Ня варта блытаць з царко?наславянскай мовай .

Стараславянская мова
слов??ньскъ ?з??къ
[[Файл:Oldchurchslavonic.jpg|]]
Ужываецца ?	кра?нах Усходняй Э?ропы
Рэг?ён	Усходняя Э?ропа
Клясыф?кацыя	?ндаэ?рапейская сям'я Славянская гал?на Па?днёваславянская група Стараславянская мова
Аф?цыйны статус
Аф?цыйная мова ?	? некаторых сярэднявечных кра?нах Усходняй Э?ропы (як кн?жная)
Рэгулюецца	?
Статус :	6b Пад пагрозай [d] [1]
П?сьмо	стараславянская к?рыл?ца [d] ? глагол?ца
Коды мовы
ISO 639 -1	cu
ISO 639-2(Б)	chu
ISO 639-2(Т)	chu

Ста?раславя?нская мова (саманазва: слов??ньскъ ?з??къ, л?таральна ? ≪славянская мова≫, трансьл. slov?n?sk? j?zyk? ) ? першая п?сьмовая мова славяна? , заснаваная, як мяркуюць, у асно?ным на дыялектах тагачасных славяна?, што жыл? на тэрыторы? Грэцкай Македон?? . Стандартызацыя мовы прып?сваецца б?зантыйск?м грэцк?м м?с?янэрам К?рылу ? Мятоду , як?я пасьля стандартызацы? мовы пачал? выкарысто?ваць яе для перакладу Б?бл?? ды ?ншых грэцк?х л?тург?чных дакумэнта? з мэтаю наступнай за гэтым хрысьц?ян?зацы? славяна? ^[2] .

Мова адыграла за?важную ролю ? г?сторы? ?с?х сучасных славянск?х мова? ? паслужыла асноваю ды ?зорам для разьв?цьця пазьнейшых традыцыя? царко?наславянскае мовы , якую шэраг правасла?ных ? катал?цк?х цэрква? дагэтуль выкарысто?ваюць у л?тург??. Стараславянская мова зья?ляецца найстарэйшай п?сьмова засьведчанай з ус?х славянск?х мова? ?, так?м чынам, аказвае вял?кую карысьць для рэканструкцы? праславянскае мовы  ? агульнай мовы-продку ?с?х славянск?х мова?, якая не зья?ляецца п?сьмова задакумэнтаванай. У сваю чаргу, стараславянскую мову ня варта блытаць з праславянскай мовай: дыялекты, што легл? ? аснову стараславянскай мовы, узьн?кл? пасьля распаду праславянскай мовы.

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Стараславянская мова ?зьн?кла як стандартызаваная мова для мэта? м?с?? двух апостала? у Вял?кую Марав?ю ? 863 годзе. Для гэтае мэты К?рыл ? Мятод пачал? ажыцьця?ляць пераклады рэл?г?йнай л?таратуры на новую мову, заснаваную, як мяркуе большасьць дасьледчыка?, на тагачасных дыялектах радз?мы асьветн?ка? ? гораду Тэсалён?к? , што на по?начы Грэцы? (заваяванай на той час славянам?) ^[3] . У рамках падрыхто?к? да м?с?? была створаная новая азбука ? глагол?ца , якой стал? зап?свацца пераклады асно?ных мал?то?ных ? л?тург?чных кн?г (пры гэтым Эвангельле было перакладзена прыкладна ? гэты ж пэрыяд, але невядома наконт дачыненьня да гэтага К?рылы й Мятода). Мова й яе альфабэт вывучал?ся ? Вял?камара?скай Акадэм?? ? выкарысто?вал?ся для царко?ных ? адм?н?страцыйных патрэба? у 863 ? 885 гадох. Тэксты гэтага пэрыяду ?трымл?ваюць рысы тагачасных славянск?х дыялекта? Вял?кае Марав??. У 885 годзе мова ? кра?не была забароненая Папам Рымск?м . Вучн? апостала?, будучы выгнаным? з кра?ны, у 886 годзе прынесьл? глагол?цу ? Ба?гарыю .

