2 ? Надняпро?е , 3 ? Зааршынне , 4 ? Васкрасенская царква , 5 ? М?кольская царква, 6 ? Задняпро?е , 7 ? ?ль?нская царква , 8 ? Куце?нск? манастыр .

3 мая 1621 года аршанцы зацвердз?л? ?ласны гарадск? статут , выпрацаваны на аснове магдэбургскае права [14] . Атрыма?шы Магдэбургскае права, гараджане пабудавал? гандлёвыя рады ? ратушу з вежай, гадз?нн?кам ? вял?к?м звонам, у якой праходз?л? пасяджэнн? маг?страта ? суда. У 1649 годзе ? горадзе пры царкве Раства Багародз?цы пачала працаваць брацкая правасла?ная школа .

У вайну Маско?скай дзяржавы з Рэччу Паспал?тай (1654?1667) маско?скае войска зруйнавала Оршу. У 1661 годзе Вальны сойм вынес адмысловую пастанову аб наданн? палёгак гораду ? сувяз? з ваенным? спусташэнням?, як?я дзейн?чал? да 1614 года [14] .

У 1623 годзе ? некаторай аддаленасц? ад сярэдневяковай Оршы, у Куце?нскай слабадзе на сродк? маг?лё?скага правасла?нага брацтва пабудаваны правасла?ны мужчынск? Богая?ленск? манастыр [15] . У 1631 годзе заснаваны жаночы Куце?нск? Прачысценск? манастыр [18] . У 1691 годзе пабудавана саборная царква Раства Багародз?цы . У XVII ст. заснаваны кляштары бернардз?нца? ( 1636 ), дам?н?канца? ( 1649 ), францысканца? ( 1680 ), базыльянак , у XVIII стагоддз?  ? трын?тарыя? ( 1714 ), Пакро?ск? базыльянск? манастыр (1758, 1774). Дзейн?чал? кляштары м?с?янера? (1752), марыяв?так (18 ст.), цэрквы Ушэсця (1757), ?аана Багаслова (1790) ? ?нш [14] .

У XVII ст. Орша была адным з найбуйнейшых мастацк?х цэнтра? Беларус?, у горадзе ?снавал? 26 в?да? рамёства? . Тут працавал? разьбяры ?пал?т, Герас?м i Арсен?й, цесляры Вос?п Андрэе? ? Андрэй Фёдара?, гравёр Па?с?й, ювел?р ? чаканшчык Афанас?й Во?чак, майстры- збройн?к? ? мастак? . З Оршы паходзяць рукап?сныя помн?к? беларускага п?сьменства ≪Л?сты≫ (1567?1587) Ф. С. Км?ты-Чарнабыльскага , ≪ Збор польск?х ? руск?х верша? ≫ (канец XVII ст. ), ≪ Аршанск? кодэкс ≫ (да 1693 ) [14] , у 1812 г. у Оршы знойдзена ≪ Аршанскае Евангелле ≫ (кан. 12 ? пач. 13 ст.). У 1630 ? 1655 гадах пры Куце?нск?м Богая?ленск?м манастыры дзейн?чала друкарня асветн?ка Сп?рыдона Собаля , у якой выйшла больш за 20 кн?г на к?рыл?цы. Наклад некаторых выдання? дасяга? 500 экзэмпляра?. Найбольш вядомыя кн?г?: ≪Букварь≫, ≪Молитвослов≫, ≪Псалтырь≫.

З 1740 года езу?цк? калег?ум атрыма? статус вышэйшай навучальнай установы. Тут выкладал? ф?ласоф?ю , граматыку , паэтыку , рыторыку , лог?ку . Пры калег?уме працавала музычная бурса ? школьны тэатр . Аршанск? калег?ум езу?та? дзейн?ча? да 1820 года.

У XVII?XVIII стагоддзях Орша мела абл?чча манастырскага горада. Амаль палову яе зямель займал? кляштары ? манастыры, частка з як?х знаходз?лася па-за межам? горада. 11 кляштара? ? манастыро? з вел?чным? вежам? касцёла? ? бл?скучым? купалам? цэрква? надавал? Оршы асабл?ва ?знёслы выгляд. Двухпавярховыя камян?цы для жылля манаха? панавал? над дра?ляным? аднапавярховым? дамам? аршанца?. Для невял?кага горада такое арх?тэктурнае спалучэнне было рэдкай адметнасцю.

