Танзан?я Jamhuri ya Muungano wa Tanzania United Republic of Tanzania
Сьцяг Герб
Нацыянальны дэв?з : ≪Uhuru na Umoja≫ (≪Воля ? адз?нства≫)
Дзяржа?ны г?мн : ≪ Mungu ibariki Afrika ≫
Аф?цыйная мова	суах?л? , ангельская
Стал?ца	Дадома
Найбуйнейшы горад	Дар-эс-Салам
Форма к?раваньня прэзыдэнт прэм’ер-м?н?стар	фэдэрацыйная рэспубл?ка Джон Магуфул? Кас?м Маджал?ва
Плошча  ? агульная  ? адсотак вады	31-е месца ? сьвеце 945 203 км² 6,2
Насельн?цтва  ? агульнае ( 2016 )  ? шчыльнасьць	26-е месца ? сьвеце 55 572 201 46,3/км²
СУП  ? агульны ( 2009 )  ? на душу насельн?цтва	99 месца ? сьвеце $57,4 млрд $1416
Валюта	Танзан?йск? шыл?нг ( TZS )
Часавы пас	EAT ( UTC +3)
Незалежнасьць ? ад Вял?кабрытан??	9 сьнежня 1961
Дамэн верхняга ?зро?ню	.tz
Тэлефонны код	+255

Танзан?я ц? Аб’яднаная Рэспубл?ка Танзан?я ( на суах?л? : Jamhuri ya Muungano wa Tanzania , па-ангельску : United Republic of Tanzania ) ? кра?на ва ?сходняй Афрыцы , у рэг?ёне вял?к?х афрыканск?х азёра?. На па?ночным усходзе кра?ны знаходз?цца гара К?л?манджара , самая высокая гара ? Афрыцы. Кра?на мае выхад да ?ндыйскага ак?яна . На по?начы мяжуе з Кен?яй ? ?гандай , на захадзе з Руандай , Бурундз? ? Дэмакратычнай Рэспубл?кай Конга . Э?рапейск? калян?ял?зм пача?ся з мацерыковай частцы Танзан?? ? канцы XIX стагодзьдзя, кал? Нямецкая ?мпэрыя стварыла прав?нцыю Нямецкая ?сходняя Афрыка , якая па вын?ках Першай сусьветнай вайны перайшла да Вял?кабрытан?? . Мацерыковая частка працягвала сваё ?снаваньне як калён?я Тангань?ка, у той час Занзыбар застава?ся пад асобнай калан?яльнай юрысдыкцыяй. Пасьля аб’я?леньня незалежнасьц? абодвух калён?я? у 1961 ? 1963 гадох, гэтыя дзьве структуры аб’яднал?ся ? красав?ку 1964 году ? адз?ную кра?ну Танзан?ю. Назва кра?ны ?твораная з пачатка? назва? абодвух рэг?ёна?. У наш час гэтыя рэг?ёны Танзан?? ?снуюць як фэдэрацыйныя рэспубл?к?.

Паводле падл?ка? Арган?зацы? Аб’яднаных Нацыя? на 2016 год насельн?цтва Танзан?? складала 55,57 млн чалавек ^[1] . Насельн?цтва складаецца зь некальк?х этн?чных, мо?ных ? рэл?г?йных група?. Дзяржава зья?ляецца прэзыдэнцкай канстытуцыйнай рэспубл?кай, у 1996 годзе аф?цыйная стал?ца была перанесена ? Дадома , дзе месьц?цца рэзыдэнцыя прэзыдэнту, Нацыянальны сход ? некаторыя ?радавыя м?н?стэрствы ^[2] . Дар-эс-Салам , былая стал?ца, захо?вае большасьць урадавых установа? ? зья?ляецца самым вял?к?м горадам кра?ны, гало?ным портам ? вядучым камэрцыйным цэнтрам ^{[3] [4]} . Танзан?я зья?ляецца дэ-факта аднапартыйнай дзяржавай з дэмакратычнай сацыял?стычнай партыяй Чама-Ча-Мап?ндуз? на чале.

Па?ночны ?сход Танзан?? ёсьць пераважна гарыстым ? ляс?стым, тамака месьц?цца ? гара К?л?манджара. Тры зь Вял?к?х азёра? Афрык? часткова месьцяцца ? Танзан??. На по?начы ? захадзе знаходз?цца возера В?кторыя , самае вял?кае возера ? Афрыцы, ? возера Тангань?ка , самае глыбокае возера на кантынэнце, вядомае сва?м? ?н?кальным? в?дам? рыба?. Усход кра?ны гарачы ? в?льготны, з усходняга боку ? ?ндыйск?м ак?яне каля берагу месьц?цца востра? Занзыбар. Вадаспад Каламба , разьмешчаны на рацэ Каламба на мяжы з Замб?яй, зья?ляецца друг?м паводле вел?чын? бесьперапынным вадаспадам у Афрыцы ^[5] . Запаведн?к Мэнай Бэй ёсьць самай вял?кай ахо?най марской зонай Занзыбару.