У Ба?гары? мова пачала выкладацца паводле дзьвюх кн?жных школа?: Прэсла?скай ? Охрыдзкай ^{[4] [5] [6]} . Глагол?ца першапачаткова выкарысто?валася ? абедзьвюх школах, але ? Прэсла?скай не?забаве была вынайдзеная к?рыл?ца , дзе яна прыйшла на замену глагол?цы. Тагачасныя тэксты, нап?саныя ? Ба?гары?, маюць характэрныя дыялектныя рысы, уласьц?выя тагачаснаму славянскаму насельн?цтву царства. Прыбл?зна ? гэты ж пэрыяд стараславянская мова пачынае распа?сюджвацца па ?ншых славянск?х рэг?ёнах так?х як Босьн?я , Харватыя , Сэрб?я , Багем?я , Малая Польшча , а таксама княствах К?е?скае Рус? , захава?шы пры гэтым па?днёваславянск?я дыялектныя асабл?васьц?. Пазьнейшыя тэксты, нап?саныя ? кожнай з гэтых тэрыторыя?, пачал? насычацца рысам? мясцовых славянск?х гаворак той эпох?, у вын?ку чаго прыкладна ? сярэдз?не Х? ст. стараславянская мова набыла вял?кую колькасьць рэг?янальных варыянта?. Гэтыя мясцовыя варыянты агулам вядомыя пад ?мем царко?наславянскае мовы ^[7] .

За межам? славянск?х кра?на? стараславянская п?сьмовая мова выкарысто?валася ? якасьц? богаслужбовае мовы Румынскае Правасла?нае Царквы ? мовы справаводзтва ? Валах?? ? Малдове , але ? XVI ? XVII стагодзьдзях была замененая мясцовай нацыянальнай мовай ? румынскай . Пазьнейшая форма мовы ? царко?наславянская мова ? цягам мног?х стагодзьдзя? мела прэстыжны статус сярод усходн?х славяна? (асабл?ва ? Масков?? ), выконваючы функцы?, падобныя лац?не ? заходн?х славяна?, але маючы перавагу ? выглядзе значна меншага маштабу адрозьненьня? ад народнай мовы. Некаторыя правасла?ныя цэрквы, напрыклад Ба?гарская Правасла?ная Царква, Расейская Правасла?ная Царква , Сэрбская Правасла?ная Царква, Укра?нская Правасла?ная Царква ды Македонская Правасла?ная Царква дагэтуль выкарысто?ваюць царко?наславянскую мову поруч з нацыянальным? мовам? сва?х дзяржава? у якасьц? мова? набажэнства? ? г. д.

П?сьмовасьць [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Першапачаткова п?сьмовая стараславянская мова выкарысто?вала для сва?х патрэба? глагол?цу, але пазьней яна была амаль по?насьцю выцесьненая к?рыл?цай, створанай на загад ба?гарскага цара Барыса I у ?Х ст. ^[8]

Л?нгв?стычная характарыстыка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Фанэтыка, фаналёг?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Н?жэй прыведзены гукавы лад, як? ? асно?ным рэканструюецца для стараславянскай мовы. Гук? прыведзеныя ? спэцыяльнай сыстэме транскрыпцы? (а не IPA ). Канкрэтная рэал?зацыя кожных з гука? невядомая з прычыны ?х рознага выма?леньня ? кожным з рэг?ёна? выкарыстаньня мовы.

• Зычныя :

	Ляб?яльныя	Зубныя	Палятальныя	Вэлярныя
Выбухныя	p b	t d		k g
Афрыкаты		c dz	?
Фрыкатывы		s z	? ?	x
Насавыя	m	n	n'
Лятэральныя		l	l'
Дрыжачыя		r	r'
Апраксыманты	v		j

• Л?тара щ пазначала розныя гук?, з гэтае прычыны яе гукавае значэньне не ?казанае ? табл?цы. У Ба?гары? яна пазначала пасьлядо?насьць зычных /?t/ ? праз гэта трансьл?таруецца як ?t . На захад ? по?нач ад кра?ны л?тара, ?маверна, указвала зычны /c(ː)/ або /t?/ на ?зор сучасных македонскай , сэрбскахарвацкай мова? ? тарлацк?х дыялекта?;
• /dz/ па?ставала ? раньн?х тэкстах, ператвары?шыся пазьней у /z/;
• Адрозьненьне м?ж цьвёрдым? l , n , r ды ?х палятал?заваным? аналягам? l’ , n’ , r’ на п?сьме адлюстро?валася не за?сёды. У выпадку пазначэньня гэтага адрозьненьня выкарысто?ва?ся дыякрытычны знак камора.