Рас?йская ?мперыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Рас?йск? герб Оршы

У вын?ку першага падзелу Рэчы Паспал?тай у 1772 годзе Орша ?вайшла ? склад Рас?йскай ?мперы? , дзе з’я?лялася цэнтрам Аршанскай прав?нцы? да 1775 года. У 1776 годзе рас?йск?я ?лады пазбав?л? горад Магдэбургскага права [11] . У гэты час тут нал?чвалася 309 будынка?. У 1778 годзе з’яв??ся праект пераплан?ро?к? Оршы, як? прадугледжва? рэгуляванне вул?чнай сетк?, узбуйненне квартала?, стварэнне непадалёк ад цэнтра новай плошчы з гасц?ным дваром ? адм?н?страцыйным? ?становам?. 16 жн??ня 1781 года гораду даравал? новы рас?йск? герб ≪ верхняя частка гербу на залатым пол? герб Рас??, н?жняя частка ? на блак?тным пол? пяць стрэл ≫. З 1802 года Орша стала цэнтрам Аршанскага павета Маг?лё?скай губерн? . У 1812 годзе ? Оршы выяв?л? ?н?кальны помн?к п?сьменнасц? ? ≪ Аршанскае Евангелле ≫, якое датуецца XII ? XIII стагоддзям?.

Езу?цк? калег?ум . Б. Лавернь , 1840

У час вайны 1812 года французы занял? Оршу ? пры адступленн? спал?л? яе. Гарадск?м ?нтэндантам у час французскага панавання бы? Анры Бейль [19] , пазней ужо вядомы як французск? п?сьменн?к Стэндаль . У часы вайны ? Оршы был? ?зведзены 2 масты цераз Дняпро. Новы план забудовы горада зацвердз?л? тольк? ? 1848 годзе.

28 жн??ня 1863 года паводле прысуду рас?йскага ваеннага суда ? Оршы расстралял? ?гната Будз?лов?ча  ? к?ра?н?ка па?станцкага аддзела, як? дзейн?ча? у Аршанск?м павеце ? часе нацыянальна-вызваленчага па?стання . Па задушэнн? па?стання рас?йск?я ?лады закрыл? ?се кляштары, а большасць касцёла? перадал? Рускай правасла?най царкве для перабудовы пад цэрквы з мэтай рус?ф?кацы? края .

У другой палове XIX ст. Орша ? буйны чыгуначны вузел. У 1880 годзе ? Оршы працавала 5 навучальных устано?, а ? пачатку XX ст.  ? ужо 9 (657 навучэнца?). З 1881 года пача?ся рэгулярны пасажырск? рух ракой да Маг?лёва . У гэты час у Оршы было 815 дра?ляных ? 22 мураваныя будынк?, 163 крам. У 1880?1881 гг. дзейн?чала Аршанская пенькатрапальная мануфактура , у якой працавала 75 чалавек; у пачатку 1890 года ? горадзе працавала 15 прамысловых прадпрыемства? (пенькатрапальнае, гарбарнае, крухмальнае, цагельнае, п?ваварнае ? ?нш.), 9 навучальных устано? (657 вучня? у 1894 годзе), бальн?ца, 6 лекара?, 2 аптэк?, 3 б?бл?ятэк?, 2 кн?гарн?, друкарня. Адкрыл?ся новыя ?становы: тэлеграфная станцыя (1869 год) ? гарадская публ?чная б?бл?ятэка (1899 год), з 1906 года ? рэальнае вучыл?шча, з 1911 года ? жаночая наста?н?цкая сем?нарыя.

Найно?шы час [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У канцы XIX ? пачатку XX стагоддзя? у Оршы апрацо?вал? лён ? скуру , выраблял? крухмал , цэглу , п?ва , працавал? механ?чныя ? жалезал?цейныя майстэрн?. У месце вялася здабыча вапняку . Орша слав?лася вапнай так, што аршанцы до?г? час мел? мянушку ≪вапенн?к?≫. На Дняпры працавала прыстань , якая мела вял?кае значэнне ? жыцц? горада. Праз прыстань праходз?л? грузавыя ? пасажырск?я параходы (штогод каля 100 судна?). ?снавал? рэгулярныя к?рунк? руху да Маг?лёва .

У час рэвалюцы? 1905?1907 гг. на Аршаншчыне ? 1906  г. адбылася Аршанская канферэнцыя сялян , якая стала пэ?ным крокам у пал?тычнай барацьбе. З 1915 года выдавалася газета ≪Оршанский вестник≫ .

  • Агульны выгляд горада з Дняпра, пач. XX ст.
    Агульны выгляд горада з Дняпра, пач. XX ст.
  • Від на Задняпроўе. Прыстань і Ільінская царква, 1904
    В?д на Задняпро?е . Прыстань ? ?ль?нская царква, 1904
  • З боку Дняпра, XX ст.
    З боку Дняпра, XX ст.
  • З боку Аршыцы, 1900
    З боку Аршыцы, 1900
  • Зааршынне, 1907
    Зааршынне, 1907
  • Зааршынне, XX ст.
    Зааршынне, XX ст.

У Першую сусветную вайну ? лютым ? кастрычн?ку 1918 года Оршу займал? нямецк?я войск?. У 1917?1920 гадах у горадзе дзейн?чал? органы ? арган?зацы? розных пал?тычных с?л.

Ад 1 студзеня 1919 года горад у складзе Беларускай ССР [20] , а з 16 студзеня ? РСФСР . У 1924 годзе ? вын?ку ?збуйнення БССР Орша вярнулася ? склад Беларус?, дзе стала цэнтрам раёна . У 1924?1930 гг. цэнтр Аршанскай акруг? . З 1938 года ? В?цебскай вобласц? .

