|
|
|
Фрэск?
кармэл?цкага касьцёла
: узяцьце маскав?там? замка (налева) ? разьня м?рнага насельн?цтва (направа)
|
Трубяцка?я разьня?
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
?
масавае забойства
м?рнага насельн?цтва
Амсьц?слава
, учыненае 22 л?пеня 1654 году
маско?ск?м?
войскам? ? пачатку
вайны Маско?скай дзяржавы з Рэччу Паспал?тай
(1654?1667). У разьн? заг?нул? практычна ?се жыхары
места
[6]
(ад 10 да 15
[1]
[3]
[7]
[8]
[9]
[10]
тыс. чал.), сам Амсьц?сла? амаль цалкам зьн?шчыл?
[11]
.
Апроч Трубяцкой разьн?, таксама зазначаецца разьня
[12]
?
Берасьц?
, учыненая маско?ск?м войскам пад камандаю
?вана Хаванскага
13 студзеня 1660 году. У вын?ку яе захопн?к? заб?л? каля 1,7 тыс. чал.
[13]
, а само места цалкам зьн?шчыл?
[2]
[14]
. Яшчэ адну разьню 8 жн??ня 1655 году маско?ск?я захопн?к? ?чын?л? ?
В?льн?
, дзе заб?л? палову жыхаро? места
[15]
.
Па захопе
Рослава
, у л?пен? 1654 году маско?ск?я войск? на чале з
Аляксеем Трубяцк?м
узял? ? аблогу
Амсьц?сла?
, стал?цу
аднаго
зь дзевяц? ваяводзтва?
Вял?кага Княства Л?то?скага
. Пад ахову ваяводзкага места з магутным
горадам (замкам)
зьбегся паспал?ты люд з далёк?х вакол?ца?, захап??шы з сабой дакумэнты ? ?сю магчымую рухомую маёмасьць: ≪
…все панове обывателе воеводства Мстиславского… до города Мстиславского з жонами, з детьми, з справами и зо всеми маетностями заехавшы спровадили
≫
[a]
. Не?забаве на дапамогу амсьц?сла?цам падышло войска росла?скага ?радн?ка М. Похала?скага. Аднак у ба? маско?ск?я захопн?к? разьб?л? гэтае войска, у вын?ку чаго больш за 500 чалавек трап?ла ? палон
[16]
[17]
[18]
.
Амсьц?сла? абараняла вакол?чная
шляхта
?
мяшчане
пад камандаю
Яна Станкев?ча
. Маско?ск?я ваяводы давол? хутка захап?л? ? спал?л? астрог, але здабыць замак ня здолел?. Тады яны паабяцал? амсьц?сла?цам ≪
великие дары и волности
≫, аг?тавал? здацца, аднак абаронцы места, ≪
сурова отповедаючы
≫ адб?вал?ся ? спадзявал?ся на дапамогу.
У вын?ку прыступу 22 л?пеня ≪
великою потугою и усилством през штурм
≫
[b]
захопн?к? авалодал? местам. Паводле шматл?к?х сьведчаньня? в?давочца? тых падзея?, пераможцы ≪
места агнём выпал?л? ? людзей пасекл?
≫
[19]
; ≪
народ усяляк? шляхецк?, мяшчана? ? жыдо?, а таксама простых людзей у пень высекл?, потым адтруб??шы, сярод трупа? жывых знаходз?л? ? ? палон на Маскву заб?рал?, а скарбы ?сяляк?я забра?шы, замак ? паркан увесь агнём спал?л? ? дазваньня спустошыл?
≫
[c]
[2]
[9]
. У часе ?зяцьця места, як сьцьвярджаюць г?старычныя крын?цы, захопн?к? зьн?шчыл? шмат помн?ка? п?сьменства.
У дакумэнтах Маско?скай дзяржавы адзначалася, што пры захопе Амсьц?слава агулам заб?л? больш за 10 тысяча? чалавек, у некаторых маско?ск?х актах
[d]
сустракаюцца паведамленьн? пра 15 тысяча? ахвяра?. У жывых пак?нул? тольк? 700 чалавек, пераважна рамесьн?ка?, як?х прывял? да прысяг? маско?скаму гаспадару. Не?забаве мног?х зь ?х гвалто?на вывезьл? ? глыб Масков??
[2]
. Невял?кую частку жыхаро? Амсьц?слава, што выжыл?, до?г? час называл? ≪недасекам?≫
[20]
.
Маско?ск? гаспадар
Аляксей М?хайлав?ч
у сваёй грамаце
Б. Хмяльн?цкаму
п?са?