• Галосныя :

Адной зь ц?кавых асабл?васьця? стараславянскае мовы было шырокае выкарыстаньне насавых галосных гука?, як?я мова г?старычна ?спадкавала ад больш старажытных форма? славянскага ма?леньня. У сучасных славянск?х мовах гэтыя галосныя амаль па?сюдна страчаныя, захава?шыся тольк? ? польскай ды кашубскай мовах, а таксама ? адз?нкавых гаворках некаторых заходнеславянск?х ? па?днёваславянск?х мова?. Вылучалася ная?насьць асабл?вых звышкаротк?х галосных, як?я ? сучасных славянск?х мовах па?сюдна страчаныя.

Звычайныя галосныя Пярэдняга шэрагу Неагубленыя Задняга шэрагу Неагубленыя Задняга шэрагу Агубленыя i y u ь/? ъ/? e o ? a

Насавыя Пярэдняга шэрагу Задняга шэрагу ? ?

• Нац?ск у мове не пазнача?ся. Ён адна?ляецца дзякуючы зьвесткам сучасных славянск?х мова? ? рэканструкцыя? праславянскае мовы;
• Выма?леньне яцю ( ? ) было варыяцыйным у залежнасьц? ад рэг?ёну. У Ба?гары? ён звычайна ?я?ля? сабою галосны н?жняга ?здыму, як? рканструюецца як /æ/. На по?нач ад Ба?гары? ягонае выма?леньне ?мкнулася да верхняга ?здыму ?, так?м чынам, пера?тваралася ? /je/ або нават /i/ ? шматл?к?х рэг?ёнах;
• Был? звышкаротк?я галосныя, як?я транскрыбуюцца звычайна як ? ды ? . Гэтыя галосныя был? больш сярэдн?м? й каротк?м? ? адрозьненьне ад ?х по?ных аналяга?, i ды y / u . ?х зьн?кненьне пачалося ? большасьц? пазыцыя? у слове ? стал? спарадычным? ?жо найранейшых тэкстах. Мел? тэндэнцыю зьл?цьця зь ?ншым? по?ным? галосным?, асабл?ва ? з e ды ? з o , што, аднак, адрозьн?валася ? залежнасьц? ад рэг?ёну. ? ня варта блытаць з сучасным беларуск?м лац?нск?м ? , якое пазначае ?ншы гук ? /w/;
• Дакладная артыкуляцыя насавых галосных невядомая, што тлумачыцца ?х зьл?цьцём са звычайным? галосным? ? розных рэг?ёнах. У па?днёваславянск?х мовах ? зьл??ся з e або ? , але ? па?днёваславянск?х eн перайшо? у ja . ? агулам зьл??ся з u або o , але ? Ба?гары? гэты гук, верагодна, ста? агубленым ? зьл??ся з ? .

• Фанатактыка :

У стараславянскай мове можна вызначыць некальк? заканамернасьця?, як?я абмяжо?вал? разьмеркаваньне фанэма? . Гэтыя заканамернасьц? ?зьн?кл? як вын?к працэса? часо? праславянскай мовы так?х як м?жскладовы сынгарман?зм ? прав?ла адкрытых складо?. Для сьцячэньня? зычных, сьцячэньня? галосных ? пасьлядо?насьця? галосных ды зычных могуць вызначацца наступныя заканамернасьц? ^[9] :