У Танзан?? разма?ляюць больш чым на 100 розных мовах, што роб?ць кра?ну найбольш л?нгв?стычна разнастайнай ва ?сходняй Афрыцы ^[6] . Кра?на дэ-юрэ ня мае аф?цыйнай мовы, хоць нацыянальнай мовай ёсьць суах?л? . Суах?л? выкарысто?ваецца ? парлямэнцк?х дэбатах, у судах н?жэйшай ?нстанцы?, а таксама ? сыстэме адукацы? пачатковай школы. Ангельская мова выкарысто?ваецца ? зьнешн?м гандл?, у дыпляматы?, у вышэйшых судах, а таксама ? якасьц? сродку навучаньня ? сыстэме сярэдняй ? вышэйшай адукацы? ^[6] , хоць урад Танзан?? плянуе спын?ць выкарыстаньне ангельскай мовы ? якасьц? мовы навучаньня ? цэлым ^[7] . Прыбл?зна 10 адсотка? танзан?йца? разма?ляюць на суах?л? як носьб?ты мовы, ? да 90 працэнта? выкарысто?ваюць яе ? якасьц? другой мовы знос?на? ^[6] .

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Першапачаткова тэрыторыю сучаснай Танзан?? насялял? народы, роднасныя бушмэнам ? гатэнтотам, як?я займал?ся паляваньнем ? зьб?ральн?цтвам. Затым у 1-м тысячагодзьдз? да н. э. з Этыёпскага нагор’я прыйшл? кушыцк?я плямёны. Да пачатку н. э. прыйшл? плямёны банту . Прыкладна ? сярэдз?не 1 тысячагодзьдзя н. э. на ?зьбярэжжы сучаснай Танзан?? зьяв?л?ся пэрсыдзк?я гандляры, а затым ? арабск?я. Менав?та тады склалася новая этн?чная супольнасьць ? суах?л?. Яе склал? мясцовыя прыбярэжныя плямёны ? прышэльцы з ?рану , Араб??, а таксама зь ?нды? .

У 1840 годзе аманск? султан Са?д б?н Султан перанёс сваю стал?цу з Араб?йскага па?востраву ? Занзыбар. У гэты час Занзыбар ста?ся цэнтрам арабскага гандлю рабам? ^[8] . Ад 65 да 90% насельн?цтва Занзыбару апынул?ся пад прыгнётам ^[9] . Адз?н з самых сумна вядомых гандляро? рабам? на ?зьбярэжжы ?сходняй Афрык? таго часу бы? Тыпу Тып , як? сам бы? унукам вызваленнага з прыгнёту афрыканскага раба. У 1890-х гадох рабства было адмененае ^[10] .

У канцы XIX стагодзьдзя Нямецкая ?мпэрыя захап?ла рэг?ёны, як?я на сёньня ?твараюць мацерыковую частку Танзан?? ? ?ключыла ?х ? склад Нямецкай Усходняй Афрыцы . Аднак, параза Нямеччыны ? Першай сусьветнай вайне вымус?ла кра?ну саступ?ць гэтую тэрыторыю суперн?кам. Вярхо?ная рада Парыскай м?рнай канфэрэнцы? 1919 году ?се нямецк?я тэрыторы? перадала Вял?кабрытан?? 7 тра?ня 1919 году, не зважаючы на настойл?выя пярэчаньн? з боку Бэльг?? . Брытанск? калян?яльны сакратар, Альфрэд М?лнэр ? бэльг?йск? па?намоцны м?н?стар П’ер Орт пасьля перамова? падп?сал? ангелька-бэльг?йскага пагадненьне ад 30 тра?ня 1919 году, паводле якога частка былой нямецкай калён?? Руанда?Урундз? была перададзена Бэльг?? ^[11] . Рада м?рнае канфэрэнцы? ратыф?кавала гэтае пагадненьне 7 жн??ня 1919 году. 12 л?пеня 1919 году кам?с?я вырашыла, што невял?к? Трыкутн?к К?ёнга на по?дзень ад рак? Рувума будзе перададзены на карысьць Партугал?? ^[11] . Кам?с?я разважыла, што Нямеччына фактычна прымус?ла Партугал?ю саступ?ць гэты трохкутн?к у 1894 годзе ^[11] . Вэрсальская дамова была падп?саная 28 л?пеня 1919 году, але набыла моц тольк? 10 студзеня 1920 году. У гэты дзень былая нямецкая тэрыторыя была аф?цыйна перададзена на карысьць Вял?кабрытан??, Бэльг?? ? Партугал??. Менав?та ? гэты час мацерыковая частка, што адыйшла да Брытан??, атрымала назву Тангань?ка.