У часы Вял?кай Айчыннай вайны , 14 л?пеня 1941 года савецкая арм?я ?жыла каля Оршы новую зброю ? устано?ку залпавага агню ≪ Кацюша ≫. Камандава? батарэяй ≪Кацюш≫ кап?тан ?. Флёра? . 16 л?пеня 1941 года Оршу занял? нямецк?я войск?. У горадзе дзейн?чала патрыятычнае падполле . ?снавала група партызан -падпольшчыка? на чале з Канстанц?нам Заслонавым , якая дзейн?чала ? аршанск?м чыгуначным дэпо. Гэтая група зраб?ла 93 падрывы цягн?ко? за 3 месяцы 1942 года. У сакав?ку таго ж года К. Заслона? бы? вымушаны схавацца ? лесе ад праследавання нямецкай акупацыйнай улады, аднак ён не спын?? сваёй дзейнасц?; партызан заг?ну? 14 л?стапада 1942 года. 27 чэрвеня 1944 года Оршу занял? войск? Трэцяга Беларускага фронту . За гады вайны акупанты зн?шчыл? прамысловыя прадпрыемствы ? больш 75 % жыллёвага фонду горада.

30 л?стапада 1959 года ? гарадскую рысу ?ключана вёска Граз?вец П?шчала?скага сельсавета [21] , 16 верасня 1966 года ? вёска Пустынк? Першамайскага сельсавета [22] .

У 1950?1970-я гады савецк?я ?лады зн?шчыл? царкву Пакрова Багародз?цы ? манастыр базыльян, царкву Раства Багародз?цы , францысканск? касцёл Святога Антон?я, Куце?нск? манастыр Прачыстай Багародз?цы , ?ншыя помн?к? сакральнай арх?тэктуры, амаль цалкам зруйнавал? г?старычную забудову XVII ? XX стагоддзя?. На месцы старажытнага горада па?стала пустэча.

Савецк? герб Оршы

11 сакав?ка 1971 года савецк?я ?лады зацвердз?л? новы савецк? герб Оршы, а?тарам? якога был? Гаранск? ? Янко?ск?. У чэрвен? 1984 года за мужнасць ? стойкасць, выя?леныя ? гады Вял?кай Айчыннай вайны , Оршу ?знагародз?л? ордэнам Айчыннай вайны I ступен? .

24-25 красав?ка 1991 года ?дзельн?к? пал?тычнай стачк? блак?равал? чыгуначны вузел.

Цэнтр горада. 2010

19 верасня 2008 года ? Оршы прайшо? штогадовы фестываль ≪Дажынк?≫ . У рамках падрыхто?к? да мерапрыемства горад значна ?парадкавал?. Агулам было ?зведзена альбо рэканструявана больш за 500 аб’екта?. Рамантавал?ся гарадск?я гасц?н?цы , мост цераз Аршыцу, чыгуначны ? а?тамаб?льны вакзалы. Был? ?зведзены стадыён ? лазня. Уздо?ж берага Дняпра ?твары?ся дз?цячы парк з атракцыёнам? ? невял?к?м па?кругам. Праводз?лася добра?парадкаванне жыллёвага фонду цэнтра горада, Цэнтральнай плошчы ? гарадскага парку, дзе праходз?л? асно?ныя мерапрыемствы свята. Частку старых дамо? зн?шчыл?, каб пашырыць цэнтральныя вул?цы. На падрыхто?цы Оршы да свята працавала больш за 800 прадпрыемства? з усёй кра?ны [23] . Работы на аршанск?х помн?ках г?сторы? ? арх?тэктуры пачал?ся яшчэ ? 2007 годзе: рамонт даху ? езу?цк?м калег?уме (помн?к арх?тэктуры XVII ст. ), рэканструкцыя 30-метровай вежы гэтага комплексу, на якой пастав?л? купал ? гадз?нн?к. Па заканчэнн? работ тут адкры?ся г?старычны музей ? б?бл?ятэка. Пры рэканструкцы? комплексу Аршанскага езу?цкага калег?ума буда?н?к? неаднаразова знаходз?л? чалавечыя косц? ? чарапы. У часы СССР у гэтых будынках размяшчалася вязн?ца. Мяркуецца, што знойдзеныя рэштк? належаць ахвярам камун?стычнага рэжыму [24] .

16 сакав?ка 2010 года ? склад горада ?ключаны пасёлак Лясны Баб?н?цкага сельсавета [25] .

14 студзеня 2013  г. Указам Прэз?дэнта Рэспубл?к? Беларусь за нумарам 27 ≪Аб аб’яднанн? раёна? ? гарадо? абласнога падпарадкавання Рэспубл?к? Беларусь, як?я маюць агульны адм?н?страцыйны цэнтр≫ Орша была пазба?лена статусу горада абласнога падпарадкавання [26] .

Геаграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Дал?на Аршыцы з гарадз?шча

Геамарфалаг?чныя ?мовы гарадской тэрыторы? адзначаны двума фактарам? ? размяшчэннем горада Оршы ? межах Аршанскага ?звышша ? адначасова, дал?ны рак? Днепр ? яго прытока? р. Аршыцы ? Адрова . Гэтыя фактары абумо?л?ваюць узгорысты рэльеф з вял?к?м? перападам? вышынь, як?я дасягаюць у заходняй частцы горада 12?13 м, ва ?сходняй ? 20 м.

Найбольш высокая частка горада ? раён вул?цы Дам?н?канскай, дзе абсалютная адзнака вышын? ? 192,14 м. Больш ро?ная паверхня ? гэта раён пам?ж чыгуначным? станцыям? Орша-Усходняя ? Орша-Заходняя.

Агульны ?х?л тэрыторы? горада ?дзе ? бок рэчышч Дняпра, Аршыцы ? Адрова, агульная да?жыня як?х у межах горада перавышае 6 км. Так? добра выражаны рэльеф практычна по?насцю забяспечвае паверхневы сцёк з гарадской тэрыторы?.

У межах горада шмат парка?: гарадск?, Прыдняпро?ск?, Тэкстыльшчыка?, парк Героя?, П?янера? ? ?нш.

У вакол?цах горада распа?сюджаны сасновыя, яловыя, змешаныя ? дробнал?сцёвыя лясы.

У дал?не Дняпра знаходз?цца Аршанская м?неральная крын?ца [27] .

Кл?мат [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Кл?мат Оршы в?льготны кантынентальны з цёплым летам ? адносна халоднай ? снежнай з?мой.

Кл?мат Оршы
Паказчык Сту Лют Сак Кра Май Чэр Л?п Жн? Вер Кас Л?с Сне Год
Абсалютны макс?мум,  °C 10,3 12,1 18,3 29,1 31,0 32,4 35,2 38,2 30,2 24,3 13,7 10,6 38,2
Сярэдн? макс?мум, °C ?3 ?2,7 2,6 11,6 18,3 21,3 23,5 22,4 16,3 9,6 2,1 ?2 10,0
Сярэдняя тэмпература, °C ?5,4 ?5,7 ?1,1 6,4 12,6 15,9 17,9 16,7 11,3 5,8 ?0,2 ?4,2 5,8
Сярэдн? м?н?мум, °C ?8,1 ?9,1 ?4,6 1,7 6,9 10,6 12,4 11,3 6,9 2,7 ?2,4 ?6,8 1,8
Абсалютны м?н?мум, °C ?39 ?36,3 ?34,9 ?16 ?4,9 ?2,3 2,3 0,0 ?5,5 ?11,5 ?23,8 ?34,9 ?39
Норма ападка?, мм 38 33 35 40 64 91 80 71 65 56 45 39 657
Крын?ца: Справочник по климату Беларуси, Часть I (тэмпература), Справочник по климату Беларуси, Часть II (ападк?)

Насельн?цтва [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Дэмаграф?я Оршы значна залежала ад г?старычных абстав?н. Спрыяльнае геаграф?чнае станов?шча за?сёды ?плывала на павел?чэнне колькасц? жыхаро?. Найбольшы рост насельн?цтва ? горадзе прыпадае на перыяды м?рнага жыцця. У сваю чаргу, войны значна памяншал? колькасць жыхаро? [28] .

  • XVII стагоддзе : сярэдз?на стагоддзя ? 5 тыс. чал. [29] ; 1667 ? 1 тыс. чал. [14]
  • XVIII стагоддзе : 1772 ? 793 чал. [11] ; 1776 ? 1,7 чал. [11]
  • XIX стагоддзе : 1880 ? 5 025 чал. (2 606 муж. ? 2 419 жан.), у тым л?ку 1 321 правасла?ных, 220 катал?ко?, 2 484 ?удзе? [30] ; у горадзе жыло 82 сям’? купцо? 1 ? 2 г?льдый, 229 асоб з пасведчанням? на дробны гандаль, 113 ? на рамяство; 1881 ? 5 025 чал. [11] ; 1896 ? 8 338 чал. (4 015 муж. ? 4 313 жан.), з ?х паводле веры: правасла?ных 4 175, раскольн?ка? 62, катал?ко? 664, пратэстанта? 125, ?удзея? 3 231, ?ншых 71; паводле сасло?я: мяшчан 6 453, купцо? ? ганаровых грамадзян 268, ваеннага стану 419, шляхты 245, духо?нага звання 161, сялян 722, ?ншых 60 [31] ; 1897 ? 13 161 чал. [32]
  • XX стагоддзе : 1904 ? 14 764 чал.; 1912 ? 21 583 чал. [33] ; 1923 ? 18 тыс. чал. [34] ; 1938 ? 37,6 тыс. чал. [32] ; 1939 ? 37 тыс. чал.; 1944 ? 3 тыс. чал;* 1959 ? 64,4 тыс. чал.; 1964 ? 79 тыс. чал.; 1970 ? 100,6 тыс. чал. [32] ; 1979 ? 111 тыс. чал. [35] ; 1979 ? 112 397 чал.; 1989 ? 123 тыс. чал.; 1995 ? 125 тыс. чал. [36] (126,5 [32] ); 1998 ? 125,7 тыс. чал.
  • XXI стагоддзе : 2006 ? 125 530 чал.; 2009 ? 122,2 тыс. чал. (разам з падпарадкаваным? гарадскому савету населеным? пунктам? ? 139 тыс. чал. [37] 51 нацыянальнасц? [38] ); 2009 ? 117 225 чал. (перап?с) [3] ; 2016 ? 116 552 чал. [39] ; 2017 ? 115 938 чалавек [5] ; 2019 ? 114 135 чалавек. [40] , 2020 ? 108 100.