• Дзьве суседн?я зычныя фанэмы, як прав?ла, ня маюць аднолькавую артыкуляцыю;
• Н?водны склад ня сканчваецца на зычную;
• Кожная лятэральная зычная ?згадняецца з наступнай паводле аглушэньня або азванчэньня;
• Вэлярныя зычныя не па?стаюць перад галосным? пярэдняга шэрагу;
• Фанэтычна палятал?заваныя зычныя не зья?ляюцца перад пэ?ным? галосным? задняга шэрагу сярэдняга ?здыму;
• Галосныя задняга шэрагу /y/, /ъ/, а таксама галосныя пярэдняга шэрагу за выняткам /i/ не ?зьн?каюць у пачатку слова?: першыя атрымл?ваюць пратэтычнае /v/, друг?я ? /j/. Пачатковая /a/ можа атрымаць пратэтычную зычную або не атрымаць яе ?вогуле;
• Пасьлядо?насьц? галосных засьведчаныя тольк? ? адной лексэме ( pa??ina ≪павуц?ньне≫), а таксама ? суф?ксах незакончанага трываньня /aa/, /?a/;
• На межах марфэма? могуць узьн?каць наступныя пасьлядо?насьц? галосных: /ai/, /au/, /ao/, /oi/, /ou/, /oo/, /?i/, /?o/.

• Марфафанэм?чныя чаргаваньн? :

У вын?ку першай ? другой палятал?зацыя? вэлярныя зычныя пачал? чаргавацца з зубным? й палятальным?. Апрача гэтага, у вын?ку працэсу, вядомага як ятацыя , вэлярныя й зубныя пачал? чаргавацца з палятальным? пры словазьмяненьн?.

Чаргаваньн? вэлярных

першапачатковыя	/k/	/g/	/x/	/sk/	/zg/	/sx/
па першай палятал?зацы? й ятацы?	/?/	/?/	/?/	/?t/	/?d/	/?/
па другой палятал?зацы?	/c/	/dz/	/s/	/sc/, /st/	/zd/	/sc/

Чаргаваньн? ?ншых зычных

першапачатковыя	/b/	/p/	/sp/	/d/	/zd/	/t/	/st/	/z/	/s/	/l/	/sl/	/m/	/n/	/sn/	/zn/	/r/	/tr/	/dr/
па ятацы?	/bl'/	/pl'/		/?d/	/?d/	/?t/	/?t/	/?/	/?/	/l'/	/?l'/	/ml'/	/n'/	/?n'/	/?n'/	/r'/	/?tr'/	/?dr'/

У некаторых формах чаргаваньне /c/ з /?/ ды /dz/ з /?/ адбывалася ? лексэмах, у як?х адсутн?чал? адпаведныя ?м вэлярныя. Зубныя пары вэлярных рэгулярна па?ставал? перад /?/, /i/ ? скланеньн? й загадным ладзе, трох? радзей ? у розных формах пасьля /i/, /?/, /ь/, /r ^ь /. Палятальныя аналяг? вэлярных зья?лял?ся перад галосным? пярэдняга шэрагу ва ?с?х ?ншых формах у пазыцыях, кал? не зья?ля?ся зубны аналяг, а таксама ? розных пазыцыях словазьмяненьня й слова?тварэньня (гл. н?жэй) ^[10] .

У вын?ку ранейшых чаргаваньня? каротк?х ? до?г?х галосных у пра?ндаэ?рапейскую , прабалта-славянскую ды праславянскую эпох? ? пера?тварэньня галосных у галосныя пярэдняга шэрагу перад палятал?заваным? зычным? ? стараславянскай мове был? наступныя чаргаваньн? (зь вядомых):

/ь/ : /i/; /ъ/ : /y/ : /u/; /e/ : /?/ : /i/; /o/ : /a/; /o/ : /e/; /?/ : /a/; /ъ/ : /ь/; /y/ : /i/; /?/ : /i/; /y/ : /?/ ^[10] .

Часам адбывалася чаргаваньне ? (нуль гуку), якое ?зьн?кала ? вын?ку спарадычнае страты слабога еру (назва гуку), што пазьней адбылося амаль ва ?с?х тагачасных славянск?х дыялектах. Фанэтычнае значэньне вакал?заванага моцнага еру залежыць ад дыялекту.