[16]
[17]
[18]
, што Амсьц?сла?
узяты прыступам ? шляхты, паляка? ? л?твы ? ?ншых служылых людзей ? ксяндзо? ? езу?та? ? ?ншага ?х чыну заб?та больш за дзесяць тысяча? чалавек.
Арыг?нальны тэкст
(рас.)
взяты взятьем и шляхты, поляков и литвы и иных служылых людей и ксендзов и езвуитов и иного их чину побито больши десяти тысяч человек.
|
Паводле г?сторыка
Генадзя Саганов?ча
, з 33 тысяча? жыхаро? Амсьц?слава па разьн? засталося жыць ня больш за тры тысячы
[21]
. Не?забаве ? вакол?цах места разгарну?ся найбольш акты?ны ? Вял?к?м Княства Л?то?ск?м народны партызанск? рух. Напрыклад, у л?пен? 1654 году трохтысячны аддзел сяляна? з Калесьн?ка?скай воласьц? заатакава? пад Амсьц?славам войска ваяводы Трубяцкога, у як?м нал?чвалася да 15 тысяча? ратн?ка?
[21]
.
Археоляг
Леан?д Аляксее?
у сваёй л?чбе аб раскопках на
Замчышчы
адзнача?, што культурны пласт падзяляецца на тры частк?: н?жн? ? рэштк? жыцьцядзейнасьц? места да 1654 году, сярэдн? ? папял?шча, якое датуецца 22 л?пеня 1654 году, верхн? ? агароды
[22]
. Спалены Амсьц?сла? наза?жды страц?? былое значэньне, а замак спын?? сваё ?снаваньне
[23]
.
У
касьцёле Унеба?зяцьця Найсьвяцейшай Панны Мары?
захавалася фрэска XVII ст., прысьвечаная Трубяцкой разьн?. На ёй адлюстро?ваецца аблога места ? заб?цьце манаха?. Прозьв?шчы палеглых законьн?ка?: ?гумен (прыёр) а. Мэльх?ёр Тарго?ск?, прапаведн?к а. Аляксей Борх, а таксама а. Арсень Гладышэв?ч.
Паводле г?сторыка ? этнографа
М?хала Без-Карн?лов?ча
, памяць пра падзе? 1654 году пад назвай ≪Рэзь Трубяцкога≫ захо?валася ? народных паданьнях яшчэ ? сярэдз?не XIX ст.
[24]
У 1985 годзе выйшла апошняя кн?га
?ладз?мера Караткев?ча
(памёр у 1984 годзе) ≪Мсц?сла?: эсэ пра г?сторыю ? людзей адной зямл?≫, у якой савецкая цэнзура без ан?як?х тлумачэньня? цалкам выразала фрагмэнт пра Трубяцкую разьню
[25]
.
Савецк? г?сторык
Ла?рэнц? Абэцэдарск?
, якога в?навацяць у сьвядомай аднабаковасьц?
[26]
[27]
[28]
? фальсыф?кацыях
[29]
[30]
[31]
дзеля адма?леньня нацыянальнага пачатку ? г?сторы?
Беларус?
, якую ён л?чы? часткай г?сторы?
Расе?
[32]
[33]
, спрабава? аспрэчыць факт разьн?
[34]
, грунтуючыся на пазьнейшых маско?ск?х дакумэнтах
[35]
. Апроч таго, Абэцэдарск? став?? пад сумне? пра?дз?васьць акта?, апубл?каваных уладам?
Расейскай ?мпэры?
? 34 томе ≪Актов, издаваемых Виленскою комиссиею для разбора древних актов≫, сьцьвярджаючы, што так?м чынам шляхта хацела ?то?ць уцёк? ? здаваньне замку
[35]
. Пры гэтым ён н?як не камэнтава? ?, увогуле, ?гнарава? ная?насьць дакумэнта?
Маско?скай дзяржавы
, у як?х паведамляецца пра разьню ? вял?кую колькасьць заб?тых жыхаро? Амсьц?слава.
- ^
№143 ? 1660 г. Июля 20. Заявление зем. Александра Плескачевского об участии в обороне Мстиславского замка от московских войск, при чем были утрачены им все документы и имущество и он сам попал в плен // Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. ? Вильна, 1909. Т. 34. С. 157.
- ^
№10 ? 1654 г. Июля 24. Заявление земянки Екатерины Кисель о пропаже документов во время взятия русскими города Мстиславля // Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. ? Вильна, 1909. Т. 34. С. 9.