Падчас Другой сусьветнай вайны каля 100 тысяча? чалавек з Тангань?к? далучыл?ся да с?ла? ха?русьн?ка? ^{[12] [13]} . Тангань?канцы ?дзельн?чал? ва ?сходнеафрыканскай кампан?? ? Самал? ? Аб?сын?? супраць ?тальянца?, на Мадагаскары супраць с?ла? в?шысцкай Францы? падчас Мадагаскарскай кампан?? , ? ? Б?рме супраць японца? ^[13] . Тангань?ка зья?лялася ? гэты час важным брытанск?м фарпостам ? крын?цай вырошчваньня ежы для задавальненьня патрэба? войска, экспарт калён?? значна павял?чы?ся ? пара?наньн? з даваенным гадам? Вял?кай дэпрэс?? ^[12] . Так? попыт, аднак, выкл?ка? росту кошта? на сырав?нныя тавары ? мас??ную ?нфляцыю ? межах калён?? ^[14] .

У 1954 годзе Джул?юс Ньерэрэ ствары? пал?тычную арган?зацыю Афрыканск? нацыянальны зьвяз Тангань?к? (АНЗТ). Асно?ная мэта АНЗТ было дасягненьне нацыянальнага сувэрэн?тэту для Тангань?к?. Арган?зацыя хутка набыла папулярнасьць у калён??, а Ньерэрэ ста? м?н?страм ва брытанск?м калян?яльным урадзе ? 1960 годзе, а потым прэм’ер-м?н?страм. Менав?та за часам к?раваньня Ньерэрэ Тангань?ка атрымала незалежнасьць у 1961 годзе. Танзан?я ?зьн?кла ? 1964 годзе ? вын?ку злучэньня Тангань?к? ? Занзыбару , як? атрыма? незалежнасьць у 1963 годзе, як Аб’яднаная Рэспубл?ка Тангань?к? ? Занзыбару, а з кастрычн?ка 1964 году як Аб’яднаная Рэспубл?ка Танзан??, удзельн?к ААН . Першым прэзыдэнтам Танзан?? ста? прэзыдэнт Тангань?к? Ньерэрэ, адзным з двух в?цэ-прэзыдэнта? ? прэзыдэнт Занзыбару, Абэйд Карумэ , а пасьля ягонага забойства ? 1972 годзе ? Абуд Джумбэ . Першая канстытуцыя кра?ны была абвешчаная ? 1965 годзе. У тым жа годзе забаронена дзейнасьць апазыцы?, а з прыняцьцем новай канстытуцы? 1977 году адз?най партыяй кра?ны стала Рэвалюцыйная партыя (ССМ).

У 1992 годзе дзейнасьць апазыцы? была дазволеная, але да нашых дзён ССМ кантралюе кра?ну. 7 жн??ня 1998 году ? Дар-эс-Салам адбы?ся тэратыстычны замах на пасольства ЗША .

Пал?тыка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Танзан?я зья?ляецца ?дзельн?цай Брытанскай садружнасьц? нацыя? . У агульных выбарах выб?раецца прэзыдэнт ? ?дзельн?к? Народнага сходу ( Bunge ) на пяц?гадовы тэрм?н. Прэзыдэнт назначае прэм’ер-м?н?стра ? ?дзельн?ка? Каб?нэта м?н?стра? з парлямэнтарыя?. З 274 месца? парлямэнту, 37 зарэзэрвананы для жанчына? ? 5 для ?дзельн?ка? Палаты Прадста?н?ко? Занзыбару. У выбарах 2005 году перавагу ? парлямэнце атрымала партыя Чама Ча Мап?ндуз? (Рэвалюцыйная партыя).

Адм?н?страцыйны падзел [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Танзан?я дзел?цца на 26 рэг?ёна?:

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Большую частку паверхн? Твнзан?? займае пласкагор’е Ун?ямвэз? (вышыня 900?1500 м), перарэзанае тэктан?чным? разломам?, як?я належаць да сыстэмы Вял?к?х Афрыканск?х Разлома? . Цэнтральная частка кра?ны перарэзана з по?дня на по?нач Вял?к?м Усходн?м Разломам, уздо?ж заходняй мяжы цягнецца Вял?к? Заходн? Разлом. Пам?ж разломам? шзвышаюцца горныя масывы, вульканы: К?л?манджара ? Мэру .