Марфалёг?я, сынтакс?с [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Як ? пра?ндаэ?рапейская мова, стараславянская мова мела яскрава выражаную флекты?ную марфалёг?ю . Зьмяняльныя формы падзялял?ся на ?мя й дзеясловы, ?мя, у сваю чаргу, уключала назо?н?к?, прыметн?к? й займеньн?к?. Скланеньне л?чэбн?ка? адбывалася на ?зор прыметн?кавага або займеньн?кавага скланеньня?, да таго ж, л?чэбн?к? 1?4 мел? адрозьненьне паводле граматычнага роду.

?мя адрозьн?валася паводле граматычнага роду (мужчынск?, жаночы, н?як?), л?ку (адз?ночны, парны, множны) ? склону ( назо?ны , родны , давальны , в?навальны , творны , кл?чны , мясцовы ). Назо?н?к адрозьн?ва?ся таксама паводле пяц? граматычных кляса?: з o / jo -коранем, a / ja -коранем, i -коранем, u -коранем ? зычным коранем. Формы ?с?х флекты?ных парадыгма? звычайна алюстро?ваюць марфафанэм?чныя чаргаваньн?. Пераход галосных у галосныя пярэдняга шэрагу пасьля палятальным? й j стварыла дзьве падвойныя флекты?ныя клясы ? o  : jo , a  : ja , тады як палятал?зацыя ?нутры кораню стала ? сва?м родзе сынхроннай (пара?н. адз. л. Н. с. vlьkъ ≪во?к≫ > адз. л. К. с. vlь?e , адз. л. М. с. vlьc? ). Прадукты?ныя клясы мел? выгляд o / jo , a / ja ды i -каранё?. Некаторыя ?зоры падобных парадыгма? прыведзеныя н?жэй:

		Адз?ночны							Парны			Множны
Глёса	Тып кораню	Н.с.	К.с.	В.с.	Р.с.	М.с.	Д.с.	Т.с.	Н.с./К.с./В.с.	Р.с./М.с.	Д.с./Т.с.	Н.с./К.с.	В.с.	Р.с.	М.с.	Д.с.	Т.с.
≪места≫	o м.р.	gradъ	grade	gradъ	grada	grad?	gradu	gradomь	grada	gradu	gradoma	gradi	grady	gradъ	grad?xъ	gradomъ	grady
≪нож≫	jo м.р.	no?ь	no?u	no?ь	no?a	no?i	no?u	no?emь	no?a	no?u	no?ema	no?i	no??	no?ь	no?ixъ	no?emъ	no?i
≪во?к≫	o м.р.	vlьkъ	vlь?e	vlьkъ	vlьka	vlьc?	vlьku	vlьkomь	vlьka	vlьku	vlьkoma	vlьci	vlьky	vlьkъ	vlьc?xъ	vlьkomъ	vlьky
≪в?но≫	o н.р.	vino	vino	vino	vina	vin?	vinu	vinomь	vin?	vinu	vinoma	vina	vina	vinъ	vin?xъ	vinomъ	viny
≪поле≫	jo н.р.	polje	polje	polje	polja	polji	polju	poljemь	polji	polju	poljema	polja	polja	poljь	poljixъ	poljemъ	polji
≪жанчына≫	a ж.р.	?ena	?eno	?en?	?eny	?en?	?en?	?enoj?	?en?	?enu	?enama	?eny	?eny	?enъ	?enaxъ	?enamъ	?enami
≪душа≫	ja ж.р.	du?a	du?e	du??	du??	du?i	du?i	du?ej?	du?i	du?u	du?ama	du??	du??	du?ь	du?axъ	du?amъ	du?ami
≪рука≫	a ж.р.	r?ka	r?ko	r?k?	r?ky	r?c?	r?c?	r?koj?	r?c?	r?ku	r?kama	r?ky	r?ky	r?kъ	r?kaxъ	r?kamъ	r?kami
≪косьць≫	i ж.р.	kostь	kosti	kostь	kosti	kosti	kosti	kostьj?	kosti	kostьju	kostьma	kosti	kosti	kostьjь	kostьxъ	kostъmъ	kostъmi
≪дом≫	u м.р.	domъ	domu	domъ/-a	domu	domu	domovi	domъmь	domy	domovu	domъma	domove	domy	domovъ	domъxъ	domъmъ	domъmi