Эканом?ка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Горад з’я?ляецца апорным шматфункцыянальным цэнтрам трансе?рапейскай транспартнай сетк? з разв?той прамысловасцю ? адносна разв?той сацыяльна-культурнай сферай. Прадпрыемствы машынабудавання ( Аршанск? станкабуда?н?чы завод ≪Чырвоны барацьб?т≫ , Аршанск? ?нструментальны завод ) ? металаапрацо?к? ( Аршанск? камб?нат зборных жалезабетонных выраба? ? канструкцый ), лёгкай (РУВГП ≪ Аршанск? льнокамб?нат ≫, ф?рма ≪Св?танак≫, Аршанская фабрыка мастацк?х выраба? ? ?нш.), харчовай прамысловасц? (ААТ ≪Аршанск? мясакамб?нат≫, ААТ ≪ Аршанск? мясакансервавы камб?нат ≫), вытворчасц? буда?н?чых матэрыяла?.

Чыгуначны вакзал Орша-Цэнтральная

Чыгуначныя станцы?: Орша-Па?ночная , Орша-Заходняя , Орша-Усходняя , Орша-Цэнтральная .

Культура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Адукацыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

З 1573 года ? Оршы знаходз?л?ся езу?ты, як?я на той час шырока займал?ся асветай. У заснаваным ?м? калег?уме ( 1616 ) навучанне праводз?лася на е?рапейск?м узро?н?. З 1740 года калег?ум ме? статус вышэйшай навучальнай установы. Тут выкладал? ф?ласоф?ю , граматыку , паэтыку , рыторыку , лог?ку . Пры калег?уме працавала музычнае вучыл?шча ? школьны тэатр . Аршанск? калег?ум езу?та? дзейн?ча? да 1820 года.

У 1880 годзе ? Оршы працавала 5 навучальных устано?, а ? пачатку XX ст.  ? ужо 9 (657 навучэнца?), у л?ку як?х гарадское рэальнае вучыл?шча, духо?нае вучыл?шча, жаночая г?мназ?я, жаночая наста?н?цкая сем?нарыя.

15 кастрычн?ка 1906 г. ? дзень адкрыцця рэальнага вучыл?шча (л?кв?давана ? 1918), у як?м да 1910 г. працава? вядомы рэвалюцыянер, бальшав?к П. М. Лепяшынск? . 3 1911 да 1919 г. працавала жаночая наста?н?цкая сем?нарыя.

Нягледзячы на, здавалася б, немалую колькасць разнастайных навучальных устано?, узровень народнай адукацы? ? Оршы ? канцы 19 ? пач. 20 ст. трэба л?чыць н?зк?м. Так, па перап?се 1897 года неп?сьменныя складал? каля палав?ны ? 48,2 % насельн?цтва горада. Масавую неп?сьменнасць абумов?л? недастатковая колькасць школ ? высокая плата за навучанне.

Сёння ? горадзе дзейн?чаюць 22 агульнаадукацыйныя школы, спецыяльная ? дапаможная школы, 44 дашкольныя ?становы. Адкрыты ?становы новага тыпу ? г?мназ?я № 10 ? агульнаадукацыйны л?цэй у горадзе Барань.

У горадзе 7 устано? пазашкольнай адукацы?. Гэта эколага-б?ялаг?чны цэнтр дзяцей ? моладз?, станцыя юных тэхн?ка?, цэнтр дз?цячай творчасц?, цэнтр дз?цяча-юнацкага турызму ? краязна?ства, 2 дз?цяча-юнацк?я спарты?ныя школы ? аэраклуб.

Прафес?йную адукацыю даюць:

Медыцына [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У структуру гарадскога тэрытарыяльнага медыцынскага аб’яднання № 1 уваходзяць: гарадская бальн?ца ?мен? Н. Сямашк?, пал?кл?н?ка № 1 ? № 3, дз?цячая пал?кл?н?ка, проц?туберкулёзны дыспансэр, пс?хане?ралаг?чны дыспансэр, кожна-венералаг?чны дыспансер, дз?цячая стаматалаг?чная пал?кл?н?ка, станцыя хуткай неадкладнай медыцынскай дапамог?, станцыя перал?вання крыв?, Дом дз?цяц?, дз?цячая малочная кухня, Андрэе?шчынская ?рачэбная амбулаторыя ? ?нш.