У па?ночна-заходняй частцы кра?ны, на мяжы Танзан??, Кен?? ? ?ганды, знаходз?цца возера В?кторыя , самае вял?кае возера Афрык?. Уздо?ж заходняй мяжы з Дэмакратычнай Рэспубл?кай Конга знаходз?цца возера Тангань?ка . Абодва возеры далучаюць да Вял?к?х Афрыканск?х Азёра?.

На по?начы знаходз?цца Нацыянальны парк Сэрэнгец? .

Працягласьць межа? Танзан?? складае 3402 км, зь ?х з Бурундз? ? 451 км, Кен?яй ? 769 км, Мазамб?кам ? 756 км, Руандай ? 217 км, Угандай ? 396 км, Замб?яй ? 338 км, Дэмакратычнай Рэспубл?кай Конга ? 473 км.

Працягласьць узьбярэжжа ?ндыйскага ак?яна ? 1424 км.

Эканом?ка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Танзан?я ? адна з самых бедных кра?на? сьвету. У 1990 годзе СУП на аднаго жыхара склада? 110 даляра? . Сельская гаспадарка зья?ляецца асновай эканом?к? кра?ны, прыносячы амаль палову СУП, 85% экспарту ? 90% праца?ладкаваньня. Асно?ныя сельскагаспадарчыя культуры: кава , гарбата , баво?на , гвазьдз?ка .

Сярод натуральных багацьця? кра?ны можна вылучыць: дыямэнты (70 тыс. карата?), руб?ны ? сапф?ры , золата , г?пс , фасфаты , жалезная руда , каменны вугаль . Акрамя гэтага ?снуюць радов?шчы ?рану , медз? , тытана , ванадыя ? прыроднага газу .

Вял?к? прыбытак кра?не прынос?ць турызм у Нацыянальны парк Сэрэнгец? , куды прыяжджаюць каля 90 000 турыста? штогод.

Зьнешн? гандаль [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Экспарт у 2009 годзе ? 3 млрд дал. ? золата, кава, арэх? кеш’ю, баво?на. Асно?ныя пакупацел? ? ?ндыя 8,5 %, К?тай 7,6 %, Япон?я 7,1 %, Н?дэрлянды 6,2 %, ААЭ 5,7 %, Нямеччына 5,2 %. ?мпарт у 2009 годзе ? 5,8 млрд дал. ? спажывецк?я тавары, машыны ? транспартныя сродк?, пал?ва. Асно?ныя паста?н?к? ? ?ндыя 14 %, К?тай 13,7 %, ПАР 7,8 %, Кен?я 6,9 %, ААЭ 4,7 %, Япон?я 4,3 %. Уваходз?ць у м?жнародную арган?зацыю кра?на? Афрык?, Карыбскага басэйну ? Ц?хаакеанскага рэг?ёну.

Дэмаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Насельн?цтва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Каолькасьць насельн?цтва ? 41,9 млн (ацэнка на л?пень 2010). Гадавы прырост ? 2%. Фэртыльнасьць ? 4,3, нараджэньня? на жанчыну. Дз?цячая сьмяротнасьць ? 68 на 1000 народжаных. Сярэдняя працягласьць жыцьця ? 51 год у мужчына?, 54 гады ? жанчына?. Заражонасьць в?русам ?мунадэф?цыту ? 6,2% (ацэнка на 2007 год). Гарадзкое насельн?цтва ? 25% (2008).

Этна-расавы склад ? у матэрыковай частцы ? 99% нэгры, у асно?ным плямёны банту, 1% ? аз?яты (у асно?ным ?ндыйцы), белыя, арабы. На Занзыбары ? у асно?ным арабы, нэгры ? мэтысы араба-нэгрыцянскага паходжаньня.

Мовы ? аф?цыйныя суах?л? ? ангельская, на Занзыбары распа?сюджаная арабская, у матэрыковай частцы ? каля 130 мясцовых мова? групы банту. П?сьменнасьць ? 69% (77% мужчына?, 62% жанчына? ? паводле перап?су 2002 году).

Рэл?г?? ? у матэрыковай частцы ? хрысьц?яне 30%, мусульмане 35%, абарыгенныя культы 35%, на Занзыбары ? болей за 99% мусульмане.

Культура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Танзан?? ?жываецца каля 100 мова?, у асно?ным зь сям’? банту. У адукацы? выкарысто?ваецца суах?л? , у вышэйшай адукацы? ангельская мова . У кра?не ёсьць чатыры ?н?вэрсытэты.

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Аф?цыйны сайт .
• Танзан?я . Curlie.