Прыметн?к? мужчынскага й н?якага роду скланял?ся паводле тыпу o / jo , жаночага ? a / ja . Прыметн?к мог мець кароткую (няпэ?ную) ? по?ную (пэ?ную) формы, апошняя ?тваралася шляхам даданьня да няпэ?най формы суф?ксу jь анафарычнага займеньн?ка трэцяй асобы. Сынтэтычнае слова?тварэньне выя?лялася ? цяперашн?м, няскончаным часох ? аорысьце (в?д часу), у той час як скончаны час, плюсквампэрфэкт, будучы й умо?ны часы й лады ?тварал?ся дзякуючы аб’яднаньню дапаможных дзеяслова? зь дзеепрыметн?кам? або сынтэтычным? часавым? формам?. Н?жэй прыведзены ?зор падобных зьмена? на прыкладзе дзеяслову vesti (≪весьц?≫).

Асоба, л?к	Цяперашн?	Асыгматычны аорыст	Сыгматычны аорыст	Новы аорыст	Няскончаны	Загадны
1 ас. адз. л.	ved?	vedъ	v?sъ	vedoxъ	ved?axъ
2 ас. адз. л.	vede?i	vede	vede	vede	ved?a?e	vedi
3 ас. адз. л.	vedetъ	vede	vede	vede	ved?a?e	vedi
1 ас. п. л.	vedev?	vedov?	v?sov?	vedoxov?	ved?axov?	ved?v?
2 ас. п. л.	vedeta	vedeta	v?sta	vedosta	ved?a?eta	ved?ta
3 ас. п. л.	vedete	vedete	v?ste	vedoste	ved?a?ete
1 ас. мн. л.	vedemъ	vedomъ	v?somъ	vedoxomъ	ved?axomъ	ved?mъ
2 ас. мн. л.	vedete	vedete	v?ste	vedoste	ved?a?ete	ved?te
3 ас. мн. л.	ved?tъ	ved?	v?s?	vedo??	ved?ax?

?ншыя рысы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Захавалася давол? маленькая колькасьць п?сьмовых помн?ка? стараславянскае мовы, большая частка зь ?х складзеная ? Першым Ба?гарск?м Царстве ? пэрыяд Х ? Х? стагодзьдзя?. Мова гэтых помн?ка? мае па?днёваславянскую аснову зь невял?к?м дадаткам заходнеславянск?х рыса?, атрыманых як вын?к м?с?? К?рылы й Мятода ? Вял?кую Марав?ю ? тэрыторыю, дзе цяпер распа?сюджаныя заходнеславянск?я мовы. Адз?ны добра захаваны рукап?с мара?скага ?зводу стараславянскай мовы, г.зв. К?е?ская Фол?я, адзначаецца заменай некаторых па?днёваславянск?х лексычных ? фанэтычных характарыстык заходнеславянск?м?. У рукап?сах Другога Ба?гарскага Царства колькасьць заходнеславянск?х рыса? павял?чваецца.

Стараславянская мова прадста?ляе сабою ц?ка?насьць для г?старычных л?нгв?ста? з прычыны захаваньня ? ёй арха?чных рыса?, як?я, як л?чацца, у м?нулым был? агульным? для ма?леньня славяна?. Некаторыя прыклады гэтых асабл?васьця?:

• Ная?насьць звышкаротк?х галосных, г.зв. ера?: /?/, /?/;
• Ная?насьць насавых галосных: /??/ , /??/ ;
• Ненапружаны н?жн? ?здым пры артыкуляцы? яцю ( /æ/ );
• Палятальныя зычныя /?/ ? /?/ (ад праславянск?х *?, *?);
• Праславянская склонавая сыстэма на аснове каранёвых канчатка?, уключна з тым?, як?я пазьней зьн?кл? ? задакумэнтаваных мовах (напрыклад, u -корань);
• ?снаваньне асобнага парнага л?ку, адрознага ад адз?ночнага й множнага (ягоныя сьляды можна напаткаць у беларускай мове ? якасьц? слова?, як?я не выкарысто?ваюцца ? адз?ночным л?ку: портк? , нажн?цы ? г.д.);
• ?снаваньне аорысту, няскончанага часу, праславянск?я парадыгмы для дзеепрыметн?ка? (аорыст можна сустрэць у славенскай ? лужыцк?х мовах).