Магутнасць амбулаторна-пал?кл?н?чных устано? складае 333,8 наведвання? у змену на 10 тыс. насельн?цтва. Маецца 1145 ложка? кругласутачнага прыбывання [44] .

Спорт [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У горадзе 4 стадыёны, 53 спарты?ныя залы, 5 басейна?, 4 м?н?-басейны ? дз?цячых установах. З 2008 года пасля рэканструкцы? пача? працаваць гарадск? стадыён.

У 5 ДЮСШ займаюцца 1768 юнако? ? дзя?чат, занятк? з як?м? праводзяць 83 выкладчык?, пяць з каторых носяць ганаровае званне ≪Заслужаны трэнер Рэспубл?к? Беларусь≫. У горадзе працуюць два суддз? вышэйшай нацыянальнай катэгоры? ? 20 суддзя? нацыянальнай катэгоры?.

Выхаванцам? гарадск?х ф?зкультурных устано? з’я?ляюцца шасц?кратны чэмп?ён свету, прызёр Ал?мп?йск?х гульня? па канькабежным спорце ?гар Жалязо?ск?, якому ? 1994 годзе было прысвоена званне ≪Ганаровы грамадзян?н горада Оршы≫, шматразовыя чэмп?ёны свету ? Е?ропы па барацьбе самба Святлана Сел?ханава, Людм?ла Бядрыцкая ? Анжал?ка Савейка, чэмп?ён па велас?педным спорце ?гар Сумн?ка?, першы ? г?сторы? беларускага дзюдо чэмп?ён свету сярод юн?ёра? Дзян?с Кунцэв?ч ? чэмп?ён Сусветнай ун?верс?яды па дзюдо Дзян?с Калтанюк [45] .

Будынак былога езу?цкага калег?ума
Касцёл Святога Юзафа Абручн?ка
Вадзяны млын ? мост цераз замкавы ро?
Свята-Духа?ская царква
Помн?к Уладз?м?ру Караткев?чу ? Оршы. Скульптар Голубе? I.

Славутасц? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Г?старычныя будынк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Культавае дойл?дства [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Помн?к? археалог?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Помн?к? г?сторы? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Страчаная спадчына [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Вядомыя ?раджэнцы ? жыхары [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Асно?ныя артыкулы: Вядомыя асобы Оршы ? Ганаровыя грамадзяне Оршы

Гарады-пабрац?мы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Зноск? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