- ^
№310 ? 1664 г. Июля 18. Заявление земянина Яна Котла о злоключениях при осаде Мстиславского замка Московскими войсками // Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. ? Вильна, 1909. Т. 34. С. 349.
- ^
Записка о военных действиях во время Польского похода 1655 года, с росписью покоренных Русскими войсками городов // Акты, собранные в библиотеках и архивах России. Т. 4. ? СПб., 1836. С. 128.
- ^
а
б
Голубе? В.
, К?турка ?. Г?сторыя Беларус? ад старажытнасц? да канца XVIII ст. ? Санкт-Пецярбург: ≪Не?ск? прастор≫, 2014. С. 90.
- ^
а
б
в
г
Саганов?ч Г.
Невядомая вайна: 1654?1667. ?
Менск
, 1995.
- ^
а
б
К?турка ?. Г?сторыя Беларус?: дапам. ― Горадня: ГрДУ, 2006. С. 70.
- ^
Канапацкая З. Войны ? сацыяльна-пал?тычныя канфл?кты: г?старычны аспект.
Вучэбна-метадычны комплекс па вучэбнай дысцыпл?не
,
Беларуск? дзяржа?ны пэдагаг?чны ?н?вэрсытэт ?мя Макс?ма Танка
- ^
Сакало? М., Шкуцько Л., Пракапов?ч Л., Вял?к? А., Канапацкая З.
Вучэбна-метадычны комплекс па вучэбнай дысцыпл?не ≪Г?сторыя Беларус?≫
,
Беларуск? дзяржа?ны пэдагаг?чны ?н?вэрсытэт ?мя Макс?ма Танка
- ^
Пушк?н ?. Г?старычная спадчына горада Маг?лёва: курс лекцый. ? Маг?лё?: УА МДУХ, 2006. С. 63.
[1]
- ^
Мяцельск? А.
Мсц?сла?скае княства ? ваяводства ? Х??-ХV??? стст. ?
Менск
: Беларуская навука, 2010, 2014. С. 241.
- ^
Грыцкев?ч А.
Вайна Рас?? з Рэччу Паспал?тай 1654?67 //
ВКЛ. Энцыкл
. ?
Мн.
: 2005 Т. 1.
С. 373.
- ^
а
б
Ткачо? М.
,
Труса? А.
Старажытны Мсц?сла?. ?
Менск
: Полымя, 1992. С. 22.
- ^
Мяцельск? А.
Старада?н? Крыча?. ? Менск: ≪Беларуская навука≫, 2003. С. 114.
- ^
Г?сторыя Беларус?: У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часо? да канца XVIII ст.: Курс лекцый. /
?. Крэнь
,
?. Ко?кель
,
С. Марозава
, С. Сяльверстава, ?. Фёдара?. ? Менск: Р?ВШ БДУ, 2000. С. 512.
[2]
- ^
Касажэцк? К. Б?тва пад Палонкай 28 чэрвеня 1660 г.
[3]
// Беларуск? Г?старычны Агляд. ? 2004. ? Т. 11. ? Сш. 1?2.
- ^
Курукин И. В., Булычев А. А. Повседневная жизнь опричников Ивана Грозного. ? Москва: Молодая гвардия, 2010. С. 336.
- ^
Гладыщук А. А. Никитчик А. Д. Инвентари Берестейского замка и города после 1660 года // Вестник Брестского государственного технического университета. №6, 2013. С. 42.
[4]
- ^
Арло? У.
Кра?на Беларусь. Вял?кае Княства Л?то?скае
. ? KALLIGRAM, 2012. С. 243.
- ^
а
б
Мялешка В. Мсц?слава абарона //
ВКЛ. Энцыкл
. ?
Мн.
: 2005 Т. 2.
С. 320.
- ^
а
б
Мялешка В. Мсц?слава абарона //
БЭ
. ?
Мн.
: 2000 Т. 10.
С. 536.
- ^
а
б
Мялешка В. Мсц?слава абарона //
ЭГБ
. ?
Мн.
: 1999 Т. 5.
С. 224.
- ^
Ткачев М.
Замки Беларуси. ?
Мн.
, 2002. С. 92.
- ^
?ванова В. Л?сты з асаб?стага арх?ва ?вана Грыгаров?ча // Беларуск? археаграф?чны штогодн?к. Вып. 8 / Рэдкалег?я: Э. Сав?цк? (гал. рэд.) ? ?нш. ?
Менск
: БелНД?ДАС, 2007. С. 224.