У стараславянскай мове таксама захо?валася надзвычай старажытная сыстэма акцэнтуацы? (сыстэма нац?ску), але яна не выя?лялася ? п?сьмовых дакумэнтах. ?маверна, гэтая арха?чная сыстэма можа прыбл?зна захо?вацца ? чака?ск?м дыялекце сэрбскахарвацкае мовы.

Стараславянская мова мае па?днёваславянскае паходжаньне. Гэта в?даць з наступных крытэра?:

• Фанэтычныя:

• Пераход ra > /la/ згодна з мэтатэзай плы?ных праславянск?х сьцячэньня? *or, *ol;
• Пераход праславянскага *x? < *xai ? s?;
• Пераход праславянск?х *kv?, *gv? < *kvai, *gvai ? cv, (d)zv

• Марфасынтакс?чнае выкарыстаньне прыналежнай формы давальнага склону ? асаб?стых займеньн?ках ? назо?н?ках: р?ка ти ( r?ka ti , ≪твая рука≫), отъпоущенье гр?хомъ ( ot?pu?ten?je gr?xom? , ≪прабачэньне грахо?≫), пэрыфрастычны будучы час з выкарыстаньнем дзеяслову хот?ти ( xot?ti , ≪жадаць≫), выкарыстаньне пара?нальнай формы мьнии ( m?niji , ≪менш≫) у значэньн? ≪маладзейшы≫.

• Марфасынтакс?чнае выкарыстаньне суф?ксальных указальных займеньн?ка? тъ, та, то ( t? , ta , to ≪той≫, ≪тая≫, ≪тое≫). У ба?гарскай ды македонскай мовах пера?тварыл?ся ? суф?ксальныя пэ?ныя артыкл?.

Акрамя гэтага, стараславянскую мову шэраг рыса? збл?жае непасрэдна з адной з па?днёваславянск?х мова? ? ба?гарскай.

• Ненапружаны н?жн? ?здым пры артыкуляцы? яцю ( [æː] ), якая да гэтага часу захо?ваецца ? дыялектах Радопскага хрыбта (мяжа Ба?гары? з Грэцыяй);
• /?t/ ? /?d/ як рэфлексы праславянск?х *? (< *tj ды *gt, *kt) ? *? (< *dj);
• Выкарыстаньне прыналежнай формы давальнага склону для асаб?стых займеньн?ка? ? назо?н?ка? (братъ ми ( brat? mi , ≪брат мой≫), храмъ молитв? ( xram? molitv? , ≪храм мал?твы≫);
• Выкарыстаньне пэрыфрастычнай аб’яднанай формы будучага часу з удзелам дапаможнага дзеяслову хот?ти ( xot?ti , ≪жадаць≫): напрыклад, хошт? писати ? xo?t? pisati , ≪я п?сацьму≫.

Праславянская	Стараславянская	Ба?гарская	Чэская	Македонская	Польская	Расейская	Славацкая	Славенская	Сэрбскахарвацкая
*d?	?d	?d	z	?	dz	?	dz	j	d?
*?t/kt , *t?	?t	?t	ts	c	ts	t?	ts	t?	t?

?зводы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вял?кая Марав?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Мова была ?першыню стандартызаваная дзякуючы м?с?? К?рылы й Мятода ? Вял?кую Марав?ю 863 году. Рукап?сы Марав?? л?чацца найранейшым ?зводам стараславянскай мовы. Ён названы ? гонар свайго паходжаньня, дзяржавы, што ?снавала ? пэрыяд Х ст. на тэрыторыях сучасных Чэх?? й Славаччыны .