  1. ↑ ≪Дзяржа?ны зямельны кадастр Рэспубл?к? Беларусь≫ Арх?вавана 4 сакав?ка 2016. (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
  2. ↑ Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа ? Белстат , 2024.
  3. ↑ а б Вын?к? перап?су 2009 года
  4. ↑ Назвы населеных пункта? Рэспубл?к? Беларусь: В?цебская вобласць: нарматы?ны даведн?к / У. М. Генк?н, ?. Л. Капыло?, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай . ? Мн. : Тэхналог?я , 2009. ? 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 ( DJVU ).
  5. ↑ а б Колькасць насельн?цтва на 1 студзеня 2017 г. ? сярэднегадавая колькасць насельн?цтва за 2016 год па Рэспубл?цы Беларусь у разрэзе абласцей, раёна?, гарадо? ? пасёлка? гарадскога тыпу   (руск.) . Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь (29 сакав?ка 2017). Праверана 3 красав?ка 2017.
  6. ↑ Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии . ? Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 273.
  7. ↑ Памяць : Г?ст.-дакум. хрон?ка Оршы ? Аршанскага раёна. У 2 кн. / Рэдкал.: Г.П. Пашко? [? ?нш.].
  8. ↑ ?скрык В. , Са?ка З. . Сапра?дныя назвы беларуск?х гарадо? (недаступная спасылка) . Белсат ТВ (16 студзеня 2011). Арх?вавана з першакрын?цы 21 верасня 2011. Праверана 9 чэрвеня 2011.
  9. ↑ Лемцюгова В. П. : Прадмова да даведн?ка ≪Назвы населеных пункта? Рэспубл?к? Беларусь≫ (недаступная спасылка) . Арх?вавана з першакрын?цы 30 л?стапада 2016. Праверана 13 сакав?ка 2017.
  10. ↑ Шынкев?ч А. Орша // Энцыклапедыя г?сторы? Беларус? . У 6 т. Т. 5: М ? Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашко? (гало?ны рэд.) ? ?нш.; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ? Мн.  : БелЭн , 1999. ? 592 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0141-9 . С. 357.
  11. ↑ а б в г д Шынкев?ч А. Орша // Энцыклапедыя г?сторы? Беларус? . У 6 т. Т. 5: М ? Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашко? (гало?ны рэд.) ? ?нш.; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ? Мн.  : БелЭн , 1999. ? 592 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0141-9 . С. 358.
  12. ↑ В. Ля?ко…
  13. ↑ Principality of Smalensk in the 12th century // Г?старычны шлях беларускай нацы? ? дзяржавы = The History of the Belarusian Nation and State / Выд. 2-е, дап.; Б?ч М. , Гарэцк? Р. , Конан У. ? ?нш.. ? Мн. : ?П Зм?цер Колас , 2005. ? С. 354. ? 440 с.: ?л. ? ISBN 985-6793-06-2 .
  14. ↑ а б в г д е ё ж з ? к л м Орша // Вял?кае княства Л?то?скае: Энцыклапедыя . У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашко? (гал. рэд.) ? ?нш.; маст. З. Э. Герас?мов?ч. ? Мн. : Беларуская Энцыклапедыя , 2005. ? Т. 2: Кадэцк? корпус ? Яцкев?ч. ? 792 с. ? ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2 .
  15. ↑ а б в Аршанск?я пасады ? слабоды // Археалог?я Беларус?: энцыклапедыя. У 2 т. / [склад. Ю. У. Каласо?ск? ; рэдкалег?я: Т. У. Бялова (гал. рэд.) ? ?нш.]. ? М?нск: Беларуская Энцыклапедыя ?мя П. Бро?к? , 2009. ? Т. 1: А―К. ? 496 с. ? ISBN 978-985-11-0354-2 .
  16. ↑ Правасла?ныя храмы Беларус? : энцыклапедычны даведн?к / А. М. Кулаг?н ; маст.: З. Э. Герас?мов?ч , У. П. Свентахо?ск? . ? М?нск: Беларуская Энцыклапедыя , 2007. ? 653 с. ? 2 000 экз.  ? ISBN 978-985-11-0389-4 .
  17. ↑ Ц?то? А. Геральдыка беларуск?х места? (XVI ? пачатак XX ст.) . ? Мн. : Полымя, 1998. ? 287 с. ? ISBN 985-07-0131-5 . С. 210.
  18. ↑ Аршанск? Куце?нск? Успенск? манастыр // Беларуская энцыклапедыя : У 18 т. Т. 1: А ? Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн.  : БелЭн , 1996. ? Т. 1. ? 552 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0035-8 . ? ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).
  19. ↑ Корбут В. ≪Гало?ная краса горада ? манастыры≫, або Па слядах Стэндаля ? Напалеона Арх?вавана 12 л?пеня 2012. // ≪ Народная газета ≫, 13 мая 2009.
  20. ↑ 150 пытання? ? адказа? з г?сторы? Беларус? / Уклад. ?ван Саверчанка , Зм?цер Санько . ? В?льня: Наша Будучыня, 2002.? 238 с.  ISBN 9986-9229-6-1 .
  21. ↑ Указ Прэз?дыума Вярхо?нага Савета БССР ад 30 л?стапада 1959 г. Аб уключэнн? ? гарадскую мяжу горада Оршы вёск? Граз?вец П?шчала?скага сельскага Савета Аршанскага раёна // Збор закона?, указа? Прэз?дыума Вярхо?нага Савета Беларускай ССР, пастано? ? распараджэння? Савета М?н?стра? Беларускай ССР. ? 1959, № 16.
  22. ↑ Указ Прэз?дыума Вярхо?нага Савета Беларускай ССР Аб уключэнн? ? мяжу горада Оршы вёск? Пустынк? Першамайскага сельсавета Аршанаскага раёна ад 16 верасня 1966 г. // Збор закона?, указа? Прэз?дыума Вярхо?нага Савета Беларускай ССР, пастано? ? распараджэння? Савета М?н?стра? Беларускай ССР. ? 1966, № 28 (1148).