- ^
а
б
Арло? У.
,
Саганов?ч Г.
Дзесяць вяко? беларускай г?сторы?
. ? Менск, 1997.
- ^
Абрамчук Р.
Апакал?пс?с мясцовага значэння: жыццё ? смерць Мсц?сла?скага замка (1135?1660)
// Архитектура и строительство. № 1 (231), 2013 г.
- ^
Алексеев Л. В. Мстиславльский детинец XII?XIV вв. // Российская археология. № 3, 1995. С. 75.
- ^
Без-Корнилович М. О. Исторические сведения о примечательнейших местах в Белоруссии присовокуплением и других сведений к ней же относящихся. ? СПб, 1855. С. 190.
- ^
Жа?няров?ч П. Публ?цыстычны дыскурс Уладз?м?ра Караткев?ча / П. Жа?няров?ч; навук. рэд. В. ??чанка?. ?
Менск
: Р?ВШ, 2011. С. 147.
[5]
- ^
Чаропка В.
…? роб?цца трывожна
// З г?сторыяй на ≪ВЫ≫. Выпуск 1. ? Менск, 1991.
- ^
Грыцкев?ч В.
Г?сторыя ? м?фы. ? Менск: ≪БелФранс≫, 1998.
[6]
- ^
Урбан П.
У сьвятле г?старычных факта?. ? Мюнхэн, Нью-Ёрк: Б?Н?М, 1972.
[7]
- ^
Смалянчук А.
Феномен беларускай савецкай г?старыяграф?? //
Г?старычны Альманах
. Том 10, 2004.
[8]
- ^
Арло? У.
Е?фрас?ння Полацкая. ? Менск: ≪Мастацкая л?таратура≫, 1992. С. 6.
- ^
Весялко?ск? Ю. Беларуска-польская канфэрэнцыя г?сторыка? // Голас Часу. № 14 (5), 15 (6). ? Лёндан 1991.
- ^
Грыцкев?ч В.
Абэцэдарск? Ла?рэнц?й Сямёнав?ч //
ЭГБ
. ?
Мн.
: 1993 Т. 1.
С. 24.
- ^
Памяць: Г?ст.-дакум. хрон?ка М?нска. Кн. 1. ?
Мн.
, 2001. С. 484
- ^
Абецедарский Л. С. Белоруссия и Россия. Очерки русско-белорусских связей второй половины XVI?XVII вв. Минск, 1978. С. 150?153.
- ^
а
б
Кроль П. Беларуская кампан?я 1654 г. (да б?твы пад Шапялев?чам?) // Беларуск? Г?старычны Агля. ? 1999. ? Т. 6. ? Сш. 1?2.
- Абрамчук Р.
Апакал?пс?с мясцовага значэння: жыццё ? смерць Мсц?сла?скага замка (1135?1660)
// Архитектура и строительство. № 1 (231), 2013 г.
- Арло? У.
,
Герас?мов?ч З.
Кра?на Беларусь. Вял?кае Княства Л?то?скае
/ Рэц.
А. Грыцкев?ч
,
У. Ляхо?ск?
; рэд.
З. Санько
; картограф
В. Цемуша?
. ? KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. ? 400 с. : ?л.
ISBN 978-985-6919-82-7
.
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т.
/ Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ?
Мн.
:
БелЭн
, 2000. ? Т. 10: Малайз?я ? Мугаджары. ? 544 с. ?
ISBN 985-11-0169-9
- Вял?кае княства Л?то?скае: Энцыклапедыя. У 3 т.
/ рэд. Г. П. Пашко? ? ?нш. ?
Мн.
: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. ? Т. 1: Абаленск? ? Кадэнцыя. ? 684 с. ?
ISBN 985-11-0314-4
- Вял?кае княства Л?то?скае: Энцыклапедыя. У 3 т.
/ рэд. Г. П. Пашко? ? ?нш. ?
Мн.
: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. ? Т. 2: Кадэцк? корпус ? Яцкев?ч. ? 788 с. ?
ISBN 985-11-0378-0
- Саганов?ч Г.
Невядомая вайна: 1654?1667. ?
Менск
: Навука ? тэхн?ка, 1995. ? 144 с.
ISBN 5-343-01637-5
.
- Энцыклапедыя г?сторы? Беларус?. У 6 т.
/ Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.:
Г. П. Пашко?
(гал. рэд.) ? ?нш.; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ?
Мн.
:
БелЭн
, 1999. ? Т. 5: М ? Пуд. ? 592 с. ?
ISBN 985-11-0141-9