• Мара?ск? ?звод :

У г.зв. Праск?х фрагмэнтах мара?ск? ?плы? выя?ля?ся тольк? ? замене /?t/ на /ts/ ? /?d/ на /z/, пра што сьведчыць узор К?е?скай Фол?? (гл. вышэй). Некаторыя ?ншыя мо?ныя асабл?васьц?:

• Блытан?на м?ж вял?к?м ? малым юсам?: замест въсоудъ vъsudъ ? въс?дъ vъs?dъ ;
• /ts/ з праславянскага *tj, выкарыстаньне /dz/ з *dj, /?t?/ ? з *skj;
• Выкарыстаньне слова? mь?a , cirky , pape?ь , pr?facija , klepati , piskati ? г.д.;
• Захаваньне старога сьцячэньня зычных /dl/ (напрыклад, modlitvami , пара?н. зь бел. ≪мал?твам?≫);
• Выкарыстаньне канчатку -ъmь замест -omь у адз?ночным л?ку мужчынск?м родзе творнага склону, займеньн?к ?ьso .

Першае Ба?гарскае Царства [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Стараславянская мова была кадыф?каваная ? Першым Ба?гарск?м царстве ? вывучалася спачатку ? Прэславе (стал?ца дзяржавы, 893 ? 972 гг.), потым ? у Охрыдзе (стал?ца 991 ? 995 , 1015 гг.) ^{[11] [12] [13]} . Гэты варыянт мовы пакуль яшчэ не ?я?ля? сабою рэг?янальны дыялект мовы, але бы? своеасабл?вай прадцечай усходняй падгрупы па?днёваславянск?х мова?, якая, аднак, ня можа быць лякал?заванай ^[14] . ?снаваньне двух асно?ных цэнтра? л?таратуры царства прывяло да ?зьн?кненьня двух ?звода?, ба?гарскага й македонскага (?звод ? рэг?янальная вэрс?я будзь-якой старой п?сьмовай мовы, звычайна тэрм?н выкарысто?ваецца адносна славянск?х мова?) ^{[15] [16]} . Некаторыя л?нгв?сты, зрэшты, ня робяць адрозьненьня? м?ж двума ?зводам?, называючы два ?зводы македонска-ба?гарск?м або проста ба?гарск?м ?зводам ^{[17] [18] [19]} .

Некаторыя л?нгв?сты зьмянял? сваё меркаваньне наконт дадзенага пытаньня: так, амэрыканск? л?нгв?ст Г. Лунт меркава?, што адрозьненьн? ? першапачатковай стараславянскай мове недастатковыя для сьцьвярджэньня пра ?снаваньне двух розных ?звода?, македонскага ды ба?гарскага. Пазьней ён жа, грунтуючыся палеаграф?чных, фаналяг?чных ды ?ншых адрозьненьнях, прыйшо? да высновы пра ?снаваньне двух асобных ?звода? стараславянскай мовы ^[20] .

На думку некаторых дасьледчыка? разьв?цьцё стараславянскае мовы стала фактарам прадух?леньня асым?ляцы? па?днёвых славяна? ? фармаваньня асобнай ба?гарскай ?дэнтычнасьц? ^{[21] [22]} .

?ншыя ?зводы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Пазьнейшае выкарыстаньне стараславянскае мовы ? ?ншых рэг?ёнах прывяло да насычэньня мовы мясцовым? рысам?, але шэраг па?днёваславянск?х рыса? захава?ся. Сярод пазьнейшых ?звода? мовы адзначаюцца славенск?, харвацк?, сэрбск? й расейск? ?зводы, але яны адносяцца да пазьнейшай формы мовы ? царко?наславянскай. Практычна ва ?с?х ?х адбылася дэназал?зацыя юса?.

Намэнклятура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Большая частка заходн?х л?нгв?ста? выкарысто?вае для пазначэньня мовы тэрм?н старацарко?наславянская мова або скарачэньне OCS , радзей ужываецца тэрм?н стараба?гарская мова . У л?таратуры Беларус? й СССР выкарысто?ваецца ? асно?ным тэрм?н стараславянская мова .

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

В?к?пэдыя мае вэрс?ю стараславянскай мовай

• Old Church Slavonic Online   (анг.)
• Corpus Cyrillo-Methodianum Helsingiense   (анг.)