  23. ↑ На ≪Дожинки-2008≫ в Орше потратят 400 миллиардов Арх?вавана 20 л?пеня 2011. // БелТА , 14 лютага 2008. (руск.)
  24. ↑ Граблевский О. . И дожинки, и докопки   (руск.) (недаступная спасылка) . Bulletinonline.org (24 л?пеня 2008). Арх?вавана з першакрын?цы 8 сакав?ка 2012. Праверана 24 жн??ня 2013.
  25. ↑ Перал?к наймення? геаграф?чных аб’екта?, спын??шых сваё ?снаванне за 2010 г. (руск.)
  26. ↑ Указ Президента Республики Беларусь от 14 января 2013 г. № 27 ≪Об объединении районов и городов областного подчинения Республики Беларусь, имеющих общий административный центр≫   (руск.) (pdf) (недаступная спасылка) . Нацыянальны прававы ?нтэрнэт- партал Рэспубл?к? Беларусь (14 студзеня 2013). Арх?вавана з першакрын?цы 4 сакав?ка 2016. Праверана 7 лютага 2016.
  27. ↑ Аршанск? раён // Памяць. Орша ? Аршанск? раён: г?сторыка-дакументальная хрон?ка гарадо? ? раёна? Беларус? : у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашко? [? ?нш.]. ? Мн., 1999. ? Кн. 1. ? С. 23-24.
  28. ↑ Orsha (недаступная спасылка) . World Gazetteer (3 л?стапада 2010). Арх?вавана з першакрын?цы 12 студзеня 2012. Праверана 31 жн??ня 2012.
  29. ↑ Ткачёв М. А. Замки Беларуси / М. А. Ткачёв. ? Мн. : Беларусь , 2002. ? С. к. ? 200 с.: ил. ? ISBN 985-07-0418-7 . С. 86.
  30. ↑ Orsza // Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego i innych krajow słowia?skich . Tom VII: Netrebka ? Perepiat  (польск.) . ? Warszawa, 1886. S. 598 .
  31. ↑ Орша // Орша // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : В 86 томах (82 т. и 4 доп.)  (руск.) . ? СПб. , 1890?1907.
  32. ↑ а б в г Беларусь 1995 .
  33. ↑ Целеш В. Гарады Беларус? на старых пашто?ках. ? Мн. : Беларусь , 2005. ? С. 201. ? 256 с.: ?л. ? 2 000 экз.  ? ISBN 985-01-0548-8 .
  34. ↑ Орша // Советская историческая энциклопедия  : у 16 т. / под ред. Е. М. Жукова . ? М . : Советская энциклопедия , 1961?1976.
  35. ↑ Орша // Большая советская энциклопедия  : ( [в 30 т.] ) / гл. ред. А. М. Прохоров . ? 3-е изд.. ? М . : Советская энциклопедия, 1969?1978. (руск.)
  36. ↑ Орша // Большой энциклопедический словарь  (руск.) / Гл. ред. В. П. Шишков. ? М .: НИ ≪Большая Российская энциклопедия≫, 1998. ? 640 с.: ил. ? ISBN 5-85270-262-5 .
  37. ↑ У 14 гарадах Беларус? колькасць насельн?цтва перавышае 100 тыс. чалавек // ≪ Наша Н?ва ≫, 26 сакав?ка 2009 г.
  38. ↑ Орша   (руск.) (недаступная спасылка) . Витебский облисполком (3 л?стапада 2010). Арх?вавана з першакрын?цы 18 студзеня 2012. Праверана 31 жн??ня 2012.
  39. ↑ Колькасць насельн?цтва на 1 студзеня 2016 г. ? сярэднегадавая колькасць насельн?цтва за 2015 год па Рэспубл?цы Беларусь у разрэзе абласцей, раёна?, гарадо? ? пасёлка? гарадскога тыпу   (руск.) . Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь (30 сакав?ка 2016). Праверана 3 красав?ка 2017.
  40. ↑ Арх??ная коп?я (недаступная спасылка) . Арх?вавана з першакрын?цы 15 л?пеня 2019. Праверана 29 л?пеня 2019.
  41. ↑ Барысава, А. Л?цэю лёгкай прамысловасц? ? 40 гадо? / А. Барысава // Аршанская газета. ? 2009. ? 24 Кастро. ? С. 3 (руск.)
  42. ↑ Гато?ская, Л. Няхай у жыцц? будзе ?сё ≪выдатна≫ / Л. Гато?ская // Аршанская газета. ? 2009. ? 21 сак. ? С. 3. Пра Аршанск?м дзяржа?ным механ?ка-эканам?чным каледжы, якому спо?н?лася 55 гадо?. (руск.)
  43. ↑ Арлова, О. Аршанскаму тэхн?куму [чыгуначнага транспарту] ? 75 гадо?! // Чыгуначн?к Беларус?. ? 2004. ? 28 каст. ? С. 3. (руск.)
  44. ↑ Шутова, О. ≪Заморозка≫ не в пользу больных / О. Шутова // Народнае слова. ? 2009. ? 20 чэрв. ? С. 2. О заседании президиума Оршанского городского Совета депутатов, на котором шла речь о планах по оптимизации и реконструкции сети лечебных учреждений города .
  45. ↑ Шыдло?ск?, Л. ?. Аршаншчына спарты?ная / Л. ?. Шыдло?ск? // Памяць. Орша ? Аршанск? раён: г?сторыка-дакументальная хрон?ка гарадо? ? раёна? Беларус? : у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашко? [? ?нш.]. ? Мн., 2000. ? Кн. 2. ? С. 390?395.

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

  • Ас?но?ск? С . Орша: залатыя стрэлы на блак?тным пол? / С. М. Ас?но?ск?. ? Мн., 1997. ? 428 с.
  • Памяць . Орша ? Аршанск? раён: г?сторыка-дакументальная хрон?ка гарадо? ? раёна? Беларус?: у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн., 2000.
  • Шынкев?ч А . Аршанская да?н?на / А. М. Шынкев?ч. ? Мн., 1992. ? 141 с.
  • Орша // Беларусь: энцыклапедычны даведн?к / Рэдкал. Б. ?. Сачанка (гал. рэд.) ? ?нш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Х?лькев?ч. ? Мн. : БелЭн , 1995. ? С. 545. ? 800 с. ? 5 000 экз.  ? ISBN 985-11-0026-9 .

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Узята з " https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Орша&oldid=4789751 "